"Pejman"
دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
59
59
خلاصه
در اين بررسي تعداد 36 گونه گياهي اسانسدار در استان مازندران از لحاظ مراحل فنولوژيكي شامل مراحل رويشي، تشكيل اندامهاي زايشي، ظهور گل و بذر دهي در ارتفاعات و نقاط مختلف با توجه به پراكنش گونهها مورد مطالعه قرار گرفت. بيشترين فراواني گياهان اسانسدار تيره نعناع در ارتفاعات 3000-2000 متري از سطح دريا در اقليم مديترانهاي سرد ميباشد. زمان گلدهي اكثرگونهها در ماههاي خرداد و اوايل تير ماه ميباشد. زمان بذردهي اكثر گونهها در اواخر تير تا اوايل مرداد ميباشد. نتايج برسي نشان ميدهد كه به ازاي هر 500 متر اختلاف ارتفاع از سطح دريا به مدت 10 روز تاخير در مراحل مختلف فنولوژيكي براي گونهها مشاهده ميگردد.
واژههاي كليدي: فنولوژي، اسانس، نعناع
مقدمه
پوشش گياهي در استان مازندران به سب شرايط خاص اقليمي و توپوگرافي از تنوع و غناي بالايي برخوردار است. در اين ميان گياهان دارويي و بهويژه گياهان اسانس داراي جايگاه ويژهاي ميباشند. گياهان اسانسدار در مازندران به سبب عدم شناخت، تاكنون به صورت بسيار محدود توسط ساكنان محلي مورد استفاده قرار گرفته است و به همين دليل توجه زيادي به كشت و پرورش آن نشده است و فقط گونههاي محدودي از آن تحت پرورش و كشت در آمده است. در سطح كشور در قالب طرحهاي ملي اين گياهان از لحاظ اكولوژيكي و پراكنش مورد مطالعه قرار گرفته است. هدف از اين بررسي شناسايي مراحل مختلف فنولوژيكي گياهان اسانسدار در مناطق و ارتفاعات مختلف به منظور آشنايي با ويژگيهاي اين گياهان در رويشگاههاي مختلف و زمينهسازي براي بهرهگيري و مديريت اين گياهان و همچنين كشت، پرورش و اهلي كردن آنها ميباشد.
مواد و روشها
ابتداد با استفاده از منابع موجود داخلي و خارجي و كاوشهاي كامپيوتري و نيز مشاهدات صحرايي، مطالعه كلي پيرامون گياهان دارويي اسانسدار صورت گرفت. بعد مناطق مختلف استان به حوزههاي كاري مختلف تقسيم و در مراحل متوالي با مراجعه به اين مناطق گونههاي گياهي دارويي اسانسدار شناسايي گرديد. در هر يك از رويشگاهها تعدادي نقاط با توجه به اختلاف ارتفاع از سطح دريا انتخاب گرديد و با مراجعه مكرر هر 15 روز يكبار، مراحل مختلف فنولوژي شامل مراحل رويشي، زايشي، گلدهي و بذردهي در مدت 5 سال ثبت گرديد. برخي از اطلاعات رويشگاهي مانند ارتفاع از سطح دريا، درصد شيب و جهت آن، متوسط بارندگي و درجه حرارت سالانه رويشگاه، نحوه پراكنش، بهترين رويشگاه از لحاظ فراواني و درصد پوشش، تيپ گياهي منطقه و گياهان همراه نيز همزمان موردبررسي قرارگرفت
نتايج و بحث
تعداد 36 گونه گياهي اسانسدار از تيره نعناع در اين بررسي از لحاظ مراحل مختلف فنولوژي مورد مطالعه قرار گرفت. نتايج بررسيها نشان ميدهد كه مرحله گلدهي گونههاي
Ajuga chamaecistus Ging., Phlomis herba-venti L. Phlomis cancellata Bunge.,Stachys turcomanica Traut.,Teucrium chamaedrys L.Teucrium polium L.Stachys inflata Benth.
در اوايل تا اواخر خرداد ماه ميباشد. زمان گلدهي گونههاي ياد شده در 1000-500 متر اختلاف ارتفاع بين 15-10 روز ميباشد. زمان گلدهي گونههاي
Stachys byzanthina C. koch., Hymenocrater elegans Bunge., H. calycinus (Boiss.) Benth. Dracocephallum multicaule Montbr. & Auch.
در اواسط تا اواخر خرداد ماه ميباشد. گونههاي Marrobium vulgare L.Origanum vulgare L. داراي بيشترين مدت گلدهي ميباشند.
مراحل فنولوژيكي گونههاي مختلف آويشن شامل:
Thymus kotschyanus Boiss & Hohen, T. pubescense Boiss & Koschyi., T. fallax Fisch. & C. A. Mey
با يكديگر متفاوت ميباشد. اين اختلاف ناشي از حضور هر يك از گونههاي ياد شده در ارتفاعات مختلف ميباشد. گونه Thko در ارتفاعات پايين تر،گونه Th.puدر ارتفاعات ميانيو گونه Th.fa در ارتفاعات بالاتر از 3000 متري از سطح دريا رويش دارد.
مراحل فنولوژيكي گونههاي
Leonurus cardiaca L. وBetonica nivea subsp mazandarana (Bornm.)Rech.f
عقبتر از ساير گونهها ميباشد زيرا اين گونهها در ارتفاعات بيشتر از 3000متري از سطح دريا مشاهده ميگردند. مراحل فنولوژيكي بيشتر گونهها از اواسط فروردين تا اوايل شهريور ماه اتفاق ميافتد. زيرا بيشترين فراواني و پراكنش گونههاي گياهي اسانسدار در ارتفاعات 3000-2000 متري از سطح دريا ميباشد. زمان مناسب براي جمعآوري بذر بيشتر گونهها از اواخر تير ماه تا اواسط مرداد ماه ميباشد. كمترين زمان براي مراحل فنولوژيك مربوط به گونهZiziphora teniur L. ميباشد. عدم نوسانهاي زياد آب و هوايي در طول 5 سال سبب شده است كه مراحل فنولوژيكي گياهان اسانس دارد در طول 5 سال تغييرات چنداني نداشته باشد.
سپاسگزاري
بدينوسيله از رياست محترم مركز تحقيقات منابع طبيعي و معاونان مربوطه و كليه همكارانيكه در اين بررسي در طول ماموريتها از با اينجانب همكاري داشتند، كمال تشكر را دارم.
منابع
1- آينه چي، يعقوب. 1370. گياهان دارويي سنتي ايران. جلد اول. انتشرات معاونت پژوهشي وزارات بهداشت، درمان و آموزش پزشكي
2- زرگري، علي.1360. گياهان دارويي جلد اول تا چهارم. چاپ سوم. انتشارات دانشگاه تهران
3- قهرمان، احمد. سالهاي متفاوت. فلور رنگي ايران. جلد 22-1. انتشارات موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع
4- قليچ نيا، حسن. 1380. بررسي پراكنش و اكولوژي 36 گونه گياهي اسانسدار در مازندران. وزارات جهاد كشاورزي
5- مظفريان، ولي الله. 1362. خانواده چتريان در ايران. انتشارات موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع
6-Dein Bown,1995,Encyclopedia herbs and their uses. Dorling Kindersly(DK)
7-Karl Hienz Rechinger ,1982. Flora iranica. Labiatae. printed in Australia.
Oil Plants Phenology Of Labiatae Family
Hassan Ghelichnia
Agriculture and Natural Resources Research Center of Mazandaran
Email:ms_ghelichh@yahoo.com
Abastract
In this consideration studied 36 oil plant belong to Labiatae family. Phenological stage were vegetative, production,flowering and seeding stages.Flowerimg time at the most of plants occurred in June and first julland seeding time is end of jull and first of august.The result of study show that phenological stages putting off 10 days in lieu of 500m height difference.
Keywords: Phenology, labiatae, Essential oil
59
فنولوژي گياهان اسانسدار تيره نعناع در استان مازندران
حسن قليچ نيا
عضو هيأت علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي مازندران
ساري - كيلومتر 6 جاده قايم شهر ندران ص پ 559-48175
حسن قليچ نيا
عضو هيأت علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي مازندران
ساري - كيلومتر 6 جاده قايم شهر ندران ص پ 559-48175
خلاصه
در اين بررسي تعداد 36 گونه گياهي اسانسدار در استان مازندران از لحاظ مراحل فنولوژيكي شامل مراحل رويشي، تشكيل اندامهاي زايشي، ظهور گل و بذر دهي در ارتفاعات و نقاط مختلف با توجه به پراكنش گونهها مورد مطالعه قرار گرفت. بيشترين فراواني گياهان اسانسدار تيره نعناع در ارتفاعات 3000-2000 متري از سطح دريا در اقليم مديترانهاي سرد ميباشد. زمان گلدهي اكثرگونهها در ماههاي خرداد و اوايل تير ماه ميباشد. زمان بذردهي اكثر گونهها در اواخر تير تا اوايل مرداد ميباشد. نتايج برسي نشان ميدهد كه به ازاي هر 500 متر اختلاف ارتفاع از سطح دريا به مدت 10 روز تاخير در مراحل مختلف فنولوژيكي براي گونهها مشاهده ميگردد.
واژههاي كليدي: فنولوژي، اسانس، نعناع
مقدمه
پوشش گياهي در استان مازندران به سب شرايط خاص اقليمي و توپوگرافي از تنوع و غناي بالايي برخوردار است. در اين ميان گياهان دارويي و بهويژه گياهان اسانس داراي جايگاه ويژهاي ميباشند. گياهان اسانسدار در مازندران به سبب عدم شناخت، تاكنون به صورت بسيار محدود توسط ساكنان محلي مورد استفاده قرار گرفته است و به همين دليل توجه زيادي به كشت و پرورش آن نشده است و فقط گونههاي محدودي از آن تحت پرورش و كشت در آمده است. در سطح كشور در قالب طرحهاي ملي اين گياهان از لحاظ اكولوژيكي و پراكنش مورد مطالعه قرار گرفته است. هدف از اين بررسي شناسايي مراحل مختلف فنولوژيكي گياهان اسانسدار در مناطق و ارتفاعات مختلف به منظور آشنايي با ويژگيهاي اين گياهان در رويشگاههاي مختلف و زمينهسازي براي بهرهگيري و مديريت اين گياهان و همچنين كشت، پرورش و اهلي كردن آنها ميباشد.
مواد و روشها
ابتداد با استفاده از منابع موجود داخلي و خارجي و كاوشهاي كامپيوتري و نيز مشاهدات صحرايي، مطالعه كلي پيرامون گياهان دارويي اسانسدار صورت گرفت. بعد مناطق مختلف استان به حوزههاي كاري مختلف تقسيم و در مراحل متوالي با مراجعه به اين مناطق گونههاي گياهي دارويي اسانسدار شناسايي گرديد. در هر يك از رويشگاهها تعدادي نقاط با توجه به اختلاف ارتفاع از سطح دريا انتخاب گرديد و با مراجعه مكرر هر 15 روز يكبار، مراحل مختلف فنولوژي شامل مراحل رويشي، زايشي، گلدهي و بذردهي در مدت 5 سال ثبت گرديد. برخي از اطلاعات رويشگاهي مانند ارتفاع از سطح دريا، درصد شيب و جهت آن، متوسط بارندگي و درجه حرارت سالانه رويشگاه، نحوه پراكنش، بهترين رويشگاه از لحاظ فراواني و درصد پوشش، تيپ گياهي منطقه و گياهان همراه نيز همزمان موردبررسي قرارگرفت
نتايج و بحث
تعداد 36 گونه گياهي اسانسدار از تيره نعناع در اين بررسي از لحاظ مراحل مختلف فنولوژي مورد مطالعه قرار گرفت. نتايج بررسيها نشان ميدهد كه مرحله گلدهي گونههاي
Ajuga chamaecistus Ging., Phlomis herba-venti L. Phlomis cancellata Bunge.,Stachys turcomanica Traut.,Teucrium chamaedrys L.Teucrium polium L.Stachys inflata Benth.
در اوايل تا اواخر خرداد ماه ميباشد. زمان گلدهي گونههاي ياد شده در 1000-500 متر اختلاف ارتفاع بين 15-10 روز ميباشد. زمان گلدهي گونههاي
Stachys byzanthina C. koch., Hymenocrater elegans Bunge., H. calycinus (Boiss.) Benth. Dracocephallum multicaule Montbr. & Auch.
در اواسط تا اواخر خرداد ماه ميباشد. گونههاي Marrobium vulgare L.Origanum vulgare L. داراي بيشترين مدت گلدهي ميباشند.
مراحل فنولوژيكي گونههاي مختلف آويشن شامل:
Thymus kotschyanus Boiss & Hohen, T. pubescense Boiss & Koschyi., T. fallax Fisch. & C. A. Mey
با يكديگر متفاوت ميباشد. اين اختلاف ناشي از حضور هر يك از گونههاي ياد شده در ارتفاعات مختلف ميباشد. گونه Thko در ارتفاعات پايين تر،گونه Th.puدر ارتفاعات ميانيو گونه Th.fa در ارتفاعات بالاتر از 3000 متري از سطح دريا رويش دارد.
مراحل فنولوژيكي گونههاي
Leonurus cardiaca L. وBetonica nivea subsp mazandarana (Bornm.)Rech.f
عقبتر از ساير گونهها ميباشد زيرا اين گونهها در ارتفاعات بيشتر از 3000متري از سطح دريا مشاهده ميگردند. مراحل فنولوژيكي بيشتر گونهها از اواسط فروردين تا اوايل شهريور ماه اتفاق ميافتد. زيرا بيشترين فراواني و پراكنش گونههاي گياهي اسانسدار در ارتفاعات 3000-2000 متري از سطح دريا ميباشد. زمان مناسب براي جمعآوري بذر بيشتر گونهها از اواخر تير ماه تا اواسط مرداد ماه ميباشد. كمترين زمان براي مراحل فنولوژيك مربوط به گونهZiziphora teniur L. ميباشد. عدم نوسانهاي زياد آب و هوايي در طول 5 سال سبب شده است كه مراحل فنولوژيكي گياهان اسانس دارد در طول 5 سال تغييرات چنداني نداشته باشد.
سپاسگزاري
بدينوسيله از رياست محترم مركز تحقيقات منابع طبيعي و معاونان مربوطه و كليه همكارانيكه در اين بررسي در طول ماموريتها از با اينجانب همكاري داشتند، كمال تشكر را دارم.
منابع
1- آينه چي، يعقوب. 1370. گياهان دارويي سنتي ايران. جلد اول. انتشرات معاونت پژوهشي وزارات بهداشت، درمان و آموزش پزشكي
2- زرگري، علي.1360. گياهان دارويي جلد اول تا چهارم. چاپ سوم. انتشارات دانشگاه تهران
3- قهرمان، احمد. سالهاي متفاوت. فلور رنگي ايران. جلد 22-1. انتشارات موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع
4- قليچ نيا، حسن. 1380. بررسي پراكنش و اكولوژي 36 گونه گياهي اسانسدار در مازندران. وزارات جهاد كشاورزي
5- مظفريان، ولي الله. 1362. خانواده چتريان در ايران. انتشارات موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع
6-Dein Bown,1995,Encyclopedia herbs and their uses. Dorling Kindersly(DK)
7-Karl Hienz Rechinger ,1982. Flora iranica. Labiatae. printed in Australia.
Oil Plants Phenology Of Labiatae Family
Hassan Ghelichnia
Agriculture and Natural Resources Research Center of Mazandaran
Email:ms_ghelichh@yahoo.com
Abastract
In this consideration studied 36 oil plant belong to Labiatae family. Phenological stage were vegetative, production,flowering and seeding stages.Flowerimg time at the most of plants occurred in June and first julland seeding time is end of jull and first of august.The result of study show that phenological stages putting off 10 days in lieu of 500m height difference.
Keywords: Phenology, labiatae, Essential oil