مجموعه مقالات تخصصی گیاهان دارویی

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
با سلام. رشته من گیاهان دارویی هست و در مقطع کارشناسی درس می خونم. ترم دیگه هم ترم آخر تحصیلی من هست. اگه توجه کرده باشید رشته گیاهان دارویی در ایران اصلا شناخته شده نیست. فقط کسانی که در این رشته درس می خونند خبر دارند که چه میگذرد. من سعی دارم در این تاپیک هر چی مقاله دم دستم اومد بذارم و به قولی احساس مسئولیت نشون بدم به رشتم.امیدوارم یک روزی یک قسمت هم برای رشته گیاهان دارویی باز بشه. سعی می کنم هر روز براتون مقاله بذارم. بازم نظر بدید تا من بدونم دارم چیکار میکنم.مرسی
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
1

1

این هم اولین مقاله....

مطالعه نيازهاي اکولوژيکي و پراکنش گونه
Eremurus spectabilis در استان خراسان
مجيد دشتي1 ، حامد ظريف کتابي 1، حسين توکلي1 و اصغرپارياب2
1- اعضاي هيأت علمي 2- کارشناس پژوهشي مرکز تحقيقات کشاورزي و منابع طبيعي خراسان
مشهد- بزرگراه شهيد کلانتري، حد فاصل ميدان جمهوري اسلامي و جهاد، مرکز تحقيقات کشاورزي و منابع طبيعي خراسان
ص پ:1148-91735



خلاصه

سريش تماشايي با نام علمي Eremurus spectabilis گياهي چند ساله از خانواده Liliaceae است. ريشه‌هاي اين گياه پس از خشك شدن به سادگي پودر شده و در مجاورت با آب چسبناك مي‌شود. در اين تحقيق خصوصيات رويشگاههاي گونه در استان به منظور تعيين نيازهاي اکولوژيکي و نيز مناطق پراکنش آن در سطح استان خراسان مورد مطالعه قرار گرفت. نتايج نشان دادند كه دامنه ارتفاعي رويشگاههاي اين گونه از حداقل 900 تا 3000 متر مشاهده مي‌شود. اين گياه در اراضي كم عمق و سنگلاخي در تمام جهات جغرافيايي و شيب 12 تا 68 درصد ديده مي‌شود. ميزان نوسانهاي بارندگي در رويشگاهها، از حداقل 200 تا 600 ميلي متر و متوسط درجه حرارت سالانه بين 5 تا 15 درجه سانتيگراد متغير است. بر اساس روش طبقه‌بندي اقليمي دومارتن توسعه يافته ، حدود 50 درصد رويشگاههادر اقليم نيمه خشك سرد قرار دارد.گونه فوق ،خاكهاي كم عمق و سنگلاخي با بافت لومي شني تا لومي سيلتي بدون گچ با اسيديته حدود خنثي كه به خوبي زهكشي شده اند را ترجيح مي‌دهد. پايين بودن هدايت الكتريكي (EC) خاك بيانگر مقاومت كمتر اين گونه به شوري است.
واژه‌هاي كليدي: سريش، نيازهاي اكولوژيكي، خراسان.​


مقدمه

استفاده از گياهان فرعي مراتع به منظور دارو و يا صنعت از دير زمان مورد توجه بشر بوده است. با وجود اين برداشت غير اصولي از اين منابع ارزشمند باعث شده تا در مناطقي كه امكان حضور آنها قطعي به نظر مي‌رسد، اين گونه‌ها حذف و يا در حد تك بوته‌هايي بر جاي نمانند. سريش تماشايي ( Eremurus spectabilis) گياهي پايا، تك لپه و متعلق به خانواده لاله مي‌باشد كه در ايران و برخي ديگر ازکشورها برگهاي جوان آن دراوايل فصل بهار به‌عنوان سبزي خوراكي استفاده مي شود (هدريك، 1972وآباك ودوزنلي،1989). ريشه هاي اين گونه چسبناک بوده واين چسب با نام محلي سريش ويا تغييراتي در نام آن خوانده مي‌شود( رشينگر، 1982) علاوه بر اين مصرف دارويي آن در تركيب با ساير گياهان دارويي ارزش آن را مضاعف ساخته است. متأسفانه در طي سالهاي اخير به دليل عدم نظارت دقيق و اعمال روشهاي غيرعلمي در بهره برداري اين محصول، رويشگاههاي منطقه آسيب ديده وعلاوه برافت محصول، تخريب مراتع را بدنبال داشته است. اين تحقيق با هدف بررسي نيازهاي اکولوژيکي گونه ونيز شناسايي رويشگاههاي آن در استان خراسان انجام گرديد.​

مواد و روشها

براي اين منظور بااستفاده از منابع موجود (مبين، 1358 و رشينگر،1982) ونيز گزارشهاي طرحهاي شناخت مناطق اكولوژيكي مناطق احتمالي رويش اين گونه تعيين وپس از كنترل وتطبيق آن رويشگاهها با انجام مشاهدات صحرايي، نقشه مقدماتي رويشگاههاي گياه تهيه گرديد. در تكميل مطالعه فوق با استفاده از نقشه‌هاي 50000/1 و250000/1 توپوگرافي سازمان جغرافيائي كشور مناطق ديگري از رويشگاههاي گونه فوق درطي سالهاي مختلف اجراي طرح تعيين وبرروي نقشه ثبت گرديد. به منظور مطالعه مؤلفه‌هاي هواشناسي از آمار طويل المدت نزديكترين ايستگاههاي موجوددرمنطقه طرح استفاده گرديد. همچنين لايه‌هاي اطلاعاتي رقومي شده جاماب (خليلي، 1370) برروي نقشه رويشگاههاي گونه در سطح استان ترسيم گرديد ، نمونه‌هاي خاك از مناطق مختلف استان جهت تجزيه وتحليل خصوصيات خاک‌شناختي جمع آوري گرديد. خصوصيات سازندهاي زمين شناسي بستر رويشگاهها ، با استفاده از نقشه‌هاي سازمان زمين شناسي (مقياس250000/1) و نيز نقشه‌هاي ارزيابي منابع و قابليت اراضي استان مطالعه گرديد​

نتايج و بحث

گونه فوق از پراکنش قابل ملاحظه اي در ارتفاعات شمالي و جنوبي بينالود، ارتفاعات تربت حيدريه، تربت جام ، فريمان و نيز ارتفاعات هزار مسجد و پارک ملي گلستان برخور دار است.
دامنه ارتفاعي رويشگاههاي اين گونه از حداقل 900 تا حداكثر 3000 متر در استان خراسان مشاهده گرديد. چنين به‌نظر مي‌رسد كه در ارتفاعات بالاتر از 3000 متر نيز ديده شود. رشينگر (1982) نيز دامنه ارتفاعي اين گونه را از حداقل 900 متر در شمال ايران (غرب چالوس) تا 3600 متر در استان چهارمحال بختياري،دماورگزارش نموده است.​


گياه عمدتا، داراي بافت لومي شني تا لومي سيلتي سنگريزه‌اي بدون گچ مي‌باشد. پايين بودن مقدار سديم و به تبع آن EC خاک رويشگاهها بيانگر مقاومت كمتر اين گونه به شوري مي‌باشد. بررسي‌هاي زمين شناسي نشان دادند که پراکنش اين گونه ارتباط تنگاتنگي با مناطق صخره‌اي وبويژه سنگريزه‌اي دارد. سازندهاي شيلي، ‌آهكي، ماسه سنگي و سنگهاي آذرين حدواسط در قسمتهاي مختلف استان خراسان بويژه شمال استان بستر اصلي استقرار گياه به شمار مي‌روند.
اين گياه در اراضي كم عمق و سنگلاخي با شيب حداقل 12 تا 68 درصد و در تمام جهات جغرافيايي حضور دارد، ولي به‌نظر مي‌رسد كه بيشترين تراكم را در جهات شرق و شمال شرق داشته باشد. براساس اطلاعات حاصل از خطوط همباران،‌ هم تبخير و هم اقليم جاماب ، دامنه تغييرات بارندگي در مناطق پراكنش از حداقل 200 تا 600 ميليمتر نوسان دارد. بر همين اساس متوسط درجه حرارت سالانه نيز از حداقل 5 تا 15 درجه سانتيگراد متفاوت است. نتايج نشان دادند كه حدود 50 درصد از رويشگاههاي اين گياه در اقليم‌ نيمه خشك فرا سرد قرار گرفته اند. گونه فوق به‌طور عمده در زمين‌هاي سنگلاخي و سنگريزه‌دار با عمق كم و بافت متوسط تا سبك مشاهده مي‌شود.​


منابع

1- خليلي ، الف. 1370. طرح جامع آب ايران. شناسايي اقليم. جاماب(1-4). وزارت نيرو.
2- مبين، صادق. 1358. رستني‌هاي ايران. فلور گياهان آوندي. جلد 2. انتشارات دانشگاه تهران
3- Abak ,k. and A. Duzenli. 1989. Utilization of some wild plants as vegetables in Turkey. Acta-Horticulture No. 242. Department of Hurticalture, University of Cukurova , Adana, Turkey.
4-Hedrick, U.P. 1972. Sturtevant-s Edible plants of the world. Dover publication ISBN 0-486-20459-6
5-Rechineer, K.H. 1982. Flora Iranica. Liliaceae. No. 151. page. 1-31​


Echological characteristics and distribution of Eremurus spectabilis in Khorasan province​


Abstract
Foxtail lilly (Eremurus spectabilis) is a perennial plant, Liliaceae family. Its dried roots are sticky when powdered and exposed to water. This research was conducted to study echological characteristics and distribution in Khorasan. Results showed that, These species exist in rocky foothills in all geographical orientations and slops of 12% to 68%. Precipitation varies from 200 to 600 mm and annual mean temperature is between 5-15 degree centigrade.50 percent of locations are located in cold semi arid climate. These species prefersandy loam, silty loam and well drainaged soil with pH=7. Low EC indicates less salt-tolerance of this species.
Keywords: Eremurus spectabilis, Echological characteristics, Khorasan​
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
2

2

قابليت‌ها و محدوديت‌ها در توسعه كيفي رويشگاههاي بنه و خنجوك
(p.kinjuk , p.atlantica)‌ در استان يزد
محمد هادي راد
عضو هيأت علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان يزد
يزد ـ بلوار آزادگان ـ مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان يزد ـ صندوق پستي 571ـ89165

خلاصه

بنه و خنجوك از جمله گياهان چوبي مناطق خشك و نيمه خشك كشور مي‌باشند كه جدا از ارزش‌هاي زيست محيطي بي شماري كه دارند مصارف دارويي و صنعتي گسترده‌اي نيز به همراه دارند . جنبه‌هاي دارويي و صنعتي اين دو گياه و بويژه بنه كاملاً روشن است . صمغ بنه مصارف دارويي و صنعتي زيادي داشته و از ميوه آن به عنوان گياه دارويي در رفع سردرد استفاده ميشود. صمغ خنجوك نيز مصارف دارويي زيادي داشته و شاخ وبرگ و ميوه گياه نيز در طب سنتي جايگاه خاصي دارد. گال خنجوك نيز قابض و تسكين دهنده درد معده و سرفه و نرم كننده سينه مي‌باشد. در اين تحقيق با هدف معرفي قابليت‌ها به عوامل مؤثر بر پراكنش بنه و خنجوك در استان يزد پرداخته و فاكتورهاي اكولوژيكي موثر بر اين امر مورد ارزيابي قرار مي‌گيرد . درختان بنه و خنجوك در استان يزد در شرايط اكولوژيكي بسيار گسترده پراكنش يافته بگونه‌اي كه سطحي حدود 570000 هكتار را به عنوان رويشگاه به خود اختصاص داده اند.
واژه هاي کليدي : رويشگاه، بنه، خنجوک .​

مقدمه‌

اندام‌هاي مختلف درختان بنه و خنجوك مصارف دارويي و صنعتي گسترده‌اي دارد . بهره برداري از درختان بنه با هدف توليد صمغ و استفاده از آن در امور دارويي و صنعتي موضوعي است كه اقتصاد بخشي از جنگل نشينان در ناحيه رويشي زاگرس را تشكيل مي‌دهد. اگر چه بهره برداري از درختان بنه و خنجوك مي‌تواند اثرات سوء فيزيولوژيكي و ضعف درخت را در بر‌داشته باشد. ليكن دقت در بهره برداري و به كارگيري روشهاي صحيح مي‌تواند خسارت را به حداقل ممكن برساند. بهره گيري از ميوه، برگ، صمغ ترشح يافته بصورت طبيعي و گال‌هاي اين دو گياه نيز كاربردهاي زياد دارويي دارد (1). شناخت دقيق رويشگاههاي طبيعي گياهان دارويي ضمن روشن شدن پتانسيل‌هاي موجود،امكان توسعه و بهره برداري صحيح را به خوبي فراهم مي‌سازد. ضمن اينكه قابليت‌ها و محدوديت‌هاي هر منطقه را نيز براي توسعه و بهره برداري اقتصادي روشن مي‌نمايد. منابع مختلف به وجود پايه‌هاي از بنه و خنجوك در جوامع گياهي مختلف از جمله جامعه بنه- بادام در مناطق مختلف استان اشاره داشته اند(4، 3، 2‌‌).​

مواد و روشها

پس از شناسايي رويشگاههاي مختلف بنه و خنجوك در استان نسبت به انتقال آنها بر روي نقشه‌هاي 1:50000 و 1:250000 توپوگرافي اقدام و نقشه پراكنش تهيه گرديد. با انتقال نقشه پراكنش بر روي نقشه‌هاي زمين شناسي،قابليت اراضي، اقليم، هم دما و هم باران و ساير شرايط اكولوژيكي حاكم، همچنين كيفيت رويشگاههاي مختلف مورد مطالعه قرار گرفت .​

نتايج و بحث

بنه وخنجوك در استان يزد در دو ناحيه رويشي زاگرس و ايران و توراني پراكنش داشته و جوامع منفرد يا مخلوط از هر دو گونه را تشكيل مي‌دهند . ناحيه رويشي زاگرس كه در قسمت جنوبي استان قرار دارد سطح كوچكي را در حدود 62000 هكتار به خود اختصاص داده كه متراكم ترين جنگل‌هاي بنه را درخود جاي داده است. اقليم حاكم برجنگل‌هاي اين منطقه از خشك بياباني معتدل تا نيمه خشك معتدل متغيير است. ميزان بارندگي نيز متغيير بوده بگونه‌اي كه بيشترين مقدارباران دركرخنگان با 359 ميليمتر مي‌باشد. بهره برداري از صمغ بنه در اين منطقه محدود و تنها از صمغ‌هاي ترشح يافته بصورت طبيعي استفاده‌هاي دارويي مي‌شود. كاربرد ميوه بنه به عنوان دارو و همچنين بخشي از آجيل و تنقلات درمنطقه به خوبي رواج دارد. ميزان تراكم درختان بنه در اين منطقه بطور متوسط 32 اصله در هكتار مي‌باشد كه عمدتاً بر روي كوهها، تپه‌ها و فلاتها و تراسهاي فوقاني قرار دارند كه از نظر زمين شناسي داراي تراسهاي آهكي، شيست، مرمر و دولوميت مي‌باشند. ارتفاع اين ناحيه رويشي از 1700 متر آغاز و تا 2500 متر ادامه دارد. عدم بهره برداري از صمغ آنها و قرق بودن منطقه براي بهره‌برداري از عوامل ديگر شادابي درختان مي‌باشد، ناحيه رويشي ايران و توراني كه بخش عمده‌اي از سطح استان را در بر گرفته است داراي 512000 هكتار رويشگاه بنه و خنجوك مي‌باشد. درختان بنه و خنجوك به صورت جوامعي منفرد و يا با يكديگر در اين ناحيه رويشي به چشم مي‌خورند بگونه‌اي كه 7 درصد به بنه،‌54/46 درصد به خنجوك و 46/46 درصد به بنه و خنجوك با يكديگر اختصاص دارد، به عبارتي در 93 درصد از رويشگاههاي مورد مطالعه خنجوك و 53 درصد بنه قابل روئيت است . آمار فوق دامنه سازگاري و بردباري خنجوك نسبت به بنه را نشان مي‌دهد . در مناطقي كه بنه پراكنش دارد ارتفاع از سطح دريا حداقل 1800 و حداكثر 2500 متر و درمناطقي كه خنجوك پراكنش دارد حداقل 1300 متر ( در سياه كوه) و حداكثر 2100 متر مي‌باشد. عمده مناطق پراكنش بنه و خنجوك بر روي اراضي كوهستاني بوده كه شامل آهك همراه با كنگلومرا، ماسه سنگ و گرانيت و آهك توده‌اي و دولوميت، شيل، مرمر و شيست مي‌باشد . تحمل خنجوك به تنوع بستر رويش بيشتر از بنه بوده و امكان استقرار آن در شرايط متنوع تر زمين‌شناسي وجود دارد. اقليم حاكم بر رويشگاههاي بنه و خنجوك در اين ناحيه رويشي عمدتاً فرا خشك سرد تا خشك بياباني معتدل مي‌باشد. تحمل خنجوك نسبت به بنه به شرايط نامساعد اقليمي نيز كاملاً‌مشهود است. در پايان اين بخش مي‌توان به اين نكته اشاره نمود كه به جز ناحيه رويشي زاگرس،در ناحيه رويشي ايران وتوراني به علت پراكنش گسترده خنجوك نسبت به بنه و شرايط نامساعد اكولوژيكي حاكم بر استان، اين گونه از مقاومت بالاتري برخوردار مي‌باشد. ميزان دير زيستي خنجوك نسبت به بنه به مراتب كمتر است به همين دليل پايه كهنسالي از خنجوك در سطح استان مشاهده نگرديد . نقش مناطق حفاظت شده، مناطقي كه به دليل مهاجرت روستائيان خالي از سكنه مانده و مناطق صعب‌العبور را در زادآوري و تجديد حيات اين دو گونه نبايد ناديده گرفت. مناطق متعددي را مي‌توان گزارش كرد كه به دليل دو امر فوق زاد آوري بسيار مطلوب اتفاق افتاده وشرايط مساعد را براي توسعه كيفي رويشگاههاي بنه و خنجوك نويد مي‌دهد.​

نقشه شماتيك رويشگاههاي مختلف بنه و خنجوك در استان​

منابع ‌

1 ـ زارع زاده، عباس (1379) جمع آوري، شناسايي و اهلي كردن گياهان دارويي استان يزد،‌مركز تحقيقات منابع طبيعي و امور دام يزد.
2 ـ گروه مطالعات هامون (1365) مطالعه جامع توسعه اقتصادي و اجتماعي استان يزد- جلد اول و سوم . وزارت برنامه وبودجه.
3 ـ مظفريان،‌ولي ا- (1379) فلور استان يزد . انتشارات يزد، تهران، 56صفحه.
4 ـ ميرجليلي،‌سيد عباس (1376) مطالعه فلورستيك و بررسي جوامع گياهي منطقه هرات و مروست استان يزد. پايان نامه كارشناسي ارشد رشته علوم گياهي . دانشگاه تهران . 121 صفحه .​



Potential and limitation of developing of
P.khinjur and P.atlantica vegetation
Mohmmad hadi rad
Yazd Agricultural and Natural Resources Research Center
Email:Mohmmad hadi rad@yahoo.com

Abstract
P.khinjuk and P.atlantica are one of the important of weedy plant species of arid and semiarid region of Iran. These plants have medicinal and industrial values. In this research, the effect of ecological factors on distribution have been studied. These trees distribute with high low density and medium density , on 57000 hectas in yazd province.
Keywords : Pistacia atlantica, P. khijuk, habitate​
 
آخرین ویرایش:

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
3

3

بررسي ات اكولوژي گياه نوروزك Salvia leriifolia در منطقه سبزوار
اسماعيل فيله كش,عباس علي آبادي , حسين فرزانه , مهدي برزويي, ابولقاسم دادرسي
كارشناسان پژوهشي ايستگاه تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي سبزوار
سبزوار - ص پ 103 - تلفن 2647006 فاكس 2647491

خلاصه

نوروزك گياهي از خانواده نعناعيان است كه تاكنون در ايران از خراسان و سمنان گزارش گرديده است . شاخ وبرگ اين گياه داراي اسانس وخاصيت آنتي بيوتيكي و پوست خارجي آن حاوي موسيلاژ است(1) . مغز دانه آن حاوي 56-50 % چربي و 30 % پروتئين دارد كه براي طباخي و خام خواري مطلوب است(2). مناطق رويشگاهي و گياهان همراه ، نوع خاك و نيز ارتفاع رويشگاهي آن در منطقه مورد بررسي قرار كرفت . نتايج حاصله نشان ميدهد:
سازگاري اين گياه با انواع خاكها بالاخص خاكهاي سبك در شيبهاي جنوبي بسيار بالاست. اين گونه با گياهاني از قبيل درمنه , افدرا , پرند تشكيل تيپ ميدهد. ميزان زادآوري در سالهاي با بارندگي مناسب خوب بوده و در صورت حمايت در سال اول, سالهاي بعد مي تواند به خوبي در برابر عوامل اقليمي و نيز شرايط چراي دام مقاومت كند .با توجه به سازگاري و دامنه پراكنش وسيع آن ، به عنوان يك گياه چند منظوره مورد حمايت قرار گيرد برنامه ريزي يراي جمع آوري بذر نوروزك ، ضمن ايجاد اشتغال در مناطق پراكنش اين گونه با ترويج و معرفي خواص داروئي آن و بازاريابي براي فروش به زراعي كردن اين گونه كمك مي نمايد .
واژه هاي کليدي : نوروزک , مناطق خشک , سبزوار, Salvia leriifolia​

مقدمه

عرصه هاي منابع طبيعي با توجه به گوناگوني اقليمي در آنها در ايران داراي توانمنديهاي بسيار در عرصه رويشگاهي مي باشند . شناخت اين توانمنديها در راستاي بهره وري مناسب از آنها مي تواند راه را براي گسترش گونه هاي مناسب هر منطقه هموار سازد. جنس Salvia چند ساله و غالبا نيز بسيار معطرند. جنس Salvia 500 گونه دارد كه در ايران از اين جنس56 گونه گزارش گرديده است گياه دارويي علوفه اي و صنعتيSalvia leriifolia با نام فارسي نوروزك در ايران از خراسان و سمنان گزارش گرديده است .(3 و4)​
مواد و روشها

با بررسي منابع داخلي و گزارشات ارائه شده و نيز پيمايشهاي صحرايي مكانهاي رويشگاهي اين گياه مورد بازديد قرار گرفت . تيپ هاي رويشي ، ارتفاع رويشگاهي ، ميزان بارندگي و ساير پارامترهاي اقليمي ،
كمتر از 50 % بذور سالم بوده و بسته به شرايط اقليمي و نيز حمله آفات از جمله ملخ ممكن است اين ميزان كاهش و يا افزايش پيدا كند . تاج پوشش گياه به صورت مدور متشكل از تعداد زيادي بوته به قطر 150-50 و ارتفاع 40-30 سانتيمتر مي باشد . وزن هزار دانه اين گياه با توجه به شرايط اقليمي منطقه از 50 تا 88 گرم متغير است .شروع رسيدن بذر و نيز تشكيل گل از از پايين ساقه به بالابوده ودريك ساقه همه مراحل رشد زايشي امكان دارد ديده شود..تكثير بوسيله بذر و زادآوري آن با توجه به شرايط منطقه و فصل چراي دام مناسب است .
پيشنهاد ميگردد با توجه به ارزش بسيار خوبي كه اين گياه از نظر داروئي و صنعتي دارد مطالعاتي در خصوص بازاريابي و تكثير اين گونه انجام تا ضمن ايجاد اشتغال زمينه ورود اين گونه گياهي به جرگه دانه هاي روغني فراهم گردد.
سازند هاي زمين شناسي ، نوع خاك ، گياهان همراه ، جهت شيب از جمله موارد مورد بررسي بود . فنولوژي گياه از نظر تيپ رويشي ، فرم گياه ، زمان شروع رشد ، ساقه دهي ، گلدهي و بذر دهي و دورانهاي ركود و نيز سيستم زادآوري گونه مطالعه گرديد.​
نتايج و بحث

نتايج حاصل از اين بررسي نشان مي دهد كه ، گياه نوروزك با فرم بوته اي از ارتفاع 900 تا 1600 متر از سطح دريا ديده مي شود . پراكنش اين گياه در اقليم فراخشك بياباني سرد ، با متوسط 150 تا 200 ميليمتر بارندگي سالانه , در ارتفاعات سنگلاخي ، ارتفاعات كنگلومرايي سازندهاي مارني و واريزه هاي سنگي است بررسي پروفيل خاك در مناطق گسترش ريشه اين گونه نشان مي دهد كه بيش از 64% خاك شن مي باشد وبه عبارتي گسترش اين گونه بيشتر در روي خاكهاي سبك است .گسترش ريشه تا عمق 90 و پراكندگي آن تا 160 سانتيمتر اندازه گيري شد اين گونه معمولا در روي شيبهاي جنوبي حضور دارد . نوروزك بيشتر به همراه تيپ هاي گياهي Pteropyrum- - Launea Artemisia - Salsola-ديده مي شود .
مراحل فنولوژيكي گياه نشان ميدهد كه اين گياه پس از كاهش سرماي زمستانه از نيمه اسفند رشد رويشي خود را آغاز و در اوايل فروردين (بسته به شرايط محيطي ) رشد ساقه هاي گلدهنده آن شروع مي شود . ارتفاع ساقه اين گياه پس از رسيده بذور به مرحله خميري به شدت مورد چراي وحوش و دام هاي اهلي قرار ميگيرد. روستائيان قبل از خشك شدن بذور را جمع آوري به مصرف خوراكي خود مي رسانند. هاي گلدهنده آن شروع مي شود . ارتفاع ساقه گلدهنده بين 23.5-12 سانتيمتر ، تعداد رديف گلدهنده بين 9-4 رديف و تعداد بذر در هر شاخه 36-16 عدد مي باشد .​

منابع و مآخذ :

حداد خداپرست و همكاران .1381. بررسي امكان استفاده از برگ نوروزك و عصاره آن بر .... .فرآورش شماره 3و4 دانشگاه آزاد اسلامي سبزوار
حداد خداپرست .1372. روزنامه قدس شماره 2054
راشد محصل و همكاران.؟. رستني هاي خراسان نشريه شماره 3 .هرباريوم دانشگاه فردوسي مشهد
-Jalili.A,Jamzad.z 1999.Red data book of Iran-Research Institute of Forest and Rangeland No -215-​


A study of Autecology Salvia leriifolia in Sabzevar region
Ismaeal Filehkesh ,A.Aliabadi,H.Farzane,M.Borzoee,A.Dadrasi
Sabzevar Agriculture and Naturaral Resoursces Reserch Station
filehkesh@yahoo.com Email :
Abstract :
Salvia leriifolia is a member of Labiateae family that has been observed and reported in Khorasan and Semnan provinces of Iran. Researches showed that shoots of this plant have essence and antibiotic effects. After ripening of seeds in mid-may that spring forage of desert ranges will deplete, seeds of this plant are suitable source of food for light animals and wildlife.
Results of this investigation showed that: shrub form of salvia was observed in the range of 900 to 1600 meter height from sea level. The distribution of this plant was in the extremely arid cold deserts with average annual precipitation of 150-200 millimeters at stony mountains, conglomerate mountains marls and stony colluvials. The amount of propagation in the years with proper precipitation was good and if be protected will tolerate the hard conditions of climate and animal grazing at other years. Studies on marketing and propagation of this plant can introduce new jobs and opportunity of entrance of this plant to the list of oil seeds..
Key words: Salvia lerifolia, Novroozak, Arid area, Sabzevar​
 
آخرین ویرایش:

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
4

4

بررسي نيازهاي بوم شناختي و تعيين بهترين روش تيغ زني گونه كندل در منطقه جنوب غربي سبزوار
عليرضا قاسمي آريان
عضو هيأت علمي مجتمع آموزش جهاد كشاورزي خراسان
مشهد - بزرگراه شهيد كلانتري، حد فاصل ميدان جمهوري و ميدان جهاد، مجتمع آموزش جهاد كشاورزي خراسان ص پ 5887-91375
Email:Agha572@yahoo.co.uk

خلاصه

در اين تحقيق ضمن بررسي نيازهاي بوم شناختي گونه كندل بهترين روش استحصال صمغ از طريق ريشه گياه مورد آزمون قرار گرفت. نتايج حاصل نشان مي‌دهد اين گياه در ارتفاع 1300 تا 1600 متر از سطح دريا كه داراي بارندگي 150 تا 170 ميليمتر مي‌باشد به خوبي رشد كرده و خاك‌هاي پتروكلسيك را مي‌پسندد. مقدار تبخير پتانسيل بيشتر از مقدار بارندگي ساليانه بوده و گياهان همراه آن را ورك، زنبق، كوزينيا و- تشكيل مي‌دهد. صمغ حاصل از اين گياه به دو صورت اشكي (از طريق ساقه) و همچنين از طريق ريشه به روش تيغ زني در سال سوم رشد گياه ميسر مي‌باشد. اين صمغ كه به گم آمونياك معروف مي‌باشد، در ساخت داروهاي معدي و در صنعت كابرد فراوان دارد. در اين مطالعه معلوم گرديد بهينه ترين روش استحصال صمغ از طريق ريشه، يك بار تيغ زني به روش مقعر و برداشت صمغ هشت روز بعد از تيغ زني مي‌باشد.
واژه‌هاي كليدي: كندل، آت اكولوژي، تيغ زني، صمغ​

مقدمه

امروزه نظر به اهميت اقتصادي و درماني گياهان دارويي و صنعتي و توسعه نگرش گياه درماني در جهان، بوم شناسي و برآورد مقدار محصول مؤثره اين گياهان از اهميت خاص برخوردار مي‌باشد. در حال حاضر عرصه‌هاي زيستي بسياري از گياهان مهم صنعتي-علوفه‌اي ايران دستخوش تخريب قرار گرفته، كه بازسازي اين عرصه ها، لزوم مطالعات اكولوژيكي را دوچندان مي‌كند.-در همين راستا گياه كندل Dorema ammoniacum ( شكل 1 ) به عنوان يك گونه صنعتي، دارويي و علوفه‌اي با گسترش 140 هزار هكتار در ايران از اهميت والايي برخوردار مي‌باشد(5).در اين مقاله، ضمن معرفي نيازهاي اكولوژيكي گونه كندل به خصوصيات علوفه اي، استفاده‌هاي صنعتي دارويي حاصل. طريق ريشه گياه خواهيم پرداخت.
مواد و روشها
جهت انجام اين پژوهش پس از رسم حوزه آبخيز، ابتدا مطالعات فيزيوگرافي، توپوگرافي، زمين شناسي، هواشناسي و پوشش گياهي در سطح حوزه انجام گرفت و زيستگاه گونه كندل و اكوتون‌هاي آن شناسايي گرديد.سپس فنولوژي گياه كندل مورد بررسي قرارگرفته و ضمن معرفي آن به عنوان يك گونه منوكارپيك نيازهاي زيستي آن، از نظر آب و هوا، اقليم، ارتفاع از سطح دريا، خصوصيات فيزيكي و شيميايي رويشگاه آن به دست آمد. همچنين با تجزيه برگ آن، ارزش غذايي قسمت‌هاي سبز گياه با يونجه مقايسه گرديد و در آخر با اجراي آزمون آماري split plot بهترين روش تيغ زني(مقعر يا مسطح)، تعداد تيغ زني (از يك تا چهار مرتبه) و برداشت صمغ، از دو تا ده روز بعد از تيغ زني، جهت استحصال بيشترين مقدار گم آمونياك از طريق ريشه مورد آزمون قرار گرفت.​
نتايج و بحث

نتايج اين پژوهش نشان داد، گونه كندل از تيره چتريان(6)، در مناطق خشك و نيمه خشك با بارندگي 150 تا 170 ميلي متر(4) به خوبي رشد مي‌كند. رويشگاه اين گياه در منطقه مورد بررسي، از ارتفاع 1400 تا 1600 متر از سطح دريا گسترش دارد و خاك‌هاي پتروكلسيك و آبرفتي را ترجيح مي‌دهد(2). مقدار تبخير پتانسيل بيشتر از مقدار بارندگي سالانه بوده(4) و فلور همراه آن را اغلب گياهان سمي و خاردار مانند ورك، زنبق، كوزينيا و-. تشكيل مي‌دهد.صمغ حاصل از اين گياه به دو صورت قطرات اشكي و يا از طريق تيغ زني در سال سوم زيست گياه، قابل بهره برداري مي‌باشد. اين صمغ كه به گم آمونياك معروف مي‌باشد(3)، حاوي انواع هيدروكربن ها، متوتروپين‌هاي مختلف، فرولن، استات لينالين، الكل دوره ميل، كومارين و مواد ناشناخته بسيار مي‌باشد(3)، كه در داروسازي، براي ساخت داروهاي معده(1)،(7) و در صنعت براي چسب سازي، ادكلن سازي، صابون سازي(8) و - مورد استفاده قرار مي‌گيرد.نتيجه حاصل از تجزيه برگ گياه حاكي از آن است كه برگ آن در حالت سبز، حاوي 30 % پروتئين بود كه برابر يونجه مي‌باشد. البته به دليل انرژي فوق العاده زياد صمغ درون رگبرگ‌ها ( 6982 كيلوكالري بر كيلوگرم ) و وجود ساير املاح معدني ديگر توصيه مي‌شود، گياه فوق در حالت سبز كمتر مورد چراي دام قرار گيرد و بهتر است در آخر تابستان چرا شود، تا از مسموميت دام‌ها جلوگيري گردد. همچنين براي برداشت صمغ در زمان‌هاي قبل از گل دهي گياه، گونه‌هاي با سن سه سال به روش برش مقعر، يك بار تيغ زني و سپس هشت روز بعد برداشت محصول، بيشترين مقدار صمغ را به ما مي‌دهد بدون آنكه زادآوري گـياه به خطـر افتد. البـته با تـوجـه به وضعيـت نا بسامان گياهان منطقه، بهتر است از روش يك بار تيغ زني به روش مقعر و هشت روز بعد، برداشت محصول، استفاده كرد.
سپاسگزاري
بر خود لازم ميدانم از زحمات و همكاريي‌هاي بي شائبه كارشناسان محترم ايستگاه تحقيقات منابع طبيعي و امور دام سبزوار خصوصاً آقاي مهندس فيله كش كه در تمامي مراحل تهيه طرح مساعدت‌هاي لازم را مبذول فرمودند تشكر و قدرداني نمايم.​
منابع

1- امين، غلام رضا. 1370 . گياهان دارويي سنتي ايران. معاونت پژوهشي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي.جلد اول.
2- باي بوردي، محمد-كوهستاني، ابراهيم. 1366 .خاك،تشكيل و طبقه بندي.انتشارات دانشگاه تهران.
3- زرگري، علي. 1367-1352 . گياهان دارويي. جلد دوم.انتشارات دانشگاه تهران.
4- كرمي، مختار. 1370 . مطالعات هوا و اقليم منطقه سبزوار. پايان نامه كارشناسي ارشد.
5- محمدي، غلام رضا-عليها،مسعود.مطالبي پيرامون باريجه.نشريه شماره 56 موسسه جنگل‌ها و مراتع.
6- مظفريان، ولي الله. 1362. خانواده چتريان در ايران،كليد شناسائي وپراكنش.انتشارات موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع.
7-Arnone , Alberto et-al.1991. Studies on the essential oils doremon a new spiro - sesquitor penoidic chroman -2,4 - dione from ammoniac gum resin.
8- Asraf , Mohammad et-al.1997.Studies on the essencial oils of the Pakistani species of the family
umbellifereae . 1997 .​


A survey of Dorema ammoniacum autecology and determination of best method for cutting the root (sought.west of Sabzevar)
Alireza ghasemi aryan​

Abstract
Dorema ammoniacum is a plant that grows in arid and semi-arid zones and some characteristics of habitat of this plant are as follows:
1-The annual rate of precipitation is (150mm-170mm) (4).2- The altitude of it, its altitude is about (1400m-2000m) above sea level. 3-slope of habitat of the plant is about (0-12)% 4- soil texture is sandy-loam and its suborder is petrocalcic(2). 5-Floristic omposition is spiny and toxic plants like: Hulthemia persica, Iris songarica,cousiniaspp.and many plants.Dorema ammoniacum has a sap that is called Gum. The Gum is extracted from stem and root. However the green leaves of this plant have 30% protein. According to statistical method of split plot best method for Gum gathering from root plant is one concave cutting the root and the gathering Gum is 8 days later.
Keywords: autecology, Dorema ammoniacum, concave cutting, gum​
 
آخرین ویرایش:

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
5

5

شناسايي جلبكهاي دريايي دارويي ايران در سواحل جنوب ايران
(فاز درياي عمان)
بايرام محمد قرنجيك
مركز تحقيقات شيلاتي آبهاي دور چابهار
Gharanjik @ yahoo. com

خلاصه

بر اساس گشتهاي ساحلي كه در سواحل استان سيستان و بلوچستان واقع در درياي عمان در طي سالهاي 1380تا 1382 صورت گرفت، گونه‌هاي جلبكي از محدوده‌هاي بين جزرومدي مناطق رويش جلبكي به‌طور ماهانه جمع‌آوري گرديد. نمونه‌هاي جمع‌آوري شده به مركز منتقل گرديده، پس از شستشو و پاكسازي، مورد شناسايي اوليه قرار گرفتند. از هر گونه، چندين نسخه به‌صورت هرباريوم جلبكي تهيه شده ودر نهايت جهت تاييد اسامي علمي و تا حد امكان تعيين كاربردهاي آنها به مراكز علمي معتبر جهان ارسال گرديد. در اين تحقيق، معلوم گرديد كه تعداد 40 گونه از آنها داراي اثرات دارويي بوده كه از اين تعداد 14 گونه جلبك سبز، 8 گونه جلبك قهوه‌اي و 18 گونه جلبك قرمز مي‌باشد. از مهمترين خانواده‌هاي جلبكهاي سبز مي‌توان به Caulerpaceae و Ulvaceae و از جلبكهاي قهوه‌اي به Dictyotaceae و Sargassaceae و از جلبكهاي قرمز Gracilariaceae ،Gelidiaceae و Hypneaceae اشاره نمود.
واژه‌هاي كليدي: جلبكها، دريايي، دارويي.


مقدمه

اين گروه از گياهان به‌طور عمده به سه گروه جلبكهاي سبز، قهوه‌اي و قرمز تقسيم مي‌شوند. اين جلبكها علاوه بر اينكه داراي فوايد بسيار سودمندي از نظر تغذيه، محل توليد مثل و ايجاد پناهگاه براي انواع مهم آبزيان مي‌باشند، به‌علت دارا بودن انواع مختلف آمينو اسيدها، اسيدهاي چرب، پروتئينها، پلي ساكاريد ها، مونوساكاريدها، مواد معدني و ويتامينها داراي ارزش غذايي خوبي براي انسانها، دام و طيوربوده و همچنين به علت استخراج مواد مهم و با ارزش از قبيل آگار، كاراگينانها، و اسيد آلژينيك، در بسياري از صنايع از قبيل كاغذ سازي، نساجي، چرم سازي، رنگسازي، تهيه مواد و لوازم بهداشتي و آرايشي، تهيه فيلم و در علوم پزشكي، دارو سازي و دندانپزشكي مانند تهيه محيط كشت جامد ميكروبي، قرصها، كپسولها و شربتهاي دارويي و تهيه قالبهاي اوليه دندان كاربردهاي بسزايي دارند. با توجه به اهميتهاي ذكر شده، در حال حاضر كشورهاي متعددي در دنيا، اقدام به بهره برداري از اين جلبكها نموده اند. به‌طوري كه در سال1994 كشور ژاپن يك ميليارد دلار و كشور كره جنوبي نيم ميليارد دلار از صادرات محصولات جلبك ارز‌آوري كرده اند(2). مطالعاتي كه تاكنون برروي جلبكهاي دريايي سواحل جنوب ايران صورت گرفته، به‌طورعمده برروي شناسايي آنها بوده و از فعاليتهاي اساسي كه در اين رابطه انجام گرفته، مي‌توان به شناسايي جلبكهاي دريايي خليج فارس توسط بورگسن در سال 1939 (1)، سهرابي پور و ربيعي در سال 1378(4)، و شناسايي جلبكهاي دريايي سواحل درياي عمان توسط قرنجيك در سال 1377 اشاره نمود(3). در حال حاضروباپيشرفت تكنولوژي، برخي اثرات دارويي و درماني اين جلبكها آشكار شده و مزيتهاي استفاده طبيعي از اين گياهان در مقابل داروهاي تركيبي به خوبي مشخص گرديده است (5).
كشور ما نيز به دليل دارا بودن انواع مختلفي از اين گياهان در سواحل جنوبي، استراتژي مشخصي توسط مؤسسه تحقيقات شيلات جهت مطالعه و تحقيق بر روي جلبكهاي دريايي تا مراحل شناسايي گونه‌هاي اقتصادي و امكان بهره‌برداري از آنها تدوين شده است.

مواد و روشها

در طي گشتـهايي كه درمهرماه سال1380در سواحل استـان سيستــان وبلوچستان به‌طول 300 كيلومترانجام گرفت، يازده منطقـه رويش جلبـكي از منطقه گواتــر با موقعيـت جغرافيــايي -E30،-61 و-N10،-25 تا منطقه ميداني با موقعيت جغرافيايي -E5،-59 وN -24، -25 شناسايي و عمليات نمونه برداري به‌طور ماهانه از اين مناطق انجام گرفت.اين مناطق عبارت بودند از، گواتر، پسابندر، بريس، كچو، رمين،چابهار، پزم، گورديم، تنگ، جود و ميداني. اين تحقيق به موازات طرح تحقيقاتي تعيين پراكنش، بيوماس و تهيه اطلس جلبكهاي دريايي سواحل جنوب ايران به‌مدت دو سال صورت گرفت.عمليات اجرايي بر اساس جدول جزر و مدي، زمان و مقدار مناسب جزر براي هر منطقه در طول ماه انتخاب و طبق آن به‌صورت ماهانه نمونه برداري از جلبكهاي دريايي سواحل بين جزر و مدي مناطق انجام گرديد.نمونه‌هاي جمع‌آوري شده به مركزمنتقل شده، پس از شستشو و پاكسازي، مورد شناسايي و عكسبرداري قرار گرفتند، سپس با فرمالين 4 درصد فيكس شده و از هر گونه، چندين نسخه به‌صورت هرباريوم جلبكي با ذكر مشخصات زمان نمونه برداري، تاريخ نمونه برداري، محل نمونه‌برداري و نام علمي به همراه كدگونه تهيه گرديد، در نهايت يكي از اين هرباريومهاي جلبكي جهت تائيد اسم علمي و تا حد امكان تعيين كاربردهاي آنها به مراكز علمي معتبر جهان از قبيل كشورهاي آمريكا (7)، چين (6) و فيليپين(5) ارسال گرديد.

نتايج و بحث

گونه‌هايي كه در اين عمليات مورد نمونه برداري و شناسايي قرار گرفتند، مربوط به سه گروه جلبكهاي سبز، قهوه‌اي و قرمز مي‌باشند. تعداد گونه‌هايي كه تاكنون مورد شناسايي قرار گرفته‌اند،170گونه بوده كه ازاين تعداد آنهايي كه داراي خواص دارويي بودند، 40 گونه بوده است، از اين تعداد نيز 14 گونه جلبك سبز، 8 گونه جلبك قهوه‌اي و 18 گونه جلبك قرمز مي‌باشد. از مهمترين خانواده جلبكهاي سبز مي‌توان به Caulerpaceae و ulvaceae و از جلبكهاي قهوه‌اي به Dictyotaceae وSargassaceae و از جلبكهاي قرمز به Gelidiaceae, Gracilariaceae, Hypneaceae اشاره نمود.
از مهمترين اثرات دارويي آنها مي‌توان، خواص ضد باكتري، ضد قارچ، ضد انگل، كنترل و درمان برخي از بيماريها از قبيل گواتر، سل، غددلنفاوي، روماتيسم، ناراحتيهاي معده و روده، كاهش كلسترول خون، كاهش فشار خون، انعقاد خون، درمان سوختگي‌ها و التيام زخمها را نام برد(5).
با توجه به بررسيها و تحقيقات بعمل آمده، معلوم مي‌گردد كه بسياري از گونه‌هاي موجود در سواحل جنوب ايران داراي برخي خواص پزشكي و دارويي مي‌باشند.
در كشورهايي كه داراي اين منابع هستند، از مدتها قبل فرهنگ مصرف آنها در بين مردم رواج داده شده است، و هم اكنون در كشورهايي نظير ژاپن و چين، جلبكهاي دريايي در مقادير بسيار زيادي به مصرف مي‌رسد. بنابراين با توجه به اهميتهاي ذكر شده و وجود بسياري ازگونه‌هاي جلبكي با ارزش در سواحل جنوب ايران، به‌خصوص سواحل استان سيستان و بلوچستان واقع در درياي عمان، ضرورت مطالعه و بررسيهاي بيشتر در مورد آنها جهت بهره برداري و استفاده انساني اجتناب ناپذير مي‌باشد.

سپاسگزاري

از رياست محترم وقت و همكاران پر تلاش خود درمركز چابهار كه مرا درانجام اين طرح ياري رسانده اند، كمال تشكر و قدرداني بعمل مي‌آيد.

منابع

1-Borgesen, F. 1939.Marine algae from the Iranian Gulf especially from the innermost part neer Bushehr and Khark, Part: 1. PP. 47-141.
2-Endlicher, S.L. & C.M. Diesing. 1845. Enumeration algarum, Quas ad oram insukae karek, Sinus persici Legit Theodoras Kotschy.- Bot. Zeitung, 3: 258- 269.
3-Gharanjik, B.M. 2000. The marine algae of the Sistan & Baluchistan Province, Iran. Iranian journal of Fisheries. 2(2), 57-70.
4-Sohrabipour,J.&Rabii,R. 1999. A list of marine algae of seashores of Persian gulf and Oman Sea in the Hormozgan Province. Iran. Journal. Bot. 8(1):132-162.
5-Trono, J.R. Gavino C. 1997. Field Guide and Atlas of The Seaweed Resources of The Philippines. Published by book mark, Ink. 306.
6-Tseng, C. K. 1983. Common Seaweeds of China. Science Press, Beiting China. P: 314
7-Wynne, M.J. & Jupp, B.P. 1998. The Bentic Marine Algae Flora of The Sultanate of Oman. Botanica Marina. 41: 7-14.



Identification of Medicinal seaweeds
in the Southern Coast of Iran

Abstract
In this research 40 species of medical seaweeds were collected in Sistan & Balouchistan Province Coasts. Among these seaweeds 14 species green algae, 8 species brown algae & 18 species red algae were identified. There were some important families including green algae (Ulvaceae & Caulerpaceae), brown algae (Sargassaceae &Dictyotaceae) and red algae (Gracilariaceae, Gelidiaceae & Hypneaceae
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
6

6

شناسايي و بررسي اكولوژيكي گونه‌هاي دارويي جنسهاي استاكيس و نپتا
در مازندران (با تاكيد بر خواص دارويي)
حسن قليچ نيا
عضو هيأت علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي مازندران
ساري - كيلومتر 6 جاده قايم شهر- مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي مازندران ص پ 559-48175

خلاصه

گونه‌هاي جنسهاي استاكيس و نپتا داراي پراكنش و فراواني زيادي در مناطق مختلف استان مي‌باشند و برخي از گونه‌هاي آن از دير باز مورد استفاده مردم جهت درمان بيماريها قرار مي‌گرفته است. در اين مقاله 8 گونه از جنس استاكيس و 4 گونه از جنس نپتا مورد بررسي قرار گرفته است. عوامل مورد تحقيق در رويشگاههاي گونه ها، شامل تعيين نقاط پراكنش و تهيه نقشه پراكنش،بهترين رويشگاه از لحاظ فراواني و تراكم، نحوه پراكنش و برخي از اطلاعات رويشگاهي شامل ارتفاع از سطح دريا، درصد و جهت شيب، متوسط درجه حرارت و بارندگي سالانه، بافت خاك و همچنين تيپ گياهي و گياهان همراه رويشگاه بوده است.
واژه‌هاي كليدي: اكولوژي، دارويي، Stachys sp. ، مازندران.
مقدمه

استان مازندران به واسطه تنوع عوامل فيزيوتوپوگرافيكي و اقليمي از تنوع و غناي پوشش گياهي در حد بالايي برخوردار است. با توجه به تنوع بالاي اين گنجينه عظيم و با ارزش گياهي و جايگاه والاي آن در درمان امراض و پيشگيري امراض، شناسايي و معرفي و همچنين آگاهي از منابع مهم ژنتيكي گياهان دارويي مي‌باشد كه از ديرباز مورد توجه مردم بوده و به شيوه‌هاي گوناگون از اين منابع و شرايط رويشگاهي براي استفاده و مديريت بهينه از اين منابع استفاده مي‌شود. گونه‌هاي دارويي جنسهاي استاكيس و نپتا در استان داراي فراواني و نقاط پراكنش بالايي مي‌باشند و اكثر گونه‌هاي آن به طور مستقيم براي درمان بيماريها در مناطق مختلف مازندران مورد استفاده قرار مي‌گيرد. تاكنون در مورد شناسايي و بررسيهاي اكولوژيكي اين گونه‌ها، مطالعاتي صورت نگرفته و فقط از طرف موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع به جمع‌آوري تعداد معدودي از گونه‌ها جهت تحليل شيميايي اقدام شده است. در سطح كشور نيز به بررسي پراكنش و اكولوژي برخي از اين گونه‌ها در چارچوب طرح ملي اقدام شده است.
مواد و روشها

ابتدا با استفاده از منابع موجود داخلي و خارجي و كاوشهاي كامپيوتري و نيز مشاهدات صحرايي، مطالعه كلي پيرامون گياهان اسانس‌دار جنسهاي مورد بررسي، صورت گرفت. بعد مناطق مختلف استان به حوزه‌هاي كاري مختلف تقسيم و در مراحل متوالي با مراجعه به اين مناطق، گونه‌هاي گياهي جنسهاي مورد نظر شناسايي گرديد. در هر يك رويشگاه برخي از اطلاعات رويشگاهي مانند ارتفاع از سطح دريا، درصد شيب و جهت آن، متوسط بارندگي و درجه حرارت سا لانه رويشگاه، نحوه پراكنش، بهترين رويشگاه از لحاظ فراواني و درصد پوشش، تيپ گياهي منطقه و گياهان همراه ثبت گرديدند. خواص دارويي و موارد استفاده از گونه‌هاي گياهي مورد نظر جهت درمان و پيشگيري از بيماريها با استفاده از منابع موجود و پرسش از افراد بومي مشخص گرديد. براي بررسي تراكم و درصد پوشش از پلاتهاي يك متر مربعي استفاده شد.
نتايج و بحث

نتايج نشان مي‌دهد كه گونه‌هاي جنس استاكيس در مازندران بالغ بر 8 گونه مي‌باشد.
گونه‌هاي Stachys lavandulifolia,S.byzanthina داراي بيشترين نقاط پراكنش و تراكم مي‌باشند.
گونهS.lavandulifolia به صورت پراكنده و لكه‌اي در ارتفاعات 3000- 2000 متري از سطح دريا در اقليم مديترانه‌اي سرد در خاكهايي با بافت سبك رويش دارد. مردم محلي از اين گونه براي درمان ناراحتي‌هاي گوارشي و تسكين اعصاب استفاده مي‌نمايند. گونه S.byzanthina داراي بيشترين دامنه پراكنش از مناطق جلگه‌اي تا ارتفاعات بالا مي‌باشد. اين گونه به طور عمده در اكثر اقاليم ديده مي‌شود. گونه‌هاي ديگر مانند S.setifera,S.laxa,S.pubscensee داراي پراكنش محدود در استان مي‌باشند. گونه S.setiferae داراي پراكنش بسيار محدود در استان مي‌باشد. سرشاخه‌هاي S.laxa جهت تقويت معده و ضد نفخ مورد استفاده قرار مي‌گيرد. هر 3 گونه ياد شده در اقليم نيمه خشك سرد و در مواردي در اقليم مديترانه‌اي سرد با متوسط بارتدگي ساالانه 400-300 ميليمتر رويش دارند. نحوه پراكنش اين گونه‌ها به صورت لكه‌اي در حاشيه جاده‌ها و نقاط نورگير مي‌باشد گونه S.persica در مناطق جنگلي و در مواردي به طور پراكنده در مناطق جلگه‌اي رويش دارد. گونه S.turcomanica به صورت متراكم تا نيمه متراكم و گاهي به عنوان گونه دوم تيپ در اقليم نيمه خشك سرد رويش دارد. سرشاخه‌هاي اين گونه جهت برطرف نمودن ناراحتي‌هاي گوارشي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. از ميان گونه‌هاي جنس نپتا، گونه Nepeta crassifolia كه در ارتفاعات 3650-1500متري از سطح دريا به صورت لكه‌هاي متراكم رويش دارد. اين گونه به عنوان برطرف كننده دردهاي معده و تب‌بر مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اقليم رويشگاههاي اين گونه مديترانه‌اي سرد تا فراسرد با خاكهاي داراي بافت سبك مي‌باشد.
گونه‌هاي Nepeta sachharata, N.cataria وN.racemosa داراي پراكنش محدود مي‌باشند. از گونه N.catari به عنوان ضد نفخ، رفع دردهاي معده و ضد عفوني كننده استفاده مي‌شود. بررسيهاي به عمل آمده نشان مي‌دهد كه رويشگاههاي طبيعي برخي از گونه‌ها، تخريب و سطح آنها تقليل يافته است. با عنايت به مجموع عوامل تاثيرگذار بر كاهش گونه‌ها پيشنهاد مي‌شود كه برخي از رويشگاههاي گونه به عنوان ذخيره‌گاه حفظ شود تا بتوان در برنامه‌ريزيهاي آتي از آن در جهت تكثير، پرورش و اهلي نمودن آنها كمك گرفت.

جدول شماره 1- ويژگيهاي اكولوژيكي گونه‌هاي مورد بررسي
نحوه پراكنش بارندگي شيب % جهت محل
رويش ارتفاع محل
رويش(متر) گونه
لكه‌هاي متراكم 350 30-10 شمال-جنوب 1400-700 Stachys.laxa
گسترده - لكه اي 900-300 20-0 تمام جهات 2900-0 S.byzanthina
گسترده - لكه اي 350 30-10 جنوب-غرب 200-700 S.turcomanica
لكه‌هاي پراكنده 400 20-0 تمام جهات 2700-1500 S.pubescens
لكه‌هاي پراكنده 900-400 20-0 شمال- جنوب 2200-0 S.persica
لكه اي 900-350 20-0 غرب-شرق 1500-200 S.setifera
لكه‌هاي متراكم 400-350 20-0 تمام جهات 3000-2000 S.lavandulifolia
لكه‌هاي متراكم 400 5-0 مسطحه 2000-800 Nepeta cataria
پراكنده 350 60-30 جنوب 2400-1700 N-sachharrata
لكه اي 350 30-70 شرق-غرب 2200-1800 N.racemosa
لكه‌هاي متراكم 450-400 0-50 همه جهات 2900-1200 N.crassifolia


سپاسگزاري

بدين‌وسيله از رياست محترم مركز تحقيقات منابع طبيعي و معاونان مربوطه و كليه همكاراني كه در اين بررسي در طول ماموريتها با اينجانب همكاري داشتند، كمال تشكر را دارم.
منابع

1- آينه چي، يعقوب. 1370. گياهان دارويي سنتي ايران. جلد اول. انتشرات معاونت پژوهشي وزارات بهداشت، درمان و آموزش پزشكي
2- زرگري، علي.1360. گياهان دارويي جلد اول تا چهارم. چاپ سوم. انتشارات دانشگاه تهران
3- قهرمان، احمد. سالهاي متفاوت. فلور رنگي ايران. جلد 22-1. انتشارات موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع
4- قليچ نيا، حسن. 1380. بررسي پراكنش و اكولوژي 36 گونه گياهي اسانس‌دار در مازندران. وزارات جهاد كشاورزي
5- نجف پور نوايي، مهر دخت.1377. جمع‌آوري و شناسايي اكولوژيك گياهان اسانس دار.موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع
6- Dein Bown,1995,Encyclopedia herbs and their uses. Dorling Kindersly(DK)
7- Karl Hienz Rechinger ,1982.Flora iranica. Labiatae. printed in Australia.


Identification and Ecological Studies of Medicinal Plants Stachys and Nepeta Genus In Mazandaran
Hassan Ghelichnia ,
Agriculture and Natural Resources Research Center of Mazandaran
Email:ms_ghelichh@yahoo.com
Abstract
The species of stachys and nepeta genus have very frequency and disperssion in Mazandaran. Some of species using by traditional medicine. In this study 8 species studied and evaluated plants sites with respect to frequency,density and disperssion points and prepared disperssion maps.Also studied site information such as height of see surface , annual temperature and precipitation means,vegetation types.
Keywords: Stachys spp, Nepet sppa, Medicinal Plants
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
7

7

Jalas
در استانهاي همدان، مركزي، كردستان و كرمانشاه.
رمضان كلوندي1، كيوان صفي خاني1،‌ مرتضي عطري2،‌ قاسم نجفي3 و ‌فاطمه سفيد كن4
1- عضوهيأت علمي مركز تحقيقات كشاوري و منابع طبيعي استان همدان 2- عضو هيأت علمي دانشگاه بوعلي سيناي همدان
3- كارشناس مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان همدان 4- عضو هيأت علمي مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع كشور


خلاصه

امروز گياهان دارويي معطر به دليل دارا بودن مواد مؤثره مهم و كاربرد آنها در صنايع دارويي و غذايي و آرايشي اهميت ويژه‌اي پيدا كرده‌اند و مطالعه اكولوژيك و شرايط رويشگاههاي آنها و شناسايي محيط‌هاي آندوژن در برگيرنده آنها جهت مطالعات بعدي (اسانس گيري و بررسي مواد موثره) امري بديهي و حائز اهميت مي‌باشد، اين تحقيق با هدف شناسايي رويشگاههاي طبيعي گونه فوق الذكر (Thymus eriocalyx) در ايران و شرايط رويشگاههاي در برگيرنده اين گونه (اتواكولوژي) در سال 1381 در چهار استان همدان، مركزي، كردستان و كرمانشاه به مرحله اجرا درآمد. جهت بررسي محيط‌هاي آندوژن در برگيرنده اين گونه از روش اكوفيتوسوسيولوژي استفاده گرديد و در نهايت اين مطالعه منجر به شناسايي 18 رويشگاه مختلف براي گونه مورد بحث در استانهاي چهار گانه مذكور گرديد كه پارامترهاي 12 رويشگاه از 4 استان فوق الذكر براي اين گونه انتخاب و بررسي شد كه اين پارامترها شامل شرايط خاك (PH، EC، درصد مواد خنثي شونده، درصد كربن آلي، فسفر قابل جذب، پتاسيم قابل جذب و بافت)، و شرايط توپوگرافي (شامل جهت و درصد شيب و ارتفاع محل رويش) مي‌باشد.
واژه‌هاي کليدي: Thymus eriocalyx ، اتواکولوژي، داروئي .

مقدمه

به دليل استفاده از گونه‌هاي مختلف تيموس يا روغنهاي اسانسي آنها در صنايع دارويي و غذايي(5-11) و به خاطر اهميت مواد مؤثره موجود در اين روغنها مانند تيمول، كارواكرول و لينالول،‌ مطالعه ويژگيهاي اكولوژيك و اتواكولوژي گونه‌هاي مختلف آويشن كه در بر گيرنده شرايط رويشگاهي آنها مي‌باشد داراي اهميت ويژه‌اي مي‌باشد. تا كنون ويژگيهاي اكولوژيك چندين گونه آويشن در ايران مورد مطالعه قرار گرفته است كه مي‌توان به مطالعات فاطمه عسكري(1) (1378) اشاره نمود كه برخي ويژگيهاي اكولوژيك گونه Thymus Pubescens را مورد مطالعه قرار داده است.گونه‌هاي مختلف آويشن بيشتر در مناطق كوهستاني و اكثراً‌در استانهاي غربي و شمال غربي و شمال ايران گسترش دارند.(2) گونه آويشن مودر بحث در اين بررسي آويشن كرك آلود با نام علمي Thymus eriocalyx (Ronniger) jalas مي‌باشد كه عمدتاً در استانهاي همدان، كردستان، كرمانشاه، مركزي و لرستان گسترش دارد و براي اولين بار در جهان و ايران در اين پژوهش ويژگيهاي اتواكولوژي آن مورد مطالعه قرار گرفته است.اين گونه بومي فلات ايران مي‌باشد.(4)


مواد و روشها

مناطق پراكنش گونه مورد مطالعه با مراجعه به منابع مختلف از جمله فلورا ايرانيكا (كارل، هينز رشينگر 1982)(4) و مراجعه حضوري به هرباريومهاي مراكز تحقيقاتي در استانهاي غربي كشور،‌ شناسايي گرديد، سپس شرايط اكولوژي اين گونه با بررسي پوشش گياهي در برگيرندة آن به روش اكوفيتوسوسيولوژي (3) مورد مطالعه قرار گرفت، همچنين نمونه‌هاي خاك افراد جامعه در برگيرنده گونه مورد بحث نيز در محيط‌هاي آندوژن مختلف برداشت گرديد و جهت آناليز و تجزيه به آزمايشگاه ارسال گرديد. شرايط توپوگرافي رويشگاههاي مختلف آن نيز در محل يادداشت گرديد.

نتايج و بحث

نتايج اين پژوهش منجر به شناسايي حداقل 18 رويشگاه مختلف براي گونه Thymus eriocalyx در استانهاي همدان، مركزي، كردستان، كرمانشاه و لرستان گرديد كه 12 رويشگاه و يا به عبارتي 12 محيط آندوژن براي اين گونه جهت مطالعه انتخاب گرديد.با توجه به نتايج حاصله نكات زير در مورد اين گونه قابل بيان است.
اين گونه در خاكهايي با بافت لومي- رس (CL)،‌ لومي (L)،‌سيلتي- لومي- رسي (Si-CL) و سيلتي - لومي (Si-L) رويش دارد و عمدتاً در بافت Si-L رشد مي‌كند.
اين گونه PH بين 83/6 تا 84/7 را تحمل مي‌كند و عمدتاً در PH قليايي رشد مي‌كند.
گونه فوق الذكر در EC بين 32/0 تا 74/0 رويش دارد. درصد كربن آلي مكانهاي رويش گونه فوق از 03/1 تا 66/3 متغير مي‌باشد.
اين گونه در شيب‌هاي شمالي، شمال شرقي، جنوبي، جنوب غربي، غرب و شمال غرب پراكنش دارد و عمدتاً در شيب‌هاي شمال و شمال شرقي گسترش دارد.
گونه فوق الذكر در دامنه ارتفاعي 1650 تا 2550 متر رويش دارد و به طور عمده در دامنه ارتفاعي بالاي 2000 متر و در مناطق كوهستاني استقرار يافته است.

سپاسگزاري

بدينوسيله از كليه همكاران مركز تحقيقات منابع طبيعي و امور دام استان همدان و همكاران مراكز تحقيقاتي استانهاي كردستان (آقاي مهندس حسني)، كرمانشاه (آقاي مهندس قادري، سركار خانم مهندس خان حسني و سركار خانم مهندس جليليان)، مركزي (آقاي مهندس متقي، آقاي مهندس رنجبر و آقاي مهندس ميرداودي) و لرستان كمال تشكر و امتنان را دارم.

منابع

1- عسكري،‌ فاطمه، 1378 - بررسي تأثير عوامل اكولوژيك بر روي كيفيت و كميت اسانس Thymus Pubescens و تعيين فعاليت آنزيمهاي پراكسيداز و نيترات ردوكتاز در آن، دانشگاه آزاد اسلامي، واحد تهران شمال.
2- جمزاد، زيبا، 1373، آويشن، مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع.
3- عطري، مرتضي، 1373. معرفي جنبه‌هايي از كاربرد روش نئوزيگماتيست در پدولوژي، سيستماتيك و كورولوژي، ارائه شده در سومين كنفرانس زيست شناسي ايران، دانشگاه فردوسي مشهد.
4- Rechinger, K.H. 1982-Flora Iranica 150. Akademische Druck. Grz- Austia.
5- G. G. Ibraginov and O.D. Vesilev, Azarb. Med. Zh. 62(4). 44(1985).
6- J. Cabo, M.E. Crespo Gil and J. Jimenze, Plant Med Phytother., 20(3). 213 (1986).
7- H.J. Drman, G. Damien and C. Noble, J. Essent. Oil Res., 7(6), 645(1995).
8- D.M. Bagley, J. R. Gardner, G. Holland and R.W. Lewis, Tonical , In Vitro, 10(1), 1(1995).
9- J. A. Zygadlo, A. L. Lamarque and D. M. Maestri, Grasas Aceites, 46 (4-5) , 285(1995).
10- S. A. Abramyan, Izoberteniya, 29, 16 (1992).
11- M.A. Fawzi, Alexandria J. Pharm. Sci, 5(2), 113, (1991).



The study of ecological and autological characterization
for Thymus eriocalyx in Iran.
Ramazan Kalvandi , Keyvan Safikhani , Morteza Atri , Ghasem Najafi and Fatemeh Sefidkon
Hamedan Agricultural and Natural Resouces Research Center

Abstract
The present study was carried out in order to identification of natural habitat and autecology of Thymus eriocalyx in Iran (in Hamedan, Markazi, Kurdestan and Kermanshah Provinces).In this study , it used from Eco-phytosociology method for endogenous milieu investigation.The end, results to lead to 18 Various habitat identification for these species and it selects and surveys 12 habitat parameters from above 4 provinces including PH, EC, total neutralization value percent, organic carbon percent, phosphor and potasium available, high, gradient side andpercent.
Keywords: Thymus eriocalyx, Autoecology, Endogenous milieu, Habitat parameters, Iran
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
8

8

شناخت گياهان دارويي و مسائل آن
ولي‌اله مظفريان عضو هيأت علمي
دانشيار پژوهش - گياهشناس- مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع، تهران، ايران.
Email: mozaffar@rifr-ac.ir


كشور ايران با تنوع كليماتيك و اكولوژيك جغرافيايي و بدليل قرار گرفتن در پهنه‌اي از جهان كه دربرگيرنده سه ناحيه رويشي اروپا - سيبري، ايرانو - توراني و خليج و عماني مي‌باشد از تنوع گونه‌اي قابل توجه برخوردار است. بطوريكه امروزه با پيشرفت علم گياهشناسي مدرن تعداد گونه‌هاي شناخته شده در آن به 8000 گونه بالغ مي‌گردد. قطعاً در ميان اين تعداد از گياهان بخشي نيز در رديف گياهان دارويي است. با اين حال اگر به گذشته گياهان دارويي و طب سنتي در ايران نگاهي داشته باشيم به اين نتيجه مي‌رسيم كه با توجه به محدوديت‌هاي امكانات ارتباطي و نبود وسايل ارتباط جمعي اغلب گياهان دارويي بكار گرفته شده مربوط به ناحيه‌اي خاص بوده كه طبيب طب سنتي در آنجا زندگي مي‌كرده بنابراين تعدادي از گياهان كه خاص محدوده جغرافيايي محدودي بوده‌اند در ناحيه‌اي مصرف مي‌شده و در جاي ديگر اصولاً شناخته شده نبوده است. اگرچه حدس و تخمين تعداد گونه‌هاي گياهي مورد استفاده در طب سنتي كاري دشوار است وليكن با كمي اغماز و گذشت بايد بتوان ادعا كرد كه حداكثر تعداد آنان به 400 گونه نمي‌رسيد و اين درحالست كه تعدادي از آنها در رديف ادويه‌جات و بعضي از داروهاي وارداتي است. زيرا امروزه نيز با مراجعه به مغازه‌هاي عطاري و دست‌اندركار طب مي‌باشد. درحاليكه در حال حاضر با پيشرفت علم و گشايش مراكز تحقيقاتي و دانشكده‌هاي متعدد داروسازي و ايجاد مراكز گياهشناسي متعدد و دست‌يابي به رقم 8000 گونه اين امكان را فراهم مي‌آورد كه با صبر و شكيبايي و حوصله درخور كار علمي با دقت موشكافانه دست به كار بزرگ بزنيم و در يك تصميم جمعي با ايجاد يك مركز مهم بررسي و شناخت گياهان دارويي و شناسايي مواد مؤثره و انجام فعاليت‌ها و آزمايشات باليني، كار سترگ شناخت و معرفي گياهان دارويي را بانجام رسانيده و از هرج و مرج‌هاي موجود و رفتارهاي غيرعلمي پرهيز نماييم.
با نگاهي به سابقه چندساله اخير گياهان دارويي به اين نتيجه مي‌رسيم كه اغلب دانش طب سنتي تلفيق شده با دانش روز برگرفته از دانش مردم اروپا و ساير ملل مي‌باشد كه اغلب نيز روي گياهان خود كار كرده و براي مصرف آنها دلايل متقن و محكمي دارند درحاليكه در ايران بدون توجه به امكان رويش گياهان معرفي شده در منابع آنان در ايران اغلب كتابهاي آنها به فارسي ترجمه شده و با مراجعه به كتابهاي منتشره درمي‌يابيم كه عدم توجه كافي به موضوع رويش گياهان در ايران و تطابق شرايط رويشگاهي فقط تعدادي نام به رديف گياهان دارويي ايران اضافه گرديده درحاليكه مردم و فرهنگ ايراني نسبت به آنها بيگانه بوده و آنچه را كه در گذشته داشته‌اند يعني اعتماد و اعتقاد به طب سنتي را نيز از دست داده‌اند و براي اين اعتمادسازي و برگرداندن دانش بومي خود نيازمند انجام تحقيقات منسجم و جلوگيري از پراكنده‌كاري‌ها مي‌باشيم. لازم است يادآوري گردد كه به عنوان يك گياهشناس با توجه به شناخت گياهان ايران و شركت در سمينارهاي متعدد گياهان دارويي و آشنايي با اغلب دست‌اندركاران اين علم در شهرستانها يقين دارم كه اغلب مطالب دست بدست شده و تكراري است و با صرف هزينه‌هاي فراوان نتايج بدست آمده درخور نخواهد بود. اگرچه در سالهاي اخير مراكز تحقيقاتي در دانشكده‌هاي داروسازي و شيمي دست بكار بزرگ تجربه شيميايي و بررسي و فرموله كردن مواد موجود در گياهان شده‌اند و مقالات متعددي نيز منتشر شده است وليكن نتايج بدست آمده از اين كارها در هيچ‌يك از بيمارستانها و آزمايشگاهها بدرجه قطعي مورد استفاده نرسيده و متأسفانه به هريك از كتابهاي نگاشته شده نيز مراجعه مي‌كنيم، همان مطالب گذشته كه قطعيت علمي آنها به اثبات نرسيده است را تكرار مي‌كنند. لذا مجدداً يادآور مي‌شوم كه با وجه به غنائت گونه‌هاي گياهي در ايران و پيشرفتهاي علمي بدست آمده و امكانات آزمايشگاهي فراهم شده ضرورت انجام كاري منسجم و دقيق و براساس برنامه‌اي مدون مي‌تواند ما را از هرج و مرج گياهان دارويي نجات بخشد در اينجا برا اثبات ادعاي خود فقط آمار و ارقامي را كه به‌طور مستند از منابع و رفرانسهاي گياهان دارويي و فلور ايران جمع‌آوري نموده‌ام بيان مي‌دارم تا عمق كار و عمل و دامنه و وسعت آن بيشتر آشكار گردد.
طي بررسي دقيق كليه گياهان ايران كه فهرست آنها در كتاب فرهنگ نامهاي گياهان ايران آورده شده قريب به 569 جنس از جنس‌هاي گياهان ايران دارويي هستند كه دربرگيرنده حدود 2300 گونه هستند. كه تعدادي از آنها نيز به صورت معرفي شده يا كاشته شده به ايران وارد شده‌اند و در رديف گياهان دارويي سنتي رايج نمي‌باشند. از اين تعداد 80 جنس آن در رديف گياهاني است كه به ايران وارد شده و در نقاط مختلف ايران كاشته شده‌اند. در ميان اين گياهان 116 جنس در رديف گياهان معطر و بودار است كه دربرگيرنده 836 گونه مي‌باشد كه اغلب آنها متعلق به تيره‌هاي آفتاب‌گردان، نعناع و چتريان مي‌باشند. اين گياهان بطور عمومي در 130 تيره گياهي جاي مي‌گيرند كه از اين تعداد 19 تيره نيز از گياهان كاشته شده است. از ميان گياهان دارويي موجود در ايران 136 جنس آنها در رديف درختان و درختچه‌ها مي‌باشند كه بطور قطع و محصولات فرعي آنها مورد بهره‌برداري قرار مي‌گيرد و يا محصولات آنها به نحوي در رديف غذاهاي روزمره و ميوه‌جات مصرفي خانواده‌ها قرار دارد كه بدون توجه به مصارف دارويي آنها مورد مصرف و تغذيه قرار مي‌گيرند. بنابراين آنچه بيشتر اهميت دارد گياهان علفي متعلق به تيره‌ها و جنس‌ها هستند كه هم شناخت آنها با مشكلات بيشتري دست به گريبان است و هم انجام كارهاي آزمايشگاهي، فرموله كردن مواد و تركيبات موجود در آنها و بعلاوه انجام آزمايشات باليني كه آيا اين مواد در مقايسه با داروهاي سنتيك ارزش اقتصادي دارند يا نه و درنتيجه بطور قطع تكليف آن روشن و از دوباره‌كاريها جلوگيري و از صرف هزينه‌هاي گزاف جهت انجام تحقيقات بدون كاربرد جلوگيري مي‌كند. در عين حال به اعداد و ارقام فوق وجود قريب به 16 جنس از گياهان نهانزاد آوندي از جمله سرخسها را نيز بايد به اين مجموعه افزود و مي‌توان ادعا كرد كه در يك كار منسجم و حساب شده در طي داقل ده سال آينده اگر مجموعه افراد و دست‌اندركاران طي يك برنامه مدون كاري، مجزا و فارغ از دوباره و چندباره‌كاريها را انجام دهند بتوان به درجه‌اي از اطمينان در مورد گياهان دارويي ايران دست يافت و اطمينان يافت كه آيا به واقع در ايران در حدود 2300 گونه گياه دارويي وجود دارد يا نه كه اگر اين امر بواقع نزديك باشد در اين صورت از ثروتي بسيار با ارزش برخوردار شده و مي‌توان از آن بهره كافي گرفت. مسئله ديگر در اين ميان تداخل و تكرار بعضي از نامهاي گياهان است كه بايد پس از انجام اعمال دقيق شيميايي و كنترل كردن مواد مؤثره و ارزش‌يابي و مقايسه آن با كاربردهاي گذشته نامي روشن و منفرد براي يك گياه خاص دارويي برگزيد و از تكرار نامهاي غلط براي مثال اكليل الملك براي رمارن كه اصولاً بومي ايران نمي‌باشد پرهيز كرد و اين خود نيز در رديف يكي از معضلات گياهان دارويي ايران است.
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
9

9

معرفي قارچ Ganoderma lucidum (W.Curt.:Fr.)Karst. با آثار فارماكولوژيكي متنوع و بررسي پراكنش در استان مازندران
سعيد علي موسي زاده1، محمود ذكايي3،علي برهاني2و سيف ا- خورنكه1
1-كارشناسان ايستگاه تحقيقات جنگل و مرتع پاسند بهشهر. ص. پ. 167،2- عضو هيأت علمي ايستگاه تحقيقات جنگل و مرتع پاسند، 3-عضو هيأت علمي دانشگاه فردوسي مشهد.


خلاصه

قارچ Ganoderma lucidum از زمانهاي قديم مورد توجه مردم چين و ژاپن بوده و ارزش بسياري در درمان بيماريها داشته به‌طوري كه در تحقيقات نوين، بسياري از عناصر فعال و عناصر معدني در اين قارچ را كه در درمان بيماريهاي باكتريايي، قارچي، تومور ها، ويروس، و - کاربرد دارند به اثبات رساندند. در اين بين تعدادي از قارچهاي دارويي شناسايي و G. lucidum به عنوان يك قارچ دارويي بسيار مهم كه مورد توجه بوده و به صورت تجاري در بعضي كشورها توليد مي‌شود، مورد بررسي قرار گرفت.
واژه‌هاي كليدي: قارچ، Ganoderma lucidum، فارماكولوژيكي

مقدمه

G. lucidum يكي از قارچهاي با خاصيت دارويي است كه بيش از 4000 سال در طب سنتي چين و ژاپن استفاده مي‌شده است. مردم چين قارچ گانودرما را گياهي از جانب خداوند دانسته‌اند كه مي‌تواند به عنوان اكسيري از ابديت، سلامتي و آسايش انسانها را تضمين كند(2). در طب سنتي قارچ گانودرما در درمان ضعف و كوفتگي‌هاي عمومي بدن، تنگي نفس،‌ بيخوابي و سرفه‌ها استفاده مي‌شد(3). مطالعات و تحقيقات نوين به‌طور روز افزون، آن باورها و عقايد را تاييد كرده و اغلب مطالعات جديد خاصيت دارويي اين قارچ را هم اکنون در زمينه كاهش فشار خون، كاهش چربي خون، حفاظت از كبد، ضد التهاب، ضد ديابت، فعاليتهاي ضد ميكروبي، هپاتيت،‌معده درد، ارتروز، برنشيت، ورم معده، تنگي نفس، بي اشتهايي، ورم كليه و سرطانها مورد تاييد قرار داده است(4). در حال حاضر اين قارچ به‌صورت تجاري در شمال آمريكا،‌ چين،‌ تايوان،‌ ژاپن و كره جنوبي كشت مي‌شود.
مواد و روشها

جمع آوري و شناسايي قارچها ي ماكروسكپي از سال 1377 در قالب دو طرح تحقيقاتي در كل استان انجام گرديد و روش نمونه‌برداري از روشهاي معمول در بيماري شناسي بوده كه به صورت پيمايشي از كليه نقاط جنگلي استان نمونه‌برداري صورت گرفت. قارچهاي ماکروسکوپي در فصول مختلف سال و در مراحل مختلف رويش برداشت گرديده و براي هر يك از نمونه‌هاي قارچي، اطلاعات اكولوژيكي يادداشت برداري و به آزمايشگاه جهت بررسي تعيين مشخصات و تشخيص جنس و گونه انتقال داده شدند. معيارهاي شناسايي، صفات ماكروسكوپي و ميكروسكوپي قارچ بوده كه بعد از شناسايي، خواص دارويي آنها نيز مورد بررسي قرار گرفت.
نتايج و بحث

طي اين بررسي بيش از 150 گونه قارچ جمع آوري و شناسايي گرديد كه تعدادي داراي خواص دارويي بودند.
Ganoderma lucidum (W. Curt.:Fr.) Karst. با نام انگليسي Ling chin يك جنس از رده Basidiomycetes متعلق به خانواده Ganodermataceae و از راسته polyporaceae است. تاكنون در دنيا از اين خانواده چهار جنس و 77 گونه گزارش گرديده است. ريخت شناسي: بازيديوكارپ قارچ يكساله و پايه دار بوده و داراي كلاهكي 25-3 سانتيمتر پهنا و 4-2 سانتيمتر ضخامت است. كلاهك به شكل بادبزني يا كروي و يا نيم دايره‌اي بوده و داراي سطح فوقاني به رنگ قهوه‌اي متمايل به قرمز درخشان است (تصوير شماره 1). اسپورها بيضوي تا تخم مرغي شكل، در انتها اسپور حالت بريدگي داشته و به رنگ قهوه‌اي روشن، داراي دو ديواره ضخيم با تزيينات، غير آميلوييد و داراي اندازه 8-6 ‍‍‍‍‍-2-8 ميكرومتر است. قارچ به صورت منفرد و يا دسته‌هاي چند تايي روي ريشه درختان زنده و مرده ممرز، راش،‌ بلوط، خرمالو، شمشاد جنگلي و نارون در فصل تابستان تا اواخر پاييز و در تمامي ارتفاعات جنگلي جمع آوري گرديد. اين قارچ عامل پوسيدگي سفيد ريشه ويقه درختان جنگلي مي‌باشد.
تحقيقات نوين ثابت كرده است كه اين قارچ داراي عناصر فعالي مانند پلي ساكاريد‌ها، پپتيد گلوژن، گانادران، ژرمانيوم آلي، تريترپنوييدها، آدنوزين، Lz-8 و گونه‌هايي از آمينواسيد به همراه تعداد زيادي از عناصر معدني مي‌باشد(5). در كشور هند از اين قارچ دو ماده متانل و استات اتيل استخراج گرديد كه داراي خاصيت كاهش دهنده Carrageenan حاد و Formalin مزمن بوده كه التهابات را در موش مهار كرده است. بنابراين، آن را با داروي مسكن ديكلوفناك در تسكين دردها مقايسه كرده و از آن به عنوان يك ماده ضد التهاب،‌مسكن و آرام بخش استفاده كردند(6). وجود فيبر،‌ پروتيين بالا و چربي پايين در عصاره اين قارچ براي رژيم‌هاي غذايي باعث كاهش سطح كلسترول و فشار خون مي‌گردد(7). استخراج اسيد گانودريك R و S از ريسه و ميسليوم‌هاي كشت شده اين قارچ نشان داد كه داراي اثرات و فعاليتهاي ضد هپاتيتي بسيار قوي بوده كه در آزمايشهاي اوليه بر روي موش صحرايي به اثبات رسيد(8). مطالعه باليني بر روي ليوفيليد استخراج شده از قارچ نشان داد كه در بهتر زندگي كردن و كاهش درد بيماران مبتلا به هپاتيتB نتايج رضايت بخشي داشته است(9). اين قارچ داراي مقادير قابل توجهي anoderic acid c با مقدار 5/89 ميلي گرم در هر كيلو از قارچ مي‌باشد كه تركيبهاي Ganoderic acid c1, c2 بدست آمده از قارچ ارتباط زيادي با درمان سرطان و AIDS دارند و ديگر تركيبهاي بدست آمده مانندDNA Polymerase Beta مرتبط با بيماريهاي ويروسي،‌ Dihydrofolate reductase مرتبط با بيماريهاي سرطان و جذام، Guanylyl cyclase مرتبط با بيماريهاي سرطان سينه و سرطان روده، HIV-I protease و HIV protease مرتبط با بيماريهاي ADIS و C-H-Ras P21 protein مرتبط با سرطان است (10). گانودرما داراي پلي ساكاريد‌ها و تريترپنوييد‌هايي است كه عامل افزايش دهنده سيستم ايمني بدن مي‌باشد ودر مطالعات آزمايشگاهي مختلف مشخص شد كه اين پلي ساكاريد‌ها رشد سلولهاي توموري را متوقف مي‌كنند و سازوكار اين عمل مربوط به افزايش فعاليت سلولهاي ماكروفاژ و T-cell است(1و11). بسياري از فعاليتهاي تريترپن‌ها و استرول‌ها كه از قارچ گانودرما جدا سازي شدند، داراي خاصيت ضد ويروسي و ضد التهاب مي‌باشد و به‌علاوه پلي ساكاريدها و گلي كو پروتيين‌هاي جدا شده از عصاره قارچ داراي خاصيت Hypoglycemic و تحريك پذيري سيستم ايمني بدن را دارند و همچنين از اندامهاي بارده قارچ Meoh استخراج گرديد كه داراي اثر كند كننده برعليه ويروس HIV-1 و داراي آنزيم ضروري پروتياز مي‌باشد(1و12).
منابع

1- علي موسي زاده، سعيد، محمود، ذکايي، علي، برهاني، سيف‌ا.. خورنکه، معرفي قارچهاي با خاصيت دارويي در جنگل و مراتع واز - استان مازندران. مجموعه مقالات دومين کنگره بيولوژي کاربردي (با دامنه بين المللي) - جلد اول - صفحه 339 - دانشگاه آزاد اسلامي مشهد - دانشکده علوم - گروه زيست شناسي.
2- Wiiard , T. 1990. Reishi Mushroom ; Herb of spiritual potency and woder. Issaquah, WA; sylvan press,11.
3- Shu , Hy. 1986. Oriental Materia medica , A concise Guide. palos verbs , CA; Oriental Healing Arts press,640-41.
4- Teow, s.s. 1986. Cultivation of Ganoderma lucidum and its medicinal value. In extended Abstract. 9th Malaysian microbiology symposium , 79-82.
5- Teow,s.s.1997.The effective application of Ganoderma nutriceuticals. In B.K.Kim, C.K.Moon, T.S.Kim(eds).
6- N. Sheena , T.A.Ajith and K.K.Janardhanan. 2003. Anti-inflammatory and Anti-nociceptive Activities of Ganoderma lucidum Occurring in South India , Pharmaceutical Biology ,Vol. 41, No. 4, pp. 301-304.
7- Kiho, T. , Morimoto, H. , Sakushima,M., Usui,S. and Uhai, S. 1995.Polysaccharides in fungi. XXXV. Anti-diabetic activity of an acidic polysaccharide from the fruiting bodies of Tremella aurantia. Biological and pharmaceutical Bulletin 18 , 1627-1629.
8- Hirotani, M. and Ito, C. 1986. Ganoderic acids T , S and R , new triterpenoids from the cultured mycelia of Ganoderma lucidum. Chemical pharmaceutical Bulletin 34, 2282-2285.
9- Soo, T.S.1994. The therapeutic value of Ganoderma lucidum 8th International Mycological congress (IMC5) Abstrats, van couver, B.C.,P.95.
10- Yeo W.K. and Chen Y. Z. 2003. Mechanism of chinese medicinal herb. Department of computational science , faculty of science , National University of singapor. Blk S17 Level 7, 3 science Drive 2 , singapore 117543.
11- Kaiser, Jon Dm.D.1995. Immune power, A Comprehensive Treatment program for HIV, st. Martins press, N.Y., P.62.
12- Mizuno, T. 1996. Oriental Medicinal tradition of Ganoderma lucidum (Reishi) in China. In T. Mizuno & B. k. Kim(Eds.), Ganoderma lucidum(pp.101-106). Seoul, Korea:II-Yang Pharm. Co. Ltd.

Introduction of Ganoderma lucidum (W.Curt.:Fr.) Karst. with different pharmacological effects and study on distribution in Mazandaran forest.
Ali moussazadeh, S.1 , Zokaei, M.2 , Borhani, A.1 Khorankeh, S.1
1-Mazandaran Agricultural and Natural Resource- Passand Forest and Rangland station.
2-Science - College of Mashhad - Ferdoosy university.

Abstract
Mushrooms have important role in nature. They are used for food , Drug , treatment and change of organic matters that are so useful for human and nature. G. lucidum have been interested for people of ancient Chaina and Japans. It uses for treatmant of disease , modern research showed it contains a lot of active and miniral element, that has been showed anti-bactrial, Anti-viroal effects. This study have been done in two research project from 1998 in Mazandaran forest. Sampling have been done by usual plant pathological and mycological methods. In this study more than 150 species of mushroom were identified. A lot of them had medicinal effects. G. lucidum was one of the most important of them. Many countries produce it for commercial purposes.
Keywords: Ganoderma lucida, mushrooms
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
10

10

بررسي پراكنش و فنولوژيكي گياه دارويي افسنطين Artemisia absinthium L.) ) در استان گلستان
قاسمعلي ابرسجي1 ، منصور لطفي1 و سيدعلي حسيني (رضا)1
1- اعضاي هيات علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان گلستان
گرگان - خيابان شهيد دكتر بهشتي - روبروي سازش - مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان گلستان - كد پستي 4915677555
پست الكترونيكي : gh_Abarsaji@yahoo.com

خلاصه

افسنطين (L. Artemisia absinthium) گياهي است دارويي، پايا و بسيار معطر از خانواده Compositae (2) و به ارتفاع 5/0 تا 1 متر كه سرزمين اصلي آن حوزه درياي مديترانه و مناطق معتدل آسيا مي‌باشد. ولي امروزه تقريباً در سرتاسر جهان به‌خصوص در نواحي فرانسه، اروپاي مركزي، افريقاي شمالي، ايران و- مي‌رويد. افسنطين در مناطق مختلفي از كشور ايران، از جمله استان گلستان رويش دارد . برگ و سرشاخه‌هاي گلدار اين گياه مصرف دارويي داشته و داراي خواص متعددي مي‌باشد . با بررسيهاي ميداني مشخص گرديد كه اين گونه در مناطقي از استان گلستان از جمله تنگه گل در پارك ملي گلستان و مسير كلاله به مراوه تپه، پراكنش دارد . بررسي فنولوژيكي اين گونه نشان داد كه رشد رويشي اين گونه از اوايل مهرماه آغاز و در اواخر تابستان سال بعد رشد زايشي آن آغاز و بذرهاي آن در اواخر آبان تا اوايل آذرماه به رسيدگي كامل مي‌رسند. پس از مرحله گلدهي و همزمان با تشكيل بذر، رشد مجدد رويشي اين گياه با فعال شدن جستهاي رويشي از پاي بوته‌ها آغاز مي‌گردد .
واژه‌هاي كليدي: پراكنش، فنولوژيكي، افسنطين

مقدمه

بشر از زمانهاي بسيار گذشته در جستجوي استفاده از خواص گياهان دارويي بوده و همواره اين گياهان را در بهبود بيماريهاي شايع و مهم مورد استفاده قرار مي‌داده است . يكي از گياهان دارويي كه در استان گلستان رويش دارد، گونه Artemisia absinthium مي‌باشد. تاريخ شناسايي اين گياه به دورانهاي خيلي قديم، در حدود 1600 سال قبل از ميلاد مسيح نسبت داده مي‌شود . با توجه به اهميتي كه اين گونه از نظر دارويي و حفاظت خاك دارا مي‌باشد، پراكنش وفنولوژي آن در استان گلستان مورد بررسي قرار گرفت. Artemisia absinthium گياهي است علفي، پايا به ارتفاع 50 تا100 سانتيمتر و حتي بيشتر كه به حالت انبوه در زمين‌هاي باير سنگلاخي، كنار جاده‌ها و دامنة كوهستانها مي‌رويد. از كليه قسمتهاي گياه بوي قوي افسنطين استشمام مي‌گردد. قسمت مورد استفاده افسنطين برگ و سر شاخه‌هاي گلدار آن مي‌باشد . برگهاي اين گياه داراي ماده تلخي به نام ابسنتين است كه نخستين بار توسط Ducuensel كشف گرديد (1). افسنطين داراي اثر مقوي، مقوي قلب، تب بر، مدر، قاعده آور، ضد كرم و ضد عفوني كننده است. افسنطين از مقوي‌هاي دستگاه هضم بشمار مي‌آيد، زيرا با مصرف آن اشتها زياد مي‌شود. انقباضات اطراف ماهيچه‌هاي معده و روده را تقويت كرده و يبوست‌هاي ناشي از ضعف عمل دستگاه هضم را نيز برطرف مي‌نمايد. از افسنطين نتايج خوبي در رفع اسهالهاي مزمن، نفخ و تب‌هاي نوبه گرفته شده است (1) .

مواد و روشها

در اين تحقيق ابتدا با استفاده از منابع موجود و بررسيهاي ميداني پراكنش Artemisia absinthium در استان گلستان مشخص و بعد منطقه تنگه گل در پارك ملي گستان جهت بررسي فنولوژيكي انتخاب گرديد. در اين بررسي تعداد 30 پايه كه از نظر وضعيت مورفولوژيكي و رويشي درشرايط نسبتا يكساني قرار داشتند، انتخاب وعلامت گذاري شدند. در طول سه سال (1380 تا 1383) هر 15 روز از گياهان بازديد وتاريخ وقوع پديده‌هاي حياتي (شروع رشد، رشد رويشي، گلدهي، رسيدن و ريزش بذر) در فرمهاي مخصوص ثبت گرديد .

نتايج و بحث

نتايج حاصل از بررسي پراكنش گونه Artemisia absinthium در استان گلستان نشان داد كه اين گياه در استان گلستان در منطقه تنگه گل در پارك ملي گلستان ودر ارتفاع 750 متر و بيشترو مسير كلاله به مراوه تپه در ارتفاع 300 متري پراكنش يافته است. نتايج حاصل از مطالعات فنولوژيكي نيز نشان داد كه گونه Artemisia absinthium در منطقه مورد مطالعه داراي دوره رويش طولاني بوده به طوري كه اين گياه رشد رويشي خود را از اوايل مهرماه آغاز مي‌نمايد، در اواسط تا اواخر مرداد سال بعد غنچه‌هاي گل ظاهر شده و در اواخر شهريور ماه گياه به گل مي‌نشيند. رسيدن بذر در اواسط تا اواخر آبان وحتي دراوايل آذر ماه اتفاق مي‌افتد. پس از مرحله گلدهي و همزمان با تشكيل بذر، رشد مجدد رويشي اين گياه با فعال شدن جستهاي رويشي از پاي بوته‌ها، آغاز مي‌گردد. واز شروع رشد مجدد تارسيدن كامل بذر بين 13 تا 14 ماه به طول مي‌انجامد. ميانگين ارتفاع اين گونه در منطقه تنگه گل در زمان گلدهي و تشكيل بذر به 130 سانيمتر مي‌رسد (بعضي از پايه‌ها تا 180 سانتيمتر ارتفاع پيدا مي‌نمايند). و نيز بر اساس اندازه‌گيريهاي انجام شده، به طور متوسط، مساحت تاج پوشش به بيش از 1 متر مربع مي‌رسد. بنابراين با توجه به ويژگيهاي مذكور مي‌توان از اين گياه علاوه بر استفاده دارويي، در حفاظت خاك نيز استفاده نمود .

سپاسگزاري

بدين وسيله از مسئولان محترم مركزتحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان گلستان كه موجبات انجام اين تحقيق را فراهم آوردند تشكر و قدرداني مي‌گردد .

منابع

1- زرگري، علي. 1368. گياهان داروئي. جلدسوم. انتشارات دانشگاه تهران .
2- مظفريان، ولي ا-. 1375 . فرهنگ نامهاي گياهان ايران. انتشارات مؤسسه فرهنگ معاصر .
3- مير حيدر، حسين . 1373. معارف گياهي. كاربرد گياهان در پيشگيري و درمان بيماريها. دفتر نشر فرهنگ اسلامي.


Investigation on distribution and phenology of medicinal plant Artemisia Absinthium L .in Golestan Province
Ghasem Ali Abarsaji & Sayyid Ali Hossaini(Reza) & Mansour Lotfi
Members of scientific board of Agricultural and Natural Resources Research center of
Golestan Province
E.mail : gh_abarsaji@yahoo. com

Abstract
Artemisia absinthium is a medicinal,perennial and very sweet-smelling plant from compositae family with a height 0.5 to 1 meter .The original terrority of this plant is mediterranean sea areas and Asiatic temperate regions.But nowadays,the plant grows nearly in throught the world specially in France regions, central Europe,north Africa,Iran and etc. Leaves and top flowered branches of this plant have medicinal use and have nomerous properties.By field observations and existing resources , Artemisia absinthium is distributed in Tangeh Gol from Golestan National park and Kalaleh course to Maraveh Tappeh in Golestan province.Investigation on phenology of Artemisia absinthium showed this plant begins vegetative growth stage at the early october,flowering stage happens near the end of summer and seed rippening stage occures in december.Because the leaf and top flowered of Artemisia absenthium have medicinal properties,thus,the best time for collecting the Artemisia absenthium is near the end of summer in Golestan provinc.
Key words: Artemisia absinthium, distribution, phenology, Golestan Province
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
11

11

بررسي فنولوژيكي گياه دارويي عناب (Ziziphus jujuba Mill.) در استان گلستان
قاسمعلي ابرسجي 1، سيدعلي حسيني (رضا)1 و سيدعلي حسيني (حبيب)1
1- اعضاي هيأت علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان گلستان
گرگان - خيابان شهيد دكتر بهشتي - روبروي سازش - مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان گلستان - كد پستي 4915677555
پست الكترونيكي : gh_Abarsaji@yahoo.com


خلاصه

يكي از گونه‌هاي دارويي با ارزش كه در استان گلستان رويش دارد گياه عناب مي‌باشد . عناب درختچه‌اي است با شاخه‌هاي كوتاه يا درختي كوتاه با ارتفاع 6 تا 10 متر كه در اغلب نقاط معتدله ايران كشت شده و به‌صورت خود رو در شمال خراسان، الموت قزوين و - مي‌رويد. ولي به‌صورت كاشته شده در رشت، اصفهان، كاشان، شيراز، بوشهر، يزد، گرگان و سيستان به فراواني ديده مي‌شود. ميوه‌هاي عناب به عنوان لينت بخش و نيز پايين آورنده فشار خون مصرف سنتي دارد(3) . اين گونه از قديم الايام در استان گلستان كشت مي‌شده و در مناطقي مانند كردكوي، گرگان، كلاله،‌ مينودشت و غيره پراكنش دارد . اين گونه رشد خود را از اوايل فروردين ماه آغاز مي‌نمايد و اواخر ارديبهشت و اوايل خرداد، مراحل زايشي شروع و گلدهي آغاز و به‌طور متناوب تا اواخر مرداد به گل مي‌نشيند، ميوه‌هاي آن در شهريور ماه به رسيدگي كامل مي‌رسند و گياه در اواسط تا اواخر پاييز خزان نموده وبه خواب زمستانه مي‌رود.
واژه‌هاي كليدي: فنولوژيكي، گياه دارويي، عناب

مقدمه

امروزه گياهان دارويي نقش بسيار ارزنده‌اي در اقتصاد جهاني دارند و ليكن سهم ايران در اين زمينه بسيار ناچيز مي‌باشد.استان گلستان نيز با توجه به گذشته پر افتخاري كه در زمينه طب سنتي و گياهان دارويي دارد و از طرف ديگر با توجه به تنوع اقليمي، پوشش گياهي و - يكي از مناطق مستعد در زمينه سرمايه گذاري در اين زمينه مي‌باشد. جنس Ziziphus در ايران 5 گونه درختي و درختچه‌اي دارد و گونه Ziziphus jujuba در مناطق معتدله و معتدله سرد و گونه‌هاي ديگر آن خاص مناطق گرم و مرطوب جنوب ايرانند(4). عناب داراي لعاب فراوان، مواد قندي مختلف،73/2 تا 43/6 درصد مواد پروتئيني، املاح آلي و ويتامين C است. عناب به حالت تازه مانند ميوه‌هاي ديگر، مصرف مي‌شودو اثر ملين دارد (1). عناب درختچه‌اي است با شاخه‌هاي كوتاه يا درختي كوتاه كه در اغلب نقاط معتدله ايران كاشته مي‌شود (3). درخت عناب بومي مناطق گرمسير است. در ايران در سواحل بحر خزر و دامنه نيل كوه در مينودشت، كوكلان گرگان، در كردستان و سردشت در لرستان و بختياري ودر الموت و خراسان و بلوچستان وكرمان به طور خودرو مي‌رويد (5). انتشارجغرافيايي عناب، مناطقي همچون گرگان (نيل كوه - گوكلان)، مناطق كوهستاني خراسان، بين بابل و بابلسر، بين قائمشهر و بهشهر، بلوچستان، بندر عباس و كرمان مي‌باشد (2).


مواد و روشها

مطالـــعات‌ فنولوژيكي‌ بــرروي‌ عناب در يك‌ دوره‌ 3 ساله (1380 تا 1383) در گرگان انجام‌ گرديد. در اين بررسي تعداد 20 پايه كه از نظر وضعيت مورفولوژيكي و رويشي درشرايط نسبتا يكساني قرار داشتند، انتخاب و علامت‌گذاري شدند. مشاهدات‌ و يادداشت‌ برداري‌ ازاين‌ گياهان‌ در دوره‌ فعاليت‌ گياه هر 15 روز يكبار و در دوره‌ خواب‌ به‌فاصله‌ يكماه‌ انجام‌ شد و تاريخ وقوع پديده‌هاي حياتي (شروع رشد، رشد رويشي، گلدهي، رسيدن و ريزش بذر و خزان گياه) ثبت گرديد .

نتايج و بحث

نتايج حاصل از بررسيها نشان داد كه عناب در استان گلستان پراكنش نسبتا خوبي داشته و در مناطقي مانند كردكوي، گرگان، مينو دشت،‌كلاله و - رويش دارد . اين گونه در اين منطقه از رشد و شادابي خوبي برخوردار بوده، به‌طوري كه قطر برابر سينه برخي از پايه‌ها در كردكوي به 40 سانتيمتر مي‌رسد. اين گونه رشد رويشي خود را از اوايل فروردين ماه شروع مي‌نمايد تا اينكه از اواخر ارديبهشت و اوايل خرداد مراحل زايشي گياه شروع و گلدهي آغاز و به‌طور متناوب تا اواخر مرداد به گل مي‌نشيند. تشكيل ميوه نيز از خرداد آغاز وتا اواخر مرداد و گهگاه تا اوايل شهريور ماه ادامه دارد. تا اينكه از اوايل شهريور ماه رسيدن ميوه‌ها آغاز و اواخر شهريور ريزش مي‌نمايند بنابراين بهترين زمان برداشت محصول شهريور ماه مي‌باشد. ريزش برگها نيز از اواخر مهر ماه آغاز و تا اينكه در اواخر پاييز گياه كاملا عاري از برگ شده وبه خواب زمستانه مي‌رود. بنابراين با توجه به اينكه اين گونه مقاوم به خشكي بوده وهمچنين پراكنش نسبتا خوبي را در استان گلستان دارد مي‌توان كشت آن را به‌خصوص در اراضي شيبدار كه مناسب كشت گونه‌هاي يكساله وغلات نمي‌باشد، توسعه داد. درخت عناب معمولا در سنين 15تا 20 سالگي به حداكثر بازدهي مي‌رسد. بنابراين چون رشد درخت عناب كند است بنابراين تا رسيدن به رشد مناسب، در فواصل درختان عناب مي‌توان درختان ميوه سريع الرشد و با عمر كوتاه و يا محصولات زراعي كشت نمود .

سپاسگزاري

بدين‌وسيله از مسئولان محترم مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان گلستان كه موجبات انجام اين تحقيق را فراهم نمودند تشكر و قدرداني مي‌گردد .

منابع

1- زرگري، علي. 1368.گياهان دارويي. جلد اول. انتشارات دانشگاه تهران .
2- قهرمان، احمد .1375، فلوررنگي ايران . انتشارات انجمن ملي حفاظت منابع طبيعي و محيط انساني .
3- كتاب سال گياهان دارويي و توانمنديهاي كشور در زمينه گياهان دارويي. موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع شماره انتشار 162-1375 .
4- مظفريان، ولي ا-، 1375. فرهنگ نامهاي گياهان ايران . انتشارات فرهنگ معاصر .
5- ميرحيدر، حسين .1373، معارف گياهي . جلد6. انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامي.


Investigation on the phenology of Ziziphus jujuba Mill.
in Golestan province

Ghasem Ali Abarsaji , Sayyid Ali Hossaini(Reza) & Sayyid Ali Hossaini(Habib)
Members of scientific board of Agricultural and Natural Resources Research center of
Golestan Province
E.mail : gh_abarsaji@yahoo. com

Abstract
Ziziphus jujuba is one of valuable medicinal plant which grows in Golestan province . Ziziphus jujuba is a shrub with short branches or short tree with 6 -10 m height which is planted in most moderate places of Iran and is distributed widely in the north of khorasan, Alamout of Ghazvin and etc. This plant is being planted in different regions for instance Kordkoy, Gorgan, Kalaleh, Minoodasht and etc. Ziziphus jujuba begins its grow from early April and its fruits rippen in september and falls from the middle to the end of autumn and then its hibernation occures.
Key words :Ziziphus jujuba , Golestan Province, Phenology
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
12

12

بررسي نيازهاي اكولوژيکي و خواص داروئي
گياه Perovskia abrotanoides Karel دراستان خراسان
نازلي احمدي، فريده ثقفي خادم، عليرضا گوچكي و محمد رمضاني
مشهد - كد پستي 91735 ، صندوق پستي 488

خلاصه

به منظور مطالعه برخي ازجنبه هاي اكولوژيكي گياه داروئي پرووسكيا Perovskia abrotanoidesدر استان خراسان، سه منطقه فريزي، صالح آباد و درگز جهت نمونه برداري گياه انتخاب و مطالعاتي درزمينه فرم زيستي، استرا تژي تجديد حيات، فنولوژي، خصوصيات توليد مثل وفاكتورهاي محيطي صورت گرفت. ويژگيهاي خاك سه منطقه درآزمايشگاه بررسي شد. تستهاي فيتوشيمي جهت تعيين مواد مؤثره گياه صورت گرفت .
نتايج تحقيق نشان داد که اين گياه چند ساله و بوته اي داراي فرم زيستي كامئوفيت مي باشد كه بدليل وجود استولون ميتوان آن را كريپتوفيت نيز در نظر گرفت. به دو طريقه جنسي و غير جنسي تكثير مي يابد. زاد آوري بيشتر از طريق غير جنسي صورت مي گيرد. رشد اين گياه به ميزان زيادي تابع رطوبت در منطقه است ودر خاكهاي غير آهكي، غير شور و نسبتاً سبك به خوبي رشد ميكند. اين گياه غني از متابوليت هاي ثانويه ساپونين ، فلا ونوئيد ، تانن ، آلكالوئيد و فاقد گليكوزيدهاي سيانوژنيك مي باشد .
واژه هاي کليدي : پرووسکيا ، اکولوژي ، خواص داروئي .

مقدمه

پرووسكيا غالباً با نامهاي محلي گل كبود يا كن كبد ناميده مي شود. پراكنش آن عمدتاً محدوده شمال شرقي ايران ومحل رويش آن اغلب در اطراف چشمه هاوجويبارها وكف آبراهه ها مي باشد. درزيارت اين گياه بعنوان يك داروي پايين آورنده تب استعمال دارد و خيسانده گلهاي آن برروي بدن فرد تب دار استفاده مي شود(2). ادهمي و همكاران اسانس اين گياه را حاوي اثرات ضدباكتريايي قابل مقايسه با كلرامفنيكل گزارش نمودند(1). اين گياه يك بوته زينتي نيز محسوب ميشود كه براي كشت در شهرها واطراف نقاط مسكوني توصيه مي شود (3).
مواد و روشها

پس ازمشخص نمودن نقاط پراكنش گياه درسطح استان سه منطقه روستاي فريزي ، صالح آباد وپارك ملي تندوره درگز جهت نمونه برداري انتخاب ودر مكان كوآدراتهايي درابعاد 1*1 متر مستقر گرديد.درهر كوآدرات متوسط ارتفاع گياه قطرسايه انداز بوته درواحد سطح ثبت گرديد . براي تعيين بيوماس درصد اجزاي گياهي اندامهاي هوايي ازسطح زمين قطع و جهت توزين به آزمايشگاه منتقل گرديد. بافت خاك، آهك خاك ، PH وهدايت الكتريكي عصاره اشباع (EC) ورطوبت اشباع با روشهاي معمول اندازه گيري شد. جهت بررسي آغشته بودن ريشه هاي گياه به قارچهاي ميكوريزي از رنگ آميزي فيليس وهيمن و براي جداسازي هاگها از خاك ازروش غربال ترو دكانته كردن استفاده شد(4). براي تعيين شاخصهاي رشد، درطي حدود سه ماه و در فواصل زماني معين، هر بار بخشهاي سبز يك بوته جمع آوري و سطح برگها به وسيله دستگاه اندازه گيري وكليه اندامها پس از خشك شدن توزين شدند. براي تعيين متابوليت هاي ثانويه ، نمونه هاي جمع آوري شده از سه منطقه بطور جداگانه خشك و پودر شدند وبه روش خيساندن عصاره گيري شدند . سپس با استفاده ازتست هاي فيتو شيميايي ، تركيبات مؤثر گياه مشخص گرديد .
نتايج و بحث

نتايج اين تحقيق نشان داد كه رشد اين گياه به ميزان زيادي تابع رطوبت محيط است. در خاكهاي غير آهكي ، غير شور با درصد رطوبت اشباع در محدوده 7/26-20% ، PH در محدوده 6/7-4/7 ونسبتاً سبك با بافتي شني لومي و لومي به خوبي رشد ميكند . اين گياه چند ساله و بوته اي داراي فرم زيستي كامئوفيت مي باشد كه بدليل وجود استولون ميتوان كريپتوفيت نيز در نظر گرفت . به دو طريقه جنسي و غير جنسي (توليد ساقه هوايي از جوانه هاي جانبي زاويه استولون ) تكثير مي يابد. زاد آوري بيشتر از طريق رويشي صورت مي گيرد . اولين نشانه هاي فعال شدن جوانه هاي جانبي در اواسط فروردين مشاهده گرديد. ظهور سنبله گلزا و مراحل غنچه دهي ، گلدهي ، ميوه‌دهي وايجاد بذر به ترتيب در اواسط خرداد ، اواخر خرداد ، نيمه تير ماه ، اواخر شهريور وهفته سوم مهرماه ديده شد(شکل1) . ساقه بيشترين وگل كمترين سهم را در وزن خشك گياه داشت. در ابتدا تجمع ماده خشک روند كندي را نشان داد ولي بين 70 تا 110 روز پس از رشد افزايش ماده خشك تقريباً خطي بود. سرعت رشد قبل از اينكه گياه به حداكثر گلدهي برسد در بيشترين مقدار خود بوده و پس از آن كاهش يافت (نمودار 1). بيشترين سطح برگ در پايان مرحله رشد سريع گياه (روز صد ودهم ) بود.
نتايج كشت گلخانه‌‌‌اي نشان داد كه اين گياه به خوبي از طريق كشت قلمه و كشت ريزوم قابل تكثير است. جدول 1 فاصله برگدار شدن قلمه ها را نشان مي‌دهد.
جدول 1 - برگدهي قلمه ‌ها در شرايط گلخانه
محل جمع‌‌‌آوري قلمه تاريخ كشت قلمه تاريخ برگدهي
طرق 13/8/77 8/9/77
طرق 5/10/77 6/11/77
طرق 8/12/77 23/12/77
درگز 19/11/77 6/12/77
سبزوار 22/9/77 30/10/77
نتايج آزمايشات ريز ازديادي نشان داد كه القاء شاخه در همة ريز قلمه هاي انتقال يافته به محيط كشت صورت گرفته بود، اما ريز قلمه‌هايي كه توانايي كمتري از خود نشان داده بودند، توليد كالوس با حجم زيادتري مشاهده گرديد.همچنين ريز قلمه‌هاي انتقال يافته به محيط كشت ريشه‌زايي در شرايط هيدروپونيك بعد از حدود دو هفته توليد ريشه‌هاي فراوان نمودند ( شكل 2).

يكي از هاگهاي متداول مربوط به اين قارچها از جنسGlomus تشخيص داده شد . اين گياه غني از متابوليت هاي ثانويه ساپونين ، فلا ونوئيد ، تانن ، آلكالوئيد و فاقد گليكوزيدهاي سيانوژنيك مي باشد
سپاسگزاري

بدين وسيله از حوزه معاونت پژوهشي دانشكده علوم دانشگاه فردوسي به سبب تامين اعتبار مالي اين پروژه و - كمال تشكر و قدرداني را دارم .
منابع

1ـ ادهمي ، ح.ر.، ب. مسگر پور وع. حاجي آخوندي .1376. بررسي مقايسه اي شيميايي و بيو لوژيكي اسانسهاي حاصل از گل ، برگ و ساقه گياه براز مبل - چكيده مقالات اولين سمينار گياهان داروئي و صنعت شيراز .
2 - Cains J.F. 1998 . The Medicinal and poisonous plants of India . Scientific publishers and India
3 - Borisova a.g.e.v.volkova s.G.Govshkova m.v.Klokov O.E.Knorring L.A.Kupriyanova E.G.Pobedimova A.I.Poyakova and S.V.Yuzepchuk .1954. Flora of the u.s.s.r,VV(XX)&(XX1).12 data SSR Moskva - Lenin grad .lstvo Aka demii Nauk
4 - Gerdman, J.W. and T.H. Nicolson . 1963. Spores of mycorrhiial Endogone species extracted from soil by wet sieving and decanting. Trans. Brit. Mycol. Sco. 46: 235-244.
5 - Murashige and Skoog .1962. Physiology of plants. 15:473-497


Investigatio on Ecological Requirements and Medicinal Properties of Perovskia abrotanoides Karel in Khorassn Province
N. Ahmadi - F. Saghafi - A. Koochaki - M. Ramazani
Abstract
Some ecological aspects of the medicinal plant perovskia abrotanoides were studied in three regions of khorassan province. Some factors such as life form, regeneration strategies, phenology, reproduction, environmental parameters, soil and phytochemistry were studied. This plant is a perennial sub shrub with comeophyte or cryptophyte life from, mainly a***ual reproduction. This plant grows in moisture, non saline, non calcareous, Loam or sandy- loam soil. It is full of secondary metabolites especially saponins.
Keywords : Provskia abrotanoides karl , ecology , pharmacology
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
13

13

بررسي رابطه بين ابعاد برگ گونه دارويي بارانك با سن پايه هاي مادري و رويشگاه
كامبيز اسپهبدي1، حسين ميرزايي ندوشن2، مسعود طبري3، مسلم اكبري نيا4، يحيي دهقان شوركي5، حامد يوسف زاده و سپيده ميرزانژاد6
1- عضو هيت علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي مازندران و دانشجوي دوره دكتري دانشگاه تربيت 2ـ عضوهيت علمي موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع 3ـ عضو هيت علمي دانشكده منابع طبيعي و علوم دريايي دانشگاه تربيت مدرس 4- عضو هيت علمي دانشكده منابع طبيعي و علوم دريايي دانشگاه تربيت مدرس 5- عضوهيت علمي موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع 5 ـ دانشجوي كارشناسي ارشد دانشكده منابع طبيعي دانشگاه تربيت مدرس6ـ دانشجوي كارشناسي ارشد دانشگاه تربيت معلم

چكيده

اين تحقيق به منظور بررسي تغييرات اندازه برگ گونه‌‌ دارويي ‌بارانك انجام‌شد. تغيييرات برگ 40 پايه بارانك در دو رويشگاه به نام‌هاي سنگده (متوسط ارتفاع از سطح دريا 1700متر) و اشك (متوسط ارتفاع از سطح دريا 2100 متر) در جنوب ساري در استان مازندران بررسي گرديد. نتايج نشان داد كه حداكثر طول دمبرگ، طول پهنك،‌ عرض پهنك به ‌ترتيب 6/4، 68/13، 7/12 سانتي‌متر و متعلق به درختان منطقه اشك ‌بود. حداقل مقادير فوق به ترتيب 33/2، 8/8 و 8/6 سانتي‌متر و متعلق به رويشگاه سنگده بود. بين طول دمبرگ و طول پهنك با سن درختان همبستگي منفي معني‌دار (p<0.05) وجود داشت. در صورتي كه بين عرض پهنك و سن درختان همبستگي مشاهده نگرديد. در واقع اندازه برگ در درختان ميانسال و جوان از درختان مسن، بزرگ‌تر است.
واژه هاي كليدي: بارانك- برگ - گونه دارويي- سن درختان

مقدمه

بارانك‌ يك‌ گونه ‌درختي ‌از ‌خانواده Rosaceae، جنس Sorbus بوده و به نام علمي Sorbus torminalis معروف مي‌‌باشد(1). اين گونه درختي ارزشمند از نظر دارويي و صنعتي، در جنگل‌هاي شمال ايران از آستارا تا گليداغي ديده‌مي‌شود(1). هم چوب آن بسيار گرانقيمت است (3، 4 و 6)، و هم ميوه و برگ آن نيز از خواص دارويي بسيار با ارزشي برخوردار است. در يونان ار 88 ميلي‌گرم برگ آن 3 ميلي‌گرم اسيد پي‌كوماريك، 18 ميلي‌گرم اسيد كافئيك، 7/36 ميلي‌گرم كورسئين، 6/4 ميلي‌گرم اسيد كلروژنيك 2/5 ميلي‌گرم لوتئلين گلي‌گسايد و 2/2 ميلي‌گرم اپيژنين گلي‌‌گسايد بدست‌آمده (9) و از ميوه آن 4 نوع چربي شامل استيگماسترول، كامپسترول، كلسترول و سيتروسترول و 7 نوع اسيد چرب شامل اسيد ‌اولئيك، اسيداستئاريك، اسيدپالماتيك، اسيدپلاميتوليك، اسيدميريستيك، اسيد لينوليك و اسيد لينلوئيك استخراج شده است (8). به‌نظر مي‌رسد كه در اندازه برگ پايه‌هاي بارانك‌ ‌در رويشگاه‌هاي مختلف تفاوت‌هايي وجود داشته‌باشد. در اين تحقيق با بررسي ابعاد برگ بعنوان اندام مهم دارويي بارانك در 40 پايه درخت در سن‌هاي مختلف، اثر سن درخت روي ابعاد برگ بررسي ‌گرديد. اميد است كه براي توسعه جنگل‌كاري جند‌منظوره با هدف توليد اندام دارويي (برگ) مورد استفاده قرار گيرد.

مواد و روشها

ابتدا 40 پايه بارانك در دو رويشگاه به نام‌هاي سنگده ‌و اشك درجنگل‌هاي حوزه شركت سهامي چوب فريم واقع 80 كيلومتري جنوب‌غربي‌ساري انتخاب گرديد. قطر برابرسينه آنها كه نمودي از سن درختان مي‌باشد اندازه‌گيري و سپس نمونه‌هاي برگ از يك جهت معين از وسط تاج درخت جمع‌آوري گرديد. نمونه برگ براساس مطالعاتي كه انجام شد، از وسط 2 تا 3 شاخه‌اي كه هنوز به گل نشسته بودند تهيه شد (5 و 7). بنابراين 5 برگ از قسمت مياني 3 شاخه جدا و در هم آميخته شد. آنگاه به‌طور تصادفي از بين 15 برگ يادشده 5 برگ جدا و طول دمبرگ و پهنك و ماكزيمم عرض پهنك اندازه‌گيري و از طريق نرم‌افزار SPSS تجزيه و تحليل آماري انجام و‌همبستگي بين صفات برگ با قطر پايه‌ها (سن) و ارتفاع رويشگاه بررسي شد.

نتايج و بحث

حداكثر مقدار طول دمبرگ ، طول پهنك، و عرض پهنك به ترتيب 6/4، 68/13، 7/12 سانتي‌متر و متعلق به درختان منطقه اشك ‌بود. حداقل مقادير فوق به ترتيب 33/2، 8/8 و 8/6 سانتي‌متر و به رويشگاه سنگده مربوط ‌شد. ميانگين طول دمبرگ در رويشگاه اشك و سنگده به ترتيب 56/3 و 16/3 سانتي‌متر و براي طول پهنك 52/11 و 45/10 سانتي‌متر و براي عرض پهنك 72/9 و 63/8 سانتي‌متر بود

ويژگي‌درختان و رويشگاه طول دمبرگ طول پهنك عرض پهنك
سن‌پايه‌ها
ارتفاع از سطح دريا رويشگاه 4/0- *
41/.** *36/0-
48/0** 21/0 ns
4/0*
** همبستگي در سطح 1 درصد معني دار است*همبستگي در سطح 5 درصد معني دار است ns همبستگي معني دار نيست.
اختلاف بين دو منطقه از نظر آماري در سطح 5 درصد معني‌دار شد. بررسي همبستگي بين صفات برگ و سن درختان نشان داد كه بين طول دمبرگ و طول پهنك با سن درختان همبستگي منفي معني‌دار (p<0.05) وجود دارد (جدول شماره 1).ولي بين عرض پهنك و سن درختان همبستگي مشاهده نگرديد. در واقع ابعاد برگ در درختان ميانسال و جوان نسبت به درختان مسن بيشتر است. از سوي ديگر همبستگي مثبت و معني‌دار بين و ارتفاع رويشگاه و صفات برگ مشاهده شد‌(جدول شماره 1). رويشگاه اشك در حاشيه روستاهاي ييلاقي قرار داشته و اكنون تحت برنامه جنگل‌كاري طرح صيانت از جنگل‌هاي شمال قرار دارد. بنابراين مي‌توان به منظور توليد اندام‌ دارويي (برگ) از درختان ميانسال و جوان رويشگاه‌هاي مرتفع، بذر تهيه و توليد نهال نموده و در حاشيه روستاهاي ييلاقي جنگل‌كاري نمود. از سن دو سالگي و نزديك به ايام خزان برگ (اوايل مهر) نيز مي‌توان نسبت به جمع‌آوري برگ آنها اقدام نمود.
منابع

1- ثابتي، ح. 1373. جنگل ها درختان ودرختچه هاي ايران . انتشارات دانشگاه يزد، 810 صفحه.
2Aas,G.,Maier,J.,Baltisberger,M.,Matzger,S.1994.Morpholgy,isozyme variation, cytology, and reproduction of hybrids between Sorbus aria (L)Crantz and S.torminalis (L) crant2,Helv.104:195-214.
3-Demesure, B., Guerroue, BL., Lucchi, G., Part, D., Petit, R.J. 2000. Genetic variability of a scattered temperate forest tree: Sorbus torminalis L. Ann. For. Sci. 57: 63-71.
4-Lanier, N.1993. Recherched elements de sylvicutre pore Lalisiaer rew. For. Franc. P:319.
5-Phipps J.B. and Muniyama,M.1980. A taxonomic revision of Crataegus (Rosaceae) in Ontario. Canadian Journal of Botany 58: 1621-1699
6-Piagani, C., Bassi. D. 2000 .In vivo and in vitro propagation of Sorbus torminalis from juvenile material. Italus Hortus, 7: 3-7.
7-Sell.P.D.,1989.The sorbus latifolia ( lam ) pers- aggregate in the British Isles. Watsonia 17 : 385-399.
8-Tsista-Tzardi, E., Loukis A. 1991. Constituents of Sorbus torminalis Fruits. Fitoterapia, 62: 282- 283.
9-Tsista-Tzardi,E., Loukis, A. 1992. Consituents of Sorbus torminalis leaves. Fitoterapia. 63 : 189 -190


Investigation of relation between leaf
characteristics of Sorbus torminalis (L)Crantz
and the site condition and tree seed age in Mazandaran forests.
K. Espahbodi , H. Mirzaie-Nodoushan., M. Tabari , M. Akbarinia, Y. Dehghan-Shooraki., H.Yusefzadeh and S. Mirzanejad
1- Scientific member, Natural Resources Research Center of Mazandaran , Ph.D. Student of Tarbiat Modarres University 2- Scientific member, Forest and Rangelands Research Institute 3- Scientific member, Natural Resources Faculty, Tarbiat modarres University 4- Scientific member, Natural Resources Faculty, Tarbiat modarres University 5- Scientific member, Forest and Rangelands Research Institute 6- M.S Student at Forestry of Tarbiat modarres University 7- M.S Student at Forestry of Tarbiat Moallem University

Abstract
In order to determine the relation between leaf characteristics and tree seed age of Sorbus torminalis,and site altitude , this research was carried out in Sangdeh Forest of Mazandaran Province. Leafs of 40 individual tree from 2 population were selected. 15 leaves from the middle of three young shoots scattered, and 5 leaves were randomly selected. Length of petiole, length of laminate and the maximum width of laminate were measured. Results showed that the correlation between laminate and petiole length with tree diameter and site altitude was negatively significant (p<0.05). Maximum length of petiole and laminate and width of laminate were 4.6, 13.68, 12.7 centimeters respectively the and related to younger individual in higher altitude site (Ashak, 2000 to 2300m).
Keywords:Sorbustorminalis,leafscharacteristics,medicinetree,age,site
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
14

14

پوشش گياهان داروئي ناحيه ارسباران استان آذربايجانشرقي
مهندس سوسنيق اسلام پناه 1 - دكتر نويده بيرنگ 2 - دكتر عزيز جوانشير 3 - دكتر عباس دل آذر 4
1 كارشناس كشاورزي ( گياهان داروئي )، گروه فارماكوگنوزي، دانشكده داروسازي ، دانشگاه علوم پزشكي تبريز
2 دانشيار مهندسي فضاي سبز، دانشكده كشاورزي ، دانشگاه تبريز
3 استاد گروه زراعت ، دانشكده كشاورزي ، دانشگاه تبريز
4 دانشيار ، دانشكده داروسازي و مركز تحقيقات كاربردي داروئي، دانشگاه علوم پزشكي تبريز

خلاصه

منطقه حفاظت شده ارسباران انبوهترين پوشش جنگلي در سطح استان آذربايجانشرقي محسوب مي گردد. پوشش گياهي در اين منطقه بسيار متنوع است و تنها بيش از 775 گونه در اين منطقه شناسايي شده كه 55 گونه از آنها براي اولين بار از ايران گزارش شده است. گونه هاي گياهان داروئي شناسائي شده و به بيش از 25 تيرة گياهي متعلق است كه خانواده هايي منتخب چون سيب زميني - سرخدار - روناس - پلي گوناسه و..... به لحاظ داشتن انواع گونه هاي داروئي از اهميت ويژه اي برخور دارند كه در اين مقوله به بعضي از اين گونه ها از نظر ويژگي هاي بتانيكي شرايط و مناطق رويشي در منطقه و همچنين خواص داروئي پرداخته خواهد شد.
واژه هاي کليدي : گياهان داروئي ، شناسايي ، ارسباران.


مقدمه :

منطقه ارسباران با وسعت 72 هزار هكتار در كناره هاي جنوبي رود ارس در شهرستان كليبر واقع شده و به عنوان يكي از ذخاير 9 گانه بيوسفر ايران در يونسكو به ثبت رسيده است و از ارزش هاي خاص گياهي و جانوري برخوردار مي باشد. از نظر پوشش گياهي منطقه از يك سو تحت تأثير نواحي مديترانه اي غربي و از سوي ديگر تحت اثر ناحيه گياهي قفقاز واقع گرديده است از جانب شرق نيز وابستگي محدودي با جنگلهاي هيركاني داشته و در بخشهايي نيز شباهت به منطقة خشك مركزي پيدا مي كند. جنگلهاي ارسباران انبوهترين پوشش جنگلي در استان آذربايجانشرقي محسوب مي گردد.
مواد و روش ها

نمونه هاي گياهي باتوجه به وضعيت توپوگرافي، ارتفاع از سطح دريا و شرايط اقليمي از اوايل فروردين تا اواخر آذرماه هر سال جمع آوري و ضمن يادداشت ويژگي هاي مهم منطقه اي مانند ارتفاع، جهت، شيب، نام محل، و اطلاعاتي از قبيل نام جمع آوري كننده و تاريخ جمع آوري، در داخل پرس به هرباريوم منتقل شدند. نمونه هاي گياهي پس از خشك و ضد عفوني شدن بر روي كارت هاي ويژه اي چسبانيده شده و با استفاده از منابع كليدي موجود شناسايي و نام گذاري گرديدند. در پايين ترين قسمت سمت راست اين كکارت ها اتيكتي چسبانيده مي شود كه تاريخ جمع آوري ، نام و ارتفاع محل، نام جمع آوري كننده و نام شناسايي كننده در آن درج مي گردد.سپس نمونه ها در داخل پوشه هاي ويژه و با رعايت اصول طبقه بندي گياهي در داخل قفسه هاي هرباريوم قرارداده مي شوند.

نتايج و بحث

گونه هاي گياهان داروئي كه تاكنون از اين ناحيه شناسايي گرديده اند متعلق به بيش از 25 تيره گياهي ميباشد. خانواده هاي سيب زميني (Solanaceae ) ، سرخدار (Taxaceae) ، روناس (Rubiaceae) ، علف مار (Capparidaceae) ، كاسني(Compositae) ، كدو (Cucurbitaceae) ، علف هفت بند (Polygomaceae) ، انگور فرنگي (Grosulariaceae) ، نعناع (Labiatae) از نظر دارا بودن انواع گونه هاي گياهان داروئي از اهميت خاصي برخوردار هستند. از گونه هاي گياهان داروئي موجود در منطقه ميتوان به گونه هاي كبر ( Capparis spimosa) با فعاليت آنتي روماتوئيدي و هپاتوپروتكتيوي ، عروسك پشت پرده ( Physalis alkekengi ) داراي انواع آلگالوئيدهاي فيزالين ، سرخدار ( Taxus baccata) حاوي تاكسول با اثرات آنتي توموري، شير پنير ( Galium verum ) با فعاليت آنتي اكسيداني ، خار مريم ( Silybum marianum) داراي فعاليت هپاتوپروتكيو، خر خيار (Ecballium elaterium ) حاوي تركيبات سيستوتوكسيك الاترين و كوكوربيتاسين، ترشك مواج (Rumex crispus) داراي تركيبات آنتراكينوني با خواص مسهلي ، قره قات (Ribes biebersteinii) داراي تركيبات آنتوسيانوريدي ، چله داغي (Eremostachys laciniata ) داراي اثرات التيام بخشي در آسيبهاي تاندوني اشاره نمود. در اين مقاله ضمن ارائه ويژگيهاي زيست محيطي منطقه ارسباران به تفضيل به گونه هاي گياهان داروئي شناسايي شده ا ز منطقه و علي الخصوص گياهان داروئي كه منحصراً در ايران در منطقه رشد ميكنند پرداخته خواهد شد.
در ادامه نتايج آناليزهاي شيميايي بعضي از گياهاني كه از اين منطقه جمع آوري گرديدند نيز به اختصار بيان خواهد گرديد.

منابع

1- فلورا ايرانيكا Flora Iranica ( karl Heinz Rechinger)
2- طرح پژوهشي -- جمع آوري و تشكيل هرباريومي از فلور آذربايجان -- دكتر نويده بيرنگ - دكتر عزيز جوانشير.
1- Abbas Delazar , Mohmmad Shoeb , Yash Kumarasamy, Maureen Byrfes, Lutfun Nahar , Masoud Modaresi, Satyajit D. Sarkea , Two bioactive ferulic acid derivatives from Eremostachys glabra, DARU, Jourmal of faculty of pharmacy, Tehran University of Medical Sciences , 2004 ,volume 12,No.2,49-53.
2- Abbas Delazar, Maureen Byres, Simon Gibbons, Yashocharan Kumarasamy , Masoud Modarresi, Lutfun Nahar, Mohammad Shoeb, and Stayajit D.Sarker , Iridiod Glycosides from Eremostachys glabra, journal of natural products, 2004,67(9), 1587 - 1584.
3 - Abbas Delazar , Simon Gilbbons, Yashodharan Kumarasamy, Lutfon Nahar , Mohammd Shoeb and Satyajit D. Sarker, Antioxidant Phenylethaniod glycosides from the rhizomes of Eremostachys glabra (Lamiaceae) . Biochemical Systematics and Ecology , 2005 , in press.

Medicinal Plants flora of Arasbaran area in east
Azarbaijan Province
Sousanigh Eslampanah 1 , Navideh Birang 2 , Aziz Djavanshir 3, Abbas Delazar4
1Pharmacognosy Department, School of Pharmacy, Tabriz University of Medical Sciences, Tabriz , Iran, 2Landscape agriculture Department , School of Agriculture, Tabriz University, Tabriz, Iran,3Agronomy Department , School of Agriculture, Tabriz University , Tabriz , Iran , 4Pharmacognosy Laboratory, School of Pharmacy and Drug Applied Research Center , Tabriz University of Medical Sciences, Tabriz, Iran.

Abstract
Arasbaran is a mountainous area in east Azarbaijan province with an area measuring 72000 hectares. Arasbaran was announced as a protected area in 1976. It has also been registered by the United Nations Educational , Scientific and Cultural Organization ( UNESCO) an a world - Known land.
Many medicinal plant species have determined from arasbaran such as Capparis spinosa (with antirheumatoid and hepatoprotective activities) , physalis alkekengi ( contains physalins ) , Taxus baccata ( contains Taxol with antitumor activity ), Galium verum ( with antioxidant activity) , Silybum marianum ( Hepatoprotector ), Ecballium elaterium ( contains Elaterin and cucurbitacine with cytotoxic activies), Rumex crispus ( contains cathartic anthraquinone derivatives), Ribes biebersteinii ( contains anthocyanins), Eremostachys laciniata ( with healin activity in tendinous injuries). In this paper, we will explain medicinal plants flora of Arasbaran area.
Keywords : Medicinal plant , Recognize , Arasbaran .
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
15

15

ظهور مراحل فنولوژيكي در گياه دارويي Inula helenium (زنجبيل شامي)
سيدمحمد اصفا1، بابك بحريني نژاد2 و مسعود عسگرزاده1
1 - كارشناس 2 - عضو هيأت علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي اصفهان
ص. پ. 199- 81785 mf_asfa@yahoo.com

خلاصه

ظهور مراحل فنولوژيكي در هر گياه كه از عوامل محيطي و ژنتيكي ناشي مي‌شود بر روي عملكرد گياه تأثير مستقيم دارد. در گياهان دارويي علاوه بر ميزان محصول، متابوليت‌هاي ثانويه از اهميت ويژه‌اي برخوردارند. براي دستيابي به عملكرد قابل قبول در هر گياه لازم است كه ظهور پديده‌هاي زيستي ثبت و مورد مطالعه قرا رگيرند. در آن صورت مي‌توان براي كشت و توليد انبوه برنامه‌ريزي كرد. در اين تحقيق گياه دارويي I. helenium مورد توجه قرار گرفت. از ريشه و ريزم اين گياه به طور گسترده براي درمان بيماري التهابات مجاري تنفسي، خلط آور، اشتهاآور، نيروبخش و - استفاده مي‌شود. اين تحقيق در ايستگاه تحقيقات شهيد فزوه اصفهان در سالهاي 1379 تا 1381 اجرا شد و مراحل فنولوژيك گياه مورد مطالعه قرار گرفت. كشت گياه به‌صورت گلخانه‌اي و انتقال نهال در فروردين ماه امكانپذير است. ظهور غنچه و گل به‌صورت تدريجي است و بذرها در شهريور ماه به مرحله رسيدگي مي‌رسند. نتايج بدست آمده در اين تحقيق براي مناطق با شرايط مشابه از نظر اكولوژيكي قابل تعميم است.
واژه‌هاي كليدي: زنجبيل شامي، فنولوژيكي، گياه دارويي

مقدمه

زنجبيل شامي Inula helenium از خانواده كاسني Compositae؛ گياهي علفي چندساله، با ريشه غده‌اي است كه به ارتفاع 75/1 تا 2 متر مي‌رسد. برگهاي بزرگ و گلهاي زرد رنگ آن ظاهري زيبا ايجاد مي‌كنند تا گياه به غير از استفاده دارويي، مناسب كاشت در فضاي سبز باشد. قسمت مورد استفاده گياه ريشه غده‌اي آن است كه داراي هلنين (helenine)، روغن اتري، ترپن، ساپونين، قند اينولين و آلانتولاكتين مي‌باشد. يكي از مهمترين عوامل مؤثر بر ميزان مواد مؤثره گياهان دارويي برداشت آنها در زمان مناسب است. بدون آگاهي از فنولوژي يك گياه دارويي زمانبندي و برنامه‌ريزي براي مراحل داشت و برداشت گياه عملاً امكان‌پذير نيست. بر اساس اطلاعات موجود در مراكز استانها و اينترنت در كشور تاكنون تحقيقي در اين مورد انجام نشده است و دليل آن عدم برنامه‌ريزي كلان براي گياهان دارويي بوده است. نتايج اين تحقيق در تعيين زمان بكارگيري مهمترين عوامل زراعي مانند‌آبياري، كوددهي، مبارزه با علفهاي هرز، آفات، بيماريها و برداشت بسيار مهم است.

مواد و روشها

اين بررسي در ايستگاه تحقيقاتي شهيد فزوه وابسته به مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي اصفهان واقع در 20 كيلومتري غرب شهر اصفهان و در عرض جغرافيايي 32 درجه و 36 دقيقه شمالي و طول جغرافيايي 51 درجه و 26 دقيقه شرقي انجام گرديد. ارتفاع ايستگاه از سطح دريا 1612 متر است و بر اساس تقسيم‌بندي گوسن داراي اقليم نيمه بياباني خفيف است. اين ايستگاه در واحد اراضي دشت آبرفتي رودخانه زاينده رود قرار دارد و خاك آن جوان و بدون تكامل پروفيلي است. بافت خاك لومي رسي (clay loam) و داراي واكنش قليايي ضعيف (7/7 =pH) مي‌باشد. خاك ايستگاه داراي محدوديت بسيار كم شوري يا بدون محدوديت (ds/m 8/2 = EC) است.
بذرهاي گياه مورد بررسي در 15 بهمن ماه در گلخانه با شرايط دمايي 20-25 درجه سانتيگراد كاشته شد و پس از سبز شدن و در مرحله 4 برگي ‌نشاء به مزرعه منتقل گرديد. براي استقرار گياه، آبياري هر سه روز يكبار انجام شد و پس از استقرار، آبياري هر 7 روز يكبار انجام شد. در طي سالهاي 79 تا 81 مراحل شروع رشد رويشي، ظهور غنچه، ظهور گل، تشكيل بذرها، رسيدن بذرها و شروع خواب زمستانه گياه هر 15 روز يكبار ثبت گرديد.

نتايج و بحث

نظر به اينكه زنجبيل شامي گياهي چند ساله است و با توجه به اطلاعات 3 سال آمار برداري، مراحل اصلي رشد گياه عبارت بودند از :
شروع رشد ساليانه از 15 تا 25 اسفند ماه هر سال، مرحله رويشي از 15 اسفند تا 22 خرداد، مرحله ظهور غنچه از 4 خرداد تا 19 تير، ظهور گل از 17 خرداد تا 26 تير، تشكيل بذر از 13 تير تا 2 شهريور، رسيدن بذر از 20 مرداد تا 13 شهريور و در نهايت شروع مرحله خواب زمستاني گياه از اول مهرماه تا 3 آذر مي‌باشد.
با توجه به اطلاعات مذكور و با توجه به اينكه اندام مورد استفاده گياه زنجبيل شامي ريشه مي‌باشد بايد به عوامل موثر در ريشه توجه بيشتري شود. اين عوامل عبارتند از ميزان آب، كود و نوع خاك كه بهترين خاك جهت رشد و توسعه گياه خاكهاي لومي با كود حيواني كافي مي‌باشند. بنابراين بايستي نيازهاي گياه را در مراحل رويشي تأمين كرد تا تنشي به گياه وارد نشود. با آغاز رشد زايشي كه با ظهور غنچه آغاز مي‌گردد بايستي نسبت به كاهش عوامل تحريك كننده رشد رويشي و اندامهاي هوايي اقدام كرد تا رشد ريشه تقويت شود. از مهمترين اين عوامل كاهش كودهاي ازته و كاهش ميزان آب آبياري است كه باعث تحريك رشد مي‌شوند. با كاهش آب آبياري در خرداد و تير ماه مي‌توان به توسعه ريشه كمك كرد و بهترين زمان برداشت ريشه گياه در اصفهان اوايل مهر ماه مي‌باشد به لحاظ اينكه در اين زمان خواب زمستاني گياه شروع شده است.

منابع

1 - بنان، محمدتقي. 1352. فنولوژي نباتات مرتعي بومي و بيگانه در منطقه نيمه استپي همند آبسرد. نشريه شماره 13 مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع.
2 - خاتم ساز، محبوبه. 1363. فنولوژي درختان و درختچه‌هاي آربورتوم نوشهر، نشريه شماره 32 مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع.
3 - زرگري، علي. 1362. گياهان دارويي، جلد سوم. دانشگاه تهران.
4 - سعيدفر، مصطفي. 1373. مطالعه فنولوژي گياهان مرتعي در منطقه حناء سميرم. مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي اصفهان.
5 - قصرياني، فرهنگ و حسين حيدري شريف آباد. 1379. مطالعات فنولوژي چند گونه مهم مرتعي در ارتفاعات استان كردستان. پژوهش و سازندگي، شماره 47، تابستان 1379.
6 - مظفريان، ولي اله. 1375. فرهنگ نامهاي گياهان ايران: لاتين، انگليسي، فارسي. فرهنگ معاصر.

Appearance of phenological stages in Inula helenium,
a medicinal plant
Sayed Mohammad Asfa, Babak Bahreininejad and Masoud Asgarzadeh
Isfahan Center for Agriculture and Natural Resources Research
E-mail: mf_asfa@yahoo.com

Abstract:
Appearance of phenological stages of a plant is affected by the genetic and environmental factors. In medicinal plants, these factors affect on the rates of not only the yield but also the secondary metabolites (active substances). For obtaining the best yield of a plant, the surveying on and determining the phenological stages of the plant is necessary. This study was about Inula helenium that is a medicinal herb. The roots of this plant are used for curing the inflammation of the respiratory system. The root is expectorant, appetizer and tonic.
The study was done in Shahid Fozveh Research station in Isfahan during 2000-2001 and the phenological stages of the plant were determined. The seeds were planted in the greenhouse and the seedlings were transplanted to the field in the early April. The blooms and flowers appeared gradually and the seeds ripened in September. The results of this survey can be extended to the similar conditions.
Keywords: Inula helenium, Phenological stages, medicinal plant
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
16

16

درمنه گياه دارويي علوفه‌اي شاخص مناطق استپي وبياباني
مهدي افتخاري1 و كريم باقر زاده2
1- كارشناس پژوهشي 2- عضو هيأت علمي مركز تحقيقات كشاورزي ومنابع طبيعي استان اصفهان
E.mail :mehdi_eftekhary@yahoo.com

خلاصه

گونه‌هاي مختلف جنس درمنهArtemisia) ) از خانواده كاسني (Compositeae) از لحاظ داشتن خواص مختلف وموارد استفاده متفاوت در مقايسه با بسياري ازگياهان ديگر شاخص بوده و ارزشهاي چند جانبه دارند. از ميان اين گونه‌ها، گونه درمنه دشتي (Artemisia sieberi) كه در مناطق رويشي استپي، نيمه بياباني وبياباني حضور بارز داشته و ضمن داشتن ارزش علوفه‌اي خواص ارزشمند دارويي نيز دارد. بررسيها و مطالعات انجام شده حاكي است كه اين گونه از ارتفاع حدود 800 متر تا 2000 متر با ميزان بارندگي حدود 100 تا 200 ميليمتر در اين مناطق از عناصر گياهي مهم در تركيب پوشش گياهي است كه در واقع در سير تحولات پوشش گياهي بر اثر تخريب، چراي مفرط، بوته كني و- به عنوان يك گونه جانشين به تدريج با حذف گونه‌هاي كم شونده و مرغوب استقرار و گسترش يافته است. بررسيها وتحقيقات انجام شده نشان مي‌دهد كه اين گونه با فرم بوته‌اي نيمه خشبي علاوه بر داشتن ارزش علوفه‌اي نسبي و توانايي وقابليت مقابله با شرايط نابهنجار طبيعي (مقاومت به خشكي محيط وشرايط سخت اقليمي به ويژه خشكساليهاي دراز مدت، مقاومت نسبي به شوري خاك و- ) و عوامل غير طبيعي از جمله چراي شديد و بي رويه داراي اهميت دارويي مي‌باشد. تحقيقات نشان مي‌دهد كه ماده سنتونين (Santonin)ٍ موجود به ميزان حدود5/2 درصد در سر شاخه‌هاي آن داراي اثرات دارويي بوده و جهت دفع انگل بكار مي‌رود. لازم به ذكر است كه اين ماده در هنگامي كه كاپيتول‌ها (Capitoles) هنوز باز نشده‌اند به حد اكثر مي‌رسد.
واژه‌هاي كليدي: درمنه، گياه دارويي علوفه‌اي، مناطق استپي و بياباني

مقدمه

گياهان دارويي از دير باز مورد توجه همگان به ويژه دست اندركاران امور پزشكي و دارويي بوده اند. پوشش گياهي كه از عناصر مهم تشكيل دهنده منابع تجديد شونده مي‌باشد منبع سر شار و در واقع بستر اصلي حيات اين گياهان است. اين گونه‌هاي گياهي به طور معمول فوايد و ارزش‌هاي متفاوت داشته، به طوري كه برخي از آنها به عنوان عناصر گياهي چند منظوره در عرصه‌هاي طبيعي مد نظر مي‌باشند. گونه‌هاي مختلف درمنه از زمانهاي دور مورد توجه بوده و با اهداف گوناگون مورد بهره برداري قرار گرفته اند. از اين ميان گونه درمنه دشتي با داشتن خواص مشخص دارويي وعلوفه‌اي نقش پر اهميتي در اين مقوله داشته وطيف بهره برداري از آن نسبت به گونه‌هاي ديگر به مراتب وسيع تر است. تحقيقات فيتوشيميايي و فاركوگنوزيك نشان مي‌دهد كه در اندام‌هاي هوايي اين گونه به خصوص سر شاخه‌ها ماده دارويي صنعتي سنتونين به ميزان قابل توجه وجود دارد كه درزمان قبل از باز شدن كاپيتول‌ها به حداكثر خود مي‌رسد. اين زمان بهترين موقع برداشت اندام‌ها و استخراج ماده مزبور مي‌باشد. در اندام‌هاي اين گياه علاوه بر سنتونين ماده آرتميزين با خواص ضد عفوني كنندگي نيز وجود دارد كه براي از بين بردن ودفع حشرات موذي و مضر بكار مي‌رود. لازم به ذكر است كه ماده سنتونين خاصيت ضد انگلي داشته و گونه درمنه از اين نظر نسبت به ساير موارد مورد استفاده اهميت به مراتب بيشتري دارد.

مواد وروشها

طي بازديد‌هاي مختلف از مناطق رويشي استپي. نيمه بياباني و بياباني در استان و بررسي منابع موجود مناطق پراكنش اين گونهA. Sieberi تيين گرديد. اين گياه به عنوان گونه شاخص و اصلي در اكثر موارد ويا يكي از گونه‌هاي چيره حضور دارد. به اين ترتيب در فصولي كه علوفه كافي براي بهره برداري در دسترس دام نيست مراتع با پوشش درمنه به عنوان مراتع پاييزه و زمستانه مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اين بهره برداري از زمان شروع بارندگيهاي معمول پاييزي امكان پذير مي‌باشد. بازديد‌هاي صحرايي انجام شده نشان مي‌دهد كه اين گونه در اراضي دست خورده، تخريب شده به خوبي استقرار يافته وتكثير مي‌يابد. مراحل مختلف فنولوژيکي اين گياه مشتمل بر شروع رشد رويشي. دوره رشد رويشي، شروع گلدهي، خاتمه گلدهي، تشکيل بدر، رسيدن بذر و خواب زمستانه ثبت گرديد. زاد آوري اين گونه در سالهايي كه ميزان بارندگي بالاست بسيار قابل توجه مي‌باشد. با استفاده از نقشه زمين شناسي استان تشکيلات زمين‌شناسي محل رويش آن مشخص گرديد. بافت. ساختمان و عمق خاک رويشگاه نيز مورد مطالعه قرار گرفت. فهرست فلورستيک در اين مناطق در حين انجام بازديد هاي صحرايي ثبت شد. اندازه گيري مواد معدني در اندام‌هاي آن نشانگر مقدار قابل توجهي از مواد مختلف است.

نتايج و بحث

نتايج بدست آمده از مطالعات نشان مي‌دهد كه گونه درمنه دشتي يکي از عناصر اصلي ناحيه ايران وتوراني در منطقه استپي مي‌باشد. اين گونه بيشتر در مناطقي با بارندگي بين 100 تا 200 ميليمتر و در ارتفاع از سطح آبهاي آزاد از حدود 800 تا 2000 متر حضور دارد. از نظر زمين شناختي اين گياه به طور عمده بر روي رسوبهاي ماني اليگوميوسن ( سازند قم ) و سنگهاي آذرين و آتش فشاني (دورانهاي دوم و سوم) و سنگهاي شيست و گنيس اينفرا کامبرين ديده مي شود. مطالعه مراحل فنولوژيکي گياه نشان مي دهد که رشد رويشي آن از اوايل اسفند ماه شروع و با وجود رطوبت تا اواسط تير ماه ادامه دارد. مرحله گلدهي از اواسط تير ماه آغاز شده و تا اواخر مرداد ماه تداوم دارد. رسيدن بذرهاي به صورت تدريجي از اواسط شهريور ماه شروع شده و تا اواسط مهر به طول مي انجامد. خواب زمستانه از اوايل آذر ماه آغاز و تا اوايل اسفند ماه ادامه دارد. اين گونه در خاکهاي با بافت سندي. سندي لوم و رسي و ساختمان ريز دانه اي تا خيلي ريزدانهاي و عمق کم تا متوسط و عميق مشاهده مي‌گردد. نتايج آزمايشهاي نشان مي‌دهد كه در اين گياه علاوه بر سنتونين ماده آرتميزين نيز وجود داشته، ولي ماده اول اهميت دارويي دارد. مطالعات انجام شده نشان مي‌دهد كه ميزان سنتونين 69/2 واسانس فرار 44/3 درصد است. تعيين عناصر معدني و مواد آلي در گياه نيز اهميت آن را نشان مي‌دهد. ( قورچي و رنجبري). وجود اين عناصر و ميزان پروتئين نسبتا بالا درسرشاخه هاي آن بر اهميت علوفه‌اي مي افزايد. علاوه بر اين، آزمايشهاي كيفي مقدماتي دال بر عدم وجود آلكالوئيد، آنتراكينون ، تانن، لاپونين و گليكوزيد سيانوژيك درآن مي‌باشد. ديگر مطالعات نشان مي‌دهد كه ميزان اسانس موجود در سرشاخه‌هاي اين گونه در مناطق كوهپايه، كركس، طالخونچه و كلاه قاضي به ترتيب 44/3، 72/2،31/3 و 05/3 ميلي ليتر در 100 گرم نمونه است. بررسيهاي فنولوژيكي در مورد اين گونه نشان مي‌دهد كه بسته به تاثير عوامل اقليمي رشد رويشي به طور معمول از اوايل اسفند ماه شروع وتا اواسط پاييز ادامه دارد. گلدهي آن از اواسط تا اواخر تابستان وبذر دهي آن در پاييز است. به اين ترتيب بعد از پايان فصل معمول چرا از اوايل فصل پاييز تا اواخر زمستان وحتي اوايل بهار اين گونه توسط دام چرا شده ومورد بهره برداري قرار مي‌گيرد. اين گونه با توجه به سطح تاج پوشش زياد نقش به سزايي در جلوگيري از اثرات مخرب ريزش باران و كاهش روان آب داشته ودر نتيجه اين سازو كار به ممانعت از فرسايش سطحي خاك و نفوذ آب در زمين كه به افزايش منابع آب زير زميني منجر مي‌گردد، ادامه مي‌دهند. در واقع گونه درمنه دشتي در حفاظت از خاك وايجاد ميكروكليما بسيار مؤثر است. نتيجه اندازه گيري مواد معدني در اندامهاي آن نشانگر وجود مقدار قابل توجهي از مواد مختلف است. نتايج آزمايشهاي انجام شده نشان مي دهد که ميزان روتئين موجود در اندامهاي هوايي آن نسبت به گونه هاي لگوم و گراس کم نبوده و متوسط است. توليد علوفه آن نيز قابل ملاحظه، ولي از گونه هاي مرغوب مرتعي کمتر مي‌باشد.

منابع

1- ابو هانري. 1348. توسعه و اصلاح مراتع از طريق مطالعات بتانيك و اكولوژيك
2- کريمي، هادي. 1365. مرتع داري
3-اصغري، داوود. 1372. مطالعه فارماكوگنوزي گونه درمنه دشتي
4-دهداد، فرهاد. 1371. بررسي كميت وكيفيت مواد متشكله گونه‌هاي درمنه ، خاكشير و شاه تره
5- تبرک، علي. 1323. درمنه خراسان وماده موثره
6- حميدي، عباس علي. 1348. بررسي انواع درمنه‌هاي ايران
7- واقعي، اکبر. 1340. درمنه و اثرات داروئي آن بر روي انگل‌هاي روده
8- قورچي، تقي. 1374. تعيين ترکيبات شيميايي و قابليت هضم گياهان غالب مراتع استان اصفهان پايان نامه کارشناسي ارشد دانشکده کشاورزي دانشگاه صنعتي اصفهان
9- رنجبري، احمد رضا. 1374. تعيين عناصر معدني گياهان مرتعي غالب مراتع استان اصفهان پايان نامه کارشناسي ارشد دانشکده کشاورزي دانشگاه صنعتي اصفهان


Artemisia sieberi a fixed pharmaceatical and forageous plant in steppic and desertic regions

Mehdi Eftekhary &,Kareem Bagherzadeh
The Esfahan center of agriculture and natural resources researches
E.mail : me _eftekhary @ yahoo.com

Abstract
Different species of Artemisia genus are guidepost about various specialities and cosumption and have cost in several cases. Among these plants Artemisia sieberi which has presence in steppic , semi desertic and desertic growing regions has worthy medicinal specialities besides forageous cost and other uses like soil and water coservation. Studies and surveys has shown that this plant is one of the important elements in vegetation cover which actually has stablished and spreaded as substitute specimen from about 800 - 2000 meters height in process of transformation because of destruction. These studies shows this plant with semi woody branches form in addition to having moderate forageous cost and ability against unsuitable conditions has pharmaceatical importance. . .Phytochemical and pharmacognosic researches shows that there are some materials and compositions particularly in aerial organs of this plant such as Satonine , Alkaloides , Antrakinon , Tanin ,Laponin ,Glikoside sianogic are available particularly in its,.aerial organs. protein in this plant is not less than others as Legumes and Grasses.
Key words : Artemisia sieberi , plant , medicinal , tanin ,-
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
17

17

معرفي گياهان دارويي منطقه حفاظت شده شبه جزيره ميانكاله (مازندران)
محمد اكبرزاده1
1- عضو هيأت علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي مازندران
مازندران - ساري كيلومتر 6 جاده قائمشهر - مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي

خلاصه

گونه‌هاي گياهي دارويي بخش قابل توجهي از فلور ايران را تشكيل مي‌دهند و نقش عمده‌اي را در تركيب جوامع گياهي مختلف ايفاء مي‌نمايند. در اين تحقيق با هدف جمع‌آوري، شناسايي و تعيين پراكنش گونه‌هاي دارويي در منطقه حفاظت شده ميانكاله طي سالهاي 1381 - 1377 صورت گرفته است. همچنين تركيبهاي شيميايي آنها با استفاده از منابع معتبر علمي مشخص گرديده است. بر اساس نتايج بدست آمده 118 گونه دارويي از 38 خانواده و 96 جنس گياهي شناسايي گرديده است. از اين تعداد گونه‌هاي گياهي،‏ 15 گونه مربوط به خانواده Compositae، ‏ ‏8 گونه مربوط به خانواده‌هاي Gramineae و Rosaceae و بقيه از خانواده‌هاي مختلف مي‌باشند. همچنين گونه‌هاي Rubus persicus، Punica granatum، Artemisia teschriviana ، Rhamnus pallasii به عنوان مهمترين گونه‌هاي دارويي شاخص منطقه بوده كه در صورت مديريت و برنامه‌ريزي دقيق مي‌توان آنها را مورد بهره برداري قرار داد.
واژه‌هاي كليدي: گياهان دارويي، حفاظت شده، ميانكاله

مقدمه

شبه جزيره ميانكاله بزرگتر ين رشته ماسه‌اي سواحل جنوبي درياي خزر و يكي از ذخائر بيوسفر جهان مي‌باشد. منطقه مورد مطالعه به‌دليل شرايط خاص آب و هوايي كه متاثر از درياي خزر و خليج گرگان مي‌باشد محيط طبيعي ويژه‌اي را بوجود آورده، بنابراين مطالعه در خصوص شناسايي گونه‌هاي گياهي دارويي داراي حائز اهميت مي‌باشد.
با توجه به ارزش اقتصادي گياهان دارويي و نظر به اين كه شبه جزيره ميانكاله از خصوصيت تنوع گياهي خوبي برخوردار بوده كه عدم شناسايي آنها سبب گرديده تا كوشش كافي در بهره برداري از آنها بعمل نيايد، بنابراين شناسايي اين گونه‌ها جهت استفاده در صنايع داروسازي، غذايي و شيميايي به واسطه داشتن تركيبهاي شيميايي و مواد مؤثر مي‌تواند مفيد باشد.

مواد و روشها

در راستاي اين پژوهش كه در منطقه حفاظت شده ميانكاله به منظور شناسايي گياهان دارويي طي سالهاي 1381 - 1377 صورت گرفته، تمامي گونه‌هاي موجود در منطقه جمع‌آوري و پس از پرس و خشك نمودن نمونه‌ها نسبت به شناسايي آنهااقدام گرديده است. تفكيك گياهان دارويي و تركيبهاي شيميايي موجود در گياهان دارويي منطقه با استفاده از منابع شماره‌هاي 2 و 3و 4 مشخص شده، در ضمن پراكنش گونه‌هاي دارويي در منطقه تعيين و در نهايت مهمترين گونه‌هاي دارويي شاخص منطقه معرفي گرديده است.

نتايج و بحث

بر اساس نتايج بدست آمده از پژوهش اخير، 118 گونه گياهي از 96جنس و 38 خانواده گياهي شناسايي شده است. از اين تعداد گونه‌هاي گياهي 15 گونه از خانواده Compositae، 8 گونه از خانواده Labiatae، 5 گونه از هر يك از خانواده‌هاي Chenopodiaceae، Cruciferae، Umbelliferae، 4 گونه از خانواده‌هاي Caryophyllaceae، Juncaceae و بقيه از خانواده‌هاي مختلف مي‌باشند.
نتايج حاصل از تعيين پراكنش گونه‌هاي دارويي منطقه حاكي از آن است كه گونه‌هاي Punica granatum ، Rubus persica، Rubus caesius، Rhamnus pallasii، Lonicera floribunda، Plantago psyllium، Eryngium bungei، Artemisia fragrans ، Artemisia teschriviana به عنوان مهمترين گونه‌هاي دارويي شاخص منطقه مي‌باشند. همچنين تعدادي از گونه‌ها برروي تپه‌هاي ماسه‌اي نظير Artemisia teschriviana، تعدادي از گونه‌ها در اراضي آبگير و مرطوب نظير Lippia nodiflora، تعدادي از گونه‌ها در اراضي شوروماندابي نظير انواع Salsola sp و تعدادي از گونه‌ها نظير Punica granatum قسمتهاي وسيعي از شبه جزيره ميانكاله را پوشانده است.
براساس بررسيهاي بعمل آمده گونه هايي نظير :شاه پسند وحشي، غازواش و دم اسب داراي تركيبهاي ساپونين،گونه هاي زلف پير، ماميران،تاتوره و کنگر صحرايي داراي تركيبهاي آلکالوييد، گونه اسفرزه داراي تركيبهاي گلوگزيد، گونه هاي تمشک، گزنه، گل جاليز، بارهنگ، پنيرک، زولنگ، انار، ازگيل و پنج انگشت داراي تركيبهاي تانن و گونه هاي هوفاريقون، رازيانه رومي و زولنگ داراي تركيبهاي اسانس مي باشند. همچنين از گونه کاسني به عنوان مقوي معده، تصفيه کننده خون، گونه گزنه به عنوان رفع اگزما، بارهنگ به عنوان رفع جوش صورت، مارچوبه به عنوان رفع اسهال خوني، اسفرزه به عنوان رفع يبوست، دم اسب به عنوان ضدعفوني کننده زخم، رازيانه به عنوان رفع اسيد اوريک، زولنگ به عنوان اشتها آور، تمشک به عنوان قابض وازگونه انار به عنوان دافع کرم کدواستفاده مي شود. باتوجه به اينكه منطقه حفاظت شده ميانكاله به لحاظ شرايط آب و هوايي، موقعيت جغرافيايي و زمينه رشد گياهان دارويي يكي از مناطق مستعد توليد گياهان دارويي مي‌باشد، بنابراين برنامه‌ريزي در امر بهره برداري از آنها با در نظر گرفتن به شرايط اكولوژي، زيست محيطي و حفظ و بقاء گونه‌هاي دارويي حائز اهميت مي‌باشد.
منابع

1- افخمي، سيدجمال الدين، فريدون بخت آور. 1368. مفردات پزشكي جلددوم، دو لپه‌ايهاي جداگلبرگ. انتشارات دانشگاه تبريز.
2- آئينه چي، يعقوب. 1368. مفردات پزشكي و گياهان دارويي. انتشارات دانشگاه تهران.
3- خسروي، سيدمهدي. 1373. گياهان دارويي و نحوه كاربرد آنها براي بيماريهاي مختلف در طب سنتي. انتشارات نشر محمد.
4- زرگري، علي. (1370 - 1361). گياهان دارويي 5 جلد. انتشارات دانشگاه تهران.
5- صمصام شريعت، هادي، فريبرز معطر. 1368. درمان با گياهان (مباني نسخه پيچي). انتشارات روزبهان.
6- متين، ابولقاسم. 1373. نسخه‌هاي درمان با گياهان دارويي از باغ خدا. انتشارات فلاحت ايران.


Introduction of Medical plants of Miankaleh wildlife refuge (Mazandaran)
Mohammad Akbarzadeh
Mazandaran Agriculture and Natural Resources Research Center.

Abstract
The present study was carried out by aim of collection and identification and determination of dispersion medical plants in the Miankaleh in the during 1377 - 1381. Also plants accompolish by using of references was determined. In this study, 118 species, 95 genus belonging to 38 familities distinguished. These plants are as follows: 15 species from compositae, 8 species from Gramineae and Rosaceae and etc. Following species were important with high scuttering: punica granatum, Rubus persicus, Alhaghi camelorum, Rhamnus pallasii.
Key words : Medical plants, Miankaleh
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
18

18

جمع آوري و شناسايي گياهان دارويي استان گيلان ( شهرستان رودبار )
عباس اكبرزاده
كارشناس پژوهشي
گيلان ـ مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي ـ ص پ ـ 3394 - 41635

خلاصه

گياه درمـاني شاخـه اي از علوم پزشكي وداروسازي است .گياهان داروئي از ارزش و اهميت ويژه اي برخوردار بوده و استفاده از آنها در درمان بيماريها از قرنها پيش رواج داشته و پايه طب سنتي ايران را تشكيل مي دهد . جمع آوري و شناسائي گياهان داروئي كشور با توجه به توسعه طرح ژنريك و تغيير نظام داروئي ايران با استفاده از گياهان طبي از اهميت ويژه اي برخوردار مي باشد . كشت و ترويج گياهان داروئي نويد بخش رشد و توسعه دوباره طب سنتي است . طرح حاضر براي تحقيق بخشيدن به اهداف فوق از سال 1381 در استان گيلان به اجراء در آمد و در اين راستا تاكنون 150 گونه گياهان داروئي جمع آوري و مورد شناسائي قرار گرفتند .
واژه هاي کليدي : شناسايي ، گياهان داروئي ، گيلان .
مقدمه

استان گيلان با مساحت 14711 كيلومتر مربع در شمال ايران از مناطق پر باران ايران محسوب مي گردد كه شرايط توپوگرافيك متنوع ساحلي ـ دشتي و جلگه اي ـ كوهستاني باعث گرديده تا اين سرزمين از پوشش گياهي غني برخوردار باشد . با توجه به منابع موجود گياهشناسي ايـران در استان گيلان حدود 1000 گونه گياهي وجود دارد كه نيمي از اين گياهان گونه هاي داروئي با مصارف مختلف مي باشند . با اجراي طرح جمع آوري و شناسائي گياهان داروئي در استان گيلان ،اجراي عمليات جمع آوري گياهان داروئي بزرگترين شهرستان اين استان يعني شهرستان رودبار به پايان رسيده كه در طي اين مدت حدوداً 150 گونه داروئي شناسائي گرديد . تا كنون در استان گيلان در زمينه جمع آوري و شناسائي گياهان داروئي در قالب يك طرح جامع ، تحقيقي صورت نگرفته و طرح فوق براي اولين بار در اين استان در حال اجراء مي باشد .
مواد و روشها

روش تحقيق به اين صورت بوده كه با توجه به نقشه هاي موجود و راههاي ارتباطي ، هر شهرستان به مناطق مختلف تقسيم بندي شده و با روش پيمايشي در فصول مختلف و در مرحله اي از رشد ، كه گياهان قابل شناسائي باشند ( گياه كامل شامل ريشه ، ساقه ، برگ و گل ) گياهان جمع آوري و جهت شناسائي دقيق به مركز تحقيقات ارسال مي گردد .

نتايج و بحث

در طي سه سال اجراي طرح در شهرستان رودبار حدود 150 گونه داروئي از مناطق مختلف جمع آوري گرديد كه ذكر نام تمام گونه ها در اين مقاله مقدور نخواهد بود . از مهمترين گونه ها كه تا حـدودي مردم بـومي بـا آنها آشنـا مي باشند مي توان موارد زير را نام برد :

رديف نام فارسي نام علمي مناطق پراكنش كاربرد داروئي
1 گل گاوزبان Echium amoenum ارتفاعات البرز ملين ، معرق و آرامبخش قلب
2 زيتون Olea europaea رودبار ومنجيل قابض و تب بر
3 شيرين بيان Glycyrrhiza echinata اطراف منجيل خلط آور و ضد التهاب
4 گزنه سفيد Lamium album هرزويل وعمارلو هضم غذا وبندآورندة خونريزي
5 گزنه دوپايه Urtica dioica داماش و رودبار ضد خونريزي كاهندة قندخون
6 پنيرك Malva sylvestris ارتفاعات رستم آباد رفع التهاب و بيماري سينه
7 پونه ها Mentha spp اطراف امامزاده هاشم نيرو دهنده و مقوي معده
8 سماق Rhus coriaria ارتفاعات رودبار ملين و اشتها آور
9 انواع ترشك Rumex spp. عمارلو و منجيل رفع ناراحتيهاي پوستي
10 كيسه كشيش Capsella bursa pastoris عمارلو و داماش بندآورنده اسهال و خونريزي
11 ختمي Alcea lineariloba عمارلو و اسپيلي ضد سرفه و خلط آور
12 كاسني Cichorium intybus ارتفاعات امامزاده هاشم رفع سنگ صفرا
13 انواع آويشن Tymus spp. دره سفيدرود و عمارلو مقوي معده و خلط آور
14 نسترن وحشي Rosa canina ارتفاعات عمارلو بادشكن و قابض و مدر
15 عروسك پشت پرده Physalis alkekengi اطراف منجيل درمان نقرس و روماتيسم


همچنين گونه هاي شاخص ديگري از جملـه سوسن چلچراغ مورد ،بارهنگ ، كلاه ميرحسن ، شوكران ،انواع سوزن چوپان ، منداب ،بابونه كاذب و انواع شمعدانيهاي وحشي در اين منطقه موجود مي باشد .
در بعضي مناطق مرتفع شهرستان رودبار در سطوح بسيار كوچك ( كمتر از دو يا سه هزار متر مربع ) ساكنين منطقه اقـدام به كشت دو گونـه داروئي گل گاو زبـان و بـابونه نموده اند كه درآمد كمي از اين طريق عائد آنها مي شود . همچنين مردم بومي شهرستان بخصوص روستائيان در موارد بسياري از گياهان داروئي ذكر شده در درمان بيماريها استفاده مي نمايند .

سپاسگزاري

در اين تحقيق لازم است از مسئول محترم بخش منابع طبيعي آقاي مهندس امان زاده و كليه همكاران ايستگاه تحقيقـات جنگل پيلمبـرا به خصـوص آقايان مهندسين سياهي پور ، همتي و خانجاني و سركارخانم همتي كه در مراحل مختلف اجراي طرح با اينجانب همكاري صميمانه نموده اند كمال تشكر را بنمايم .

منابع

1 - اصلاح عرباني ، ابراهيم . پائيز 1374 . كتاب گيلان . انتشارات گروه پژوهشگران ، جلد اول ، صفحه 373 .
2 - جاويد تالش ، ايرج . 1375 . نشريه بررسي و تحقيق پيرامون كاشت كاسني . انتشارات مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع ، شمارة انتشار 120 .
3 - زرگري ، علي . بهمن ماه 1362 . گياهان داروئي . مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران ، چاپ سوم .
4 - قهرمان ، احمد . 1375 . فلور رنگي ايران . انتشارات مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع .


Collection and recognition of medicinal plants in Gilan province (Roudbar)
Abbas Akbarzadeh

Abstract
Plant therapy is one of the sections of medical science and pharmcy. Medicinal plants are very important and valuable and use of them for remedy of diseases currented about several centuries ago . On the other hand it formed the basis of ancient medicine. Collecting and recognition of Iran-s madicinal plants is very important as the expansion of genetic project and change in Iran-s medicinal system with using of plant medicine. Cultivation and propagation of medicinal plants give glad tidings of ancient medicine extension. This study was carried out in Gilan province since 2002 and about 150 species of medicinal plants recognized.
Keywords : recognition , medicinal plants , Roudbar
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
19

19

بررسي پراكنش و بازده اسانس گياه دارويي زيره ايراني Bunium persicum
در استان قزوين
احمد اكبري‌نيا
استاديار پژوهشي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان قزوين
قزوين- بلوار شهيد بهشتي- پلاك 118- مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي قزوين- صندوق پستي 618-34185

خلاصه

گياه دارويي زيره ايراني در منطقه الموت قزوين پراكنش دارد. نمونه‌هاي گياهي جمع‌آوري شده نشان داد كه اين گياه در الموت به صورت محدود، اما با تراكم نسبتاً خوب و قابل برداشت در ارتفاع 1800 تا 2200 متر از سطح دريا رويش دارد. زمان گلدهي اواسط ارديبهشت و زمان رسيدن بذر از اواسط خرداد تا اواسط تير ماه مي‌باشد. بذرهاي جمع‌آوري شده آسيا و پس از اسانس‌گيري با دستگاه تقطير با آب به مدت 3 ساعت، بازده اسانس 2/2 تا 6/2 درصد تعيين شد. بين محل‌هاي جمع‌آوري از لحاظ بازده اسانس تفاوت معني‌داري مشاهده نشد.
واژه‌هاي كليدي: زيره ايراني، پراكنش، اسانس


مقدمه

گياه دارويي زيره ايراني از خانواده چتريان Apiaceae گياهي است كه در آسياي ميانه، هند، پاكستان،‌ ايران و - پراكنش دارد. اين گياه در دامنه رشته‌هاي كوههاي البرز به صورت خودرو يافت مي‌شود. در طبيعت گياهان در سال سوم به بذردهي مي‌رسند و تكثير آن از طريق بذر و غده زيرزميني امكان پذير است.
نتايج تحقيقات انجام شده در كشورهاي هند و پاكستان نشان داد كه با توجه به كوتاه بودن طول دوره رشد گياه (حدود 2 تا 3 ماه) زراعت آن اقتصادي است. در كشور هند تحت عنوان كالا زيره معروف بود و از طريق غده‌هاي زيرزميني تكثير مي‌شود (2) ميزان اسانس گياه حدود 2 تا 3 درصد گزارش شده است كه تركيبهاي اصلي اسانس شامل P-mentha, cuninaldehyde در شرايط مزرعه و aldehydes، p-cymene و gamma-terpinene در نمونه‌هاي طبيعت مي‌باشد (3). هدف از انجام اين تحقيق تعيين مناطق پراكنش و بازده اسانس اين گياه در استان قزوين مي‌باشد.

مواد و روشها

اين تحقيق در سالهاي 1380 تا 1382 در استان قزوين به اجرا درآمد. با بررسي منابع علمي، هرباريوم مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي قزوين، گزارشهاي مردمي و انجام عمليات صحرايي به مناطق مختلف استان نمونه‌هاي گياهي جمع‌آوري و شناسايي گرديد.
مشخصات محل جمع‌آوري ثبت شد. بذرهاي رسيده از مناطق پراكنش جمع‌آوري و به آزمايشگاه منتقل و پس از آسيا با مش 1 به مدت 3 سال به روش دستگاهي تقطير با آب اسانس‌گيري بعمل آمد اسانس بدست آمده با سولفات سديم رطوبت زدايي و بازده اسانس تعيين گرديد.

نتايج و بحث

بررسيهاي بعمل آمده نشان داد كه اين گياه در منطقه الموت استان قزوين در ارتفاع 1800 تا 2200 متر از سطح دريا پراكنش دارد.
اين تحقيق در سالهاي 1380 تا 1382 در استان قزوين به اجرا درآمد. با بررسي منابع علمي، هرباريوم مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي قزوين، گزارشهاي مردمي و انجام عمليات صحرايي به مناطق مختلف استان نمونه‌هاي گياهي جمع‌آوري و شناسايي گرديد. محل از تراكم مطلوبي برخوردار بود. به طوري كه اهالي نسبت به جمع‌آوري بذر آن اقدام مي‌كنند. گلدهي از اواسط ارديبهشت شروع و از اواسط خرداد تا اواسط تيرماه بذر آن رسيده و قابل برداشت است. از هر بوته حدود 3 تا 5 گرم بذر به دست مي‌آيد.
نتايج نشان داد كه بازده اسانس بذرهاي رسيده حدود 2/2 تا 6/2 درصد بود كه بين نمونه‌هاي جمع‌آوري شده در مناطق مختلف تفاوت معني‌داري وجود نداشت. نتايج اين تحقيق نشان داد كه از لحاظ بازده اسانس با نتايج تحقيقات در كشورهاي هند و پاكستان تفاوت چنداني وجود ندارد (2و3).


منابع

1- اكبري‌نيا، احمد. 1382. جمع‌آوري و شناسايي گياهان دارويي استان قزوين. مجله تحقيقات گياهان دارويي معطر، شماره 16.
2- Thappa. R.k. 1991. Comparative studies on the major volatiles of kalazira (Bumium persicum) of wild and cultivated sources. Food-chemistry 41: 2, 129-134.
3- Panwar. K.S; Vidya. Chauhan and Chauhan. V. 1990. Agronomic traits differentiation of Bunium persicum under domestication. Indian-forester. 116: 5, 334-335.


Study on distribution and essential oil content of Bunium persicum in Qhazivn province
Ahmad. Akbarinia
Qhazvin Agricultural and natural Resources Research Center
Email: akbarinia 2002 @Yahoo.com

Abstract
The present study was caried out in 2001-2003 for investigating of distribution and essential oil content of Bunium persicum in Qhazvin province. This plant collected and identificated from Alamut in altitute 1800-2200 meter.Flowering occur in May and seeds maturity in June to July. Essential oil content of seed was 2.2-2.6 percent. There were no difference between samples about essential oil content.
Keywords: Bunicum persicum, Essential oil
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
20

20

معرفي برخي از ويژگيهاي اكولوژيكي گياهان دارويي خراسان
حسن اميرآباديزاده1، سيد ابراهيم موسوي‌آلاشلو1 و مسعود عباسي1
1- كارشناسان پژوهشي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي خراسان
مشهد: بزرگراه شهيد كلانتري- حدفاصل ميدان جمهوري اسلامي و جهاد، مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي خراسان.ص.پ.1148-91735


خلاصه

طبق پژوهشهاي انجام شده، 196 گونه گياه دارويي در خراسان رويش دارند كه به161جنس و59 تيره گياهي تعلق دارند. از لحاظ طول عمر بيشترين و فور را گياهان چند ساله دارند. از نظرفرم رويشي، به اشكال مختلف (درختي، درختچه‌اي، بوته‌اي، پهن برگ، گندمي، شبه گندمي، و انگل) ديده مي‌شوند. برحسب تقسيم‌بندي رانكاير، داراي 5 نوع شكل زيستي هستند و همي كريپتوفيت‌ها بيشترين درصد را دارند. بيشترين رويش را در اراضي كوهستاني(4/34 درصد)، اقليم نيمه خشك (55 درصد) و در بارندگي350-250 ميليمتر در سال (46 درصد) دارند.
واژه‌هاي کليدي: گياهان دارويي، خراسان، باريجه، کلپوره، قره قات


مقدمه

استان خراسان در شمال شرق و شرق ايران قرار دارد و با وسعت زياد خود (حدود 313 هزار كيلو متر مربع) از توان و استعدادهاي بالقوه طبيعي بي شماري برخوردار است. پديده‌هاي طبيعي در هر ناحيه امكان اختيار و انتخاب را به انسان بخشيده و انسان با بهره جستن از استعدادهاي اجتماعي، اقتصادي و آينده نگري خود با كمك از فرهنگ، تكامل فكري و علمي، ايدئولوژي و تكنيك و ابزار سعي مي‌نمايد تا از امكانات محيط استفاده مثبت بنمايد. از طرف ديگر محيط طبيعي در بعضي مناطق با ارائه شرايط نا مساعد و منفي مانع بزرگي در جهت استقرار و توسعه ايجاد مي‌نمايد. از اين رو مي‌بايست قبل از هر گونه برنامه ريزي، ابتدا محيط طبيعي به طور كامل مورد شناسايي قرار گيرد. بنابراين با توجه به اهميت گياه، ضرورت شناخت منابع متنوع گياهي موجود بيش از پيش احساس مي‌گردد.

مواد و روشها

گياهان جمع‌آوري شده از سطح استان (واقع در طول شرقي 55 درجه و 18 دقيقه تا 61 درجه و 30 دقيقه و عرض شمالي 30 درجه و 13 دقيقه تا 38 درجه و 30 دقيقه) با استفاده از فلورهاي مختلف (فلورايرانيكا، فلور فارسي ايران، فلور شوروي و...) و يا افراد گياه شناس و متخصص در امر سيستماتيك گياهي شناسايي شده اند. پس از آن مناطق انتشار گونه‌ها را با استفاده از منابع موجود در زمينه منابع اراضي و خاك، بارندگي و اقليم انطباق داده و در نهايت اطلاعات تلفيقي، به صورت جدول براي هر گونه به تفكيك يادداشت و تكميل شده است. شكل زيستي گياهان بر اساس سيستم رانكاير (Raunkiaer) تعيين گرديد. در اين سيستم گياهان بر اساس موقعيت جوانه‌هاي تجديدحيات كننده تقسيم‌بندي مي‌شوند.

نتايج و بحث

فلور دارويي خراسان به 59 خانواده، 161 جنس و 196 گونه گياهي تعلق دارند.مهمترين تيره‌هاي گياهي عبارتند از: Asteraceae (با تعداد31 گونه)، Lamiaceae (با تعداد23 گونه)، Papilionaceae(با تعداد 18 گونه) و Apiaceae (با تعداد 15 گونه).از نظر طول عمر8/63 درصد گونه‌ها چند ساله، 5/26 درصد يكساله، 6/2 درصد يكساله- دوساله و 1/7 درصد دو ساله هستند (شكل شماره 1). از لحاظ شكل رويشي، 6/77 درصد گونه‌ها پهن برگ، 7/11 درصد درختچه‌اي، 6/4 درصد بوته‌اي، 6/3 درصد درختي، 5/1 درصد گندمي، 5/0 درصد شبه‌گندمي و 5/0 درصد انگل هستند. از نظر شكل زيستي 9/45 درصد گونه‌ها همي كريپتوفيت، 6/28 درصد تروفيت، 8/15 درصد فانروفيت، 1/5 درصد ژئوفيت و 6/4 درصد كامفيت هستند (شكل شماره2). تيپ اراضي تحت اشغال گونه‌هاي دارويي متنوع بوده و بر اساس نقشه‌هاي ارزيابي منابع و قابليت اراضي10 تيپ اصلي اراضي را شامل مي‌شود كه عبارتند از :كوهستان 4/34 درصد،تپه 5/17درصد، فلاتها و تراسهاي فوقاني3/15 درصد،دشتهاي دامنه‌اي9/9 درصد، دشتهاي سيلابي5/3 درصد،واريزه‌هاي بادبزني شكل سنگريزه دار2/3 درصد، بسترهاي رودخانه‌اي و دره‌هاي باز1/5 درصد، اراضي شني1/4 درصد، دشتهاي آبرفتي رودخانه‌اي 9/2 درصد و آبرفتهاي بادبزني شكل1/4 درصد. از نظر نزولات جوي، 6درصدگونه‌ها در مناطق داراي كمتراز150 ميليمتر، 1/33 درصد در مناطق داراي 250-150 ميليمتر،3/46 درصد در مناطق داراي350-250 ميلي متر و 6/14 درصد در مناطق داراي600-350 ميلي متر بارندگي در سال، رويش دارند. بررسي وضعيت اقليمي نشان دهنده 7 اقليم در كل منطقه‌اي كه گياهان دارويي رويش دارند. درصد حضور گونه‌ها در هر اقليم به قرار زير مي‌باشد :
اقليم فراخشك 9/4 درصد، اقليم نيمه‌خشك 9/54 درصد، خشك بياباني 8/18 درصد، مديترانه‌اي 2/13 درصد، نيمه مرطوب 1/5 درصد، مرطوب0/2درصد و خيلي مرطوب1/1 درصد.
سپاسگزاري
بدين‌وسيله از كليه همكاراني كه در طرح جمع‌آوري گياهان دارويي دخيل بوده‌اند كمال تشكر و قدرداني را دارم.

منابع

1- اميرآبادي زاده، حسن و قنبر علي شاد.1375.پوشش گياهي منطقه سبزوار. موسسه تحقيقات جنگلها ومراتع نشريه شماره 153.
2- اميرآباديزاده، حسن و فريده ثقفي خادم. 1379. طرح شناخت مناطق اكولوژيك كشور(پوشش گياهي منطقه قوچان- درگز). موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع، نشريه شماره 246.
3- پارياب، اصغرو مسعود عباسي.1376.پوشش گياهي منطقه تربت‌حيدريه. موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع، نشريه شماره 154.
4- ثقفي خادم، فريده و حسين پژمان. 1374. پوشش گياهي منطقه مشهد. موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع و نشريه شماره 138.
5- رمضاني، مصطفي و محمدرضا شيردل.1375. پوشش گياهي منطقه سرخس. موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع. نشريه شماره 155.
6- فيله كش، اسماعيل.1380. طرح شناخت مناطق اكولوژيك كشور (پوشش گياهي منطقه كاشمر). موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع، نشريه شماره 247.
7- قادري، غلامرضا وهمكاران.1380. طرح شناخت مناطق اكولوژيك كشور (پوشش گياهي منطقه طبس) گزارش در حال انتشار.
8- كاشكي، محمد تقي و مصطفي رمضاني.1379. طرح شناخت مناطق اكولوژيك كشور (پوشش گياهي منطقه فردوس) موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع، نشريه شماره 242.
9- موسوي آلاشلو، سيد ابراهيم و همكاران.1378. حمع‌آوري و شناسايي، اهلي‌كردن و بررسي مواد موثره گياهان دارويي خراسان.دفتر طرح و برنامه‌ريزي و هماهنگي امور پژوهشي وزارت جهاد سازندگي.
10- وكيلي شهر بابكي، محمد علي و همكاران.1380. معرفي فلور، شكل زيستي و پراكنش جغرافيايي گياهان منطقه ميمند شهر بابك (استان كرمان).پژوهش و سازندگي شماره 52.
11- فلور فارسي ايران. 1381-1376. مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع. شماره‌هاي 1-39.
12- Rechinger.KH. Flora Iranica. Vol. 1-150.


Introducing some Ecological Qualities
of Herbal Medicine in Khorasan

Abstract
On the basis of this research, 169 species of medicinal plants belonging to 161 genera and 59 families grow in Khorasan province. Most of these plants are perennial and from view of vegetation type include different forms of tree, shrub, bush (dwarf shrub ), forb, grass and grass like. On the basis of Raunkiaer classification, vegetation form of the plants include 5 forms in which, the most abundant form is cryptophyte. Also, the plants grow mostly in mountain area (34.4%), semi-arid climate (55%) and annual mean precipitation of 250-350 mm.(46%
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
21

21

شناسايي و بررسي اكولوژيك گياهان اسانس‌دار استان قم
حسين باقري1، حسين بشري1
1- پژوهشگران مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان قم
قم - خيابان امام خميني- جنب بانك كشاورزي - مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان قم - ص پ 779/3718


خلاصه

اسانسها تركيبات معطر طبيعي مي باشند كه در مجاورت با هوا و حرارت معمولي تبخير مي شوند. اين مواد از دير باز مورد توجه ملل مختلف قرار گرفته وبه انحاء مختلف مورد استفاده قرار مي گيرند. استان قم با توجه به شرايط خاص اقليمي و اكولوژيكي، داراي تنوع فراواني در گونه هاي گياهي بوده كه قسمتي از اين تنوع در بخش گياهان دارويي و اسانس دار مشاهده مي شود. در اين طرح با توجه به ضرورت شناخت گونه هاي اسانس دار، ابتدا ليست فلورستيك استان تهيه و با توجه به مطالعات كتابخانه اي و مشاوره با افراد متخصص، اقدام به شناسايي گونه هاي اسانس دار استان گرديد. سپس با مراجعه به عرصه هاي طبيعي، مناطق پراكنش و خصوصيات اكولوژيك هر يك از گونه هاي اسانس دار تعيين گرديد. نتايج نشان داد از ميان گونه هاي گياهي استان تعداد 32 گونه جزء گياهان اسانس دار بوده كه 21 گونه آن متعلق به مناطق نيمه استپي، 7 گونه متعلق به مناطق استپي و 4 گونه به طور مشترك در هر دو منطقه حضور داشتند.
واژه هاي کليدي : گياهان معطر ، گياهان دارويي ، قم .


مقدمه

تاكنون تعداد تقريبي 2000 گونه از 87 تيره گياهي كه حاوي اسانس هاي روغني مي باشند، شناسايي شده اند(5). اين مواد اجزاي توليد كننده بو در گياهان بوده و از نظر بيولوژيكي به علت خاصيت دور كنندگي حشرات باعث حفاظت از گلها و برگهاي گياه گرديده و يا به عكس به عنوان جلب كننده حشرات باعث تسهيل در عمل گرده افشاني گياهان مي گردند. اسانس ها با توجه به قابليت استفاده در مصارف غذايي، دارويي، بهداشتي، آرايشي و صنعتي از دير باز مورد توجه بشر قرار گرفته و از شهرت جهاني برخوردار مي باشند. استان قم به دليل شرايط خاص اقليمي و اكولوژيكي ‌داراي تنوع فوق العاده‌اي در گونه هاي گياهي بوده و گستره اي از انواع گونه هاي بياباني و نيمه بياباني، شور روي، استپي و نيمه استپي را در خود جاي داده است(1و3). قسمتي از اين فلور را گونه هاي داروئي و اسانس دار تشكيل مي دهند(2و4). اين امر باعث گسترش فرهنگ استفاده از اين گياهان گرديده و ضرورت شناخت هرچه بهتر و بيشتر آنها را جهت بهره برداريهاي اقتصادي و صنعتي نمايان ساخته است.

مواد و روشها

ابتدا كليه منابع موجود در رابطه با پوشش گياهي استان مورد مطالعه قرار گرفته و ليست گونه هاي گياهي استان و مناطق پراكنش آنها تهيه گرديد.سپس با توجه به منابع موجود و مشاوره با افراد متخصص، گونه‌هاي اسانس‌دار موجود شناسايي‌گرديد.باتقسيم استان‌به مناطق كوهستاني، كوهپايه‌اي و دشتي، حوضه هاي كاري تعيين و با توجه به گونه هاي گياهي هر حوضه و وضعيت فنولوژي آنها، در زمان مناسب با مراجعه به منطقه، فاكتورهاي گياهي و اكولوژيك براي هرگونه گياهي به صورت مجزا ثبت گرديد.
نتايج و بحث

در اين طرح حدود 220 گونه دارويي در سطح استان شناسايي گرديد كه 32 گونه آن جزء گياهان اسانس دار طبقه بندي مي شوند. از اين تعداد 21 گونه در مراتع نيمه استپي، 7 گونه در مراتع استپي و 4 گونه به طور مشترك در هر دو منطقه مشاهده گرديد. از بين تيره هاي گياهي، خانواده نعناعيان با 20 گونه، كاسني با 8 گونه، گل چتريان با 3 گونه و خانواده ارمك با يك گونه قرار داشتند. از ميان جنسهاي مهم نيز به ترتيب جنس مريم گلي با 4 گونه، استاخيس با 3 گونه، Scutellaria ،Ziziphora ،Nepeta و Achillea هر كدام با 2 گونه قرار داشتند. طيف زيستي‌گياهان اسانس دار نشان مي‌دهد كه 6/51% همي كريپتوفيت، 2/29% كاموفيت، 2/16% تروفيت و 3% ژئوفيت مي‌باشند. ازنظر زمان گلدهي، گونه هاي خانواده نعناع زودتر و تيره آفتابگردان ديرتر از همه به مرحله گلدهي مي رسند.
گونه كوزنگ(Echinophora platyloba) با گلدهي در اواخر تابستان و گونه هاي درمنه دشتي و درمنه كوهي در اوايل پائيز، ديرترين موسم گلدهي را بين گياهان اسانس دار دارا مي باشند. بيشترين تنوع گونه هاي گياهي، دارويي و اسانس دار استان در مناطق كوهستاني و نيمه استپي استان مي باشد. شرايط اين مناطق از نظر اقليمي، توپوگرافي و خاكي باعث ايجاد ميكروكليما در اين مناطق گرديده كه اين امر باعث تنوع گونه هاي گياهي شده است. همچنين در اين مناطق رابطه مستقيمي بين انتشار گونه هاي اسانس دار با شرايط آب و هوايي و خاكي مشاهده مي گردد كه مي تواند در برنامه هاي كشت و اهلي كردن اين گونه ها مد نظر قرار گيرد. از خانواده هاي گياهي، خانوده نعناع با 20 گونه داراي بيشترين درصد گياهان اسانس دار استان مي باشد كه نشان دهنده تنوع گونه هاي گياهي اين تيره و شرايط مطلوب استان براي آنان‌مي باشد. توجه به فنولوژي گونه هاي گياهي اسانس دار استان، مي تواند زمانهاي مناسب مراجعه به‌عرصه جهت جمع آوري اندامهاي رويشي و زايشي، بذر را براي هر گونه مشخص نمايد.

سپاسگزاري

بدينوسيله از همكاران مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع كشوربويژه جناب آقاي دكتر پرويز باباخانلو و همكاران مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان قم آقايان مهندس عباس پورميداني، سيد مهدي ادناني و محمد حسين عبدالمحمدي و دكتر حاجي مظفري به خاطر همكاري در طول مراحل علمي و اجرائي اين طرح نهايت قدرداني را به عمل مي آورد.

منابع

1- توكلي،زهرا. 1377. بررسي فلور آبخيز سدكبار قم. پايان نامه كارشناسي ارشد دانشكده علوم دانشگاه تربيت‌معلم.
2- زرگري، علي. 1372. گياهان دارويي ايران.جلد اول تا پنجم. انتشارات انشگاه تهران.
3- معصومي، سيد محمد. 1372. بررسي فلورستيك و پوشش گياهي شرق تفرش. پايان نامه كارشناسي ارشد دانشكده علوم دانشگاه تهران.
4- مير حيدر، حسين. 1375. معارف گياهي.جلد اول تا هشتم. انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامي.
5- ميرزا، مهدي، فاطمه سفيدكن و لطيفه احمدي. 1375. اسانسهاي طبيعي، استخراج، شناسايي كمي و كيفي، كاربرد. انتشارات مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع.

Identification and Investigation of Aromatic plants in Qhom province
Hossein Bagheri , Hossein Bashari
Qhom Agricultural and Natural Resources Research center
Email: H_bagheri1350@yahoo.com

Abstract
Using aromatic plants show the importance of these species as a valuable resources in the world. Qhom province with different condition of climatic, topography and pedology has a different species of aromatic plants. This study was carried out to identify aromatic plants in Qhom, for this purpose firstly Qhom floristic list was prepared and after a literature review the aromatic plants and ecological parameters were identified.Results showed that 32 species of 220 medicinal plants were categorized as aromatic plants. The location of 21 species was in semi-steppic and 7 species were in steppic rangeland and 4 species were in both area.
Keywords: Aromatic plants, Medicinal plants, Qom
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
22

22

معرفي قارچ Coriolus versicolor(l.:Fr)Quel. مروري بر خواص داروئي و بر رسي پراكنش آن در جنگل هاي استان مازندران
علي برهاني1 سعيد علي‌موسي‌زاده 2 ، سيف ا.. خورنكه3 و محمود ذكايي4
1-عضو هيات علمي 2،3- کارشناسان ايستگاه تحقيقات جنگل و مرتع پاسند بهشهر ص پ 167 4- عضو هيات علمي دانشگاه فردوسي مشهد

خلاصه

C.versicolor يكي از فراوانترين و بزرگترين قارچ‌هاي ماكروسكوپي موجود در جنگلهاي شمال كشور است كه در اكثر نقاط ارتفاعي بر روي شاخه‌ها ي افتاده و چوب‌هاي مرده اكثر گونه‌هاي چوبي موجود در اين جنگلها رشد مي‌كند. اگر چه اسپور هاي اين قارچ در اواخر تابستان تا اوايل پائيز ايجاد مي‌شود، ولي بازيدوكارپ نيمه كروي تا كليوي شكل كه به صورت طاقچه‌اي رشد مي‌كنند در تمام فصول يافت مي‌شود.بافت چرمي و نسبتاً سفت اين قارچ اگر چه خوراكي نسيت ولي داراي خواص داروئي بيشماري است .. اين قارچ با توليد پلي ساكارو پپتيد و افزايش سيستم ايمني بدن در كاهش اندازه غده‌هاي سرطان اثر معني داري دارد، و بر روي انواع سرطان‌ها از جمله سرطان‌هاي مري معده ريه تخمدان و دهانه رحم تاثير بسزائي دارد .علاوه بر خواص ضد سرطاني اثرات ضد درد ،ضد ويروس و ضد هپاتيت اين قارچ نيز ثابت شده است .
واژه هاي کليدي : Coriolus versicolor، خواص داروئي ، مازندران .

مقدمه

قارچها هم بعنوان غذا و هم بعنوان دارو از هزاران سال قبل در سراسر دنيا مورد توجه مردم بوده‌اند .جنگلهاي شمال كشور بدليل شرايط خاص خود رويشگاه طبيعي گونه‌هاي متعددي از اين عناصر با ارزش است . مصرف صحيح اين منابع با ارزش ملي نيازمند شناخت دقيق ،صحيح و علمي آنهاست . در اين راستا با اجراي طرح تحقيقاتي جمع‌آوري و شناسايي قارچهاي ماكروسكوپي جنگلهاي استان مازندران بيش از 150 گونه مختلف قارچ از خانواده‌ها و راسته‌هاي مختلف جمع‌آوري و شناسائي شدند كه به ارزش غذائي و داروئي بسياري از آنها در منابع مختلف اشاره شده است. يكي از فراوانترين آنها قارچ رنگين‌كمان يا Coriolus versicolor است .

مواد و روشها

به منظور جمع‌آوري و شناسائي قارچها با عمليات جنگل گردشي و در فصول و مناطق مختلف ،نمونه‌هاي جمع‌آوري شده در كيسه‌‌هاي پلاستيكي جهت بررسي‌هاي دقيق تر به آزمايشگاه منتقل شدند . و نيز در محل نمونه برداري مشخصات هر نمونه شامل :بستر (ميزبان ) زمان و فرم رويش هر قارچ ، ارتفاع از سطح دريا ، مشخصات جنگل ومشخصات ماكروسكوپي هر نمونه ثبت شدند . در آزمايشگاه ضمن تهيه اسپور پرينت از نمونه‌ها مشخصات ميكروسكوپي هر نمونه مورد بررسي و با استفاده از منابع معتبر علمي به شناسائي آنها اقدام شد.

نتايج و بحث

Coriolus versicolor يكي از بزرگترين قارچهاي بازيدوميست از خانوداه Polyporaceae كه بنام‌هاي Polyporus versicolor,Polysticutus versicolor و Tramates versicolor نيز شناخته شده است. به اين قارچ در چين قارچ ابر مانند ،در ژاپن قارچ حاشيه رودخانه و در اروپا قارچ دم بوقلبون گفته مي‌شود (chu etal 2002 ) در ايران در اين قارچ قارچ رنگين‌كمان گفته مي‌شود.اين قارچ داراي بازيدوكارپ يكساله و با كلاهك بدون پايه بقطر 5/2 تا 10 سانتيمتر و به ضخامت3/0 تا 1/0 سانتيمتر ، نيمه كروي تا كليوي، كه بطور جانبي به هم اتصال دارند كلاهك‌هاي پهن وموجدار بصورت تاقچه‌اي معمولا بر روي همديگر قرارميگيرند . سطح بالائي كلاهك برنگ هاي مختلف داراي مناطق متحدالمركز ( به همين دليل به آن قارچ رنگين كمان مي‌گويند)سطح قارچ در ابتدا پوشيده ازكرك‌هاي ريز و سپس صاف شده ،بافت قارچ سفت چرمي برنگ سفيد مي باشد . شكل (1) سطح تحتاني قارچ برنگ سفيد يا متمايل به زرد ،دهانه‌ سوراخها (Pores ) دايره‌اي يا گوشه دار نامنظم و به تعداد 3-5 سوراخ در يك ميليمتر مربع وجود دارند. سوراخها 5/0 تا 1 ميليمتر عمق دارند . اسپورها بيرنگ ،صاف، استوانه‌اي يا سوسيسي شكل. غير آميلوئيد اندازه آن 7-5 -2 -5/1 ميكرون، اين قارچ فاقد مزه و بو بوده و كلاهك آن در تمام فصول سال مشاهده مي‌شود. ولي اسپورهاي آن در اواخر تابستان تا اواسط پاييز ايجاد مي گردد. اين قارچ عامل پوسيدگي سفيد چوب درختان جنگلي مي باشد .(Rivarden and Gibertson 1997 ) و بر روي چوب‌هاي مرده و افتاده اغلب درختان جنگلي از جمله راش ممرز ،انجيلي ،ازكيل وحشي و زبان گنجشك و در همه مناطق جنگلي در تمام ارتفاعات ديده شده است .خواص دارويي بيشماري براي اين قارچ ذكر شده است . از جمله در طب سنتي چين از آن بعنوان ماده اي كه داراي طبع سرد است و با اثر بر روي كبد باعث دفع حرارت مي شود ياد كرده اند كه ميتواند سم بدن را دفع نمايد .در سالهاي اخير فعاليت ها و اثرات بيولوژيكي عصاره استخراج شده از كلاهك اين قارچ در آزمايشات آزمابشگاهي و باليني مشخص شده است . و نيز مشخص شده است كه چندين تركيب شيميايي مختلف كه پلي ساكاروپپتيد مهمترين آنها است ،در اين رابطه نقش اصلي را دارند .(chu etal 2002) پلي ساكارو پپتيد از ريسه هاي كشت شده C.v. نيز استخراخ شد.و آن نيز اثر تعديل كنندگي بر روي واكنش هاي بيوشيميايي مختلف را دارد (Kenyon 2001) در مطالعات آزمايشگاهي در مورد خواص ضد توموري ،.كاربرد C.v بطور معني داري اندازه غده هاي توموري را كاهش داده است . و بيشترين اثر باليني را بر روي سرطانهاي مري و معده داشته است . (chu etal2002) پلي ساكارو پپتيد سيستم ايمني بدن بيماران مبتلا به سرطانهاي شكم.مري , كليه ,تخمدان ,دهانه رحم را بميزان 70 -79 درصد كاهش داد و توانايي آنها را در برابر شيمي درماني و اشعه درماني افزايش داد . (Hiroshi and Takeda1993) , (kidd2000) پلي ساكارو پپتيد علاوه بر اثر ضد سرطاني داراي اثرات ضد درد ,ضد ويروس وضد هپاتيت نيز مي‌باشد . (Suay et al 2000)
هيچ گزارشي وجود ندارد كه C.v با هيچ داروئي اثر متقابل داشته باشد. و سازمان بهداشت ژاپن از عصاره C.v داروئي همراه با ساير دارو ها ي شيميائي براي درمان سرطانها نام برده اند (chu etal 2002)


منابع

1- -Chu KKw, Ho SSS ,Chow AHL .2002.Coriolus versicolor ,a medicinal mushroom with promising immunotherapeutic values. journal of clinical pharmacology.42;967-984
2- -Hiroshi , S.,Takeda,M.(1993)Divers biological activityof PSK (Krestin)a protien-bound polyccharide from Coriolus versicolor(Fr.) Quel. In:Chang ST,Buswell JA.Chiu SW(eds)Mushroom biologyand mushroom products.The chinese University Press,Hong kong,pp237-245
3- -Kenyon,j.n.2001. Observational study on 32 cancer patients looking at TH1-TH2 response on www.doveclinic.com website
4- -Kidd ,P.M. The use of mushroom glucans and proteoglycans in cancer treatment Altern Med Red .5(1):4-27
5- -Revarden .L.&R.L.gildertson .1994. European polypores fungiflora .p.668. Oslo- norway
6- -Suay,I.,Arenal ,f.,Bassilio, A., Cabello,M., Diez,MT.2000.Screening of basidiomycets for antimicrobial activities Antonie van Leuwenhoek 78:129-139



Introduction of Coriolus versicolor,review of Medicinal properties and a study on its distrubution a in Mazandaran forests
Borhani,A.,Alimosazadeh ,S.,S.khorankeh
Mazandaran Agricultural and Natural Resoures cennter .Passand Forest and Renglang Research Station

Abstract
C. versicolor is one of the most plentiful and the largest mushroom in northen forests of Iran ,that grows on dead wood and fallen branches of most trees all over areas.Although the apores of this mushroom Produces on late of summer to middle of fall. But the basidiocarp can be found all over the years . basidiocarp semispheral or nephric that grows shelfy form . it is lathern and relatively hard . it is not edible ,but extract of hyphe or basidiocarp contain polysaccharopeptide that stimulates immune cells.invivo antitomure studies have shown significant reduction in tumure size . it is usfulness for breast, lung , liver. Gastric esophageal,ovary, corvix cancers. In addition it exhibits analgestic ,anti-viral and hepato-protective effects.
Keywords: coriolus versicolor , medicinal properties , forest
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
23

23

گز شهداد شهد كوير لوت
محمد طاهر بوستاني وحجت ا- حسيني نژاد
كارشناسان اداره كل منابع طبيعي استان كرمان
كرمان ـ بلوار جمهوري اسلامي ـ نرسيده به چهار راه فرهنگيان ـ اداره كل منابع طبيعي استان كرمان


خلاصه :

با پيشرفت علم و آگاهي از فوائد و كاربردهاي چند جانبه منابع طبيعي و گونه‌هاي گياهي ، بشر به اين فكر افتاد تا صدمات وارد آمده به منابع مذكور را با اعمال شيوه‌هاي صحيح و علمي بهره‌برداري جبران نمايد. در اين ميان گونه گز با ارزش زيست محيطي و اقتصادي قابل توجه به 55000 گونه در سطح جهان و 32 گونه و فلات پهناور ايران توجه كارشناسان را به خود جلب كرده است . اين گونه به جز اهميتي كه در تثبيت شن و صنايع چوب و كاغذ دارد، مي‌تواند در توليد محصولات فرعي جنگلي مانند گز نگبين كه در صنايع غذايي و شيميايي كاربرد زيادي دارد مورد توجه قرار گيرد . در اين مقاله سعي شده ضمن شناسايي رويشگاه گز منطقه شهداد و گونه‌هاي گز موجود در منطقه، شيره توليد شده، فرايند توليد، شيوه بهره‌برداري و ميزان توليد در طول دوره بهره برداري مورد بررسي قرار گيرد و در پايان راهكارهاي مفيد براي توليد بهتر و بيشتر و ترغيب بهره برداران به برداشت اين محصول با ارزش ارائه خواهد كرد.
لغات كليدي : گز شهداد ، گز نگبين


مقدمه

انسان با پيشرفت و تكامل تمدن به منابع طبيعي دست يافته و براي رفع نيازهاي خود ، به بهره برداري از اين منابع پرداخته است. در گذشته به دليل عدم آگاهي كافي ، بهره برداري صدمات جبران ناپذيري به منابع طبيعي وارد نموده به طوري كه بسياري از گونه هاي گياهي در حال نابودي مي باشد . در صورتي كه اگر بهره برداري به طريق علمي انجام شود، بهره برداري از محصولات فرعي منابع طبيعي مي تواند يكي از مهمترين اقلام براي صادرات خارجي و تأمين ارز مورد نياز صنايع داخلي نيز باشد. در اين ميان گز يكي از گونه هاي بسيار با ارزش ميباشد كه از لحاظ زيست محيطي و توليد بسياري محصولات فرعي حائز اهميت است. در سطح جهان 55000 گونه گز مي رويد كه 32 گونه آن در فلات پهناور ايران بويژه ‍‍ نواحي استپي، شوره زارها و نواحي گرمسيري گسترش دارند و در بعضي از نواحي كشور تشكيل جوامع( بوته زار، درختچه زار) وسيعي را مي دهند. درختان و درختچه هاي گز از نظر تثبيت خاك ايجاد بادشكن و استفاده در صنايع خرده چوب و كاغذ سازي اهميت زيادي دارند. به هر حال گونه هاي گز يكي از مقاوم ترين گياهان در برابر شرايط سخت و نامساعد اقليمي مي باشند و در اكثر مناطق خشك از جمله استان پهناور كرمان و منطقه شهداد گسترش دارند . منطقه شهداد به واسطه همجواري با كوير لوت داراي شرايط سخت جوي و گرماي شديد تابستان بوده و همواره در معرض هجوم شن هاي روان ميباشد. وجود رويشگاه گز به مساحت 25 هكتار در فاصله سه كيلومتري شرق شهداد، نقطه اميدي براي رفع نابسامانيهاي موجود ميباشد. طول اين رويشگاه 5/62 كيلومتر و عرض آن به 4 كيلومتر مي رسد كه بين 3 و 58 - 43 و 57 طول شرقي و 6 و 35-30 و 30 عرض شمالي قرار دارد .
كلياتي مربوط به تيره گز

تيره گز داراي سه جنس است كه مهمترين آنها جنس Tamarix مي باشد . نام عمومي جنس گز احتمالاً از واژه tambvo كه نام رودخانه اي در بيرنه مي باشد و درختان گز بسيار در آن منطقه رويش دارد ، اشتقاق يافته است . تحقيق و بررسي روي گونه گز از زمانهاي خيلي پيش آغاز شده است . ابن سينا دانشمند و فيلسوف مشهور ايراني اولين دانشمندي است كه از طبقه بندي همه گياهان نام برد و در مورد طرفا ( درخت گز ) اشاراتي در كتابهاي قانون ، رساله جوريه و دانشنامه علايي داشته است . پس از آن لينه گياه شناس معروف نام گز ( tamavicus ) را در كتاب خود به سال 1719 ذكر مي كند و پس از آن دانشمندان متعدد روي جنس گز و گونه هاي آن مطالعه و تحقيق نموده اند. تيره گز شامل گياهان درختچه اي يا درختي است با برگ هاي متنوع و اشكال مختلف غلافي ، ساقه آغوش ، درقاعده گوشي شكل و يا باريك ، كوچك و فلسي شكل ، گل آذين متشكل از خوشه هاي ساده و گلهاي 4 و يا 5 قطعه اي نر و ماده و تك جنسي است و گياه دو پايه مي باشد . كاسبرگ ها در پايين متصل به همديگر ، 2 عدد داخلي و 2 يا 3 عدد بيروني ، گلبرگ ها ريزان و يا غير ريزان ( در اين حالت گلبرگ تا مرحله ميوه باقي مي ماند ) ، پرچم ها به تعداد 4،5،10،تا 15 متصل به زير و يا حاشيه ، ديسك كمي گوشتي و يا گاهي پوست پيازي و داراي كنگره هايي است كه بين ميله پرچم و يا درمحـل اتصـال ميله هاي پرچم ( ميـله پرچم به كنگره متصل مي شود ) قرار دارند . خامه 3تا4 تايي ، ميوه كپسول و با 3 يا 4 شكاف شكفته مي شود ، دانه معمولي بدون كرك و اگر داشته باشد كرك ها مزچه مانند بدون پايك متصل به نوك دانه مي باشد .
گونه هاي گز موجود در منطقه

دو گونه گز در منطقه وجود دارد كه گز توليد مي كنند . اولي درختچه اي است كه داراي برگهايي به رنگ سبز نسبتاً مات ، باريك ، نوك تيز ، ساقه آغوش و فشرده به هم كه اختصاصاً در غالب مناطق نسبتاً گرم مانند منطقه مديترانه ،جنوب فرانسه ، الجزايرو نواحي جنوبي ايران مي رويد و ارتفاع آن 5/1 تا 2 متر و حتي بيشتر مي باشد . شاخه هاي باريك و كوتاه آن پوستي به رنگ قهوه اي مايل به قرمز و بر روي آن گلهاي كوچك و به هم فشرده اي به رنگ گلي و مجتمع و به صورت سنبله هاي دراز ، ظاهر مي شود. هر گل شامل 5 كاسبرگ ، 5گلبرگ و 5 پرچم مي باشد . ميوه ها پوشينه و بيضوي است كه پوست آنها داراي طعم قابضي است . ميوه كمي تلخ و داراي اثر دارويي است و در بعضي كتابها ريشه گياه را مؤثر ذكر نموده اند . اين گونه را به نام Tamarix gallica و به نام محلي كورگز ذكر گرديده است.
گونه دوم درختچه اي است با ارتفاع حداكثر يك تا دومتر كه سطح برگها پوشيده از غده مي باشد و طول خوشه ( سنبل گل ) 5/1 سانتيمتر ، عرض 5 ميليمتروگل غير متراكم و برگهايي ساقه آغوش دارد . ساقه ها به رنگ قهوه اي مايل به خاكستري مي باشد . نام محلي آم گلي گيسك مي باشد و ازاين گونه هاي گز تحت عنوان tamarix gemanica نام برده شده است .
خصوصيات شيره ( گز شهداد )
گز شهداد ماده اي است به رنگ سفيد مايل به زرد با طعمي شيرين و ملايم كه بر اثر گزش نوعي حشره به خارج ترشح مي شود.
حشره از راسته جور بالان (Homoptra) به نام Manniparus coccus مي باشد. مقدار صمغي كه از محل گزش حشره تراوش مي شود به اندازه تقريبي يك نخود است .اين ماده داراي ساكاروز ، قند تبديل يافته و نيز يك موسيلاژ قابل هيدروليز ( تحت H2SO4 ) و پراكسيداز است كه علاوه بر مصارف تهيه شيريني ،در مداواي بيماري هاي سينه بكار مي رود.
شيوه بهره برداري

در فصل بهره برداري هر روز صبح ، زنان و كودكان از آبادي هاي اطراف به طرف جنگلهاي گز رفته و به جمع آوري شيره گز اقدام مي كنند. جمع آوري بصورت كاملا سنتي صورت ميگيرد بطوريكه هر شخص با حمل كيسه اي به جمع آوري شيره سفت شده از سطح گياه ميپردازد. جمع آوري شيره گز احتياج به اعمال خاصي ندارد ، چنانچه ذكر شد در اثر گزش حشره شيره پرورده از محل زخم خارج شده و به تدريج سفت مي شود . محل گزش در هر قسمت ساقه گياه كه داراي بافت نرم است مي باشد .
موادو روشها :

هدف در اين تحقيق بررسي طول فصل بهره برداري، ميزان شيره بهره‌برداري شده توسط يك شخص در طول روز ، تناوب برداشت، برآوردميزان كل توليد ساليانه در منطقه و بررسي قضيه از ديدگاه اقتصادي ، اجتماعي مي‌باشد. بدين منظور در 2 سال متوالي كليه پارامترهاي مذكور بررسي گرديد . در سا اول، برداشت بصورت پيايي درطول دوره بهره‌برداري صورت گرفت و در سال دوم بصورت يك روز درميان ، همچنين ميزان شيره بهره‌برداري شده توسط هر شخص در پايان روز توزين مي‌‌گرديد . در پايان دوره بهره برداري نيز ميزان كل برداشت محاسبه و با سالهاي گذشته مقايسه گرديد.
نتايج و بحث :

بررسي نتايج آمار موجود در طي سالهاي متوالي نشان مي‌دهد كه فصل بهره‌برداري از اوايل مهر ماه تا اواخر آذرماه ميباشد و درصورت وقوع بارندگي در اين فصل، اين دور كوتاهتر خواهد بود و اولين بارندگي در منطقه باعث عدم ترشح شيره مي‌گردد. حتي شبنم و رطوبت زياد از ترشح شيره جلوگيري بعمل مي‌آورد و باعث تعطيلي كار بهره برداران مي‌شود. توزين محصول بهره‌برداري شده توسط هر شخص و برآورد ميانگين مقادير مذكور نشان داد كه هر نفر در طول روز حدود 30كيلوگرم شيره گز استحصال مي‌كند. نتايج حاصل از برداشت متوالي و پياپي شيره گز، حاكي از اين بود كه برداشت يك روز درميان باعث افزايش مقدار محصول مي‌گردد. با احتساب طول دوره بهره برداري و مقايسه نتايج بدست آمده با سالهاي پيش، هر ساله به طور متوسط قريب به 30 تن شيره از جنگلهاي گز منطقه شهداد استحصال مي‌شود. طي سالهاي گذشته متاسفانه قيمت فروش گز شهداد پايين بوده و از تعداد بهره‌بردارن كاسته شده است و در صورتيكه بازاريابي و زمينه صادرات كز شهداد فراهم شود، بهره برداري و زمينه استحصال اين محصول براي مردم منطقه كه افرادي با درآمد بسيار پايين ميباشند بسيار مفيد و مثمرثمر خواهد بود.
منابع

1-ثابتي، حبيب الله ، درختان ودرختكاريايران
2-قهرمان ، احمد، فلور ايران

Shahdad Tamarix Loot-s Kavir Sap
Mohammad Taher Bostani ,_ Hojat Allah Hoseiny Nejad
Kerman _ Bolvar Jomhori _ Natural Ressorces Total Office
Bostani-taher@yahoo. Com
Abstract
With Progress and Completing The Civilization Human Could Find Out The Meaning of Natural Recources and For Raising His Necessities Use From These Resources and Provided His Food and Many Elsenesecities . In Past Because of Nonexisting Enough Information Enploiting and Utilization Injery to Natural Resources That Various Plants Generation Would Overthrow . If This Way Would Do Accourding to Charactristics ‍of any Plant and In Scientific Methods . All Plant Generation was alive and Natural Resouces Vutiuzation Could be an Important Way In Exporting and Providing Foregn Exchang . in This rast country There Are 32 kind of 55000 Tamarisk in The World in Another Way Many of Its variants Grow In Iran ,And many of Them are In Salty Dry And Warm In An Entensire Space . Todays Tamarix trees and Shrubs Are So Important In Soil Stabilizing And Some Of Them Can use In Wood Industrials .Any how Tamarisk is One Of The Most Resistente Plant In Bad Conditions Of Climate And Spread In Dry Areas . in the other hand it can produce some useful secondary products like Gazangabin gum that use in chemical and food industrial.
Key words: Tamarix, Gozangabin gum, shahdad
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
24

24

برخي ويژگيهاي اكولوژيكي گونه داروئي Khorosanicum Saghafi & Assadi Ribes ونحوه تكثير آن
فريده ثقفي خادم
عضو هيئت علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي خراسان
مشهد- بزرگراه شهيد كلانتري - حد فاصل ميدان جمهوري اسلامي و جهاد ،مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي خراسان ص پ - 1148-91735

خلاصه

Ribes Khorasanicum از تيره Grossulariaceae با نام محلي قره قات گونه اي است با خواص داروئي كه بعنوان كاهش دهندة فشار خون ونارسايهاي خوني وعروقي ورفع سوءهاضمه توسط ساكنين محلي مورد بهره برداري قرار مي گيرد. از آنجا كه محدوده پراكنش گونه بسيار محدود و تعداد پايه هاي آن هم اندك بودند فرض اوليه اين بود كه گونه اي در حال انقراض ونادر مي باشد . لذا به منظور بررسي محدوديتهاي گسترش وتكثير اين گونة با ارزش مطالعة حاضرانجام ونهايتاً مشخص گرديدكه گونه ازطرفي به دليل خوش خوراكي زياد وتعليف دام وازطرف ديگر دامنه اكولوژيكي محدود وخواهشهاي بالاي اكولوژيكي ومحدوديت تكثير رو به انقراض بوده وچنانچه موردحمايت قرار نگيرد بطور قطع سيرقهقرايي پيموده وازعرصه طبيعت محو خواهد شد.
واژه هاي کليدي : قره قات ، اکولوژي ، تکثير .

مقدمه

اصل حفظ وتوسعه گياهان بطور عام وحفظ وتوسعه گياهان داراي ارزشهاي ويژه (خوراك انسان ودام ، داروئي صنعتي و حفاظت خاک) بطور خاص مستلزم شناخت علمي آنها اعم ازنيازهاي اكولوژيكي وخصوصيات فردي وويژگيهاي رويشگاهي مي باشد .
ميوه گونه Ribes khorasanicum عملاً بعنوان دارو توسط ساكنين منطقه مورد بهره برداري قرارميگيرد وبگفته آنان اثر آن آني ومحسوس است. به منظور حفاظت و مديريت پوشش گياهي آگاهي از چگونگي فرايندهايي كه انتشار وفراواني هر گونه را كنترل مي كند ، ضروري است. در اين تحقيق سعي گرديده فرايندهايي كه رشد گونه Ribes Khorasanicum را در زيستگاه معيني محدود ساخته است ، مشخص گردد.

مواد و روشها

به منظور شناسايي مناطق گسترش گونه ،مطالعات انجام شده قبلي بررسي ونهايتاً باپيمايش عرصه هايي كه تقريباً مشخصات ژئوبتانيكي واحدي بانخستين رويشگاه مشاهده شده داشتند، نقاط پراكنش گونه مشخص گرديد. سپس مشخصات اكولوژيكي وژئوبتانيكي رويشگاهها با انجام عمليات اندازه گيري پوشش گياهي، بااستفاده از روش حداقل سطح (روش Cain ) مطالعه سنگ مادر (بررسي منابع وبررسيهاي ميداني ومشاوره با متخصص زمين شناسي ) مطالعه اجمالي خاك وهمچنين مطالعه اقليم بااستفاده ازداده هاي نزديكترين ايستگاه هواشناسي به رويشگاهها بررسي شد ونهايتاً به منظور شناخت ازچگونگي توليد مثل، تکثير ازطريق كشت بذر، قلمه وپاجوش بررسي گرديد.
نتايج وبحث

Ribes Khorasanicum گونه اي است درختچه اي به ارتفاع 5/1 تا 5/2 متر. برگهاي 3يا5 پنجه اي وابعاد 8*7 سانتيمتر در حاشيه دندانه اي منقارك دار گل آذين خوشه به طول حدود 10 سانتيمتر گل نرباده كاسبرگهاي قرمز متمايل به ارغواني گلبرگها بلندتر ازنصف كاسبرگها به قطر8 ميليمتر ،كروي وقرمزرنگ (1)و(2).
الف - ويژگيهاي اکولوژيکي
زيستگاه اين گونه داراي مشخصات زير است :
سنگ بستر اين گونه تنها درروي واريزهاي حاصل از سنگهاي آهكي مشاهده گرديد.
ارتفاع رويشگاه بيش از2000 متر ازسطح دريا وغالباً درارتفاع 2300 الي2600 متري مي باشد.
خاك بسترمتشكل ازواريزه ها وكاملاً داراي بافت سبك وهواديدگي وزهكشي زياد مي باشد.
جهت جغرافيايي شمالي وعموماً در نزديکي خط القعر اين دامنه ها رويش دارد.
ميزان بارندگي بيش از400 ميليمتر ورويشگاهها داراي ميكروكليماي خاص خودكه همجوار با انهار دائمي وحوزه هاي محصور ومناطق مرطوب وسرد مي باشد.
دماي حداكثر درگرمترين ماه سال 30 درجه ودماي متوسط سالانه 10 درجه مي باشد.
در محيطهاي غالبا سايه و عمدتا در سايه درختان ارس و ساير درختچه ها همچون Lonisera spp. , Pronus spp. و.....مشاهده ميگردد .
ب - تكثير
با استفاده از بذر امكان تكثير وجود دارد لكن چنانچه شرايط اقليمي دوره رشد سال اول ناهنجار باشد، نها لهاي روييده شده (بخصوص در دماي زياد) فوق العاده شكننده بوده و از بين مي روند با استفاده از قلمه هم تكثير ميسر است لكن سن قلمه در ميزان موفقيت تأثير بسزايي دارد. انتقال پاجوش هم كلأ موفقيت آميز است و نمونه هايي با اين نحوه تکثير در نهالستان ارس هزارمسجد کشت گرديده است.
با توجه به اينكه گونه Ribrs Khorasanicum اختصاصاً از نواحي شمالي استان خراسان گزارش شده است لذا به جز اطلاعات گياه شناسي آن منابع مكتوب ديگري در دست نيست.ولي تحقيقاتي در مورد ساير گونه‌هاي اين جنس كه بخاطر استفاده‌هاي مختلف دارويي، خوراكي و صنعتس مورد توجه قرار داشته‌ در كشورهاي مختلف انجام گرفته است . 23 واريته از گياه R. nigrum در آمريكا مطالعه شده و حدود 86 تركيب شيميايي در آن شناسايي شده كه 26 تركيب آن براي اولين بار براي اين گونه گزارش گرديده بود(5 ). كشت بافت گونه R. nigrum جهت توليد اقتصادي موفق بوده است و حدود 90-80 درصد جوانه هاي اتنهاي ساقه كه جهت كشت استفاده بودند ريشه دار شده و در مزرعه نيز مستقر شده‌اند (6). دم كرده برگهاي گونه فوق در قسمتي از اروپا از قديم‌الايام جهت درمان روماتيسم استفاده مي‌شده است (7). زادآوري تعدادي از گونه‌هاي بوته‌اي و درختي در روسيه مطالعه شده است كه در اين تحقيق تكثير گونه R. nigrum از طريق بذر مناسب بوده است (8). بهترين زمان تكثير گونه Ribes arpinum از طريق قلمه در سال 1961 توسط Sonne Feld مورد بررسي قرار گرفته كه در اين تحقيق محقق نتيجه گيري كرده است كه قلمه‌هايي كه در ماه دسامبر گرفته شوند و در اول بهار كشت گردند حدود 50 درصد ريشه‌دهي خواهند داشت(9).

منابع

1 - اسدي مصطفي. 1376 . فلور ايران ، شماره 23 ، تيره انگورفرنگي (Grossulariaceae )
2-ثقفي ،فريده و مصطفي اسدي . 1375.گونه جديد Ribes Khorasanica از شمال شرق ايران . ژورنال گياهشناسي ايران،شماره7. مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع .
3-زرگري ،علي. 1370 . گياهان دارويي(جلد دوم) . انتشارات دانشگاه تهران
4-زرگري ،علي . 1370 . گياهان دارويي (جلد دوم ) . انتشارات دانشگاه تهران
5 -Guere.Le and A .Latrasse . 1990 . Composition of essential oils of blackcurrant louds (Ribes nigrum ). J. of Agriculture and food chemistry. V.38(1)p.3-10.
6 -Ma . F., X. Zhu, et al. 1992. Shoot tip culture of Ribes nigrum in vitro . Journal of Horticultural Science . 67(6):751-759. {a}Shaanxi Sericultural Res. Ins., Zhouzhi, Shaanxi, China.
7-Tits, M. and L. Angenot. 1992 . Prodelphinidins from Ribes nigrum . Phytochemistry . 31(3):971-973
8-Bespolovo. AE.,1978.Regeneration of tree and shrub species in protective stand in the semi desert . Lesnone Khozaistvo . No . 9 : 51-54
9-Sonne Feld . M . 1961 . The best time for propagation several trees and shrubs from cuttings . Acta Agrobotanica warszawa 10(2): 35-45


Some Ecological Characteristics of Ribes Khorosanicum Saghafi & Assadi as a medicinal plants and its Reproductive Methods
F. Saghafi
saghafikhadem@yahoo.com

Abstract
In this research some of the ecological characteristics of Ribes Khorosanicum Saghafi & Assadi in khorassan were studied. This study contains investigation on the plant morphology, geographical distribution; life form, regenerative strategies, also, the environmental factors such as altitude, geographical directions, slope, geology and the climate factors like precipitation and temperature was studied. Furthermore abundance of this species was measured and its propagation methods was studied. According to the results, this species has been exposed to risk of extinction because of high palatability and limited ecological range and regeneration.
Keywords: Ribes khorasanicum , ecology , inbreeding
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
25

25

مطالعه گرده شناسي برخي گياهان دارويي عسل خيز در استان فارس
عفت جعفري1 و عبد الحميد كريمي2
1- كارشناس ارشد پژوهشي 2- عضو هيأت علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي فارس
شيراز - بلوار مدرس - خيابان جانبازان (پودنك) ص پ617 -71555
خلاصه

عسل به عنوان يك ماده غذايي مهم با طعم دلپذير است كه به دليل داشتن مقداري گرده گل (تا حدود 1 درصد ) داراي خواص غذايي و دارويي فراوان است و همواره مورد استفاده بشر بوده است. شناسايي گرده‌هاي مورد استفاده زنبور عسل نقش مهمي در تشخيص منشأ گياهي و جغرافيايي عسلها، شناخت نوع و كيفيت آنها و اكولوژي تغذيه زنبورهاي عسل دارد. به همين منظور اختصاصات مورفولوژيكي گرده حدود 155 گونه گياه دارويي مورد استفاده زنبورعسل در استان بررسي گرديد. نتايج حاصل از مطالعات گرده‌شناسي نشان مي‌دهد كه دانه‌هاي گرده در تاكسونهاي مختلف درمجموع تنوع قابل توجهي در ويژگيهاي ريختي از قبيل: تيپ روزنه‌، اندازه و تعداد شيارها و الگوي معماري سطح خارجي نشان مي‌دهند كه تيپ‌هاي: Trizonocolpate, Monocolpate ,Trizonocolporate, Fenestrate, Polypantoporate, Hexazonocolpate تيپ‌هاي غالب گرده‌اي را تشكيل مي‌دهند. همچنين مطالعات ماكروسكپي دانه‌هاي گرده تله‌هاي گرده‌گير نشان مي‌دهد كه دانه‌هاي گرده جمع آوري شده توسط زنبور عسل حالت چسبنده دارند وازلحاظ رنگ بسيار متنوع مي‌باشند‌.​
واژه‌هاي كليدي: گياهان دارويي، گردهشناسي، فارس

مقدمه

سلامتي كلونيهاي زنبور عسل همان اندازه كه به وجود عسل وابسته است به گرده گلها نيز بستگي دارد. گرده‌ها در تغذيه زنبورهاي عسل نقش مهمي را به عهده داشته و تنها منبع تأمين كننده پروتئين، مواد چرب، مواد معدني و ويتامينهابراي آنها بشمار مي‌رود. يك كلوني به طور متوسط30 كيلوگرم گرده و 40 كيلو گرم شهد نياز دارد (1،3و5). علم شناخت دانه هاي‌گرده موجود در عسل براي اولين بار توسط Zandr از آلمان ، AlteوMartind از سويس وHodges از انگلستان مطرح گرديد. محققاني مانندLouveaux و Maurizio نيز تحقيقات گسترده‌اي را در زمينه گرده شناسي عسلهاي كشورهاي اروپايي انجام داده‌اند. (1993) CromptonوWoitas مطالعاتي در مورد دانه گرده موجود در عسلهاي كشوركانادا انجام داده و كتابي تحت اين عنوان منتشر كرده‌اند. (1972و1981Liaux( تركيب گرده‌اي عسلهاي دوايالت درآمريكا را بررسي‌كرد. Bardara (1991) بيان نمود كه اغلب زنبور داران با عسلهايي مواجه مي‌شوند كه از گل منشا آن بي اطلاع هستند. او پيشنهاد كرد كه بهترين روش براي شناخت نوع عسل، تشخيص نوع گرده موجود در عسل است (4). در ايران تا كنون مطالعات محدودي در مورد شناسايي گرده‌هاي مورد استفاده زنبور عسل صورت گرفته، بنابراين مطالعات گسترده در جهت شناسايي دانه‌هاي گرده گياهان به ويژه گياهان مورد تغذيه زنبور عسل امري ضروري است.

مواد و روشها

به منظور مطالعه گرده گياهان مورد استفاده زنبورعسل از مناطق مختلف، گرده از بساك گل جدا و با روش Wodehouse استوليز گرديد. همچنين با نصب تله گرده گير روي كندوها در فصول مختلف سال مقداري نمونه گرده جمع آوري و با روش Wodehouse استوليز گرديد (7). سپس به نمونه‌ها ژلاتين گليسرين دار حاوي سبز متيل يا سافرانين اضافه ولامهاي ميكروسكپي دايمي تهيه گرديد. نمونه‌ها با ميكروسكوپ نوري (Olympus) بررسي شد و ويژگيهاي شاخص ريخت شناسي هر تيپ گرده مطالعه و ابعاد مختلف آن به وسيله ميكرومتر چشمي اندازه‌گيري گرديد و آنگاه از نمونه‌ها عكس تهيه‌ شد.

نتايج و بحث

نتايج حاصل از مطالعات گرده‌شناسي نشان داد كه دانه‌هاي گرده در تاكسونهاي مختلف در مجموع تنوع قابل توجهي در ويژگيهاي ريختي از قبيل: تيپ روزنه‌، اندازه و تعداد شيارها و الگوي معماري سطح خارجي نشان مي‌دهند كه تيپ‌هاي: Trizonocolpate, Monocolpate ,Trizonocolporate, Fenestrate, Polypantoporate, Hexazonocolpate تيپ‌هاي غالب گرده‌اي را تشكيل مي‌دهند(تصاوير شمارة 1-7). همچنين مطالعه دانه‌هاي گرده تله گرده گير نشان داد كه دانه‌هاي جمع آوري شده توسط زنبور از لحاظ رنگ بسيار متنوع مي‌باشند و رنگ آنها از كرم متمايل به سفيد تا سياه متغير است. قسمت بيشتر گرده‌ها داراي رنگ زرد مي‌باشند. معمولأ دانه‌هاي گرده داراي رنگهاي زرد، كرم، قهوه اي، سبز، نارنجي و قرمز بوده و ممكن است كه مخلوطي از اين رنگها را نيز داشته باشند (تصاوير شمارة8-9 ). رنگ گلوله‌هاي گرده زنبور عسل با توجه به فصل و نوع گل فرق مي‌كند. قابل ذكر است كه كليه مشاهدات فوق با گزارشهاي ارائه توسط ساير محققان مطابقت دارد (2و6).

منابع

1- خوروش ،م. 1371. بررسي انواع قند‌هاي طبيعي و مصنوعي در تغذيه رنبور عسل و امكان جايگزيني آنها به جاي شكر سفيد، پايان نامه كارشناسي ارشد دامپروري دانشكده كشاورزي دانشگاه تهران.
2- سعادتمند ،ج. 1374. گرده زنبور عسل. انتشارات جهاد دانشگاهي تهران. ص 195.
3- عبادي، رحيم و علي اصغر احمدي. 1369. پرورش زنبورعسل (تأليف). انتشارات راه نجات اصفهان.
4-Bardara,S. B. 1991. Using pollenation to identify honey, American Bee J. Vol.131, No.4. PP:242-243.
5- Diemer. I. 1988. Bees and Beekeeping. Merehurst press. London. P: 113- 123.
6- Iannuzzi. J. 1993. Pollen: Food for honeybee and man (third part). Am. Bee. Jour. 496-500.
7- Wodehouse. R. P. 1965. Pollen grains. Mc Graw- Hill. New York.


Polynological study of visited medicinal plants
by honey bee in Fars province
E. Jafari & A.H. Karimi)
1- Research Center for Agricultural & Natural Resources of Fars p.o.Box 71555-617,Shiraz,Iran
E-mail: jafari@farsagres.ir

Abstract
Pollen grain is an important nutritional source for honey bee. Morphological studies of pollen grains is important for knowing of typical growth on past and present. In addition to, it is used used for basic studying of special diet provision and knowing of original honey against copy. For studying pollen grains in visited plant by honey bee in Fars province, the pollen was collected by making pollen traps in front of colony. The pollens acetolysed according to Wodehouse method. All pollen samples were prepared for light microscope and their size measured by micrometer. We can observe different types of pollen grains based on morphological characteristics. These types are: Monocolpate, Trizonocolpate, Hexazonocolpate, Polypantoporate, Fenestrate, Trizonocolporate. Also according to macroscopic study, pollen grains show different colors. Most of them were yellow. They had different size and colors based on season and flower types.
Keywords: Medicinal plants, polynological
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
26

26

بررسي ويژگي‌هاي اكولوژيكي گياه آويشن دنايي
Thymus daenensis subsp. lancifolius
در استان كهگيلويه و بويراحمد
عزيز اله جعفري كوخدان1 و محسن عسكريان1
اعضاي هيأت علمي دانشگاه ياسوج
دانشكده كشاورزي، دانشگاه ياسوج


خلاصه

آويشن يكي از گياهان مهم دارويي است كه از گذشته‌هاي بسيار دور مورد استفاده قرار مي‌گرفته است. در باب هشتم ونديداد (اوستا)آويشن را يكي از گياهان ضد‌عفوني كننده در تطهير منازل، اجساد و- ذكر نموده است.امروزه نيز آويشن داراي كاربردهاي متعددي است‌. آويشن دنايي بومي ايران بوده و از گونه‌هاي مهم دارويي است كه در اين تحقيق با استفاده از روشهاي اكو -فيتوسوسيولوژيك،عوامل اكولوژيك مؤثر بر رشد و نمو اين گونه مورد بررسي قرار گرفت.نتايج حاصل از اين تحقيق نشان داد آويشن دنايي در مناطق مورد مطالعه از ارتفاع 2000 تا 3625 متر از سطح دريا و در خاك‌هاي با بافت‌هاي‌ رسي -لومي،شني -لومي، لومي،رسي،سيلتي-رسي با اسيديته 2/7 تا 98/7 و قابليت هدايت الكتريكي 308/0 تا 672/1 ميلي موس بر سانتي متر مربع مي‌رويد .
واژه هاي کليدي : آويشن دنايي ، اکوفيتوموسيولوژي ، رشد و نمو.

مقدمه

آويشن((Thymusيكي از جنس‌هاي مُهم تيره نعناع Lamiaceae)) بوده و در ايران داراي 14 گونه است‌.تاريخچه استفاده از آويشن بسيار طولاني است و تقريباً در تمام منابع و نسخ خطي طبي از آويشن به عنوان يكي از گياهان مهم دارويي ياد شده و براي آن خواص متعددي در درمان بيماري‌ها به خصوص بيماري‌هاي عفوني نوشته شده است . امروزه نيز از آويشن و تركيبات موجود در آن در صنايع مختلف از جمله در ساخت انواع عطر، ادكلن، مطبوع كننده‌هاي هوا،بوزداها‌،طعم دهنده‌هاي تركيبي، ساخت رزين‌ها، حشره‌كش‌ها، آفت كش‌ها‌، روغن، لاك، روكش،چسب، داروي‌هاي ضد عفوني كننده‌، تركيبات ضد ميكروب باسيل ابرت(تيفوئيد) پنومركوكوك (مولد ذات الريه)، باسيل توبركولوز(مولد سل) و اسپري‌هاي خانگي، روغن مو و‌- استفاده فراواني به عمل مي‌آيد.جهت بهره گيري علمي از اين گياه ارزشمند در عرصه مراتع و مزارع،شناخت ويژگي‌هاي اكولوژيك مؤثر بر رشد و نموي آن از ضرورت خاصي برخوردار است براي شناخت اين ويژگي‌ها از روش‌هاي اكو- فيتوسوسيولوژيك استفاده شد.قابل ذكر است كه استفاده از روش‌هاي اكوفيتوسوسيولوژيك نقش مهمي در ارائه روش‌هاي علمي براي نگهداري ، احياء و وارد كردن يك گونه جديد ويا‌ توسعه مناطق براي كشت يك گونه در عرصه گسترده ايفا‌ء مي‌كند .

مواد و روشها

براي بررسي عوامل اكولوژيكي رويشگاه‌هاي آويشن در منطقه حفاظت شده دنا، ابتدا با استفاده از عكس‌هاي هوايي و نقشه توپوگرافي 50000/1، نقشه حد‌بندي (Delimition) و با مراجعه به منطقه نقشه پايه (Bais) تهيه گرديد .با به كار گيري روش اكو- فيتوسوسيولوژي‌ (Atri 1996) با تكيه بر معيار‌هاي فيزيونوميك، فلوريستيك و اكولوژيك محيط‌هاي آندوژن تعيين گرديد. سپس محل استقرار قطعات نمونه به صورت تصادفي (Randum) در هر يك از محيط‌هاي آندوژن تعيين وحداقل سطح هر يك از قطعات با استفاده از روش سطح - گونه ومنحني سطح - گونه و روش Cain مشخص شد، داده‌هاي فلوريستيك و اكولوژيك هر يك از قطعات نمونه جمع‌آوري و در فرم‌هاي مربوطه با احتساب ضريب‌هاي Abundance ، Dominance و Sociability ياداشت گرديد‌‌ سپس نمونه‌هاي گياهي شناسايي و نمونه‌هاي خاك تجزيه گرديد . اطلاعات جمع‌آوري شده پس از دسته بندي به روش A.F.C و C.A.H آناليز شد‌.در اين راستا ابتدا عوامل اكولوژيكي مورد مطالعه به طور جداگانه براي هر يك از قطعات نمونه بر روي محور‌هاي مختصات چندگانه انتقال داده شد سپس به صورت سمبول‌هايي مشخص گرديد . مقايسه محور‌هاي مختصات چند گانه مذبور امكان تعيين عوامل اكولوژيكي را به عنوان عوامل اصلي ، تعيين كننده و متمايز كننده ميسر ساخت.

نتايج و بحث

بررسي عامل ارتفاع بر روي محورهاي مختصات نشان داد در مجموع قطعات نمونه به چهار گروه ارتفاعي 2500-1700متر ،3000-2500 متر، 3500-3000متر و4350-3500 متر از سطح دريا طبقه‌بندي مي‌شود و ارتفاع به عنوان عامل اصلي اكولوژي سبب گروه‌بندي هر يك از قطعات نمونه ي مربوط به ريختار‌هاي مختلف است . بررسي چهار گروه بندي انجام شده نشان داد كه آويشن در يك دامنه ارتفاعي گسترده از ارتفاع 2000 تا 3625 متر از سطح دريا و عمدتاً در محدوده ارتفاعي 3000-2500 متر رويش دارد . آناليز داده‌ها نشان داد: 2/71% از قطعات نمونه آويشن در محدوده ارتفاعي 3000-2500 متر، 2/22% در دامنه ارتفاعي 2500-2000 متر و 6/6% در ارتفاعات بالاتر از 3500 متر رويش دارند ومحدوده ي ارتفاعي 3000-2500 متر مناسب‌ترين مناطق براي كشت و احياء آويشن دنايي است . يافته‌هاي اين تحقيق نشان داد آويشن‌دنايي بر روي انواع خاك‌ با بافت‌هاي مختلف شامل 25% از نوع رسي -لومي،24% شني -لومي، 25% لومي ، 16% رسي و 8% از نوع سيلتي- رسي و -رويش دارد.بررسي عامل اسيديته خاك نشان داد،خاك‌هاي منطقه مورد مطالعه در دو گروه با اسيديته9/6-6 و 9/7-7 تقسيم‌بندي مي‌شوند‌ وآويشن دنايي منحصراً درخاك‌هايي با اسيديته گروه دوم
(9/7-7) يعني خاك‌هاي با خاصيت بازي رشد و نمو دارد. نتايج حاصل از آناليز جهت و درصد شيب نشان داد اگر‌چه40% قطعات نمونه مربوط به شيب شمالي بودند ولي در مجموع آويشن حساسيت چنداني به جهت شيب ندارد و كشت آن در شيب‌هاي مختلف امكان پذير است.
همچنين شيب رويشگاه‌هاي آويشن دنايي به دو دسته 50-0 و 100-50 درصد تقسيم مي‌شوند ‌و آويشن در هر دوگروه شيب (از‌صفر تا 100%) رويش داشته و حساسيت چنداني به درصد شيب ندارد.در نهايت بايد گفت گياه آويشن دنايي در منطقه مورد مطالعه در رويشگاه‌هاي با ارتفاع 2000 تا 3625 متر و در شيب‌هاي صفر تا100% و جهات مختلف جغرافيايي و در خاك‌هاي مختلف از نوع رسي- لومي، شني - لومي، لومي، رسي ، سيليتي- رسي، ‌شني با اسيديته2/7 تا98/7 وقابليت هدايت الكتريكي 308/0 تا672/1ميلي موس برسانتي متر ودرصد مواد آلي 351/0تا724/3 درصد و جهت شيب متفاوت مي‌رويد.

سپاسگزاري

به اين وسيله از آقاي مهندس سيد دادوش هاشمي رياست محترم وآقاي مهندس سيروس نيك اقبالي معاونت محترم سازمان مديريت وبرنامه ريزي استان كهگيلويه و بويراحمد كه درتأمين اعتبارات‌ مالي اين تحقيق ما را ياري نموده اند سپاس گزاري‌ مي‌شود.


The survey of the ecological specifications of the herb Thymus daenensis
Azizolah Jafari kokhedan, Mohsan Askarian
Faculty Agriculture University of yasuj

Abstract:
Thymus daenensis is an important medicinal herb which has been used as a medicine for long time ago.In the agilit chapter of vandidced (Avesta) Thymus is oxp lawed as an anticepticizing plant for purification of houses and corpses.Nowadays also Thymus has numerous applicatcoins. Thymus daenensis of Dena mountain is on lranian Endemic species and already no study or precise practical scientific examination has been done on it till now.In this research using phytosociologic method ecolo gical factors effective on growth of This species were studied . The most important ecological factors studied were: altitude ecological factor,soil tissue ecological factors soil acidity (PH)steep direction percentage of steep and electrical conductivity (EC).Finally ecological factors on this species were ***amined and reported .
Keywords: Thymus deanesis. lancifolius , ecology , ecophytosociologic
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
27

27

شرايط اكولوژيكي و خواص دارويي گونه‌هاي طبيعي بادام در استان ايلام
جعفر حسين زاده1 و ماشاءالله محمدپور2
1- استاديار پژوهشي 2- عضو هيأت علمي مرکز تحقيقات کشاورزي و منابع طبيعي ايلام
ايلام-بلوار جنوبي امام - ساختمان شماره 2 جهاد کشاورزي


خلاصه

در اين بررسي محدوده رويشگاههاي بادام مشخص و بر مبناي عوامل اكولوژيكي (ارتفاع و جهت و زمين شناسي) 27 واحد اكولوژيكي تعيين گرديده و محدوده آنها برروي نقشه 1:50000 مشخص شده و كليه خصوصيات رويشگاهي مورد بررسي قرار گرفت. براي نمونه برداري از روش قشربندي استفاده شده (زبيري 1381) و در مجموع 126 قطعه نمونه اصلي و 252 قطعه نمونه فرعي به ابعاد 300-00 متر به صورت تصادفي در جهت‌هاي شمالي و جنوبي بررسي گرديد. در هر واحد اكولوژيكي يك پلات اصلي براي ثبت كليه خصوصيات اكولوژيكي و رويشگاهي ودو پلات براي نسبت تعداد پايه‌ها (تراكم و زادآوري) در نظر گرفته شد. در اين بررسي 4 گونه و 2 زير گونه شناسايي شده و ويژگيهاي اكولوژيكي آنها مشخص گرديده است.
واژه‌هاي كليدي: اكولوژيكي، خواص دارويي، بادام


مقدمه

جنس بادام Amygdalus از خانواده Rosaceae و زير خانواده Prunoideae است. داراي 40 گونه در سطح جهان و 30 گونه در ايران است(خاتم ساز 1371). جنس بادام از جنبه‌هاي اقتصادي- اجتماعي , زيست محيطي و دارويي داراي اهميت فراواني است (ايران نژاد 1378). با اجراي اين طرح شرايط اكولوژيكي موثر در استقرار گونه‌هاي اين جنس و پراكنش آنها در سطح استان مشخص شده است . اجراي اين طرح مي‌تواند راهها و زمينه هاي مناسب را براي اصلاح، احياء و توسعه جنگلهاي بادام و امکان بهره برداري از اين گونه‌ها فراهم سازد.
بادام اگر با نشاسته و نعناع مصرف شود براي تنگي نفس و سرفه و درد سينه و ريه نافع است . ضماد بادام با سركه براي سردرد استعمال مي‌گردد . ماليدن آن براي تقويت چشم مفيد است .
مصرف بادام در رفع درد كليه كاربرد دارد. بادام اگر با عسل مصرف گردد براي رفع انسداد كبد و طحال مفيد واقع مي‌شود. بادا م داراي 30 تا40 درصد آب و حدود 54% روغن ثابت و 25 % مواد ازته (آلبئومنويد گياهي) و دياستاز امولسين و قند و صمغ و لعاب و مواد معدني است . بادام يك هتروزيد به‌نام Amygdalin با فرمول C20H27NO113H2Oدارد .در صنعت عطر سازي و رنگ سازي نيزكاربرد دارد .

مواد و روشها

در اجراي اين طرح مراحل زير طي شده است:
جمع‌آوري آمار و اطلاعات در مورد پراكنش اين گونه تهيه نقشه توپوگرافي 1:50000 و 1:250000 و عكسهاي هوايي و نقشه‌هاي زمين شناسي 1:100000
جنگل گردشي و جمع‌آوري اطلاعات در خصوص محدوده پراكنش اين گونه و تهيه نقشه پراكنش.
تهيه واحدهاي اكولوژيكي درمحدوده پراكنش با توجه به طبقات ارتفاعي200 متري وجهت وسازندهاي زمين شناسي تعيين 176 واحد اكولوژيكي و كنترل و پراكنش بادام در آنها كه در نهايت 126 واحد اكولوژيكي داراي بادام مشخص شد كه در نهايت با تلفيق اين واحدها 57 واحد اكولوژيكي باقي ماند كه آماربرداري در آنها صورت گرفت. نمونه‌برداري به روش قشربندي انجام شد و براساس روش سطح حداقل درپلاتهاي به ابعاد30-0 متر مربع آمار برداري به‌صورت تصادفي انجام شد .
در قطعات نمونه اصلي اطلاعات زير در فرم ويژه نمونه برداري ثبت شد: مشخصات ظاهري منطقه، توپوگرافي، خاك، پوشش گياهي و خصوصيات ظاهري پايه‌هاي بادام از قبيل ارتفاع درخت، ارتفاع تاج، قطر تاج، قطر يقه وزاد آوري، در قطعات نمونه فرعي فقط تعداد پايه‌ها و زادآوري ثبت شد.

نتايج و بحث

تعداد4 گونه و 2 واريته بادام در استان شناسايي شدند كه عبارتند از:
Amygdalus lycioides Spuch. Var. lycioides
A. lycioides Spuch. Var. horrida
A. scoporia. Spuch
A. orientalis Spuch
A. haussknechtii Bornam
اين گونه‌ها در 37 منطقه استان پراكنش دارند و مساحتي حدود 118000 هكتار را به خود اختصاص داده‌اند و تاج پوشش اين گونه‌ها حداكثر 16% مي‌باشد.
در اين بررسي مشخص شده است كه اقليم يكي از عوامل اصلي تاثيرگذار بر پراكنش اين گونه است و گونه بادام در اقاليم خشك معتدل و نيمه خشك معتدل و نيمه خشك سرد و نيمه سرد و نيمه مرطوب سرد و ارتفاعات فوقاني قرار دارند، ولي آنها حضور يكساني در اين اقاليم ندارند و به‌طوري كه A. lycioidys و A. scoparia در 4 اقليم اول كه از نظر رطوبت خشك و از نظر درجه حرارت معتدل هستند حضور دارند و A. orientalis در 2 اقليم نيمه مرطوب سرد و ارتفاعات فوقاني كه سردتر هستند وجود دارد.
از نظر ارتفاع از سطح دريا مشخص شد كه گونه بادام كوهي در ارتفاع 400 تا 1700 متري و تنگرس در ارتفاع 600 تا 1900 متري و ارجن 1300 تا 2400 متري در سطح دريا پراكنش دارد. از نظر زمين شناسي مشخص شد كه گونه تنگرس در سازندهاي بيشتري وجود دارد و گونه بادام كوهي در سازند گچساران حضور بيشتري دارد كه نشان دهنده سازگاري با خاكهاي گچي است. در اين مطالعه مشخص شده كه شيب اثري بر حضور گونه‌ها ندارد و بررسي عامل خاك نشان مي‌دهد كه پراكنش گونه‌ها بيشتر در خاكهاي كم عمق است. اما با افزايش عمق خاك، تراكم و ابعاد درختچه‌ها و بوته‌ها بيشتر مي‌شود.

سپاسگزاري

از زحمات آقايان مهندس منوچهر طهماسبي، حسن رحيمي علايي و حسين قرباني همکاران طرح تشكر و قدرداني مي‌گردد.

منابع

1- ايران نژاد، پاريزي، م. ح، 1378 . بررسي اكولوژيك رويشگاههاي جنس بادام در استان كرمان
2- خاتم ساز، م. 1371، فلور ايران، تيره گل سرخ، انتشارات موسسه تحقيقات جنگلها ومراتع شماره2 ص
3- زبيري، م. 1373. آماربرداري جنگل . انتشارات دانشگاه تهران، ش 2238، 401 ص
4- زبيري، م . 1381. زيست منجي (بيومري) جنگل. انتشارات دانشگاه تهران، ش 252. 411 ص


Ecological Conditions and Medicnal Qualities of Natural Species of Amygdalus in Ilam Province
Jafar Hossainzadeh and Mashalah Mohamadpoor

Abstract
In this research , areas covered with Amygdalus spp. were distinguished and marked on maps of 1: 50000 scale. Based on three ecological factors such as: elevation , geographical aspects, and geological formations; these were divided to 126 ecological units. Overall, after deleting the similar units, 57 units were identified and used for tree and site sampling. The sampling method of stratification, was used . Finaly 126 original plots and 252 sub،plots (200 * 300 m) were randomly allocatedt to each ecological unit. The following site and tree parameters and characteristics were studied and measured: site altitude, aspect, gradient, geology, soil type and depth, climate, and tree height, canopy diameter, height and area percentage, collar diameter of the tallest stem, density and regeneration. Results show that there are four species and two varieties of Amygdalus in Ilam province
Keywords: Ecological, Amygdalus
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
28

28

شناسايي و بررسي برخي خصوصيات اكولوژيك گونه هاي دارويي جنس آويشن و كاكوتي در كردستان
جمال حسني
عضو هيئت علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي كردستان
سنندج - كد و صندوق پستي 714 - 66139 - تلفن 6623530


خلاصه

اين تحقيق با هدف بررسي اكولوژي رويشگاهها و شناسايي گونه ها و زير گونه هاي گياهي دو جنس مهم از گياهان معطر شامل آويشن (Thymus)و كاكوتي (Ziziphora) از سال 1374 تا 1379 در مناطق مختلف استان كردستان اجرا شد . نتايج بدست آمده نشان داد كه گونه هاي جنس Thymus شامل kotschyanus ، transcaucasicus ، pubescens ، eriocalyx ، fallaxو daenensis با دو زير گونه daenensis و lancifolia در مناطق مختلف استان، در خاكهاي متفاوت و شيبهاي مختلف ودر دامنه ارتفاعي 1450 تا 2500 متر از سطح دريا رويش دارند. جنس Ziziphora داراي دو گونه يكساله و يك گونه چند ساله به نام Z. clinopodioides است و در اغلب مناطق كردستان، در خاكهاي مختلف وارتفاعات 1450 تا 2100 متر از سطح دريا، غالباً همراه گونه هاي Thymus رويش دارد.
واژه هاي كليدي : اكولوژي، گياهان اسانس دار، كاكوتي

مقدمه :

شناسائي گياهان مولد اسانس، و بررسي خصوصيات اكولوژيك آنها گامي مهم براي اهلي كردن و ترويج شيوه هاي صحيح بهره برداري و استفاده از اين گياهان مي باشد.
تئوفراست در قرن چهاردهم براي درمان ماليخوليا، آشفتگيهاي روحي و بيخوابي مصرف گياه آويش را تجويز نموده و ديوسكوريد بعنوان مدر اين گياه را به بيماران توصيه نموده است (1). سنت هيلدگراد آويش را براي مداواي عفونتهاي كبد، تشنج و تبخال توصيه نموده است (3). ژان كونزله استفاده از آويشن را براي درمان تب برفكي بسيار مفيد و مؤثر بيان كرده است (4). آويشن در ايران 14 گونه دارد و 6 گونه آن در استان كردستان شناسايي شده است (6).
كاكوتي (Ziziphora) داراي مصارف دارويي و غذايي شبيه به آويشن است. تعداد گونه هاي كاكوتي در ايران 4 گونه و در كردستان 3 گونه مي باشد (6). در قزاقستان تركيبات شيميايي اسانس گونه هاي Ziziphora كه از مناطق اكولوژيك متفاوت جمع آوري شده بودند را بررسي و گزارش نمودند كه كيفيت اسانس در گونه هاي مختلف مشابه ولي از نظر كميت اسانس تفاوت چشمگير بين آنها وجود دارد(5). نوايي(4) گزارش كرده است كه مطالعه اكولوژي گياهان معطر در اسپانيا در سال 1992، در كنيا در سال 1980 و در ميشيگان در سال 1963 و در هندوستان در سال 1966 انجام شده است .
مواد و روشها :

از طريق منابع كتابخانه اي و فلورها ، اطلاعات اوليه درخصوص جنس هاي مورد بررسي شامل تعداد گونه ها و زير گونه ها و آدرس رويشگاهها جمع آوري شد . پس از اين كار ، نقاط رويشي استان به چند بخش تقسيم و در زمانهاي مختلف مورد بررسي و بازديد صحرايي قرار گرفتند. در هر رويشگاه با توجه به فنوتيپ گياهان، جهت شيب، دامنه ارتفاعي و وضعيت خاك نمونه هاي هرباريومي تهيه و جهت شناسايي به هرباريوم ارسال شد. برخي از خصوصيات اكولوژيك رويشگاه شامل ارتفاع از سطح دريا ، جهت شيب، بافت خاك، مراحل فنولوژي و اطلاعات اقليمي در فرمهاي خاص جهت تجزيه و تحليل نتايج جمع آوري شد .
نتايج و بحث

نتايج بدست آمده در مورد جنس Thymus نتايج نشان داد كه اين گياه از دامنه رويشگاهي بسيار وسيعي برخوردار است، به نحوي كه در غالب مناطق استان و در دامنه ارتفاعي 1400تا2500 متر از سطح دريا، در جهات متفاوت شيب و در خاكهاي با بافت متفاوت رويش دارد. در اين بررسي 6 گونه و يك زير گونه جديد براي استان بنام Th. daenensis subsp. lancifolia شناسايي شد
در مورد جنس كاكوتي (Ziziphora) نتايج اين بررسي نشان داد كه در رويشگاههاي استان كردستان دو گونه يكساله به نامهاي Z. tenuior و Z. capitata و يك گونه چند ساله به نام Z. clinopodioides رويش دارند. گونه اخير از تنوع مورفولوژيك بسيار زيادي برخوردار است بنحوي كه در ايران 9 زير گونه و در كردستان 2 زير گونه بنامهاي kurdica و rigida از اين گياه وجود دارد. گونه هاي يكساله اين جنس داراي اندام هوايي كوچك و عمدتاً در حاشيه و داخل زراعتها ديده مي شوند اما گونه clinopodioides در اغلب رويشگاههاي مرتعي استان در دامنه ارتفاعي 1450تا2200 و در خاكهاي با بافت شني و رسي و در جهات شيب متفاوت بويژه در شيبهاي جنوبي و جنوب شرقي رشد دارد. اين گياه دوره رشد طولاني دارد و رشد آن تا اواسط مهرماه تداوم پيدا مي كند و با توجه به گسترده بودن تاج پوشش، نقش مهمي در حفاظت خاك ايفا مي نمايد .
جدول 1- مراحل فنولوژي
Thymus و Ziziphora در كردستان
محدوده زماني دوران رشد مرحله رشد
Ziziphora Thymus
رويشي
گلدهي
توليد بذر
رسيدن بذر
آخر اسفند-اوايل تير
اوايل تير
اواسط مرداد
اواسط شهريور فروردين- آخرارديبهشت
دهه اول خرداد-اوايل تير
اول تير- اوايل مرداد
اواسط مرداد

منابع

توكلي صابري ، محمد رضا و محمد رضا صداقت . 1368 . گياهان داورئي چاپ سوم (ترجمه) .
زرگري ، علي 1369 . گياهان داورئي (جلد چهارم) .مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران .
شايا ، احمد . 1368 . رستنيهاي دارويي در دامپزشكي معاصر . انتشارات گوتنبرگ
نجف پور نوايي ، مهردخت .1371 . جمع آوري و شناسايي اكولوژيك گياهان اسانس دار . انتشارات شركت جهاد تحقيقات
Dembitskii, A.D., Bergaliev, E.Sh. And kyazimove, IM .1995. Chemical composition of the essential oil of ziziphora growing in various ecological condition Institute of chemical Sciences almoata. Kazakhstan.
Hechinger -KH. 1984. Flora Irenic.


Identification and ecological study of two genus of aromatic plants (Thymus & Ziziphora).
Hasany. J. (Agricultural and Natural Resources Research Center of Kurdistan)
Email: hasani409@yahoo.com
Abstract:
this survey two genera of aromatic plants (Thymus& ziziphora) from viewpoint of characterization and ecological demands has studied in 1996-2001. Results showed that there were 6 different species of genus of thymus in Kurdistan(kotschyanus,fallax,eriocalyx, pubescens,transcaucasicus and daenensis) in areas with 1560-2200m. altitude. Prennial species of ziziphora clinopodioides distributed between 1450-2000m. altitude.
Keywords: Ecology, Aromatic, Thymus, Ziziphora, Kurdistan
 

"Pejman"

دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
29

29

بررسي خصوصيات بوم شناختي و معرفي گياه معطر Echinophora platyloba دراستان كردستان
جمال حسني
عضو هيئت علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان كردستان
سنندج - كد و صندوق پستي 714 - 66139 - تلفن 6623530

خلاصه

اين مطالعه با هدف بررسي اكولوژيكي رويشگاهها و شناسايي گونه هاي گياه معطر خوشاروزه (Echinophora) از سال 1374تا 1379در استان كردستان انجام گرفت. نتايج بدست آمده نشان داد كه جنس Echinophora در استان كردستان داراي يك گونه بنام E. platyloba مي باشد كه در برخي از مناطق استان در دامنه ارتفاعي 1400 تا 2000 متر ارتفاع از سطح دريا و عمدتا در خاكهاي با بافت شني رسي و رسي لوم رويش دارد. اين گياه دوره رشد طولاني دارد و ميزان پراكنش و بهره برداري از آن در شهرستان سنندج بيشتر از ساير مناطق استان مي باشد.
واژه هاي كليدي : گياهان اسانس دار ، اكولوژي

مقدمه

استفاده صحيح از اسانسهاي گياهي مستلزم شناسايي گياهان مولد و بررسي خصوصيات اكولوژيكي آنها در مناطق مختلف مي باشد. هدف از اجراي اين تحقيق شناسايي گونه هاي جنس Echinophora وبررسي ويژگي هاي اكولوژيك مناطق رويش آن در استان كردستان بود. گياه خوشاروزه Echinophora platyloba)) در منطقه كردستان بنام كشندر و كراوي شناخته ميشود. اندامهاي هوايي اين گياه در اغلب نقاط بصورت تر و خشك جهت معطر كردن لبنيات (ماست و دوغ) مصرف مي شود، عرق حاصل از اين گياه جهت معطر كردن محيط خانه و به عنوان ضد سردي مصرف مي شود. كلوندي( 1381) گياه خوشاروزه را تحت نام تيغ دوداغ وآن را ضدعفوني كننده، ضد ميكروب و نگهدارنده لبنيات معرفي نموده است(1). از نظرگياهشناسي جنس Echinophora ازخانواده Umbeliferae (چتريان)، گياهي است با بن پايا و داراي ساقه منفرد با برگهاي بن رست و ساقه اي كه درانتها به خار منتهي شده اند. گلها در چرخه هاي كوچك، به رنگ زرد و به صورت مجتمع و چسبناك هستند. ميوه اين گياه گلابي شكل با پايه مخروطي و داراي برون بر غشايي است كه فاقد پره يا پهلو مي باشد( 2 ). قهرماني فرد(1372) اثرات ضد قارچي گياه .E. platyloba را در مقايسه با قارچ كش كلوتريمازول بررسي نموده و گزارش كرده است كه پماد اين گياه اثر قابل توجهي در درمان عفونتهاي قارچي نشان داده و از نظر زماني زودتر از داروي كلوتريمازول اثرات درماني خود را ايجاد نموده است(3 ). اصغري(2003) اسانس گياه platyloba E. را تجزيه و10 تركيب متفاوت را در آن شناسايي كرده است كه عمده ترين آنها به ترتيب ترانس-بتا -اوسيمن(9/67)، فورانن(2/6)، ميرسين(6)، لينالول(1/3) و سيس- بتا - اوسيمن با (3/2) درصد است ( 4 ). طي مطالعه اي در انگلستان، تركيبات اسانس گياه E. tenuifolia را تعيين و بيان نموده اند كه 8/24درصد ازتركيبات موجود را تركيب Methyl Eugenol تشكيل داده است. اين ماده بعنوان چاشني معطر و نگهدارنده در مواد غذايي، و بعنوان خوشبو كننده در صابون، عطر و لوسيون ها بطور وسيع مصرف مي شود(5).
مواد و روشها :

از طريق منابع كتابخانه اي و فلورها، اطلاعات اوليه درخصوص اين گياه ( تعداد گونه ها و زير گونه ها و آدرس رويشگاهها) جمع آوري شد. پس از اين كار، نقاط رويشي استان به چند بخش تقسيم و در زمانهاي مختلف مورد بررسي و بازديد صحرايي قرار گرفتند. در هر رويشگاه با توجه به جهت شيب، دامنه ارتفاعي و وضعيت خاك، نمونه هاي گياهي تهيه و جهت شناسايي به هرباريوم ارسال شد. برخي از خصوصيات اكولوژيك رويشگاه شامل ارتفاع از سطح دريا، جهت شيب، بافت خاك، مراحل فنولوژي و اطلاعات اقليمي در فرمهاي خاص جهت تجزيه و تحليل نتايج جمع آوري گرديد.

نتايج و بحث

نتايج نشان داد كه جنس Echinophora در ايران 4 گونه شامل گونه هاي platyloba, orientalis, cinerea وsibthorbiana را دارد(6). بررسي ها نشان داد كه در استان كردستان فقط يك گونه از اين گياه( platyloba (E. رويش دارد و در سطح نسبتا وسيعي از اراضي زراعي و مرتعي شهرستانهاي سنندج، كامياران و قروه استقرار پيدا كرده است(جدول1)، در حاليكه پيش از اين فلورهاي موجود رويشگاه آنرا فقط سطح محدودي دراطراف شهر سنندج گزارش نموده اند(6). اين گياه درخاكهاي مناسب با بافت شني رسي و رسي لوم و غالبا در زمينهاي زراعتي در دامنه ارتفاعي 1400 تا 2000 متر از سطح دريا مي رويد و در اثر اقدامات مكانيكي در خاك به سرعت تكثير مي شود. دوران رشد اين گياه طولاني است و بيش از شش ماه از سال را در بر مي گيرد (رشد گياه از اوايل فروردين آغاز و در اوايل آبان به اتمام مي رسد). بررسيها نشان داد كه platyloba E. در مناطق پر باران كردستان (مريوان و بانه ) رويش ندارد. تكثير جنسي اين گياه به دليل تخم ريزي حشره اي بذر خوار در داخل تخمدان آن محدود شده ودر بسياري از پايه هاي آن بجاي بذر، لارو شيري رنگ اين آفت وجود دارد. لذا در صورت جمع آوري بذر جهت كاشت توجه به اين موضوع ضرورت دارد.
جدول 1- مراحل فنولوژي گونه
Echinophora platyloba در كردستان
محدوده زماني دوران رشد مرحله رشد
اوايل فروردين تا اواخر تير
اوايل مرداد تا اواسط شهريور
اواسط شهريور تا اواسط مهر
اوايل آبان رويشي
گلدهي
توليد بذر
رسيدن بذر
علاوه بر گياهان زراعي در مزارع، در رويشگاههاي طبيعي غالبا گونه هايي از گياهان ديگر شامل ‍Poa bulbosa, Eryngium sp., Centaura virgata, Astragalus sp., Bromus tectorum, Gundelia tornefurtii و - بعنوان گياه همراه حضور دارند. چنانكه جدول 2 نشان ميدهد اين گياه در شيبها و خاكهاي متفاوت استقرار دارد و وضعيت اقليمي مناطق رويش آن بيانگر آنست كه توسعه كشت آن در مناطق مختلف امكان پذير است و از نظر نياز آبي گياهي قانع و مقاوم بشمار ميرود.
جدول 2 - خلاصه مشخصات اكولوژيكي مناطق رويش گياه platyloba E. در استان كردستان
سنندج كامياران قروه
متوسط بارندگي 442 581 372
متوسط حرارت 1/13 7/13 7/10
ارتفاع ازسطح دريا 1500-1400 1600-1450 2000-1800
جهت شيب متفاوت جنوب وجنوب شرقي متفاوت
بافت خاك شني رسي رسي لوم و شني رسي شني رسي
منابع

1- كلوندي، .1381. جزوه درسي گياهان دارويي. مركز آموزش علمي كاربردي شهيد غلامي همدان.
2- قهرمان،احمد. فلور رنگي ايران. شماره 1041 ، كد004/064/091
3- قهرماني فرد، بهرام. 1372. بررسي اثر ضد قارچي گياه خوشاروزه روي درماتوفيتها در شرايط پايان نامه دكترا، دانشگاه علوم پزشكي ايران.
4-Asghari,gholamreza.2003.Essential oil constituents of Echinophora platyloba. Irranian Journal of Farmaceutical Research.pp.185-186
5- Final Position Paper on the Use of Herbal Medicinal Products Containing Methyl Eugenol. The european Agency for the Evaluation of Medicinal Products for Human Use. London 2004.Turkey.journal of Essential oil.
6-Rechinger -KH. 1984. Flora Iranica.


Ecological particulars Survey and Recognizing of Aromatic Plant Echinophora in Kurdistan
Jamal hasani
Agricultural and Natural Resources Research Center of Kurdistan
Email:hasani409@yahoo.com

Abstract
In order to studying ecological particulars and species recognizing genus of Echinophora this research was carried out in 1996-2001. Results showed that genus of Echinophora have one prennial only in Kurdistan (E. platyloba). This species was observated in 1400-2000m. altitude and clay-loam or sandy- clay soils texture of Sanandaj, Kamyaran and Qorveh areas. The Phonological stages of E. platyloba in Kurdistan is relatively long (April- November).
Keywords: Echinophora, Ecology, Aromatic plant, Kurdistan
 
بالا