مجموعه مقالات تخصصی گیاهان دارویی

["Pejman"]

30

30

مطالعه پراكنش گياه دارويي
M.Pop.ex B.Fedtsch. Eremurus kopetdaghensis
در دشت ميرزابايلو وآلمه (در پارك ملي گلستان)
سيد علي حسيني(سيدحبيب)١، قاسمعلي ابرسجي١ و منصور لطفي١
1- اعضاي هيأت علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان گلستان
گرگان - خيابان شهيد دكتر بهشتي - مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان گلستان - كد پستي 4915677555
پست الكترونيكي: gh_Abarsaji@yahoo.com ​

خلاصه

گونه Eremurus kopetdaghensis با نام فارسي سريش كپت‌داغي يا سريش خراساني گياهي است علفي پايا از خانواده Liliaceae (1) به ارتفاع40 تا 50 سانتيمتر كه در پارك ملي گلستان رويش دارد. ريشه اين گياه در صنعت و داروسازي كاربرد فراواني دارد. در صنعت از ريشه متورم آن چسب معروف صحافي تهيه مي‌شود و از نظر درماني نيز خواص متعددي دارد. بررسيهاي صورت گرفته از جمله مطالعات خاكشناختي نشان مي‌دهد كه اين گونه در نقاطي از پارك ملي گلستان كه هدايت الكتريكي آن (EC ) بين 43 /0 تا 59 /0 ميلي موس بر سانتيمتر و بافت خاك لومي تا لومي رسي باشد پراكنش بيشتري دارد (2). اين گونه در شيبهاي مختلف 40-10 درصد در ارتفاع 1800-1400متري مشاهده مي‌شود. ولي بيشتر در شيبهاي 40-20 درصد شمالي و ارتفاع 1800-1600متري پراكنش دارد. همچنين بررسي بارندگي منطقه نشان مي‌دهد كه اين گياه به ميزان بارندگي كمي نياز داشته و مقاومت قابل ملاحظه‌اي به خشكي دارد.
واژه‌هاي كليدي: Eremurus kopetdaghensis، پراكنش گياهي، گلستان


مقدمه

پارك ملي گلستان با 91845هكتار وسعت در شرق استان گلستان و در حوزه سه استان خراسان، سمنان و گلستان واقع شده است. حسن زاده كيابي و همكاران (1372) بر اساس روش آمبرژه پارك ملي گلستان را به اقليم‌هاي خشك در شرق وجنوب شرق، نيمه خشك درقسمت شمالي پارك و نيمه مرطوب در غرب و جنوب غربي تقسيم‌‌بندي كردند. پارك ملي گلستان با توجه به اقليم‌هاي مختلف داراي تنوع گياهي بسيار خوبي بوده و داراي 1302 گونه گياهي مي‌باشد كه اين تعداد متعلق به 542 جنس و107خانواده مي‌باشد. در ميان گونه‌هاي شناسايي شده جنس Eremurus از خانواده Liliaceae كه داراي هفت گونه مي‌باشد، گونه Eremurus kopetdaghensis به نام سريش خراساني يا سريش كپت‌داغي تنها گونه انحصاري ايران مي‌باشد و ساير گونه‌هاي اين گياه علاوه بر ايران در تركمنستان، افغانستان، پاكستان و آسياي مركزي نيز مي‌رويند(4). گونهEremurus kopetdaghensis با نام فارسي سريش كپت‌داغي يا سريش خراساني گياهي است علفي پايا از خانواده Liliaceae به ارتفاع40 تا 50 سانتيمتر كه در پارك ملي گلستان رويش دارد. ريشه اين گياه در صنعت و دارو سازي كاربرد فراواني دارد،در صنعت از ريشه متورم آن چسب معروف صحافي تهيه ميشود و از نظر درماني نيز ريشه آن داراي طبيعت گرم و خشك است (3). خواص متعدد آن درطب سنتي عبارتند از: درمان درد پهلو،سرفه،يرقان حاصل از صفراي سوخته، بيماري روده‌اي ورفع خشونت حلق نافع است.سوخته آن مدر و قاعده آور است، ضماد آن براي جوش خوردن استخوان شكسته، التيام جراحتهاي بد، گرفتگي عضله و-مفيد مي‌باشد.

مواد و روشها

وضيعت زمين شناختي محدوده مورد مطالعه براساس نقشه‌هاي 1:250000 سازمان زمين‌شناسي كشور ونقشه توپوگرافي 50000: 1 تعيين گرديد.محدوده مورد مطالعه در دشت ميرزابايلو و آلمه قرارگرفته است كه تقريبادر حد شرقي پارك ملي گلستان واقع مي‌شود. مطالعه خاكشناختي براساس تغييرات پوشش گياهي انجام گرفت و يا بعبارتي تغييرات پوشش گياهي تعيين كننده نقاط نمونه‌برداري بود. ازنقاط تعيين شده، به‌وسيله اوگر 15پروفيل از دوعمق صفر تا 25 و 25 تا 50 نمونه‌برداري شد. مطالعات هيدرولوژيكي و اقليم با توجه به نقشه‌هاي همباران و همدما براساس آمار ايستگاههاي هواشناسي اطراف منطقه مورد مطالعه تهيه شد و مورد بررسي قرار گرفت.


نتايج و بحث

نتايج حاصل از آزمايش خاك نشان مي‌دهد كه دامنه تغييرات EC خاك منطقه مورد مطالعه بين 25/0 تا 95/2 ميلي موس بر سانتيمتر مي‌باشد. در حالي كه بيشترين حضور و پراكنش گياه سريش در مناطقي است كه EC خاك آن در حداقل بوده است. همچنين تجزيه خاك پروفيل‌هاي حفرشده در محدوده مورد مطالعه نشان داد كه خاك غالب از نوع سيلتي لوم مي‌باشد. بررسيها نشان داد كه به رغم اينكه ساير بافتهاي خاك از قبيل لومي شني، لومي رسي شني كه نسبتا گسترش زيادي در منطقه مورد مطالعه دارند با اين وجود اين گياه در بافت خاك لومي رسي (عمق 25-0) و لومي (عمق50-25) با در نظر گرفتن ساير عواملي از قبيل EC وESP بسيار پايين بيشترين پراكنش را دارد. اين گياه در شيب‌هاي مختلف 10 تا40 درصد و در ارتفاع 1800-1400 مشاهده مي‌شود ولي در شيبهاي 40-20 درصد، غالبادر جهت شمالي و ارتفاع 1800-1600 بيشترين پراكنش را دارد. دامنه مقادير فسفر و پتاسيم قابل جذب در پروفيل‌هاي حفر شده به ترتيب 1 تا 8 و40 تا540 قسمت در ميليون مي‌باشد بر اساس حضور اين گياه در دامنه خاكهاي با 1 تا 2 قسمت در ميليون فسفر قابل جذب و110 تا 230 قسمت در ميليون پتاسيم قابل جذب نشان داد كه از لحاظ نياز به فسفر در حد بسيار پائين و از لحاظ نياز به پتاسيم قابل جذب تقريبا در حد متوسطي قرار دارد. بررسي آمار 15ساله نزولات در پارك و مطالعه نقشه‌هاي همدما و همباران نشان مي‌دهد كه دامنه نوسانهاي بارندگي در پارك ملي گلستان 150 تا 750 ميليمتر مي‌باشد.واز غرب به شرق بارشها كاسته مي‌شود و مناطق مرتفع از نزولات كمتري برخوردارند. با توجه به اين كه بيشترين پراكنش گياه سريش در ارتفاع 1800-1600مي باشد و محدوده مورد مطالعه هم در حد شرقي پارك واقع است نشان مي‌دهد كه اين گياه به رطوبت كم سازگاري دارد. روند تغييرات PH خاك در كل منطقه مورد مطالعه بسيار ناچيز بوده و بين خنثي تا قليايي (7 تا 8/7) است و نمي‌تواند تاثير قابل ملاحظه بر روي پوشش و حضور گياهان مختلف داشته باشد. به منظور توسعه و اهلي كردن اين گياه به نظر مي‌رسد ازلحاظ خواهشهاي اكولوژيكي توقع زيادي را طلب نمي كند و ويژگي خاصي كه براي رشد اين گياه در اين مطالعه مي‌توان به آن اشاره كرد نياز به ارتفاعات بالا مي‌باشد.

سپاسگزاري

بدين‌وسيله از مسئولان محترم مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان گلستان كه موجبات انجام اين تحقيق را فراهم نمودند تشكر و قدرداني مي‌گردد.

منابع

1- حسن‌زاده كيابي، بهرام و همكاران، 1372. پارك ملي گلستان، از انتشارات سازمان حفاظت محيط زيست.
2- حسيني، سيد علي، 1374. بررسي جوامع گياهي دشت ميرزا بايلو و آلمه در پارك ملي گلستان، پايان نامه كارشناسي ارشد دانشگاه تربيت مدرس.
3- زرگري، علي، 1368. گياهان داروئي، انتشارات دانشگاه تهران.
4- مظفريان، ولي، 1375، فرهنگ نامهاي گياهان ايران، انتشارات مؤسسه فرهنگ معاصر.



Investigation on distribution of medicinal plant
Eremurus kopedaghensis M.Pop.ex B.Fedtsch.
in DASHT -E - MIRZABAYLOU and ALMEH
(in GOLESTAN NATIONAL PARK)
Sayyed Ali Hosaini (Habib), Ghasem Ali Abarsaji & Mansour Lotfi
Members of scientific board of Agricultural and Natural Resources Research center of Golestan Province
E.mail: gh_abarsaji@yahoo. com

Abstract
Eremurus kopedaghensis is a grassy perennial plant with a height 40 to 50 Cm. The root of this plant has much application industry and pharmacy. Pedology studies showed this plant is distributed more in the places which has Ec between %43-%59 mmhos/cm and soil texture is loam to clay loam. This species is observed on the various slopes 10-40%and the height 1400-1800from sea level, but it is frequently distributed on the northern slopes 20-40% and the height 1600-1800m from sea level.
Key words: Eremurus kopedaghensis, Golestan National Park , Distribution

 

["Pejman"]

31

31

معرفي گياهان دارويي منطقه كوه آشتيان
ناصر حسيني
عضو هيأت علمي گروه گياهان دارويي دانشگاه اراك
اراك، خيابان شهيد بهشتي، كوچه علوم، دانشگاه اراك، گروه گياهان داروييemail: n-hosseini@araku.ac.ir.​

خلاصه

اين تحقيق شامل معرفي گياهان دارويي منطقه كوه آشتيان واقع در استان مركزي، 17 كيلومتري شمال شهرستان آشتيان مي‌باشد. ارتفاع منطقه m3020-2200 از سطح دريا، وسعت آن 964 هكتار و متوسط بارندگي و دماي منطقه طي يك دوره 10 ساله mm348 و c 47/12 مي‌باشد. مجموعه عوامل فوق سبب شده تا فلور منطقه غني و بالغ بر 261 گونه گردد كه از اين تعداد بر اساس منابع موجود 35 گونه متعلق به14 خانواده داراي خواص دارويي مي‌باشند.
واژه‌هاي كليدي: گياهان دارويي، معرفي، آشتيان


مقدمه

گياهان به عنوان موجودات پايه در زنجيره غذايي و در مواردي فرآورده‌هاي دارويي از ابتداي برخورد انسان با طبيعت توجه او را به خود جلب كرده‌اند. وابستگي شديد انسان به گياهان به ويژه از جنبه‌هاي غذايي و دارويي او را وادار كرده است تا در هر مرحله از تمدن خود به اشكال مختلف نسبت به شناسايي و جمع‌آوري گياهان اقدام كند. هم‌اكنون نيز با توجه به افزايش جمعيت و نياز بيشتر انسان به طبيعت به ويژه منابع طبيعي تجديد شونده به نظر مي‌رسد كه ادامه اين گونه مطالعات ضروري باشد تا بر اساس اطلاعات بدست آمده بتوان به استفاده صحيح از اين منابع و ارائه الگويي دقيق به منظور توسعه پايدار اقدام نمود. منطقه كوه آشتيان كه در شرق استان مركزي واقع شده، با وسعت 964 هكتار ارتفاع m3020-2200 از سطح دريا، متوسط بارندگي ساليانه mm348، متوسط دماي ساليانهC4/12،در 17 كيلومتري شمال شهرستان آشتيان و 95 كيلومتري شمال شهر اراك مركز استان قرار دارد. با توجه به كوهستاني بودن، بارندگي و دماي مناسب و همين طور قرق فصلي اين منطقه داراي تنوع گياهي و غناي گونه‌اي بالا مي‌باشد. به طوري كه مطالعة گياهان دارويي اين منطقه و نتايج حاصل از آن بدون ترديد مي‌تواند مورد استفاده دستگاههاي اجرايي و ساير محققان قرار گيرد.

مواد و روشها

به منظور آشنايي اوليه با منطقه مورد مطالعه در ابتدا اطلاعات پايه جمع‌آوري گرديد. چندين بازديد اوليه از منطقه بعمل آمد و وسائل مورد نيازبراي جمع‌آوري نمونه‌هاي گياهي تدارك ديده شد. بعد از اقدامات اوليه به دفعات جهت جمع‌آوري گياهان به منطقه مراجعه شد و در خاتمه نمونه‌هاي جمع‌آوري شده پس از آماده‌سازي بر اساس روشهاي مرسوم و با استفاده از منابع موجود شناسايي شدند (7 و 5 و 4) و گياهان دارويي آنها تشخيص داده شد (6 و 3 و 2 و 1).

نتايج و بحث

حاصل كار هفت ماهه جمع‌آوري گياهان منطقه شناسايي 261 گونه گياهي بود كه از اين تعداد بر اساس منابع در دسترس 35 گونه واجد خاصيت دارويي مي‌باشند. اين گونه‌ها 14 تيره گياهي تعلق داشته و تيره‌هاي Lamiaceae (نعناع) و Asteraceae (كاسني) به ترتيب با 9 و4 گونه دارويي در مكان بالاتري جاي دارند (جدول شماره 1). با توجه به مشاهدات فوق مي‌توان گفت كه منطقه كوه آشتيان با وجود وسعت كم به دليل اعمال مديريت جلوگيري از چراي بي‌رويه، قرق طولاني مدت و شرايط خاص اكولوژيكي داراي غناي گونه‌اي بالايي مي‌باشد به‌طوري كه مي‌توان از برخي گونه‌هاي دارويي با پراكنش وسيع و فراواني بالا به‌طور مستقيم بهره‌برداري نمود و يا با جمع‌آوري بذرهاي گياهان دارويي منطقه و كشت آنها در مناطقي با شرايط اكولوژيكي مشابه به غني‌سازي پوشش گياهي و فلور گياهان دارويي مناطق تخريب شده كمك نمود.

جدول شماره 1: اسامي علمي و فارسي گياهان دارويي كوه آشتيان
نام فارسي نام علمي
فراسيون سفيد Marrubium vulgare L.
بونه Mentha longifolia (L.) Hudson
چاي كوهي Stachys lavandulifolia Wahl.
آويشن Thymus fallax Fisch. & C. A. Mey.
آويشن Thymus fedtschenkoi Ronniger
كاكوتي كوهي Ziziphora clinopodioides Lam.
کاکوتي Ziziphora tenuir L.
Liliaceae
موسير Allium hirtifolium Boiss.
گل حسرت Colchicum Sp.
Malvaceae
ختمي بري Alcea neglecta Wallr.
پنيرك Malva neglecta Wallr.
Plantaginaceae
بارهنگ سرنيزه‌اي Plantago lanceopata L.
Poaceae (Graminae)
مرغ Cynodon dactylon (L.) Pers.
Polygonaceae
ريواس Rheum ribes L.
ترشك Rumex crispus L.
Rosaceae
شير خشت Cotoneaster mummularia Fisch. & C. A. Mey.
رز سفيد Rosa beggeriana Schrenk
نسترن وحشي Rosa canina L.
توت روباه Sanguisorba minor Scop.
Asteraceae (Compositae)
بومادران Achillea wilhelmsii C. Koch
بابونه بهاري Anthemis cotula L.
كاسني Cichorium intybus L.
گل قاصد Taraxacum Sp.
Berberidaceae
زرشك وحشي Berberis integrrima Bunge & Beach
Brassicaceae (Cruciferae)
قدومه Alyssum campester L.
كيسه كشش Capsella bursa - pastoris L.
خاكشير Descurainia sophia (L.) Schur.
Caryophyllaceae
چوبك Acanthophyllum microcephalum Boiss.
علف قناري Stellaria media Vill.
Convolvulaceae
پيچك صحراي Convolvu lus arvensis L.
Ephedraceae
ريش بز - عليجانك Ephedra intermedia Schrenk & C.A. Mey
Fabaceae (Legominosae)
گون كتيرايي Astragalus gossypinus Fich
گون Astragalus verus Oliver
يونجه زرد Lotus corniculatus L.
اكليل الملك Melilotus officinalis (L.) Desr.
Lamiaceae (Labiatae)
لبديسي Ajuga chamecistus Ging.
گزنه سفيد Lamium album L.

سپاسگزاري

بدين‌وسيله از كليه افرادي كه مرا در انجام اين تحقيق ياري نمودند به ويژه جناب مهندس گودرزي و ميرداوودي از مركز تحقيقات جهاد كشاورزي استان مركزي كمال تشكر و قدرداني را دارم.

منابع

1- تحقيقات گياهان دارويي و معطر، 1379-1377. جلد 6 و 5 و 2 و 1. مؤسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع، تهران.
2- زرگري، علي، 1377-1365. گياهان دارويي 5-1. انتشارات دانشگاه تهران
3- زمان، ساعد، 1374. گياهان دارويي، انتشارات صنوبر، تهران.
4- مبين، صادق، 1374-1350. رستني‌هاي ايران، 4-1. انتشارات دانشگاه تهران
5- مظفريان، ولي‌الله، 1373. رده‌بندي گياهي، 2-1. نشر دانش امروز، تهران.
6- ميرحيدر، حسين، 1372. معارف گياهي، 7-1 دفتر نشر فرهنگ اسلامي، تهران.
7- Rechinger, K. H., (ed.), 1963-1998. Flora Iranica, 1-173. Akademichie Druck of Botani. U. Verlagasantalt Geraz, Vienna, Publiscation.





Presentation Of Medicinal Plants In The Preserved Area Of Ashtian Mountain

Nasser Hosseini
Department of Medicinal plants, Arak University
email: n-hosseini@araku.ac.ir

Abstract
This investigation concerns the floristic study of the Ashtian Mountain, 17 and 110 km north of Ashtian and Arak, respectively. 2200 - 3080 m above sea level and about 964 acres, this area is located between 50◦1َ 20ً to 50◦3َ 25 eastern longitudes and 34 33 50ً to 34 37 36 northern latitudes.In order to conduct this research the area was surveyed and plant specimens were collected and dried based on custom methods. After seven months of work. It was found, based on the literature that, 261 existing species belonging to 178 genera and 46 flowering plant families. In addition, based on the literature 35 species were had medicine properties. These species were belonging to 14 families. Lamiaceae and Asteraceae families with 9 and 4 medicine species, respectively were found to be commonest families.
Keywords: Ashtian Mountain, Medicinal species

 

["Pejman"]

32

32

بررسي اکولوژيکي و پراکنش گياه اسانس دارEchinophora platyloba
در استان خراسان
غلامرضا حسيني بمرود1 ، حامد ظريف کتابي 2, ابراهيم موسوي1 ، اصغر پارياب 1 و مجيد دشتي 2
Gh_hosaini@yahoo.com
1- کارشناسان پژوهشي مرکز تحقيقات کشاورزي و منابع طبيعي خراسان 2- اعضاء هيئت علمي مرکز تحقيقات کشاورزي و منابع طبيعي خراسان
مشهد- بزرگراه شهيد کلانتري- حد فاصل ميدان جمهوري اسلامي و جهاد,مرکز تحقيقات کشاورزي و منابع طبيعي خراسان, ص پ- 1148-91735​

خلاصه

مطالعه حاضربه منظور بررسي اکولوژيک ، فنولوژيکي و پراکنش گونه گياهي اسانس دار خوشاريزه5 ياخارمشک با نام علمي Echinophora platyloba از خانواده Apiaceae در مناطق مختلف استان خراسان انجام گرفته است . نتايج نشان مي دهد که اين گياه از اواخر اسفند رشد رويشي خود را شروع نموده و در ارديبهشت و خرداد به گل رفته و در اواخر مهر ماه و اوايل آبان بذور آن رسيده و قابل جمع آوري مي باشد . اين گياه معرف شرايط اقليمي نيمه خشک سرد تا نيمه خشک فرا سرد مي باشد. بستر اصلي رويشگاههاي اين گياه را سنگهاي آهکي و آذرين تشکيل مي دهند . اين گياه در شيب هاي 3 تا 60 درصد و دامنه ارتفاعي بين 1500 تا 2100 متر از سطح دريا با متوسط بارندگي 250 تا 300 ميليمتر ، متوسط درجه حرارت ساليانه بين 5/12 تا 15 درجه سانتيگراد و ميانگين تبخير سالانه بين 2000 تا 3600 ميلي متر رويش مي يابد .
واژه هاي کليدي : اکولوژي ، گياهان داروئي ، رويشگاه .

مقدمه :

استفاده از گياهان اسانس دار در ايران از سابقه طولاني برخوردار مي باشد اسانسها به دليل نقشي که مي توانند در داروها داشته باشند داراي اهميت زيادي هستند ، توجه فزاينده به استفاده از گياهان داروئي ، به ويژه گياهان اسانس دار و فرآورده هاي معطر حاصل از آنها ، نقش و جايگاه اين ذخاير ارزشمند گياهي را در چرخه اقتصاد جهاني روشن تر نموده است . بطوريکه مصرف رو به افزايش اين گياهان علاوه بر کشورهاي در حال توسعه ، در ممالک پيشرفته نيز يکي از پارامترهاي مهم بهداشتي ، غذايي و دارويي به حساب مي آيد . لذا شناسايي دقيق و بررسي اکولوژيک مجموعه گونه هاي گياهان داروئي ، صنعتي و اسانس دار که بسته به شرايط اقليمي _اکولوژيک هر منطقه ، از تنوع و غناي گونه اي متفاوتي برخوردار مي باشند از اهميت ويژه اي برخوردار مي باشد ،که با توجه به اهميت اين چنين گياهاني ضرورت دارد مطالعات جامعي از جنبه هاي مختلف اکولوژيک در مورد آنها انجام شود .

مواد و روشها

با بررسي منابع و انجام عمليات ميداني ، مناطق پراکنش اين گياه در سطح استان خراسان شناسائي شد موارد مورد تحقيق در رويشگاههاي اين گونه عبارت بودند از : درصدشيب ، جهت جغرافيايي ، ارتفاع از سطح دريا ، بافت خاک ، اقليم ، متوسط بارندگي سالانه ، ميانگين درجه حرارت و تبخير ساليانه ، درصد پوشش ، بهترين رويشگاه از لحاظ فراواني ، تراکم ، گياهان عمده همراه و فنولوژي(مراحل رويشي، زايشي، گلدهي و بذر دهي). با استفاده از دستگاه GPS مختصات جغرافيايي هر رويشگاه و ارتفاع از سطح دريا مشخص گرديد و خصوصيات گياهشناسي گونه نيز با استفاده از منابع بررسي شد و با پيمايش عرصه اي وضعيت پوشش گياهي ، گياهان همراه ، تراکم ، درصد پوشش ، مراحل مختلف فنولوژيک گياه مورد بررسي و مطالعه قرار گرفت ، در هر رويشگاه نمونه خاک از عمق صفر تا 30 سانتيمتري تهيه و جهت آناليز به آزمايشگاه خاک ارسال گرديد ، وضعيت اقليمي رويشگاهها با استفاده از آمار و اطلاعات ايستگاههاي سينوپتيک تربت حيدريه و نيشابور و همچنين با استفاده از نقشه هاي هم اقليم ، همدما، همباران و هم تبخير(جاماب) 1 در محيط Ilwis و کراس اين لايه هاي مختلف اطلاعاتي بر روي نقشه پراکنش استخراج گرديد.

نتايج و بحث

از مناطق مختلفي که درسطح استان خراسان درغالب اين بررسي مورد مراجعه قرار گرفت،سه رويشگاه درمناطق کامه علياي تربت حيدريه،باغرود،خرووميرآباد نيشابورو حدفاصل تربت حيدريه به خواف4شناسايي گرديد(نقشه1).
با توجه به اطلاعات استخراج شده مشخص گرديد که گونه گياهي اسانس دار Echinophora platyloba گياهي است از خانواده Apiaceae با ساقه اي منفرد ، از پايين منشعب به رنگ سبز متمايل به زرد ويامتمايل به آبي،ضخيم ومحکم با شاخکهاي درهم شده که داراي بن پايا نيز مي باشد برگ در اين گياه درقسمت پاييني پهن دراز با تقسيمات شانه اي که درانتهاخاري شده وبرگهاي فوقاني تحليل رفته وبه برگچه هاي خطي تقليل يافته ودرانتها خاري شده بوده و گل متمايل به زردومجتمع درچرخه هاي کوچک مي باشد3. اين گياه از اواخر اسفند رشد رويشي خود را شروع نموده (عکس شماره 1) و در ارديبهشت و خرداد به گل رفته (عکس شماره 2)و در اواخر مهر ماه و اوايل آبان بذور آن رسيده و قابل جمع آوري مي باشد(عکس شماره 3) .


عکس 1 ، 2 و 3 : مراحل رويشي و گلدهي و رسيدگي بذر در گياه Echinophora platyloba
اين گياه معرف شرايط اقليمي نيمه خشک سرد تا نيمه خشک فرا سرد بوده و در دامنه هاي برفگير کوههاي نسبتا مرتفع متشکل از سنگهاي آهکي و آذرين2 و در شيب هاي 3 تا 60 درصد و دامنه ارتفاعي بين 1500 تا 2100 متر از سطح دريا با متوسط بارندگي 250 تا 300 ميليمتر ، متوسط درجه حرارت ساليانه بين 5/12 تا 15 درجه سانتيگراد و ميانگين تبخير سالانه بين 2000 تا 3600 رويش مي يابد . از نظر خاکشناسي رويشگاههاي اين گياه کاملايکنواخت نيست چراکه ازنظرفيزيوگرافي درتيپ اراضي تپه اي قرار گرفته که به علت پستي و بلنديهاي موجود در اين رويشگاهها،بطورطبيعي عمق خاک سطحي رادچار تغييراتي نموده است،با توجه به نتايج آزمايشات خاکشناسي ميزان متوسط اسيديته خاک رويشگاههاي اين گياه 69/7 و هدايت الکتريکي آنها 63/2 دسي موس بر متر مي باشدکه ازگروه خاکهاي ليتوسل و ريگوسل آهکي ميباشند.افراد محلي ازاين گياه جهت خوش طعم نمودن مواد غذائي از قبيل ماست و دوغ و... استفاده به عمل مي آورند .
سپاسگزاري :
ازهمکاران واحدکارتوگرافي بخش تحقيقات جنگل و مرتع مرکز تحقيقات خراسان نهايت تشکر و قدر داني را دارم .
منابع :

1 - مشاورين جاماب.1370،طرح جامع آب کشور،گزارشات هوا و اقليم . وزارت نيرو .
2 - پارياب،اصغر.1376.پوشش گياهي منطقه تربت حيدريه . موسسسه تحقيقات جنگلها و مراتع . نشريه شماره 154.
3 - مظفريان ، ولي ا... . 1362 . گياهان خانواده چتريان در ايران. موسسه تحقيقات جنگلها ومراتع.نشريه شماره 35.
4 -Rechinger , K . H . 1984 . Flora Iranica , Akademi che Druck . U . verlagsans talt Graz - AUSTRIA .
5- Asghari, gholamreza. 2003.Essential oil constituents of Echinophora platyloba DC.iranianjournal of pharmaceutical Research.



نقشه 1: پراکنش گياه Echinophora platyloba در استان خراسان

Ecological study and distribution of Echinophora platyloba in khorassan.
Abstract
Ecology, phenology and distribution of Echinophora platyloba (Apiaceae) were studied in khorassan. Results showed that vegetation phase initiated in middle-March and changed to reproduction phase from early May continued to early June. Seeds were matured late in October. Echinophora platyloba habitats are located in cold semi-arid and very cold semi-arid climates. Parent materials are volcanic and lime stone. Its habitats altitude range from 1500-2100 m , with slope of 3-60%. Mean annual precipitation, evaporation and temperature are 250-300mm, 12.5-15 degree centigrade and 2000-3600mm, respectively.
Keywords: Ecology , medicinal plant , habitat .

 

["Pejman"]

33

33

تعيين برخي از خصوصيات فردي و فنولوژيكي گياه دارويي سرخاب كولي Phytolacca americana L. در استان گلستان
سيد علي حسيني (سيد رضا) 1، قاسمعلي ابرسجي1 و سيد علي حسيني (سيدحبيب) 1
1- اعضاي هيات علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي گلستان
گرگان - خيابان شهيد بهشتي - مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي گلستان - ص پ 4915677555
پست الكترونيكي : Seidalihoseini @Yahoo.com ​

خلاصه

به‌منظور بررسي برخي از خصوصيات فردي و فنولوژيكي گونهL. Phytolacca americana رويشگاه ليوان در بندرگز انتخاب گرديد و برخي از عوامل گياه از جمله ارتفاع، در صد پوشش تاجي، عمق نفوذ ريشه و متوسط طول و وزن خوشه خشك و تر، وزن هزار دانه و فنولوژيكي در عمليات صحرايي و آزمايشگاهي تعيين شدند . نتايج برخي از مشخصات فردي گونه سرخاب نشان مي‌دهد كه ارتفاع آن260- 290 سانتيمتر، در صد پوشش تاجي هر بوته 4/1 - 8/4 مترمربع، عمق نفوذ ريشه 120 سانتيمتر، متوسط طول خوشه 6 /17 سانتيمتر، متوسط وزن خوشه خشك و تر به‌ترتيب: 6/4، 2/16 گرم و وزن هزار دانه 847/5 گرم مي‌باشد . نتايج حاصل از فنولوژيكي نشان مي‌دهد كه رشد رويشي سرخاب معمولا از فروردين ماه شروع و تا اواخر تابستان ادامه مي‌يابد، گلدهي آن از خرداد آغاز و تا اواخر مهر ماه خاتمه مي‌يابد . شروع تشكيل ميوه نيز از اوايل تيرماه شروع مي‌شود و بعد از حدود يك ماه ميوه‌ها شروع به رسيدن مي‌كنند و سرانجام بعد از مهر بذر‌ها قابل برداشت مي‌شوند .
واژه‌هاي كليدي: خصوصيات، فنولوژيكي، سرخاب


مقدمه

اين تحقيق‌ در استان گلستان و درشهرستان بندرگز، منطقه ليوان و در ارتفاع 112 متري از سطح دريا، اقليم معتدل مرطوب و بارندگي8/636 ميليمتر در طي سالهاي 82 و 83 انجام گرفته است. سرخاب كولي گياهي است دائمي از خانواده ‍Phytolaccaceae . تميس گياهي است علفي، چندساله، داراي ريشه ضخيم و ساقه‌اي منشعب، گوشتدار، به ارتفاع 1 تا 2 متر . برگها بيضوي دراز نوك تيز، گلهاي آن كوچك، گلي رنگ ، ميوه به صورت سته به رنگ بنفش و محتوي شيره قرمز رنگ (1) . اين گونه در شمال به سرخاب كولي، سرخاب و جوكي سرخاب معروف است (2). در ايران اين گياه در استانهاي گيلان، مازندران، گلستان (بندرگز، گرگان، گرگان رود) رويش دارد (1,2,3,4).
خواص درماني : ميوه آن داراي اثر مسهلي و اعضاي مختلف آن مانند ريشه، اثر قي آور دارد . گرد ريشه گياه به شدت عطسه آور است . موثر ترين قسمت اين گياه، ريشه آن است، ولي برگ و ميوه گياه نيز مانند ريشه، اثر قي‌آور ظاهر مي‌نمايند . براي آن اثر مخدر ملايم نيز ذكر شده است(1) .بعنوان يك گياه رنگي از ميوه سرخاب استفاده مي‌شود، همچنين از برگهاي جوان آن كه محتوي ويتامين مي‌باشد به‌عنوان سبزي مصرف مي‌شود (4).


مواد و روشها

جهت شناخت برخي از خصوصيات فردي اين گونه در مراحل مختلف فنولوژيكي اين گونه به رويشگاه آن در منطقه ليوان بندرگز عزيمت نموده و نسبت به نمونه برداري برخي از اندام‌هاي گياه سرخاب كولي از جمله خوشه ميوه رسيده اقدام شد. در رويشگاه نيز ارتفاع و پوشش تاجي گياه با متر اندازه‌گيري شد، همچنين عمق نفوذ ريشه با درآوردن ريشه از عمق خاك تعيين شد . نمونه‌هاي جمع آوري شده در عمليات صحرايي در آزمايشگاه مركز تحقيقات منتقل گرديد و متوسط طول دمگل خوشه و متوسط طول خوشه با متر، متوسط وزن خوشه تر، متوسط وزن خوشه خشك شده، متوسط وزن يك ميوه تر و متوسط وزن يك ميوه خشك شده با ترازوي ديجيتال، درصد رطوبت ميوه با استفاده از آون اندازه‌گيري شدند (اعداد متوسط وزن و طول از 50 نمونه بدست آمده است). لازم به ذكر است كه تعداد ميوه در هر خوشه، تعداد بذر در هر ميوه و وزن هزار دانه اندازه‌گيري شد. جهت مطالعه فنولوژيكي تعدادي پايه گياهي از گياه سرخاب كولي در رويشگاه آن انتخاب و در فاصله زماني هر هفته يا ماهي يكبار نسبت به يادداشت برداري از مراحل مختلف فنولوژيكي آن اقدام شد . مراحل فنولوژيكي شامل : مرحله شروع رشد، مرحله گلدهي، مرحله تشكيل ميوه، مرحله رسيدن ميوه و مرحله اتمام دوره زندگي يا زوال گياه مي‌باشند .

نتايج و بحث

مشخصات فردي گونه : نتايج نشان مي‌دهد كه گونه سرخاب كولي داراي حداقل ارتفاع در حاشيه جاده‌ها با متوسط 185 سانتيمتر و حداكثر 290 سانتيمتر در حاشيه اراضي زراعي مي‌باشد ، همچنين درصد پوشش تاجي هر بوته در حاشيه اراضي زراعي 8/4 مترمربع و در حاشيه جاده‌ها 4/1 مترمربع مي‌باشد . ساير عوامل به شرح زير مي‌باشد: متوسط وزن يك ميوه تروخشك به‌ترتيب 299/0 092/0 گرم - متوسط وزن خوشه تر و خشك به‌ترتيب 2/16و 6/4 گرم - متوسط تعداد ميوه روي هر خوشه 52 عدد و حداكثر 99 عدد - متوسط تعداد بذر در هر ميوه 4/9 عدد و حداكثر 11 عدد - متوسط طول خوشه و دمگل 6/17 و 9 سانتيمتر - درصد رطوبت ميوه 2/69 درصد - عمق نفوذ ريشه 120 سانتيمتر .
فنولوژيكي : نتايج حاصل از مطالعه فنولوژيكي نشان مي‌دهد رشد رويشي سرخاب كولي از فروردين ماه شروع و تا اواخر تابستان ادامه مي‌يابد، گلدهي آن از خرداد آغاز و تا اواخر مهر ماه خاتمه مي‌يابد. شروع تشكيل ميوه نيز از اوايل تيرماه شروع مي‌شود و بعد از حدود يك ماه ميوه‌ها شروع به رسيدن مي‌كنند و سرانجام بعد از مهر بذر‌ها قابل برداشت مي‌شوند . اتمام مراحل فنولوژيكي كه معمولا با خشك شدن گياه همراه است و بعد از آبان ماه شروع مي‌شود. گياه سرخاب كولي از جمله گياهاني است كه ما مي‌توانيم همزمان مرحله گلدهي، ظهور ميوه نارس، ميوه رسيده و بذر آن را ببينيم . گلدهي اين گياه طوري است كه ابتدا گلهاي نزديك دمگل شكوفا مي‌شوند و بعد گلهاي راس گل آذين باز مي‌شوند، رسيدن ميوه نيز همين‌طور.
تكثير : ازدياد اين گياه از طريق بذر صورت مي‌گيرد . بذر اين گياه به رنگ بنفش و وزن هزار دانه آن معادل 847/5 گرم است . در صورتي‌كه بذر آن اواخر اسفند و اوايل فروردين كشت شود براحتي جوانه خواهد زد . ميزان بذر مورد نياز براي هرهكتار زمين 200 تا 500 گرم مي‌باشد .
آفات : از آفات مهم اين گونه تشي است كه به ريشه‌هاي آن صدمه وارد مي‌كند . ميوه سرخاب كولي پس از رسيدن توسط خرس و همچنين پرندگان مصرف مي‌شود .
با توجه به پراكنش جغرافيايي نسبتاَ كم گياه سرخاب كولي درشمال ايران و استان گلستان كه بيشتر در حاشيه جاده‌ها و اراضي زراعي مي‌باشند، به‌منظور حفظ ذخيره ژني اين گياه لازم است بذر آن جمع آوري و در بانك ژن گياهي و كلكسيونهاي گياهان دارويي نگهداري و كشت شوند . همچنين به‌جهت كاربرد زيادي كه در طب گياهي و صنعت دارد استفاده‌هاي بهينه از اين گياه كم آشنا صورت پذيرد .

منابع

1- زرگري، علي (1376)، گياهان داروئي، جلد چهارم، ص208-211، انتشارات دانشگاه تهران
2- قهرمان، احمد، (-)، فلور رنگي ايران، كد 29، انتشارات موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع كشور
3 - Rechinger , K (1966) , Flora Iranica Volume 35, Phytolacaceae, Akademische Druck-u . Verlagsanstalt.Graz.
4- Zohary , M , (1966) , Flora Palaestina , part one , text , the israel academy of sciences and humanities.


Identification of some individual and phonological characteristic of Phytolacca americana L. species in Golestan Province
Sayyid Ali Hossaini (Reza) , Ghasem Ali Abarsaji & Sayyid Ali Hossaini(Habib)
Members of scientific board of Agricultural and Natural Resources Research center ofGolestan Province
E.mail : seidalihosaini@yahoo. com

Abstract
In order to investigate on some of characteristic and phenology of Phytolacca americana L. species , the Livan site of the Bandarg Gaz of the Golestan province was selected. In this investigation , some of plant factors for instance plant height, canopy percent, root penetration and mean cluster length and also phenology of this plant were studied. Resalts obtained show that the Phytolacca americana L. has a height between 185 to 290 cm. Also the canopy cover is between 1.4 to 4.8 m- percent. The mean weight of fresh and dry cluster weight are 16.2 and 4.6 gr respectively. Phenology stages of this plant occurred from April to late November .
Key words : Phenology, Individual characteristic, Phytolacca americana L

 

["Pejman"]

34

34

بررسي برخي از خصوصيات اكولوژيكي گونه تميس(Tamus communis L.)
در استان گلستان
سيد علي حسيني (سيد رضا)1 ، قاسمعلي ابرسجي1 و منصور لطفي1
1- اعضاي هيات علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي گلستان
گرگان - خيابان شهيد بهشتي - مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي گلستان - ص پ 4915677555 - تلفن : 4 - 3350063
پست الكترونيكي : Seidalihoseini @Yahoo.com​

خلاصه

گياه تميس يا Tamus communis L. يكي از گونه‌هاي دارويي ايران است كه بيشتر در نواحي جنگلي شمال ايران رويش دارد . تميس گياهي است پايا و بالارونده از خانواده Dioscoreaceae. اين تحقيق با هدف شناسايي برخي از خصوصيات اكولوژيكي گياه تميس در طي سالهاي 82 و 83 در استان گلستان به اجرا در آمده است . مطالعات نشان مي‌دهد اين گياه در استان گلستان در مناطق بندرگز، علي آباد، مينودشت، پارك ملي گلستان و گليداغ پراكنش دارد، حداقل ارتفاع رويشگاه اين گونه 550 متر و حداكثر 1950 متر بالاتر از دريا است . اين گونه در اقليم مرطوب معتدل تا نيمه مرطوب سرد وهمچنين بارندگي بين 600 تا بيش از 800 ميليمتر سازگاري دارد . شروع رشد اين گونه در اوايل فروردين ماه و گلدهي آن از اوايل خرداد و رسيدن ميوه معمولا از مرداد تا آبان ماه مي‌باشد . ازدياد گياه تميس هم از طريق بذر و هم از طريق ريزوم انجام مي‌گيرد. از نظر خواص درماني كليه قسمتهاي گياه مانند ريزوم، جوانه‌ها، ميوه اثر مدر، قي آور و مسهلي دارند . ريزوم گياه اثر مخصوصي در دستگاه ترشح ادرار و رحم دارد، به طوري‌كه مصرف آن موجب زياد شدن ترشحات ادرار و برقراري قاعدگي مي‌شود .
واژه‌هاي كليدي: اكولوژيكي، تيمس، خصوصيات


مقدمه

يكي از گياهان دارويي ايران كه تابه حال كمتر به آن پرداخته شده گياه تميس مي‌باشد كه در اين مقاله سعي شده است با برخي از خصوصيات اكولوژيكي آن مورد بررسي قرار گيرد . تميس گياهي است دائمي از خانواده Dioscoreaceae . اين گياه در مناطق مختلف به نامهاي مختلف معروف است. در رشت به تميس، در لاهيجان به رزك و در كردستان به بمبلي بوزو يا بامبلي روزو شهرت دارد (1، 3,2).
در مورد خصوصيات اكولوژيكي اين گونه اطلاعات زيادي در دست نيست . قهرمان (2، 3)، زرگري(1), ريشينگر (6) و آخاني (5) پراكنش اين گونه در ايران و پارك ملي گلستان و همچنين خصوصيات گياهشناختي آن را شرح داده‌اند . مرادي (4) جستجوي ديوزژنين و ساپونين در گياه تميس و ارتباط آن با تركيبهاي قندي را بررسي كرده است. اين گونه در منطقه وسيعي از اروپا و آسيا رويش دارد. در ايران تميس در استانهاي مازندران، گيلان، گلستان، آذربايجان، كردستان و لرستان پراكنش دارد (1,2,3,5,6).

مواد و روشها

به‌منظور بررسي خصوصيات اكولوژيكي گياه تميس در استان گلستان ابتدا با استفاده ار نقشه توپوگرافي 250000 :1 پراكنش اين گونه با استفاده از منابع (1,2,3,5,6) و عمليات صحرايي تعيين شد. در عمليات صحرايي ارتفاع از سطح دريا، جنگلي يا مرتعي بودن، كوهستاني يا جلگه‌اي بودن،آفتاب گير يا سايه دار بودن رويشگاههاي تميس يادداشت گرديد. براي مطالعه فنولوژيكي در دوره رشد، هر ماه يك بار يادداشت برداري از مراحل مختلف فنولوژي كه شامل مرحله رشد رويشي، گلدهي،تشكيل ميوه و رسيدن بذر مي‌باشد انجام گرديد. آمار آب و هواشناسي نيز از نزديك ترين ايستگاه هواشناسي رويشگاهها استفاده گرديد .

نتايج و بحث

پراكنش تميس در استان گلستان : 1- بندرگز (6). 2- علي آباد، افرا تخته در ارتفاع 1500-1700 متري از سطح دريا، در اراضي جنگلي كوهستاني، با بارندگي 600 ميليمتر. 3- مينودشت، لوه در ارتفاع 1450 متري از سطح دريا، در اراضي جنگلي، با بارندگي 760 ميليمتر . 4 - پارك ملي گلستان، در ارتفاع 550 - 1950 متري بالاتر از سطح دريا، دراراضي جنگلي ارتفاع پايين، كوهستاني و صخره‌اي با بارندگي بين 646 - 866 ميليمتر 5 - كلاله، گليداغ (1). از نظر انتشار جغرافيايي گياه تميس جزء گياهان اروپا - سيبري و مديترانه‌اي است و از نظر فرم رويشي جزء گياهان ژئوفيت است . در استان گلستان اين گونه در اقليم مرطوب معتدل تا نيمه مرطوب سرد مي‌رويد .

خصوصيات رويشگاهي اين گونه

اين گياه معمولا در مناطق جنگلي رويش دارد، البته در حالت نيمه سايه جنگل در مقايسه با حالت آفتابي رشد بهتري دارد. اين گياه در خاكهاي مرطوب و زهكش شده رشد خوبي دارد و معمولاَ خاكهاي رسي سنگين و متوسط را به خاكهاي سبك ماسه‌اي ترجيح مي‌دهد . ازدياد گياه تميس هم از طريق بذر و هم از طريق ريزوم انجام مي‌گيرد . بذر اين گياه براي جوانه زدن به يك دوره سرما نيازمند است، بنابراين پس از كاشت بذر، در بهار سال بعد جوانه مي‌زند (4). رشد اين گونه پس از پشت سر گذاشتن دوره سرما , از اوايل فروردين ماه شروع و تا اواخر ارديبهشت ماه ادامه مي‌يابد. گلدهي آن از اوايل خرداد شروع و تا مرداد ماه خاتمه مي‌يابد. رسيدن ميوه معمولا از مرداد ماه شروع و تا اواخر آبان ماه ادامه مي‌يابد و سرانجام بذر آن مي‌رسد .
خواص درماني: كليه قسمتهاي گياه مانند ريزوم، جوانه‌ها، ميوه و غيره داراي طعم تند و سوزاننده و اثر مدر، قي آور و مسهلي دارد. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه ريزوم گياه اثر مخصوصي در دستگاه ترشح ادرار و رحم دارد، به‌طوري‌كه مصرف آن موجب زياد شدن ترشحات ادرار و برقراري قاعدگي مي‌شود(1). با توجه به خصوصيات رويشگاهي اين گونه كه در شرايط آب و هوايي شمال ايران به راحتي رشد و تكثير مي‌يابد، به توسعه كشت آن مبادرت ورزيد تا از آن به‌عنوان يك ماده اوليه جهت تهيه دارو استفاده نمائيم .

منابع

1- زرگري، علي (1376) گياهان دارويي جلد 4، ص 666-669، انتشارات دانشگاه تهران
2- قهرمان، احمد (1373) كورموفيت‌هاي ايران جلد 4 ص 471، انتشارات نشر دانشگاهي
3- قهرمان، احمد (-) فلور رنگي ايران كد 144، انتشارات موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع كشور
4- مرادي،زهره (1381) جستجوي ديوزژنين و ساپونين‌ها در گياه تميس و ارتباط آن با تركيبات قندي، پايان نامه كارشناسي ارشد، كروه زيست شناسي دانشكده علوم ، دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي گرگان .
Akhani , H (1998) Plant biodiversity of. 5- Golestan national park , Stapfia
6- Rechinger , K (1973) , Flora of Iranica Volume 104, Dioscoreaceae , Akademische Druck-u . Verlagsanstalt.Graz.


An Investigation on some of ecological characteristics of Tamus communis L. species in Golestan province
Sayyid Ali Hosaini- , Ghasem Ali Abarsaji- & Mansour Lotfi -
1-Members of scientific board of Agricultural and Natural Resources Research center of
Golestan Province
P.O.Box : 4915677555 Tel : 3350063-4 E.mail : seidalihoseini@yahoo. com

Abstract
Tamus communis L. is one of perennial and medicinal plant of Iran which often grows in forest regions of the North of Iran and it is from Dioscoreaceae family.This plant is distributed in Bandargaz, Aliabad ,Minoodasht , Golestan National Park and Golidagh between 550 to 1950 m from sea level with the rainfall between 600 to more than 800 mm.phenology stages of Tamus communis L. occure from early April to November . Reproduction of this plant is conducted by seed or rhyzom . All parts of Tamus communis L. have diuretic , emetic and purgative effects . The rhyzom has an especial effect on excretion of urine system
Key words: Tamus communis L. , Ecological characteristics , Golestan province

 

["Pejman"]

35

35

خصوصيات اكولوژيكي مهمترين گياهان داروئي شورروي منطقه دشت گرگان
*حشمتي ، غلامعلي و** بهاره بهمنش
*دانشيار و **دانشجوي كارشناسي ارشد مرتعداري دانشكده مرتع و آبخيزداري، دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي گرگان​

خلاصه:

بعضي از گونه هاي شورروي را طي قرنهاي متمادي بعنوان گياه دارويي مورد استفاده قرار مي دهند که اطلاعات زيست شناسي زيادي در باره اهميت، خصوصيات شيميايي گياهي، سم شناسي و داروسازي آنها وجود ندارد. هدف از انجام اين مطالعه معرفي مهمترين گونه هاي دارويي شورروي، بخش مفيد و خصوصيات اکولوژيکي آنها در دشت گرگان بود. اين مطالعه بر اساس روش فيزيونومي-فلورستيک و با هدف شناسايي گياهان شورروي دارويي انجام پذيرفت و 10 گونه مهم دارويي شورروي معرفي گرديد. اکثر گونه هاي دارويي، بوته و علفي بوده که در حد EC 4 تا 64 گسترش يافته و پنج گونه از اين گياهان در چراي دام هم مورد استفاده قرار ميگيرد. با توجه به اهميت اين گياهان، ضرورت مطالعه بيشتر روي ارزش دارويي آنها احساس ميشود.
کلمات کليدي: گياهان دارويي شورروي، دشت گرگان، مشخصات اکولوژيکي.


مقدمه:

بعضي از گياهان دارويي شورروي را مردم مناطق مختلف بصورت سنتي بعنوان گياهان داروئي استفاده ميکنند (1). ولي مطالعات دقيقي روي اهميت ،خصوصيات شيميايي گياهي، داروشناسي، سم شناسي و پزشکي آنها انجام نشده است (6). گياهان شورروي، يك نوع پوشش گياهي طبيعي مراتع دشت گرگان مي‌باشند كه كمتر مورد استفاده دام بوده و بيشترجنبه كاربري داروئي در نزد مردم بومي دارند ضرورت شناخت خصوصيات اکولوژيکي و مطالعات مربوط به سازگاري آنها با توجه به اهميت دارويي آنها احساس ميشود. اين در حالي است که يك گروه از پژوهشگران پيش بيني مي كنند كه بتوانند گياهاني توليد كنند كه قادر به رشد در شرايط گلخانه اي و يا آب دريا باشند(5). اين گروه مدعي هستند كه ژني شناسايي شده كه به گياه كمك مي كند تا نمك اضافي را قبل از آسيب زدن به آن دفع كرده و در شرايط نامساعد محيطي بتواند خود راحفظ مي كند. بطوريکه نتايج تحقيقات آنها منجر به توليد ارقام گوجه فرنگي و برنجي شده كه در خاكهاي خيلي شور رشد كرده و در دما و رطوبت پايين به خواب مي روند. هدف از اين بررسي معرفي گونه هاي مهم دارويي مقاوم به شوري، اندام مورد استفاده و خصوصيات درماني آنها در منطقه دشت گرگان است.
روش تحقيق:

اين مطالعه در منطقه دشت گرگان از غربي ترين نقطه (24- متر ارتفاع از سطح دريا) در حاشيه درياي خزر تا شرق منطقه در مراوه تپه که داراي متوسط mm230 بارندگي و mm1488 تيخير و تعرق در سال مي باشد، انجام شد. مناطق شور روي در نتيجه پيمايش صحرائي شناسائي و خصوصيات فلورسيك منطقه به روش فيزيو نومي-فلورسيك ارزيابي گرديد. از ليست فلور منطقه با توجه به نتايج آزمايشگاهي خاكها براي هر منطقه گونه هاي داروئي مقاوم به شوري شناسائي گرديد و خصوصيات داروئي انها از منابع علمي قابل دسترس استخراج شد.
نتايج و بحث:

بر اساس برداشتهاي صحرائي و مطالعات كتابخانه اي، ليست گونه هاي داروئي شورروي همراه با خصوصيات اكولوژيكي آنها به شرح جدول (1) معرفي مي‌گردد. لازم به ذكر است كه گياهان موصوف دراراضي با اسيديته 5/8 - 5/6 و EC 14 تا 65 ميلي موس ودامنه ارتفاعي 10- تا 40 متر از سطح دريا گسترش يافته اند.
گياهان شورروي را تحت 7 نوع کاربري (اصلاح اراضي، زراعت قابل آبياري با آب شور، علوفه دام، گياهان دارويي، جهت تامين سوخت، بعنوان سايه و ايجاد سايبان و به منظور ترسيب کربن) معرفي کرده اند (6) که يکي از آنها استفاده بعنوان گياهان دارويي ميباشد. از ليست فلورستيك منطقه 10 گونه (قليا، درمنه دشتي، كيسه كشيش، پنيرك، خارشتر، ينجه زرد، بارهنگ تخم مرغي، بارهنگ پنجه غازي، پامچال صحرائي، كرساكرتيكا) بهترين رشد و گسترش را در منطقه دارند. گونه هاي قليا، درمنه دشتي، خارشتر و يونجه زرد علاوه بر استفاده علوفه اي جهت تعليف دام، داراي کاربري دارويي نيز مي باشند گونه هاي قليا و بارهنگ پنجه غازي بالاترين حد شوري را تحمل مي‌كنند (Ec= 64dSm-1) و در حالي است كه گونه هاي يونجه زرد وكيسه كشيش كمترين حد شوريEc=4 dSm-1) ). گياهان دارويي منطقه از فرم رويشي بوته و فورب بوده و گراسها دراين گروه قرار نگرفتند. گونه هاي قليا و كرسا كرتيكا در تصفيه خون مورد استفاده قرار مي گيرند وگونه هاي پامچال، يونجه زرد صحرائي وكيسه كشيش به ترتيب بعنوان خلط آور،آرام كننده:بند آورنده خون مطرح مي باشند.
منابع مورد استفاده :

1- توكلي صابري ، محمد رضا و محمد رضا صداقت (1368) گياهان داروئي (ترجمه).چاپ گلشن ، تهران
2-حشمتي ،غلامعلي (1370)مطالعه ژئوبوتاليكي دشت آق قلا پايانامه كارشناسي ارشد مرتع داري دانشكده منابع طبيعي كرج
3-حشمتي ، غلامعلي (1378) معرفي زمين شناسي، خاك، تيپ پوشش گياهي و گونه هاي كليدي استان گلستان. علوم كشاورزي و منابع طبيعي
4-زرگري ، علي (1381) گياهان داروئي، جلد 1 انتشارات دانشگاه تهران
5. Murphy, P. (2004). Gene firm pioneers desert crops. The Guardian, May,21.
6. Squires. V.R, and Ayoub, A.T. (1994). Halophytes as a resource for livestock and for rehabilitation of degraded lands. Kuwer Academic Publisher, London.
7.Batanouny, K.A. (1994). Halophytes and halophytic plant communities in the Arab region: their potential as a rangeland resource. In: (Eds. ) Squires. V.R, and Ayoub, A.T. P 138-163. Halophytes as a resource for livestock and for rehabilitation of degraded lands. Kuwer Academic Publisher, London

جدول 1. مشخصات رويشگاهي و داروئي 10 گونه داروئي شورروي دشت گرگان (1و 3و4)
نام فارسي پراكنش در منطقه خواص درماني بخش مفيد تيپ بيولوژيك نام گونه
قليا غرب درياچه آلاگل تصفيه كننده خون و مدر كليه قطعات گياه كريبتوفيت Salicornia herbacia
درمنه دشتي تپه تنگلي رفع كرم،سرفه وسردرد پاجوشهاي گلدار كامئوفيت Artemisia siberi
كيسه كشيش تپه اينچه بند آورنده خون شكوفه دار خشك تروفيت Capsell abursapastoris
پنيرك جاده تپه اينچه به صوفيكم رفع التهاب مهبلي گل گياه تروفيت Malva nejlicta
خارشتر تپه قره بيك ملين ترنجبين كاموفيت Alhagi camelorum
ينجه زرد روي تپه اينچه آرام كننده و مدر سرشاخه گلدار تروفيت Melilotus officinalis
بارهنگ تخم مرغي تپه تنگلي واينچه رفع التهاب، صفرا و ملين دانه گياه تروفيت Plantago ovata
بارهنگ تپه هاي اينچه و غره بيك اثر مدر دارد ريشه،برگ و دانه تروفيت Plaltago corlopus
پامچال تپه تنگلي خلط آور، مدر ريشه گياه تروفيت Anagalis arvensis
كرسا كرتيكا صوفيكم، تپه اينچه مدر و تصفيه كننده خون كليه قطعات گياه Cressa certaca

Ecological characteristics of important halophyte medicinal plants of Gorgan plain area
Heshmati, G. A. & Behmanesh, B.
Faculty of Rangeland & Watershed Management, Gorgan University of Agricultural &Natural Resources, Gorgan, Iran.

Abstract:
Some halophytes have been used in traditional medicine for centuries and there is a general lack of biological information about halophytes relation on phytochemical, toxicological and medicinal importance. The objectives of this study were to introduce important halophyte plant species, useful parts and their medicinal characteristics of Gorgan plain. On the basis of Physiognomy -floristic method, plant species were classified and some important ecological features such as biological type, habitat distribution, medicinal uses and useful parts of 10 important plant species were recognized. Most of halophyte plant species were shrubs and forbs which are tolerated high level salt s(Ec 4-64 dS/m)
Salicornia herbacia, Artemisia seiberi, Capsell abursapastoris, Alhagi camelorum and Melilotus officinalis species are used for animal forage and medicinal uses. Another five halophyte plant species are not useful for animal forage but they have role and potential for medicinal uses and other six main headings. There is need for systematic study of all plants used in native medicine or folk medicine on which no chemical research has yet been done.
Key words: Halophyte medicinal plants, Gorgan Plain, Ecological characteristics

 

["Pejman"]

36

36

گياهان دارويي استان آذربايجان غربي: سبزيها ، ميوه ها و چاشني هاي وحشي
مهناز حيدري ريكان ​

كارشناس مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي

اروميه : كيلومتر 3 جاده سلماس ، مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي آذربايجان غربي، صندوق پستي 365​

خلاصه

گونه هاي گياهي قبل از اينكه به عنوان دارو مطرح بوده باشند به عنوان خوراكي مورد توجه قرار گرفتند.،بطوريكه امروزه ، فشار عمده اي از برداشت آنها بر طبيعت وارد مي‌شود.در طي اجراي طرح جمع آوري و شناسايي گياهان دارويي استان فرمهايي براي شناسايي اين گونه ها تهيه شد.از466گونه دارويي گزارش شده (2) براي استان3 8 مورد جنبه تغذيه نيز داشته كه حدود3 4 گونه سبزيهاي بهاره بوده واز ميوه ودانه 22گونه استفاده شده ودر حدود 15 گونه به علت برداشت مفرط در حال انقراض مي‌باشند لذا علاوه بر تاكيد برمصرف گياهان دارو يي به عنوان غذا, ترويج به كشت ويا بهره برداري اصولي لازم به نظر مي رسد.
واژه هاي کليدي : سبزي ، ميوه ، گياهان داروئي .

مقدمه

برخي از گونه هاي گياهي در ابتدا به منظور تغذيه مورد توجه انسان قرار گرفته و سپس به عنوان دارو اهميت پيدا كرده اند. اين گونه ها علاوه برقرار گرفتن در سفره وغذاي انسان، از اجزا مهم نسخه هاي طب سنتي مي باشند . استفاده از گياهان دارويي به عنوان مواد غذايي بهترين مصداق پيشگيري بهتر از درمان است . شناسايي و معرفي اين گونه ها در استان مي تواندگامي كوچك در جهت اعتلاي فرهنگ استفاده از گياهان وحشي به عنوان تغذيه و درمان باشد.

مواد و روشها

در طي اجراي طرح جمع‌آوري وشناساي گياهان دارويي استان، يكي از راه هاي اوليه شناخت گياهان دارويي، بازارهاي فروش اين گياهان بود .لذا در ابتداي هر فصل رويشي، همراه با فرمهاي حاوي سوالاتي مانند ، نام محلي، كار برد ، قسمت مورد استفاده و .... به ميان مردم رفته و اطلاعات مردمي به همراه نمونه اي از گياه از بازارتهيه گرديد.به منظور تهيه نمونه هاي هرباريومي از گياهان كامل در طي ماهاي بعدي ماموريتهاي جمع آوري به مناطق مذكور صورت مي گرفت .نمونه ها با استفاده از فلورهاي معتبر شنا سايي شده و علاوه بر اطلاعات اخذ شده از مردم ، منابع موجود (1و3و4) نيز براي تكميل اطلاعات مورد بررسي قرار مي‌گرفتند.

نتايج و بحث

از466گونه دارويي كه در محدوده استان مي رويند 83گونه دارويي بصورت سبزيهاي بهاره ، ميوه هاي وحشي، چاشني و... مورد استفاده قرار مي‌گيرند (جدول 1).
43 مورد از آنها به عنوان سبزيهاي بهاره با تناژ با لا در بازارهاي روز، حاشيه جاده ها و......به فروش مي رسند كه كنگر، ريواس مندي و گل آقا از معروفترين آنها مي باشند. اغلب آنها پيازدار بوده و اله گز(شكل1) از جمله اين گياهان مي باشند اين سبزي به صورت خشك شده در تهيه آش استفاده ميشود. 22 مورد ازاين گياهان به عنوان ميوه هاي وحشي برداشت شده ودر بازار بصورت تازه يا خشك شده به فروش مي رسند زرشك و زالزالك(شكل2) از موارد مهم مي باشد. 14 گونه از اين گياهان به عنوان چاشني مصرف تغذيه داشته و اغلب اين گونه ها اسانس دار بوده و در نسخه هاي طب سنتي به وفور ديده مي شود گونه هاي مشخص شده با عدد 4 از دسته گونه هاي هستند كه به فراواني و بصورت غير اصولي از رويشگاهاي طبيعي بر داشت مي شوند. اين گونه‌ها حداقل 12 مورد بوده كه تراكم پايه ها با مشاهدات عرصه اي طي 8 سال كار جمع آوري، به حداقل رسيده و احتمال انقراض آنها به عنوان يك خطر جدي مي رود. نتايج بدست آمده , همه گونه هاي را كه مي‌تواند در اين تعريف قراربگيرند در بر نميگيرد بلكه به علت وسعت رويشگاه ها و تنوع ميكروفرهنگها، تعداد اين گونه‌ها بسيار بيش از اين خواهد بود كه اميد است با انجام طرحهاي بررسي اكولوژيكي و اهلي كردن گونه‌هاي دارويي و ترويج به استفاده اصولي از منابع طبيعي بتوان بيش از پيش به فرهنگ استفاده از گياهان دارويي بصورت مواد تغذيه اي افزود.



Crataegus sp شكل شماره 2 - يميشان Scilla persica شكل شماره 1 - اله گز


سپاسگزاري

بدين وسيله از كليه روستاييان , افراد گياه درمان , در استان و همكاران در ادارات منابع طبيعي و همكاران طرح كمال تشكر را دارم .

منابع

1- اميني , ا . 1376 . فرهنگ گياهان دارويي . چاپ دوم . انتشارات طاق بستان . كرمانشاه
2- حيدري ريكان ,م.1382.گزارش طرح جمع آوري وشناسايي گياهان دارويي استان آغربي
3- زرگري , ع . 1368 . گياهان دارويي . جلد اول تا پنج. انتشارات دانشگاه تهران
4- مير حيدر , ح . 1374. معارف گياهي.جلد اول تا هفت .. دفتر نشر فرهنگ اسلامي . تهران


Medicinal plants of West Azarbaijan
Mahnaz Heydari Rikan
W.Azarbaijan Agricultural and Natural Resources Research Center
Email:mahheirik@noavar.com

Abstract:
Before the plants have been used as medicine they had been used as food by men. Nowadays they are very much taken from nature for eating .During work on project (collecting and recognizing of medicinal plants at the first phase in province West Azarbaijan) We provided special form to recording information about them . 83 case from 466 medicinal species are used as eatable. About 43 are used as vegetable in the Spring and 22 are as fruit. At last 15 case of them are going to be extincted. Using medicinal plants as food is very good behavior but it needs to teach people the correct pick up them .
Keyword : Medicinal plant, W.Azarbaijan, Vegetable , Fruit

 

["Pejman"]

37

37

جمع آوري و شناسايي بخشي از فلور دارويي زيست بوم هاي كشاورزي و منابع طبيعي استان سمنان
احمد دزيانيان1 ، علي رضا برجسته2 و اللهيار جلالي3
1و2 اعضاي هيئت علمي بخش تحقيقات آفات و بيماريهاي گياهي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان سمنان‌
3 كارشناس زراعت مركز تحقيقات كشاورزي سمنان(شاهرود)​

خلاصه:

در ساليان اخير به علت عوارض سوء ناشي از مصرف داروهاي شيميايي و آثار جنبي آن مجدداً گرايش به سمت گياهان دارويي در حال افزايش است. استان سمنان با برخورداري از تنوع اقليمي خصوصاً در شهرستان شاهرود از زمينه بسيار مناسبي براي كشت و پرورش گياهان دارويي برخوردار است. در طي سالهاي 1372- 1380 فلور زيست بومهاي كشاورزي و منابع طبيعي شهرستان گرمسار، سمنان، دامغان و شاهرود مورد بررسي و نمونه برداري قرار گرفت و تعداد 168 گونه جمع آوري و شناسايي گرديدكه از اين ميان 20 گونه اهميت بيشتري از نظر مصارف دارويي داشتند. مهمترين گياهان دارويي و ادويه اي در بومهاي كشاورزي استان سمنان عبارتند از: 1- زيره سبز Cuminum cyminum ،2-شيرين بيان Glycyrrhiza glabra ،3 - فلفل قرمز Capsicum annum، 4- مرزه S aturiea hortensis ،5- زنيان Trachyspermum copticum ،6 - زرشك Berberis vulgaris


مقدمه :

بر اساس منابع موجود در ايران 7000 گونه گياهي موجود مي باشد كه 500 گونه از آنها داراي ارزش داروئي هستند به همين علت كشور ايران به عنوان يكي از مراكز ژن گياهان داروئي معرفي شده است. در استان سمنان مطالعات معدودي در زمينه شناخت و تكثير گياهان داروئي انجام گرديده است از آن جمله ميتوان به بررسي گياه رازيانه و امكان توسعه و كشت آن ( 8 )، ضرورت شناخت، اصلاح و توسعه گياهان داروئي شاهرود(9) و همچنين كشت و پرورش گياه زيره سبز در شمال شرقي شهرستان اشاره نمود(1). ضمن اينكه ساير گياهان داروئي نظير گل گاوزبان، شيرين بيان، كتيرا، كنگر و زرشك به ميزان محدودي از رويشگاه هاي طبيعي جمع آوري و مورد استفاده قرار ميگيرد.

مواد و روشها :

طي سالهاي 1372 تا 1378 كليه زيست بوم هاي كشاورزي و منابع طبيعي استان سمنان شامل دشت گرمسار، سمنان (شهميرزاد)، دامغان (امير آباد، شهر ديباج ( چهار ده كلاته ) و آستانه) و شاهرود(كالپوش، ميامي، بيارجمند، بسطام، زير استاق و منطقه خوش ييلاق) مورد بررسي و نمونه برداري قرار گرفت. نمونه هاي جمع آوري شده پس از فيكس و خشك كردن، مورد شناسائي قرار گرفته و نمونه هاي شناسائي شده بمنظور تاثيد نام علمي به بخش تحقيقات رستني هاي موسسه تحققيقات آفات و بيماريهاي گياهي ارسال گرديد. گياهان جمع آوري شده از حيث ارزش داروئي مورد مطالعه مقدماتي قرار گرفته و گياهان داروئي زير كشت استان نيز از حيث ميزان توليد، سطح زير كشت و ارزش اقتصادي مورد مطالعه و ارزيابي قرار گرفتند.

نتايج و بحث :

بر اساس بررسيهاي بعمل آمده شهرستان شاهرود و دشتهاي تابعه بيشترين تنوع اقليمي وبالطبع گياهي را در استان دارا مي باشند. به عبارت ديگر تنوع اقليم هاي معتدل و سرد ، معتدل نيمه گرمسيري و گرمسيري و تلفيق اكوسيستم هاي جنگلي، نيمه جنگلي ( استپي )، بياباني و كويري در محدوده اين شهرستان، موجب تنوع فون و فلور در اين منطقه مي شود. از ميان 168 گونه گياهي جمع آوري شده از مناطق مختلف استان 20 گونه از اهميت بيشتري در توليد فراورده هاي داروئي گياهي برخوردار بودند( جدول شماره 1). براساس آمار موجود بيشترين سطح زيركشت گياهان داروئي و ادويه اي دراستان به ترتيب مربوط به زيره سبز(1050 هكتار) و فلفل (615 هكتار) مي باشد(1). اگرچه بيش از 80 % فلفل مورد نياز كشور در منطقه فرومد شهرستان شاهرود توليد مي شود و به همين دليل فلفل كشت غالب منطقه را تشكيل مي دهد ولي ساير گياهان داروئي به عنوان كشت دوم پس از غلات و يا در مناطقي كه فاقد نزولات آسماني موثر و يا آب مكفي هستند به عنوان كشت دوم مورد توجه قرار مي گيرند. به عبارت ديگر گياهان داروئي در استان سمنان به عنوان كشت حاشيه اي و فرعي مطرح مي باشند اين در حالي است كه بعضي از گياهان داروئي از حيث ارزش اقتصادي ميتوانند جايگزين مناسبي براي كشت اصلي گردند كه در اين مقاله مورد بحث قرار خواهند گرفت.

جدول 1- گونه هاي گياهان داروئي مهم شناسائي شده دراستان سمنان
نام علمي نام فارسي خانواده
Achillea millefolium بومادران Compositea
Descurinia sophia خاكشير Craciferae
Fumaria parriflora شاهتره Fomariaceae
Rumex acetusa ترشك Polygoraceae
Plantago lanceolata بارهنگ Plantafinaceae
Tragopogon pratensis شنگ Composittae
Peganum harmala اسپند Zygophyllaceae
Borago officinalis گلگاو زبان Boraginaceae
Berberis vulgaris زرشك Berberidaceae
Anethum graveolens شويد Umbliferae
Alhagi camelorum خار شتر Leguminosae
Ziziphora tenuior كاكوتي Labiatae
Focniculum vulgar رازيانه Umbeliferae
Cichorium intybus كاسني Compositae
Cuminum cyminum زيره سبز Umbeliferae
Glycyrrhiza glabra شيرين بيان Leguminosae
Trachyspermum copticum زنيان Umbeliferae

منابع:

1- آمارنامه محصولات زراعي و باغي استان سمنان . سازمان جهاد كشاورزي استان سمنان. 1382.
2- برجسته، عليرضا. 1382. شناسائي، تعيين تراكم و فنولوژي علفهاي هرز غالب مزارع كلزا استان سمنان. گزارش پژوهشي طرح تحقيقاتي. تحقيقات كشاورزي شاهرود. 35 صفحه.
3- برجسته،عليرضا. 1382. شناسائي تكميلي و تهيه نقشه پراكنش علفهاي هرز كندم و جو آبي اراضي كشاورزي ايران با استفاده از GIS. گزارش پژوهشي طرح تحقيقاتي. تحقيقات كشاورزي شاهرود. 32 صفحه.
4- دزيانيان،احمد.1372 .فلور علفهاي هرز غلات استان سمنان. خلاصه مقالات دوازدهمين كنگره گياهپزشكي كشور.صفحه 65.
5- دزيانيان،احمد.1374. تعيين فلور علفهاي هرز مزارع سيب زميني استان سمنان. خلاصه مقالات سومين سمپوزيوم سبزي و صيفي كشور. صفحه 185
6- دزيانيان،احمد.1374. فلور علفهاي هرزباغات ميوه شهرستان شاهرود. خلاصه مقالات سيزدهمين كنگره گياهپزشكي كشور.صفحه 262.
7- دزيانيان،احمد. 1377. بررسي تنوع اقليمي و اكولوژيكي منطقه شاهرود از ديدگاه فلور گياهي. كتاب مقالات همايش شاهرود و توسعه. دانشگاه شاهرود
8- كيميائي.محبوبه. 1373. بررسي گياه رازيانه و امكان توسعه و كشت آن. گزارش پژوهشي طرح تحقيقاتي. سازمان پژوهشهاي علمي و صنعتي استان سمنان. 42 صفحه.
9- غلامي،احمد. اضغري،حميد و محبوبه كيميائي. 1377. ضرورت شناخت و اصلاح گياهان داروئي شاهرود. كتاب مقالات همايش شاهرود و توسعه. دانشگاه شاهرود.


Collecation and identification of some medicinal flora of Semnan
province
Ahmad Dezianian,Alireza Barjasteh & Allahyar Jalali
Agricultural and Natural resources Center of Semnan Province,P.O.Box:36155-313
Emailezianian@yahoo.com
Abstract
Medicinal plants are very important in ancient medical of our country and have been used since long ago. Nowadays for injurious affecting of chemical drugs, human being return to natural. Due to variety of climatic conditions of Semnan province, specially Shahrood, there is suitable for growing medicinal plants. During 1993-2002 about 168 species were collected from different localities of Semnan province, which 20 spicies were more important in point of view of produce and export. Two samples from every plant species were store in herbarium. From which the most important species were as: Cuminum cyminum , Glycyrrhiza glabra, Capsicum annum, Saturiea hortensis, Trachyspermum copticum and Berberis volgaris This paper also gives information about medicinal plant culture economic preferences in Semnan province.
Keyword: Medicine, Flora, Shahrood, Semnan province

 

["Pejman"]

38

38

بررسي سيستماتيك و پراكنش گونه هاي مختلف دارويي كنار
در مناطق گرمسيري ايران
مهري ديناروند1 ، حميدهويزه2 و موسي صادقي3
1ـ كارشناس مركز تحقيقات منابع طبيعي و كشاورزي خوزستان 2ـ عضو هيأت علمي مركز تحقيقات منابع طبيعي و كشاورزي خوزستان
3- عضو هيأت علمي مركز تحقيقات منابع طبيعي و كشاورزي بوشهر​

خلاصه

جنس كنار از خانواده عناب ( Rhamnaceae ) در ايران سه گونه درخت و درختچه اي دارد كه دو گونه آن خاص مناطق گرمسيري است. اين تحقيق از سال 1380 با هدف شناسايي جايگاه تحقيق و رده بندي گونه هاي جنس كنار ( Ziziphus)ايران در قالب طرح ملي انجام شده و در اين راستا گونه هاي مختلف اين جنس در ناحيه گرمسيري از استان ايلام تا سيستان و بلوچستان مورد بررسي قرار گرفته وتا كنون سه گونه و يك هيبريد در اين نواحي از نظر خصوصيات ظاهري و پراكنش بررسي شده است. اين گونه ها عبارتند از: كنار سدر Ziziphusspina-christi.، رمليك Z.nummularia و Z.jujuba
واژه هاي کليدي : کنار ، سيستماتيک ، پراکنش و مناطق گرمسيري .


مقدمه

اگر چه درختان منطقه گرمسيري واقع دردو ناحيه خليج عماني و زاگرس جنـوبي تـوان تــوليدچـوب صنعتي و تجارتي مشــابه جنگل هاي شمال را ندارد ولي تــوليد محصولات فرعي ودارويي اين درختان چشمگير و قابل توجه است.از جمله اين درختان و درختچه هاي دارويي بومي منطقه گرمسيري ايران گونه هاي مختلف كنــــار است كه بــــرخي ازآنان به دليل اهميت وتوجه خاص مردم بومي در اين مناطق كشت مي شوند(1).
در سال 1977 پرفسور رشينگر تعداد شش گونه و يك هيبريد از جنس كنار را براي فلات ايران معرفي نمود، كه از اين ميان چهار گونه آن متعلق به كشور ايران ذكر شده. (6) منابع علمي اخيراً پنج گونه از جنس كنار براي ايران معرفي كرده اند كه علت آن ارتقاع زير گونه Aucheri به گونه است.(2)
تمام گونه هاي اين جنس داراي خواص دارويي مي باشند به خصوص گونه سدر (Z.spina _ christi)كه از قديم الايام سدر كه از يرگ كنار تهيه مي شده جهت شستشوي سر و بدن به كار مي رفته است. (4و5) و امروزه نيز همچنان در صنايع بهداشتي جهت تهيه شامپو هاي گياهي ضد شوره و تقويت كننده موي سر استفاده مي شود.(5و4)

مواد و روشها

ضمن مطالعه منابع علمي معتبر به ويژه فلورايرانيكا ، عراق، فلسطين ، كويت ، پاكستان و فلور شرق گونه هاي موجود در كشور و كشور هاي هم جوار مقايسه گرديد پس از آن نمونه هاي گياهي جنس كنار در هرباريوم هاي معتبر از جمله موسسه تحقيقات جنگل ها و مراتع شناسايي شد سپس از مناطق مختلف كشور بويژه استانهاي جنوبي نمونه هاي گياهي مربوط به اين جنس ازجمعيت هاي مختلف جمع آوري شد و از نظر خصوصيات ظاهري و پراكنش جغرافيايي مقايسه اي بين گونه ها صورت گرفت.

نتايج و بحث

با توجه به اقليم خاص حاكم بر سواحل خليج فارس و منطقه خليج عماني كه از مرز بلوچستان درشرق تا قصر شيرين درغرب كشور امتداد دارد عناصر گياهي مشتركي از فلور مناطق گرمسيري بويژه گونه هاي چند ساله ، درختي و درختچه اي همچون گو نه هاي مختلف كنار مشاهده مي شود.
جنس كنار در ايران سه گونه درختي و درختچه اي دارد.گونه عناب Zizphus jujuba در مناطق معتدل و معتدل سرد ، رمليك Z.nummularia و سدر spina.christi Z. با دو واريته خاص مناطق گرم و مرطوب جنوب ايران هستند. همچنين يك گونه درختي بنام كنار موريتاني Z. mauritiana در مناطق جنوبي ايران بويژه استانهاي بوشهر و بلوچستان كاشته شده است و ميوه اش به مراتب درشت تر از كنار ايراني است.
جنس كنار ( Zizphus) از خانواده Rhamnaceae ، راستهRhamnales و رده دولپه اي هاست
جنس كنار Ziziphus
درخت يا درختچه اي هميشه سبز يا خزان كننده به ارتفاع5-8 متر حدود صد گونه از آن در مناطق گرمسيري و نيمه گرمسيري مي رويند. برگها متناوب باحاشيه صاف يا دندانه دار و داراي سه رگبرگ اصلي برجسته گلها دو جنس بصورت خوشه اي يا منفرد با اجزاء پنج بخشي، ميوه شفت، گاهي گوشتي ، گرد يا تخم مرغي شكل.

كليد شناسايي گونه هاي گرمسيري

- درختچه خزان كننده با كركهاي متراكم در هر دو سطح برگ بويژه سطح زيرين........ Z.nummularia (Burn.f.)Wighth & Arn.
- درخت يا درختچه هميشه سبز برگها بدون كرك يا با كركهاي پراكنده.Z.spina-christi (L.)Willd
رويشگاه گونه رمليك در مناطق بياباني و نيمه بياباني و دشت هاي گرم روي خاكهاي شني و سيليسي است. اين گونه به طور متراكم در جنوب استان ايلام و بصورت پراكنده در ساير استانهاي جنوبي مي رويد گونه كناز در آبرفت هاي سنگ ريزه دار ،رودخانه هاي فصلي و حاشيه مزارع بصورت خودرومشاهده شده اين گونه در تمام استانهاي جنوبي بصورت خودرو يا كاشته شده وجود دارد.
يك گونه هيبريد بين دو پايه Z.nummularia و Z.spina-chirsti توسط پرفسور شينگر در فلورايرانيكا معرفي شده كه نگارنده نيز آن را از منطقه حاجي آباد استان هرمزگان جمع آوري كرد.
پيوند كنار وارداتي (كنار موريتانيZ.mauritiana ) برروي كنار سدر (Z.spina-christi) در بوشهر و خوزستان مشاهده شده كه موفق بوده است.

سپاسگزاري

بدينوسيله از هماهنگ كننده طرح آقاي دكتر اسدي و آقاي دكتر مظفريان بخاطر همكاريهاي بيدريغشان قدرداني مي شود.

منابع

1- ديناروند،مهري و حميد هويزه، 1380.درختان و درختچه هاي دارويي مناطق گرمسيري. سمينار ملي گياهان دارويي. موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع.
2- مظفريان، ولي الله ،1377.فرهنگ نامهاي گياهان ايران.انتشارات فرهنگ معاصر.
3- صادقي،موسي،1377.بررسي برخي از ويژگيهاي اكولوژيك سه گونه از جنس Ziziphusدر استان بوشهر. پايان نامه كارشناسي ارشد. دانشكده منابع طبيعي كرج.
4- هويزه،حميد،13780.جمع آوري و معرفي گياهان دارويي خوزستان.گزارش پاياني طرح تحقيقاتي.
5- هويزه،حميد و مهري ديناروند و حسين صالحي،1380.مطالعه مقدماتي گياهان دارويي خوزستان. مجله پژوهش و سازندگي- شماره 53-صفحه 19-12
6- Rechinger, K.H.1977, Flora Iranica. Vol.125


The systematic study and the Distribution of different species of Ziziphus in tropical region of Iran
Mehri Dinarvand, Hamid Hoveize and Moosa Sadeghi

Abstract
Ziziphus is a genus from Rhamnaceae family, there are 3 species in Iran. Two of them are native in tropical region.
This research was started from 1380 for recognize the taxonomy of Ziziphus genu.
All of species has collected from Illam toll Sistan_ Balouchestan and Golestan province. It is recorded 3 species with 2 varieties and one hybrid.
This species are Z.spina_ christi, Z.nummularia and Z.jujuba.
Keywords: Ziziphus , sistematic , disterbiotion , tropical region

 

["Pejman"]

39

39

بررسي كمي و كيفي كهن دار دارويي سرخدار (Taxus baccata)
در جنگلهاي نور
كرمعلي ذبيحي
كارشناس ارشد تحقيقات جنگل و مرتع
مركزتحقيقات كشاورزي ومنابع طبيعي مازندران ، چمستان - كيلومتر 3 چمستان - نور - ايستگاه تحقيقات جنگل
ك پ 46431 ص 118​

خلاصه

گونه سرخدار از جنس Taxus و خانواده Taxaceae مي‌باشد. اين گونه از مهمترين سوزني برگان بومي جنگلهاي شمال است و از آستارا تا گرگان و از ارتفاع 1800-400 متر از سطح دريا انتشار دارد سرخدار از بقاياي رويش گياهي دوران سوم زمين شناسي و گونه‌اي هميشه سبز ، سايه پسند با دير زيستي طولاني (بيش از 1000 سال) است كه به خاكهاي مختلف حساسيت زيادي ندارد (4).
در اين بررسي كه در جنگل تحقيقاتي واز (نور) انجام شده رويش قطبي آن 5/. ميليمتر در سال ، رويش ارتفاعي cm10 در سال)، رويه زميني 744 متر مربع در هكتار و تعداد در هكتار آن 482 اصله در هكتار بوده است. حداكثر ارتفاع اندازه گيري شده 22 متر و حداكثر قطر 100 سانتيمتر بوده است. تنوع زيستي، وضعيت زادآوري، تعداد درختان خشكيده و كيفيت هوموس اين رويشگاه نسبت به رويشگاههاي شرق مازندران و گلستان وضعيت دارند. به لحاظ دارويي از اندام‌هاي مختلف درخت سرخدار ماده‌اي سمي به نام Taxin (تاكزين) يا تاكسول با خواص دارويي بسيار مهم وجود دارد.. تاكسول توليد شده از سرخدار يكي از بهترين داروهاي ضد سر طان محسو ب مي‌گردد. غلظت تاكسول در برگها بيشتر از پوست ، ساقه ، شاخه و ريشه‌ها است و حتي در برگهاي تازه موجب مرگ حيوانات مي‌گردد.
واژه‌هاي كليدي : سرخدار، جنگلهاي شمال، واز، ضد سرطان، تاكسول

مقدمه

جنگلهاي شمال تنها جنگلهاي تجارتي كشور مي‌باشد. ضمن اينكه يكي از مهمترين ذخيره گاه‌هاي ژنتيكي، زيست محيطي اكولوژيكي است. و به لحاظ تفريح و تفرج ، حفاظت از آب و خاك، تعديل آب و هوا، مأمن حيات وحش و اكو توريسم حائز اهميت مي‌باشد. رويشگاههاي سرخدار در سراسر جهان و ايران دستخوش تخريب گشته و سير قهقرايي را طي مي‌نمايند، به طوري كه هم اكنون جزو گونه‌هاي در معرض خطر بوده و از قطع و بهره برداري آن در جنگلهاي شمال ممانعت بعمل مي‌آيد. درخت سرخدار هم به لحاظ مصارف چوب (مصارف روستايي، درب و پنجره، اماكن مذهبي و...) هم به لحاظ دارويي داراي اهميت است، اما از نظر دارويي و وجود سم تاكزين در آن سبب مسموميت شديد دام‌ها مي‌شود كه به همين علت دامداران براي جلوگيري از تلف شدن دام هايشان در نابودي رويشگاههاي سرخدار سهم مهمي داشته اند(2و3). در صنايع دارويي از قسمتهاي مختلف آن مواد دارويي از جمله تاكسول استخراج مي‌گردد كه در درمان بيماريهاي صعب العلاج مانند سرطان (سرطان سينه، تخمدان، ريه، سر و گردن، معده، روده، شانه، پوست، كولون و پروستات) مورد استفاده قرار مي‌گيرد(6).

مواد و روشها

براي بررسي كمي و كيفي گونه سرخدار در منطقه نور (مازندران) پس از شناسايي و بازديد رويشگاههاي مختلف در جنگل تحقيقاتي -واز-. (سري 5 منطقه اسپي ريك رودبارك) رويشگاه بكر و آميخته سرخدار به ساير گونه‌ها را انتخاب و يك توده نيم هكتاري را مشخص كرده و در آن كليه گونه‌ها بررسي و اندازه گيري شده اند. مؤلفه‌ها مورد بررسي و اندازه گيري شامل : قطر ، ارتفاع ، درصد تاج پو شش ، قطر تاج ، تقارن تاج ، كيفيت تنه ، وضعيت زاد آوري ، عمق خاك ، شيب منطقه و ارتفاع هو موس بوده است. درباره خصو صيات دارويي گونه سرخدار به تحقيقات انجام شده در داخل و خارج كشور در منابع كتابخانه‌اي و اينترنتي اكتفا شده است.

نتايج و بحث

اين بررسي نشان داد كه سرخدارها به طور عمده در مناطق پر شيب، سنگلاخي، اقليم سرد و مرطوب و در ارتفاعات ميان بند تا بالا بند جنگلهاي شمال انتشار دارند. نسبت به خاك چندان حساسيت ندارند و در خاكهاي هوموسي كربناته و قهوه‌اي آهكي و اغلب سنگلاخي با عمق كم رويش دارند. ريشه‌هاي سرخدار با قارچ‌هاي ميكوريزي همزيستي دارند. (4) تكثير آن از طريق جنسي و غير جنسي است. سرخدار به صورت توده‌هاي خالص يا آميخته به ساير گونه‌ها ديده مي‌شود كه گونه‌هاي درختي همراه آن شامل: راش، بلوط، نم دار، افرا، ممرز، لور، شيردار، ملج و غيره مي‌باشند كه به طور عمده در اشكوب فوقاني قرار مي‌گيرند. پوشش درختچه‌اي و علفي شامل خاس، جل، هميشك و سرخس زنگي دارو و آسپرولاست. وضعيت زادآوري در منطقه به علت شيب زياد دامنه ، چراي دام و اثرات آن و همچنين شرايط محيطي و اجتماعي سالهاي اخير رضايت بخش نمي‌باشد. (96 اصل در هكتار) ولي نسبت به مناطق شرقي استان از وضعيت بهتري برخوردار است. (2و3) از سر خدار ماده دارويي به نام تاكسول بدست مي‌آيد كه يكي از بهترين داروهاي ضد سرطاني در 15 سال اخير مي‌باشد و نام علمي آن paclitaxel است و با علامت تجاريtaxol ثبت شده است. (7) با توجه به اينكه براي معالجه هر بيمار سرطاني هزينه‌اي حداقل بين 10 تا 20 هزار دلار لازم است و براي درمان هر بيماري ميزان 5 - 4 گرم تاكسول مصرف مي‌شود و اين ميزان از 10 - 9 كيلو گرم وزن خشك برگها و ريشه‌هاي سرخدار بدست مي‌آيد. كه اين موضوع اهميت سرخدار را بيش از پيش برجسته مي‌نمايد. با توجه به ويژگيهاي درخت سرخدار از جمله : در معرض خطر بودن رويشگاههاي آن ، داشتن مصارف متعدد، داشتن دير زيستي طولاني ، پراكنش وسيع از يك سو و واردات داروهاي ضد سرطاني از سوي ديگر كه هر ساله هزينة هنگفتي را به كشور تحميل مي‌كند پيشنهاد مي‌گردد تا ضمن احياي رويشگاههاي سرخدار و افزايش سطح اين جنگلها به طرق مناسب هم از انقراض اين گوته جلوگيري گردد و هم با بهره برداري عالمانه از برگهاي سرخدار و استخراج مقادير قابل توجهي تاكسول ، فرصتهاي شغلي مناسبي در مناطق جنگلي ايجاد كرد با اين كار هم زندگي جنگلنشينان را رونق مي‌بخشيم و هم اين جنگلها را از نابودي نجات مي‌دهيم و هر ساله از خروج ميليونها دلا ر ارز از كشور جلوگيري مي‌نمائيم.

سپاسگزاري

به اين وسيله از آقايان دكتر سيد محسن حسيني مهندس عزت ا... ابراهيمي و مهندس جمشيد مختاري و كليه همكاران ايستگاه تحقيقات جنگل مرتع چمستان به خاطر همكاريهاي فراوان صميمانه سپاسگزاري مي‌نماييم.

منابع

1- ثابتي حبيب ا... ،1355 ، جنگلها ، درختان و درختچه‌هاي ايران، سازمان تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي
2- حسيني سيد محسن، 1379 ، تعيين توان اكولوژيك رويشگاههاي سوژني برگان بومي ايران ، پايان نامه دكتري، دانشگاه تربيت مدرس،
3- درگاهي داود، 1379 ، بررسي اكولوژيك گونه و جوامع سرخدار در جنگلهي شمال، پايان نامه دكتري دانشكده تربيت مدرس نور
4- علي احمد كروري سودابه و همكاران، 1381 شناسايي قارچ‌هاي ميكو ريزي آربسكولار همزيست با گونه سرخداردر جنگل تحقيقاتي واز، پژوهش و سازندگي شماره 55 ص 35-30.
5- ئقرباني مه لقا، دلاور، كوروش ،1382 ، برسي و مقايسه غلظت تاكسول در اندامهاي مختلف درخت.
6- لساني محمدرضا، 1378، سرخدار ، نشريه شماره 210. مؤسسه تحقيقات جنگلها ومراتع
7- Yew. wikipedia, The free encyclopedia (2002) htt://en,. wiki pedia. Org / wiki / yew


Examination quantitative and qualitative yew (an old medicinal tree)
In Noor Forests
Karam Ali zabihi , Research forest specialist
Mazandaran agricultural resources research. Chamestan
Abstract
European yew (taxus baccota) is a species of the genus taxus They are spreaded from Astara to Gorgan.They are relatively slow growing (.5mm/year) and can be very long - live(>1000 year) ,and reach heights of 10-25 m (in north forest), with trunk diameters of -up to 100cm. Currently , its principal use is as an ornamental plant. It is known to contain the anti - cancer drug taxol , but has not been widely exploiter in this connection (Hartzell 1991)The wood , bark , foliage and seed toxic. The foliage is the principal source of toxin. Old and desiccate foliage are more poisonous than young and fresh foliage, poisoning is frequent in animal.
Keywords: Taxus baccata, forest

 

["Pejman"]

40

40

معرفي رويشگاههاي زيره سياه(Bunium persicum) در استان كرمان
غلامحسين رحماني 1
عضو هيأت علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي كرمان
كرمان- خيابان شهيد صدوقي روبروي بلوار كشاورز مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي كرمان ص پ - 538-76175 ​

خلاصه

نام زيره با نام كرمان آميخته شده است. زيره معروف كرمان, زيره سياه, با نام علمي Bunium persicum در مناطق كوهستاني استان كرمان مي‌رويد(5). ميوه اين گياه به عنوان چاشني و طعم دهنده غذا و شيريني‌ها و همچنين به عنوان دارو در طب سنتي استفاده مي‌گردد. اين مطالعه به منظور معرفي رويشگاهها و شناخت بيشتر شرايط محيطي اين گياه در استان كرمان انجام گرفته است و شامل معرفي نقاط پراكنش گياه در استان و بررسي آب و هوا، خاك، ارتفاع از سطح دريا, شيب و به طور كلي شرايط محيطي زيست اين گياه با ارزش مي‌باشد.
واژه‌هاي كليدي: زيره سياه، رويشگاهها، كرمان


مقدمه

با توجه به اينكه زيره سياه ارزش صادراتي داشته و در داخل كشور نيز مصارف متعددي به خصوص در طب سنتي دارد شناخت رويشگاهها و شرايط محيطي و اقليمي حاكم بر اين رويشگاهها يا به عبارت بهتر شناخت نحوه زيست اين گياه در طبيعت مي‌تواند در توسعه و زراعي كردن آن مفيد واقع گردد. اين گياه از تيره Apiaceae (خانواده جعفري) ميباشد. گياهي است دو يا چند ساله , ساقه آن توخالي و برگهاي آن سبز با بريدگي و تقسيمات دو مرتبه‌اي به طوري كه به صورت نوار نخ مانندي در مي‌آيد، گلهاي آن سفيد رنگ و به صورت چتر مركب در انتهاي ساقه‌هاي گل دار، ظاهر مي‌شوند، ميوه زيره سياه، دراز و باريك و خميده به طول 5 ميليمتر كه در دو طرف نوك تيز مي‌شود(6)، اين گياه با ارتفاع تقريبي 60 سانتيمتر داراي گلهاي هرمافروديت (دو جنسي) مي‌باشد كه با كمك حشرات عمل لقاح صورت مي‌گيرد(5). در ريشه اين گياه غده‌اي تشكيل مي‌گردد كه مي‌توان با در آوردن و كاشت آن, زيره را در نقاط دلخواه كشت نمود. اما كاشت آن از طريق بذر در كشتهاي صنعتي چندان موفقيت آميز نبوده است، زيرا فراهم كردن شرايط مطلوب اين گياه در مزرعه، به راحتي امكان پذير نمي باشد. داراي تا 9 درصد اسانس مي‌باشد(1). از زيره به عنوان تقويت كننده جهاز هاضمه، ضد نفخ، ضد تشنج، آرام بخش و مسكن درد سياتيك و... استفاده مي‌گردد(3).

مواد و روشها

با استفاده از اطلاعات مردمي، نقشه‌هاي پوشش گياهي، گزارشهاي و اطلاعات كارشناسان ادارات منابع طبيعي، مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي، سازمان جهاد كشاورزي، سازمان مديريت و برنامه ريزي استان و مراجعه به نقاط مختلف استان، رويشگاههاي زيره سياه مشخص گرديد. در هر رويشگاه علاوه بر نمونه برداري از گياه جهت بررسي هرباريومي، مشخصات گياه و رويشگاه اعم از آب و هوا، شيب، پوشش گياهي، وضعيت خاك، ارتفاع از سطح دريا و... ثبت و محل رويشگاه برروي نقشه مشخص مي‌گرديد. با مقايسه نتايج بدست آمده در رويشگاههاي مختلف استان عوامل محيطي رويش اين گياه در طبيعت مشخص گرديد. اين مطالعه در طي سالهاي 1376 تا 1379 در استان کرمان انجام گرفت.

نتايج و بحث

نتايج حاصل از اين مطالعه نشان مي‌داد كه اين گياه در مناطق كوهستاني استان كرمان كه داراي آب و هواي معتدل و زمستانهاي نسبتاً سرد و برف گير مي‌باشند مي‌رويد. اين گياه اصولاً تحمل نور شديد و مستقيم آفتاب را نداشته و عموماً شرايط سايه آفتاب را بهتر مي‌پسندد و به همين دليل بيشتر در زير سايه گياهان ديگر و در شيبهاي نسبتاً تند و كمتر آفتاب گيرمشاهده مي‌شود. و با شروع فصل گرما به بذر نشسته و مرحله رويشي رشد خود را به پايان مي‌رساند. به طوري كه در بعضي رويشگاه‌اي اين گياه در استان كه نسبتاً گرمتر از مناطق ديگر مي‌باشند مانند ارتفاعات خبر بافت و اسفندقه شروع جمع آوري زيره از اوايل ارديبهشت ماه شروع مي‌شود، در حالي كه در مناطق سردتر مانند كوهبنان، جبال بارز و جوپار، زيره را از اواسط خرداد ماه برداشت مي‌نمايند. زيره در خاكهاي سبك شني تا شني-لومي كه داراي رطوبت كافي باشد مي‌رويد. اين گياه خاكهاي با pH اسيدي تا خنثي را بهتر مي‌پسندد. pH خاك در رويشگاههاي زيره در استان كرمان بين 5/4 تا 3/8 و دماي مطلوب آن بين 9 تا 26 درجه سانتيگراد مي‌باشد. اكثر رويشگاههاي زيره داراي بارندگي ساليانه بيش از 300 ميليمتر مي‌باشند. اين گياه بين ارتفاع 1700 تا 3500 متر از سطح دريا در استان كرمان ديده مي‌شود. در استان كرمان ساليانه بين 10 تا 25 تن زيره از حدود 100000 هكتار مناطق زيره خيز استان برداشت مي‌گردد. نقاط زيره‌خيز استان كرمان عبارتند از ارتفاعات جوپار، جوشان ، سيرچ ، كوههاي صاحب الزمان، دهبكري، بحر آسمان، جبال بارز، اسفندقه ، كوه بنان ، ارتفاعات جنوبي قريه ده نو و سنگ سي ريز زرند مشهور به كوه زيرو ، ارتفاعات حد غربي كفه نمك سير جان مشهور به كوه خواجويي، ارتفاعات خبر ، دهسرد ، قادر آباد ، منطقه كوهستاني لنگر و سه بنه را بر از توابع بافت ، كوه هزار، كوه لاله زار، كوه شاه و ساير ارتفاعات مركزي استان كرمان.
اين رويشگاهها به دليل چرا ي زياد دام و بهره برداري بي‌رويه و همچنين خشكسالي‌هاي چند سال اخير، عموماً داراي وضعيت خوبي نبوده و دچار تخريب شده اند.
بذر زيره داراي خواب بوده و براي رفع اين درماني مي‌توان از benzyl adenine استفاده نمود. بذر در سال اول جوانه مي‌زند و پس از دو برگي شدن قسمت رويشي گياه خشك مي‌شود. در سال دوم نيز گياه رشد رويشي خود را شروع نموده و در همين زمان در ريشه به تدريج آثار تشكيل غده ديده مي‌شود. گياه در سال دوم نيز به مرحله زايشي نمي رود. اما در سال سوم به بعد رشد رويش گياه به رشد زايشي منجر شده و ساقه گل دهنده را مي‌توان از سال سوم ملاحظه نمود. در اين سال غده كاملاً شكل گرفته و ساقه گل دهنده از آن منشاء مي‌گيرد.

سپاسگزاري

بدين وسيله از همكاريها و راهنماييهاي همكاران ارجمند آقايان مهندس سيروس صابر, مهندس احمد پورميرزايي و سركار خانم مهندس كاليراد در انجام اين تحقيق تشكر و قدرداني مي‌گردد.

منابع

1- اميد بيگي، رضا، 1379, رهيافتهاي توليد و فرآوري گياهان دارويي ص.
2- تاج الديني، قنبرعلي،1375، كشت و اهلي كردن زيره سياه در استان كرمان. مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي كرمان ص 34-26
3- زرگرى، على. -گياهان دارويى-، در 5 جلد، چاپ چهارم، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، 1367.
4- سازمان، برنامه و بودجه، استان كرمان، 1374، مطالعات اقتصادي- اجتماعي استان كرمان ( جلد اول) ، هوا و اقليم شناسي.ص 65 -126
5- صابر آملي، سيروس، 1376، گزارش نهايي طرح جمع آوري و شناسايي گياهان دارويي استان كرمان، مرکز تحقيقات کشاورزي و منابع طبيعي کرمان. ص 36-39
6- مظفريان , ولي الله, گياهان خانواده چتريان, انتشارات موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع.



Abstract:
Bunium percicum from APIACEAE is one of the most famous medicinal plants in Kerman province. It grows wild on mountain areas in some especial habitats and is not cultivated because of seed germination problems like dormancy. The fruits contain up to 9% essential oil. In this research, characteristics of habitats of Bunium persicum from1998 to 2001 in Kerman province were studied.
Keywords: Bunium persicum, habitats

 

[niosha]

سلام پژمان جان
خوبي من نيوشا هستم
منم رشته كاردانيم گياهان دارويي بود ولي كارشناسيم توليدات گياهي هستش
خيلي خوشحالم كه شما هم در زمينه اطلاع رساني گياهان دارويي فعاليت داري.

 

["Pejman"]

41

41

معرفي گياهان دارويي مهم در منطقه شرق (هزار جريب بهشهر)
استان مازندران
مهدي(شيروان) رزاقي كمردوي1، صانعي شريعت پناهي2، حسن نظريان3
1-كارشناس ارشد پژوهشي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي مازندران
2- عضو هيأت علمي دانشگاه تهران
3- عضو هيأت علمي مركز آموزش امام خميني
ساري كيلوكتر 6 جاده قائم‌شهر. مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي مازندران. ص - پ 556/48175​

خلاصه

امروزه گياهان دارويي با توجه به جايگاه ويژه‌اي كه در بهداشت و سلامت جامعه دارا مي‌باشند، همواره مورد توجه مراكز علمي و تحقيقاتي مي‌باشند. نخستين گام در راه مديريت، بهره‌برداري اصولي، مطالعه گياهان دارويي يك منطقه و شناسايي دقيق گونه‌هاي دارويي و پراكنش جغرافيايي آنها مي‌باشد. در راستاي اين پژوهش، پس از جمع‌آوري و شناسايي گياهان موجود در منطقه، تفكيك گياهان دارويي با استفاده از منابع معتبر علمي و ياري گرفتن از اطلاعات مردمي تحقق يافته و تركيبهاي موجود و موارد استفاده آنها در صنايع داروسازي و شيميايي با استفاده از منابع مشخص شده است. همچنين درصد پراكنش مهمترين گياهان دارويي موجود در منطقه با استفاده از معيارهاي تاج پوشش، انبوهي و فراواني گونه‌ها مشخص شده است. نتايج بدست آمده از اين پژوهش، تعداد 48 گونه دارويي از 19 تيره و 40 جنس شناسايي شده كه از اين تعداد گونه‌هاي دارويي 11 گونه از خانواده Labiatae، 10 گونه از خانواده Rosaceae، 8 گونه از خانواده Compositae و 2 گونه از خانواده Leguminosae، 2 گونه از خانواده papaveraceae و بقيه از خانواده‌هاي مختلف مي‌باشند. همچنين تعدادي از اين گونه‌ها داراي درصد پراكنش‌نسبتاً بالايي بودند كه مهمترين آنها‌عبارتند از:
Thymus kotschanus , Ziziphora clinopodioides , Stachys lavandulifolia , Stachys inflata , Thymus pubescens , Salvia sclarea
واژه‌هاي كليدي: گياهان دارويي، منطقه شرق، مازندران


مقدمه

استفاده صحيح و مناسب از گياهان دارويي آن‌طوري كه در كشورهاي پيشرفته معمول است در كشور ما مورد توجه قرارنگرفته است و اغلب مردم از گياهان مفيد و فراواني كه در ايران پراكندگي دارند، بي‌اطلاع‌ هستند و يا اصولاً به خواص درماني آنها واقف نيستند.
با توجه به ارزش اقتصادي گياهان دارويي و نظر به اينكه استان مازندران به‌خصوص مراتع ييلاقي شرق استان از تنوع گياهي خوبي برخوردار بوده كه عدم شناسايي و استفاده از آنها سبب گرديد تا كوشش كافي در بهره‌برداري از آنها بعمل نيآيد. بنابراين در اين مقاله با تشريح برخي از اختصاصات اين گونه گياهان، ‌از جمله تركيبهاي شيميائي، خواص درماني، موارد مصرف،‌ اندام مورد استفاده گياه،‌نام علمي گياه، نام فارسي، نام تيره و...براي داروسازان در تشخيص گياهان دارويي و استفاده از آنها راهنما باشد.

مواد و روشها

در بررسي پوشش گياهان دارويي موجود در مراتع ييلاقي شرق استان مازندران با وسعتي حدود 000/50 هكتار اقدامات زير صورت گرفت:
1- جمع‌آوري و شناسايي گياهان دارويي موجود در منطقه با كمك گرفتن از منابع معتبر علمي(جدول شماره 1).
2- بررسي مراحل فنولوژيكي گياهان دارويي منطقه و تهيه تقويم گلدهي آنها
3- تعيين پراكنش گياهان دارويي در منطقه و تهيه نقشه پوشش گياهي با سيستم GIS
4- تعيين تركيبهاي شيميايي موجود در گياهان با استفاده از منابع علمي موجود (جدول شماره 1)
5- بررسي امكان بكارگيري گياهان دارويي در درمان بيماريها و موارد استفاده آنها در صنايع داروسازي با استفاده از منابع علمي موجود

نتايج و بحث

براساس نتايج بدست آمده از اين پژوهش درحدود 48 گونه گياه دارويي از 19تيره و40 جنس شناسايي شده است كه تعداد 11 گونه (4/23 درصد) از تيره Labiatae،10 گونه (27/21 درصد) ازتيره Rosaceae،8 گونه (02/17 درصد) از تيره Compositae، 2 گونه (25/4 درصد) از تيره Leguminosae، 2 گونه (25/4 درصد) از تيره Papaveraceae و بقيه از تيره‌هاي :
Cruciferae, Convolvulaceae, Scrophulariaceae, Malvaceae, Euphorbiaceae, Borainaceae, Corylaceae Plantaginaceae, Resedaceae, Salicaceae
هستند. همچنين تعدادي از مهمترين گياهان دارويي كه در منطقه پراكنش نسبتاً بالايي داشته و به مصارف دارويي و درماني مي‌رسند عبارتند از:
Thymus kotschanus , Ziziphora clinopodioides, Stachys lavandulifolia,Stachys inflata, Thymus pubescens,Salvia sclarea, Astragalus gossypinus
در جدول شماره (1) فهرست گياهان دارويي به همراه اسامي علمي و فارسي و تركيبهاي شيميايي و خواص درماني و موارد استفاده آنها در صنايع دارويي و درمان معرفي شده است.
با توجه به اينكه استفاده از گياهان دارويي در ايران قدمت بسيار طولاني دارد. اما متأسفانه در كشور ما كوچكترين تحولي در سيستم گياه درماني سنتي كه به صورت غير بهداشتي و در عطاريها عرضه مي‌شود، رخ نداده است ]2[.
به‌طور كلي تانن‌ها و رزين‌هاي موجود در گياهان دارويي علاوه بر استفاده در درمان و معالجه بيماريها، داراي استفاده زياد در صنايع بوده و از لحاظ اقتصادي نيز از اهميت ويژه‌اي برخوردار مي‌باشند.
تعدادي از مهمترين گونه‌هاي دارويي مراتع ييلاقي شرق استان عبارتند از: گل گاوزبان ايراني، مريم نخودي، كاكوتي، آويشن، بابونه، بارهنگ و زرشك كه اهميت فراواني در زمينه مصارف دارويي و محلي داشته و در صنايع داروسازي كاربرد زيادي دارند.
همچنين با توجه به توان بالاي توليد در زمينه گياهان دارويي و زمينه‌سازي صادرات اين محصولات برنامه‌ريزي در موارد ايجاد و راه‌اندازي صنايع وابسته به گياهان دارويي، كشت و كار گياهان دارويي بومي منطقه در مناطق مستعد در روستاها، خريدار گياهان دارويي جمع‌آوري شده از روستائيان و در نهايت بكارگيري جوانان روستايي در زمينه توليد گياهان دارويي توصيه مي‌گردد.

سپاسگزاري

بدين‌وسيله از كليه همكاراني كه در مراحل اجرايي طرح از هر گونه مساعدت و همكاري دريغ نورزيده‌اند صميمانه قدرداني مي‌گردد.

منابع

1-باباخانلو، ‌پرويز. مهدي ميرزا، ف. سفيدكن. و احمدي لطيفه، محمد مهدي زاده، فاطمه عسگري.1377. تحقيقات گياهان دارويي و معطر. 2 جلد. انتشارات مؤسسه تحقيات جنگلها و مراتع.
2-رزاقي، مهدي (ش). صانعي شريعت پناهي. م. و نظريان.ح،82-81. شناسايي و تعيين تيپ‌هاي گياهان مورد استفاده زنبور عسل در مراتع ييلاقي شرق استان. مركز تحقيقات منابع طبيعي و امور دام مازندران.
3-زرگري، علي. (1371-1360). گياهان دارويي، 5 جلد، انتشارات دانشگاه تهران.
4-صمصام شريعت، هادي و فريبرز معطر. 1368. درمان با گياهان (مباني نسخه پيچي)، انتشارات روزبهان.
5-متين، ابوالقاسم. 1373. نسخه‌هاي درمان با گياهان دارويي از باغ خدا، انتشارات فلاحت ايران، 230 صفحه.
6-هانس فلوك. 1371. گياهان دارويي، ترجمه دكتر محمدرضا توكلي صابري، دكتر محمدرضا صداقت، انتشارات روزبهان، 264 صفحه.


جدول شمار (1): فهرست گياهان دارويي، تركيبهاي شيميايي، خواص درماني و - (شرق مازندران) ]شمارة منبع 1،3،4،6[
نام علمي گياه نام فارسي نام تيره تركيبهاي شيميايي خواص درماني و كاربرد اندام مورد استفاده
Achillea Biebersteinii بومادران زرد Compositae اسانس فرار، آزولن ضد التهاب و- گياه گلدار خشك شده
Teucrium polium كلپوره Labiatae اسانس فرار، تانن تحريك معده و- سرشاخه‌هاي گلدار
Introduction of important medicinal plants in East
Region ( Hezar Gerib Behshahr ) Of Mazanderan
M(sh). Razzaghy. K1 , M. Sanehy shariatpanahi2 ,H.Nazarian3
1-Research Center of Natural Resources of Mazandaran 2-Azad Islamic University, 3-Research Center of Karaj

Abstract
Nowadays,medicinal plants receive attention to research centers because of their special importance in safety of communities. The first step in the management is recognition of plants species in the area. In collecting of plants in the East Mazandaran some medicinal and industerial plants observed. In this study 48 species from 19 Family and 40 Genus recognized. 11 species are from Labiatae, 10 species from Rosaceae, 8 species from Compositae, 2 species from Leguminosae, 2 species from Papaveraceae, and the rest of them are from different families. The most important species in aspect of dispersion are as follows: ‏Thymus kotschyanus, Salvia sclarea, Stachys inflata, Ziziphora clinopodioides, Thymus pubescens, Stachys lavandulifolia.
Keywords: medicinal plants, aromatic, rangelands

 

["Pejman"]

42

42

بررسي جوامع دارويي بنه ( Pistacia mutica - Pistacia khinjuk )
در خراسان
مصطفي رمضاني1 و محمد فتاحي 2
1- عضو هيأت علمي مرکز تحقيقات کشاورزي و منابع طبيعي خراسان
2- عضو هيأت علمي موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع
مشهد - ص - پ 1148 - 91735
Email : mramazani2004 @Yahoo,com​

خلاصه

به منظور بررسي جوامع گياه دارويي بنه در استان خراسان ، ابتدا مناطق پراكنش گونه‌ها با استفاده از نقشه‌هاي توپوگرافي و پيمايش‌هاي صحرايي بر روي نقشه‌هاي در مقياس 50000/1 به تفكيك نوع گونه مشخص گرديد. در نتايج حاصل از بررسي جوامع بنه در خراسان شامل دو گونه P. mutica P.khinjuk مي باشند که معمولا به‌صورت خالص و يا ترکيب با گونه‌ها يي همچون Amygdalus scoparia , Zygophilum atriplicoides پراکنش دارند. بر اساس بررسيهاي انجام شده اقليم ، درجه حرارت و بارندگي در استقرار گونه‌هاي بنه در خراسان از عوامل مؤثر مي باشند. ميزان بارندگي در مناطق پراكنش پسته‌هاي وحشي نيز بسته به نوع گونه متفاوت بوده و حداقل 50 ميليمتر، ولي بيشترين سطح پراكنش بنه در محدوده 200-150 ميليمتر مي باشد. از نظر بررسي خاك نتايج حاصل از تحليل نمونه‌هاي خاك تهيه شده بيانگر برخورداري اغلب رويشگاهها از خاك با بافت سيلتي لومي براي بنه است.
واژه‌هاي كليدي: گياهان دارويي ، بنه ، خراسان


مقدمه

استان خراسان با مساحت حدود 33 ميليون هكتار در شمال شرق ايران قرار دارد و براساس تقسيم بندي استان بر مبناي حوضه‌هاي آبخيز، شامل شش حوضه آبخيز مي‌باشد. هرچند در شرايط حاضر به‌دليل شدت تخريب رويشگاههاي بنه در سالهاي گذشته درحد قابل ملاحظه‌اي از تراكم اين گونه‌ها كاسته شده است، ولي اهميت جوامع بنه از جنبه هاي دارويي وزيست محيطي وبرخورداري سطح وسيعي از عرصه‌هاي طبيعي استان از توان لازم براي اين درختان از جمله موارد مورد توجه براي تهيه و اجراي اين بررسي بوده است. بر اساس بررسيهاي انجام شده بهترين رويشگاههاي بنه از نوع گونه P.mutica و يا تركيب P.mutica & P.khinjuk در حوضه شرق استان قرار دارد. رويشگاههاي بنه در اين حوضه به علت مجاورت با مرز افغانستان و ناامني و صعب العبور بودن آنها به‌طور كامل نابود نشده‌اند و در برخي مناطق از جمله نهبندان رويشگاههاي مناسبي از بنه به‌ويژه درختان دير زيست آن پراكنش دارد. حد متوسط پراكنش بنه در اين حوضه معمولاً از 1500 متر شروع وتا حدود 2700 متر مي‌باشد. حوضه آبخيز كوير مركزي نسبت به ساير حوضه‌هاي ديگر استان داراي كمترين پراكنش از گونه‌هاي بنه مي‌باشد و به جز چند نقطه اين حوضه در ساير قسمتهاي آن از اين حوضه در ساير قسمتهاي آن پراكنش بنه را نداريم. در حوضه‌هاي آبخيز كوير لوت ، كوير نمك و اترك نيز كم و بيش پراكنش گونه‌هاي بنه وجود دارد. با توجه به سطح پراکنش وسيع بنه در استان خراسان اين استان را مي توان از خاستگاههاي اصلي بنه در ايران دانست هر چند امکان بهره برداري از آن ميسر نيست.
مواد و روشها

روش انتخابي براي بررسي استفاده از روشphysiognomy مي‌باشد. دراين روش ابزار اصلي نقشه‌هاي توپوگرافي در مقياس 50000/1و 250000/1 مي‌باشد و مواردي همچون شناسايي گونه و محدوده پراكنش گونه‌هاي بنه برروي نقشه‌ها انجام گرديده است. بررسي نقشه‌هاي پايه از جمله، ،ارزيابي منابع وقابليت اراضي واقليم ، خطوط همباران ، خطوط همدما ، تبخيردر استان و به ويژه در مناطق پراكنش بنه به منظور بررسي ارتباط اين عوامل با جوامع بنه در استان خراسان پس از رقومي كردن آنها انجام شده است.

نتايج و بحث

نتايج حاصل از بررسي نشان مي‌دهد كه دامنه پراكنش بنه در خراسان بسيار گسترده بوده وبه‌نظر مي‌رسد كه سطح قابل ملاحظه‌اي را در گذشته در بر داشته ودامنه پراکنش آن از مناطق کوهستاني نواحي مرکزي استان تا ارتفاعات رباط پشت بام در غرب طبس و ارتفاعات حد فاصل مسير نهبندان به بندان در جاده نهبندان به زابل در جنوب خراسان ادامه داشته است. در اين بررسي به منظور آشنايي با موقعيت وچگونگي پراكنش گونه هاي بنه درخراسان از نقشه‌هاي توپوگرافي 50000/1 استفاده گرديد. زير بناي اين بررسي بر اساس روش فيزيونومي و حضور در كليه مناطق پراكنش گونه هاي بنه تا حد امكان در مناطق مركزي و جنوبي استان خراسان که شامل حوضه‌هاي آبخيز كوير مركزي، كوير نمك، كوير لوت و حوضه شرق ايران (نمكزار خواف) مي‌باشد. در اين مناطق گونه هاي بنه بيشتر در سر دشتها به‌صورت تك پايه‌هاي دير زيست و در ارتفاعات به‌صورت توده هاي تنک و پراكنده به‌ويژه در مسير آبراهه‌ها پراكنش دارند. اين مناطق به‌طور عمده به علت اثرات ناشي از تخريب واز بين رفتن پوشش گياهي آنها فاقد خاك سطحي بوده واغلب متشكل از مناطق سنگلاخي وسنگي مي‌باشد كه تنها درختان بنه با زير اشكوب ضعيف از گونه هاي مناطق بياباني استقرار يافته اند. به نظر مي‌رسد كه سرسختي و مقاومت فوق العاده درختان بنه در اين مناطق از جمله عوامل بقا واستمرار حياتي درختان بنه در شرايط سخت در اين مناطق است. پوشش درختي اغلب اين مناطق را P.mutica تشكيل مي‌دهند. اگر چه در برخي مناطق از جمله ارتفاعات مسير طبس به رباط پشت بادام و ارتفاعات كوير عمراني، ارتفاعات چمن آباد خواف و برخي نقاط ديگر تركيبي از گونه فوق با P.khinjuk تيپ درختي اين مناطق را بوجود آورده اند. به نظر مي‌رسد كه در ديگر نقاط نيز شدت تخريب درختان P.khinjuk بيش از گونه ديگر بوده است و اين مسأله منجر به انهدام P. khinjuk و ايجاد رويشگاه خالص P. mutica شده است. در برخي نقاط جنوبي تر استان به تراكم و ديرزيستي درختان پسته وحشي افزوده شده و در نهايت در ارتفاعات مشرف به نهبندان مي‌توان رويشگاههاي مناسبي از پسته‌هاي وحشي را متشكل از درختان دير زيست بنه شاهد بود. دراغلب رويشگاههاي بنه در جنوب خراسان گونه‌هاي مختلفي از بادام وحشي از جمله Amygdalus scoparia همراه با درختان بنه در كوهستانها استقرار يافته اند اين مسأله به‌ويژه در مناطق كوهستاني متشكل از ماسه سنگ و شيل چشمگير تر است. انتهايي ترين حد دامنه پراكنش پسته‌هاي وحشي را مي‌توان پسته‌هاي وحشي مسير نهبندان به زاهدان در منطقه ارتفاعات سه فرسخ و همچنين در مسير جاده نهبندان به زابل تا منطقه بندان دانست كه درختان پسته در روي لايه‌هاي متشكل از شيل استقرار يافته اند، اگر چه درختان بنه اين منطقه ضعيف تر و از رشد كمتري نسبت ساير مناطق برخوردارند.
منابع

1- نقشه هاي توپوگرافي در مقياس 50000/1 و
250000/ 1سازمان جغرافيايي


The Study of medicinal community of Wild Pistachio in Khorasan
M.ramazani
(Member of Scientific Board of Agricultural and natural
rescores Research center of Khorasan)

M.fattahi
(Member of Scientific Board of forests and ranges Research institute)
Email : mramazani2004 @Yahoo,com

Abstract
In order to study distribution area and factors affecting on Pistachio distribution in Khorasan. at first topographical maps and field checks were used to determine different species individually on maps scaled 1:50000 In order to study Provenance Distribution area for Pistachio including P.mutica and P. khinjuk ,that are associated with species such as Amygdalus scoparia , and Zygophylum atripelycoides. Results showed that climate , temperature and Precipitation are factors affected on wild Pistachio establishment in Khorasan. Minimum of precipitation was 50 mm for Pistacia mutica but Wild Pistachios are mostly distributed in 150-200 mm. Soil samples were analyzed and results showed that soil texture for all Pistachio species was silt loam.
Key word: Medicinal plants , Wild Pistachio, Khorasan

 

["Pejman"]

43

43

بررسي اکولوژي و نحوه ازدياد گياه داروئي و اسانس دار
ارس Juniperus excelsa ) (در خراسان
مصطفي رمضاني
عضو هيئت علمي مرکز تحقيقات کشاورزي و منابع طبيعي خراسان
آدرس : مشهد ، ص . پ .1148 - 91735
Email-mramazani2004@yahoo.com​

چکيده

ارس از مهمترين درختان هميشه سبز اسانس دار و داروئي بومي در ايران مي باشد که تا کنون صرفا بيشتر به جنبه‌هاي زيست محيطي و اقتصادي آن توجه شده است . اين گياه داراي دامنه پراكنش و سازگاري قابل توجه در مناطق كوهستاني و برخوردار از اقليم هاي خشك و نيمه خشك مي باشد . با استفاده از تکثير در مناطق خارج از رويشگاههاي طبيعي همچون فضاي سبز درون شهري و برون شهري و مناطق ديگر مي توان از استفاده هاي داروئي و صنعتي آن بهره برداري نمود . درختان ارس بخاطر برخورداري از خصوصيات ويژه همچون ديرزيستي بالا، مقاومت به سرما و زمستانهاي خيلي سرد، مقاومت به خشكي ، تشعشع و آفات وبيماريها قادرند در شرايط سخت مناطق كوهستاني و ارتفاعات بخوبي استقرار يابند. برگها و ميوه در درختان ارس بخاطر برخورداري از ماده essential oil از اهميت بالائي برخوردارند و مي توانند از جنبه هاي توليد فراورده هاي داروئي در ايران مورد توجه جدي باشند .

مقدمه

گونه juniperus excelsa داراي دو زير گونه juniperus excelsa subsp. excelsa و juniperus excelsa subsp. Polycarpus مي باشد . زير گونه juniperus excelsa subsp. Polycarpus در ايران پراکنش دارد . درختان ارس بدليل پراكندگي گسترده در سطح وسيعي از جهان از جنبه هاي مختلف بسيار مورد توجه مي باشند . اين درختان در ابتدا كند رشد و توده هاي جنگلي آن داراي درختان خيلي مسن و با زادآوري كم مي باشد. اين گياه مقاوم بخشكي و بوسيله كوتيكول ضخيم و استثنائي برگها ازازدست دادن آب جلوگيري ميكند . درختان ارس علاوه بر برخورداري از اسانس قابل توجه از نظر داروئي نيز مي توانند از اهميت زيادي بر خوردار مي باشند که متاسفانه تا کنون در کشور ما به آن کمتر توجه شده است . علاوه بر اين قابليت بالاي چوب ارس در صنايع بخاطر دوام زياد و مقاومت فوق العاده آن به آفات و قارچها و برخورداري ميوه و برگ از اسانس و روغن قابل توجه همراه با ترکيبات متعدد ديگر در اين گياه از موارد مورد توجه مي باشند .

مواد و روشها

ابتدا مناطق پراکنش ارس به کمک نقشه هاي توپوگراني در مقياس 50000/1 مطالعه شده و عوامل اقليمي و خاکيمورد بررسي قرار مي گيرند . با در نظر گرفتن تغييرات رويشي و زايشي در درختان ارس در موعد مقرر اقدام به جمع آوري ميوه به منظور تهيه بذر مناسب جهت تکثير جنسي و قلمه به منظور تکثير غير جنسي ميگردد.
نتايج و بحث

مناطق وسيعي از ايران در شمال ، جنوب ، شرق ، غرب و حتي نواحي مركزي نزديك به كوير ايران از رويشگاههاي طبيعي ارس مي باشند. بر اساس بررسي انجام شده شمال خراسان ( ارتفاعات آلاداغ ، كپت داغ ،- ) شمال شرق ( ارتفاعات هزار مسجد تا منتهي اليه آنها در نرديكي سرخس ، ارتفاعات تربت جام ،- ) مناطق شمال غرب ( ارتفاعات سبزوار ) و مناطق مركزي تا ارتفاعات شرق تربت حيدريه از مهمترين مناطق پراكنش ارس در خراسان مي باشند . در اين مناطق درختان ارس از ارتفاع 1000 متر تا حدود 3000 متر استقرار يافته اند. نتايج حاصله نشان ميدهد بخاطر برخورداري اغلب مناطق از درختان ارس با ديرزيستي بالا ، درختان ارس در اين مناطق قادرند پس از استقرار صدها سال زنده بمانند ، علاوه بر اين ، اين درختان با توجه به شرايط اقليمي مناطق پراکنش آنها با مقاومت به سرما و زمستانهاي خيلي سرد ، مقاومت به خشكي و تشعشع، قادرند در شرايط سخت مناطق كوهستاني و ارتفاعات را بخوبي تحمل نمايند ، بعلت دو پايه بودن درختان ارس و تنوع بين گونه اي آن در سطح منطقه كوليتوارهاي مختلفي از آنها بوجود آمده است . بخاطر برخورداري از رزين قابل توجه در برگها و ميوه آن مي توان در صنايع مختلف استفاده نمود . چوب و برگها داراي ازنتيال (essential oil ) قابل استفاده در صنايع آرايشي ، تهيه صابون و عطرسازي و گاهي اوقات در پزشكي مي باشد . در ارتباط با ازدياد اين گياه بايستي توجه داشت که در زمان تشکيل و ظاهر شدن ميوه ها يعني بلافاصله پس از گرده افشاني و لقاح توده گوشتي حاصله قابل رويت مي باشد . از اين زمان به بعد درختان داراي دو نوع ميوه مي باشند که بايستي به آن توجه نمود . ميوه ها در ابتدا صورتي مايل به ارغواني ، پس از مدتي سبز و سبز مايل به خاکستري و با شروع سرما در محل رويشگاه برنگ مسي و سپس قهوه اي و نهايتا در مرحله رسيدن کامل قهوه اي تيره و سياه مايل به بنفش مي گردند از زمان تشکيل تا رسيدن و جمع آوري بذور ارس معمولا طي 18 ماه مي باشدکه در مدتي از اين زمان درختان ارس داراي هر دو نوع ميوه مي باشند و بايستي به آن توجه داشت . اگر ميوه هاي سال قبل در اين مدت ريزش نکنند (بدليل آلودگي ، پوکي ،...) از آبان ميوه ها قابل برداشت خواهند بود . در زمان رسيدن کامل، ميوه ها داراي گوشت نرم بوده و براحتي له و بذور آنها جدا ميگردد . در تکثير جنسي ارس ابتدا به منظور تهيه بذر لازم در زمان مناسب اقدام به جمع آوري نمود بذور رسيده و بالغ ارس را ميتوان بسته به اقليم منطقه از اوايل آبان جمع آوري نمود . جداسازي بذور از ميوه ها از مراحل ضروري تهيه بذر محسوب ميگردد و براي اينکار بايستي ضمن له کردن کامل ميوه ها خاصيت چسبندگي ناشي از رزين را ازبين برد ونهايتا با بوجاري بذور و تفکيک بذور سا لم از پوک بذر مناسب جهت کاشت بدست مي آيد . تيماردهي سرما، کاشت در خزانه مراحل بعدي مي باشند . به منظور تکثير غيرجنسي از قلمه هاي ارس استفاده مي گردد . در اين روش عواملي همچون تاريخ جمع آوري ، سن پايه مادري ، محل تهيه قلمه ها در تاج درخت و تيمار دهي با IBA قبل از کاشت در محيط کشت مناسب بايستي مد نظر قرار گيرد .

منابع

Factors Affecting vegetative propagation of Juniperus excelsa Bieb by stem cutting . 2002 . N.Rifaki, A.Economou, S.Hatzilaza.Propagation of ornamental plant Journal.



Study of ecology and propagation Method of medicinal and Aromatic plant juniper
( Juniperus excelsa )in khorasan
M.Ramazani
Member of Scientific Board of Agricultural and natural rescores Research center of Khorasan
Email-mramazani2004@yahoo.com

Abstract
Juniper trees are from more important aromatic and officinal evergreen trees in Iran . These trees have large distributed and adaptation in mountain area with arid and semi-arid climate. We can Used of propagation methods for economically and medicinally in outers areas . Juniper trees have special characteristics and they can tolerate up draught , radiation ,cold and hard winters in mountain regions . Juniper trees are deciduous and There are variation species in the between trees in Natural habitats .These trees have essential oils and they are very important for medicinal productions.
Key words : Juniper , Medicinal, aromatic , Khorasan

 

["Pejman"]

44

44

بررسي برخي خصوصيات اكولوژيكي گونه دارويي
بيد مِشك) (Salix aegyptiacaدر مازندران
سيد احسان ساداتي
عضو هيأت علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي مازندران
ساري - كيلومتر 6جاده قائم شهر - مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي مازندران ص پ- 556 / 48175​

خلاصه

بيد ِمشك ) (Salix aegyptiaca از خانواده بيديان و بومي ايران است. برخلاف وجه تسميه و نامي كه بر اين گونه نهاده شده بومي مصر نيست. درختي است به بلندي 8 متر، دو پايه وداراي شاتونهاي معطر مي‌باشد (شكل شمارة او3). واريته‌اي كه بيشتر از آن عرق بيد مشك تهيه مي‌كنند L.var.longifrons Bornm Salix aegyptiaca مي‌باشد (2). بيشتر در مناطق نيمه خشك ونيمه مرطوب واستپي البرز وزاگرس و در اراك، همدان، آذربايجان شرقي، غربي و فارس كشت مي‌شود (شكل شمارة 2). مطالعات از حوضه‌هاي آبخيز مازندران و حواشي رودخانه‌ها نشان مي‌دهد كه اين گونه در نواحي مرطوب حاشيه باغها به‌خوبي رشد مي‌كند و معمولاً به بلـندي 9-8 متر مي‌رسد. مصارف آن به طورعمده در تهيه عرق بيد مشك، گل بيد مشك، در زنبورداري (توليد عسل) استفاده از چوب آن در صنايع چوب وكاغذ مي‌باشد.پوست بيد داراي مواد ساليسين(Salicine) مي‌باشد و گلهاي بيد مشك داراي اسانسي است كه عرق حاصل از آن در درمان بيماري قند خون، تسكين اعصاب و به‌عنوان ضد تشنج بسيار مفيد است. با توجه به خواص دارويي و سريع الرشد بودن اين گونه از اهميت ويژه‌اي برخوردار مي‌باشد.
واژه‌هاي كليدي: Salix aegyptiaca ، اكولوژيكي، دارويي


مقدمه

تيره بيديان) salicacea (شامل جنس بيد و صنوبر مي‌باشد. بيد‌هايي كه تا به حال در ايران مورد شناسايي قرار گرفته‌اند حدود 14گونه مي‌با شند(3). از ميان اين خانـواده، گونه بيـد مشك ) (S. aegyptiacaجايگاه خاصي دارد. در كتب طب سنتي آنرا با نامهاي ((گربه بيد)) و ((بهرامج )) و ((شاه بيد)) و ((بيد طبري)) و ((خلاف بان)) و ((وشع)) نام برده‌اند(1).بيد مشك بومي ايران است و در جنگلهاي جلگه‌اي شمال از شرق گرگان تا ارسباران و همچنين در نواحي استپي ونيمه خشك يافت مي‌شود(1) به لحاظ دارويي ماده عامل بيد ساليسين است كه به خصوص در پوست آن وجود دارد(2) در پوست درختان بيد، موم، صمغ، اكسالات، آهك و تانن نيز وجود دارد(4). از ويژگيهاي با رز اين گونه بومي بودن، مصارف صنعتي و دارويي بالا ( تهيه عرق بيد مشك) مي‌باشد.هدف از اين پژوهش معرفي بيد مشك به‌عنوان گونه دارويي مفيد و تعيين برخي خواص اكولوژيكي آن مي‌باشد. شناسايي و بررسي خواص دارويي گونه‌هاي مختلف بيد كه در توليد انواع داروها مانند آسپيرين، پماد ساليسيلات (با استفاده از پوست بيد) گامي در جهت شكوفايي صنايع دارويي و توسعه پايدار گياهان دارويي كشور مي‌باشد.


مواد و روشها

در بدو امر بررسي منا بع و مطالعات كتابخانه‌اي انجام شد. با استفاده از نقشه‌هاي 1:25000 كليه حوضه آبخيز مازندران مورد بررسي قرار گرفته و پس از شناسايي رودخانه‌هاي استان و مطالعات ميداني در حواشي اين رودخانه‌ها و اطراف آبراهه‌ها و بركه‌ها بيد مشك‌هاي موجود مورد ارزيابي قرار گرفته‌اند. جهت شناسايي خصوصيات ظاهري گونه مورد نظر جمع‌آوري نمونه‌هايي از اندام‌هاي مختلف گياه (گل، شاخه، برگ و پوست) با ثبت موقعيت‌هاي ارتفاع از سطح دريا وشيب و ساير عوامل ادافيكي نيز صورت گرفته است. علاوه بر موارد فوق، تهيه عكس و اسلايد از بخشهاي مختلف و اندازه‌گيري قطر و ارتفاع پايه‌هاي مختلف بيد مشك نيز به‌دقت انجام پذيرفت. خاطر نشان مي‌گردد با توجه به اينكه گونه‌هاي مختلف بيد از نظر فنولوژي در زمره گونه‌هاي پيش بهاره محسوب مي‌گردند، بنابراين شروع مراحل تحقيق به لحاظ زماني پيش از جوانه زدن و شكوفايي شاتونها بوده است.

نتايج و بحث

بر اساس نتايج بدست آمده بيد مشك در حواشي آبراهه‌ها و باغهاي به ويژه در خاكهاي مرطوب با بافت متوسط تا سنگين در نواحي جنگلي شمال از جلگه تا ارتفاعات پراكنش دارد. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه در مناطق مورد بررسي بيد مشك در اوايل دي ماه شروع به جوانه زني مي‌كند و دراواسط آن، شاتونهاي سفيد و طلايي رنگ آن شكوفا مي‌گردد. تحليل داده‌ها مشخص مي‌كند كه حداكثر قطر ملاحظه شده دراين تحقيق حدود 21 سانتيمتر و متوسط ارتفاع اين درخت 5/8 متر مي‌باشد. جهت تكثير و ازدياد بيد مشك از بذر وقلمه استفاده مي‌شود كه شيوه متداول آن استفاده از قلمه مي‌باشد.
مصارف عمده از اين گونه در تهيه عرق بيد مشك، گل بيد مشك، زنبورداري (استفاده از شهد و گرده در تهيه عسل) و استفاده از چوب آن در صنايع چوب وكاغذ مي‌باشد. در توليد عرق بيد مشك بايستي دقت شود در بهار قبل از باران جمع‌آوري گل آذين صورت گيرد. هرس نيز هرساله انجام گيرد تا شاخه‌هاي نورسته، شاتون‌هاي معطر توليد كند (هر شاتون به‌طور متوسط حدود 2بطري يعني 5/1ليتر عرق بيد مشك توليد مي‌كند).نكته قابل ذكر اينكه عرق بيد مشك مصارف متعددي دارد كه به‌طور اجمال مي‌توان به تهيه انواع شربتها، غذاها و فالوده نام برد. تقويت قلب، اعصاب، كاهش قند خون، رفع درد، خستگي و ناراحتيهاي مغزي از جمله فوايد در ماني آن محسوب مي‌گردد.

سپاسگزاري

از زحمات رياست محترم مركز تحقيقات، بخش منابع طبيعي و كليه همكاران مركز و ايستگاه تحقيقات چمستان كه در تهيه اين مقاله مرا ياري نموده‌اند كمال تشكر رادارم.

منابع

1- ثابتي، حبيب الله 1355، جنگلها، درختان و درختچه‌هاي ايران، سازمان تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي
2- مير حيدر، حسي1372، معارف گياهي، جلد چهارم
3- مظفريان، ولي الله 1375، فرهنگ نامهاي گياهان ايران
4-Andrew Chevallier, 1996,The Encyclopedia of Medicinal Plants


A Study on some of Ecological properties Medicinal Species of Salix aegyptiaca in Mazandaran
Seyed Ehsan Sadati
Scientific Board Member,Mazandaran Agricultural and Natural Resources Research Center
P.O.Box 48175 -556 ,Email : sadati10@yahoo.com

Abstract
Salix aegyptiaca belong to salicaceae family and Native Region this species is in Iran natively. Egyptian Willow A deciduous tree growing to 8 m. with aromatic catkins.Salix aegyptiaca L. var. longifrons Bornm is often producted Egyptian Willow juice. This species is planted mostly on Mid dry zone , Mid Moist land , Alborz, Zagros, steppe. study on Mazandaran Watershed and side river is showd. This species is occurred in Marginal damp areas of garden and river banks. productions of includes, willow juice, willow flower,honey. Furthermore, its wood is used for paper pulp production.The willow bark has Salicine and also Egyptian catkins have essance. It may also be used to ease pain and remedy for Blood sugar.
Key Words: Salix aegyptiaca, Medicinal plant, Ecology properties

 

["Pejman"]

45

45

صفات گياه‌شناختي گياه دارويي قره قاط (واكسينيوم ايراني)
شهرام صداقت حور1، عبدالكريم كاشي2، عليرضا طلايي2، شهريار سعيدي مهرورز3 و احمد خليقي2
1- دكتري علوم باغباني واحد علوم و تحقيقات تهران و عضو هيات علمي واحد رشت، 2- اساتيد گروه باغباني دانشگاه تهران، 3- استاديار دانشگاه گيلان - رشت- پل تالشان- دانشگاه آزاد اسلامي رشت- دانشكده كشاورزي- گروه باغباني ​

خلاصه

به منظور رفع ابهام موجود در مورد ميوه موسوم به قره‌قاط, دو گياه جنگلي مورد ترديد از نظر گياه شناختي مورد بررسي قرار گرفت و در نهايت مشخص گرديد كه قره‌قاط در اصل همان Vaccinium arctostaphylos L. است كه گهگاه به‌طور سهوي آن را متعلق به جنس Ribes مي‌دانند. علاوه بر رفع ترديد از اسم علمي قره قاط، نسبت به بررسي صفات ظاهري و مطالعه تشريحي بافتهاي ساقه و برگ قره‌قاط اقدام گرديد. براي بررسي آناتومي بافتهاي ساقه و برگ، اسلايدهاي ميكروسكپي تهيه شد. همچنين با استفاده از ميكروسكوپ الكتروني نگاره‌ ميكروگرافهايي ‌از برجستگيها و فرورفتگيهاي روي بذر قره‌قاط تهيه گرديد. اين گياه به‌صورت درختچه يا بوته خشبي حداكثر تا ارتفاع 5/2 متر رشد مي‌كند. در برش عرضي ساقه, كوتيكول, اپيدرم, كلانشيم, پارانشيم حفره‌اي, دسته‌هاي آوندي و پارانشيم مغزي قابل رويت بودند. ميكروگرافهاي بدست آمده از بذرها قره‌قاط نشان داد كه اين بذرها به شكل تخم‌مرغي يا بيضوي بوده و سطح پوسته اين بذرها مشبك است.
واژه‌هاي كليدي: قره‌قاط، گياه‌شناختي


مقدمه

در اولين نگاه به كلمه قره قاط، تصور آذري بودن آن در ذهن انسان نقش مي‌بندد، ولي اين ريزميوه در مناطق آذري‌نشين ايران به قره‌گيله و در گيلان به سياگيله معروف است. متأسفانه گياه‌شناسان ايراني، در معرفي اين گياه اتفاق نظر ندارند. ثابتي(2) قره‌قاط را از جنس Ribes و تيرهGrossulariaceae معرفي كرده، درحالي‌كه مظفريان (8) اين گياه را در جنس Vaccinium و تيره Ericaceae قرار مي‌دهد. فلور ايران(شماره23) قره‌قاط را از تيره Grossulariaceae و جنس Ribes مي‌داند(1). برگهاي قره قاط را نيروبخش، مدر و ضدعفوني كننده مي‌دانند(6). علاوه بر اين قره‌قاط را در رفع ناراحتي‌هاي مخاطي مثانه و مجاري ادرار مفيد معرفي كرد‌ه‌اند(7).

مواد و روشها

براي دستيابي به نام صحيح قره قاط به بررسي گياهان مورد ترديد اقدام گرديد. از آنجا كه بيشترين اختلاف نظر در اطلاق نام قره‌قاط به دو جنس Ribes و Vaccinium مربوط مي‌شد، بنابراين بعد از جمع‌آوري نمونه Vaccinium از ارتفاعات تالش و اسالم‌(استان گيلان) و Ribes از كوههاي رودبار و تهيه نمونه هرباريومي، ابتدا از طريق صفات ظاهري و منابع علمي و بعد با مطابقت دادن نمونه تهيه شده با نمونه تيپيك موجود در موسسه جنگلها و مراتع تهران نام علمي صحيح گياه قره‌قاط مشخص گرديد. نمونه‌هاي هرباريومي تهيه شده در هرباريوم دانشگاه آزاد رشت نگهداري مي‌شود. علاوه‌برآن ‌نسبت به بررسي صفات ظاهري و مطالعه تشريحي بافتهاي ساقه و برگ قره‌قاط اقدام گرديد. به منظور بررسي آناتومي بافتهاي ساقه و برگ فقط‌از گياه قره‌قاط اسلايدهاي ميكروسكپي تهيه شد. در اين آزمايش ميكروگرافهايي بااستفاده از ميكروسكوپ الكتروني نگاره از سطح بذر قره‌قاط تهيه گرديد(3).


نتايج و بحث

چهار گونه از جنس Ribes در ايران رشد مي‌كنند(1) كه نمونه جمع‌آوري شده از رودبار به گونه Ribes biebersteinii تعلق دارد. ولي نمونه برگرفته از منطقه تالش از جنسVaccinium بود كه به‌طور عمده در ارتفاعات استان گيلان ازجمله كوههاي تالش، اسالم و فومن، ارتفاعات كلاردشت و خانقاه اردبيل مي‌رويد. بعد از مطالعه مشخص گرديد كه قره‌‌قاط، سياگيله، سياه‌دار و قره‌گيله اسم محلي تنها گونه موجود از جنس واكسينيوم در ايران‌ يعني Vaccinium arctostaphylos مي‌باشد (شكل شمارة 1). رويشگاههاي طبيعي قره‌قاط (ارتفاعات1900-1100متري) در اقليم معتدل جنگلي سرد قرار مي‌گيرند(5). قره‌قاط در راشستانها به‌صورت درختچه حداكثر تا ارتفاع 5/2 متر رشد مي‌كند. شاخه‌هاي آن نازك، بدون‌خار و به رنگ سبز تا قهوه‌اي ظاهر مي‌شوند. برگهاي متناوب آن، به شكل بيضي، به‌طول حداكثر10 سانتيمتر، نوك تيز، با كناره‌هاي صاف و دمبرگهاي كوتاه مي‌باشند. گلهاي نرماده اين گياه در خوشه‌هاي صورتي تا سفيدرنگ، تا اواسط خرداد ماه باز مي‌شو‌ند. گلبرگهاي پيوسته روي گل‌آذين خوشه‌اي آويزان ظاهر مي‌شود. ريشه‌هاي سطحي قره قاط در سطح‌ زمين به همراه ريشه‌هاي ريزوم مانند آن در عمق خاك از مشخصات اين گياه است. ميوه‌هاي اين گياه كه به قره‌قاط معروف است سته‌اي پربذر بوده و روي شاخه‌هاي جوان و به‌صورت جانبي يا انتهايي توليد مي‌شوند. تعداد بذر موجود در هر سته قره‌قاط به‌طور متوسط 45 عدد است كه حداكثر 9/5 درصد وزن ميوه را در بر مي‌گيرد. قهرمان(1373) بر وجود فقط يك گونه از جنس واكسينيوم در ايران تاكيد دارد(4). نيك‌آور(1380) نيز قره‌قاط را همان Vaccinium arctostaphylos معرفي كرده است(8).در برش عرضي ساقه, از خارج به داخل كوتيكول، اپيدرم, كورتكس (متشكل از بافتهاي كلانشيم و پارانشيم حفره‌اي), دسته‌هاي آوندي و در نهايت پارانشيم مغزي به وضوح قابل رويت هستند. در مقطع رگبرگ اصلي قره‌قاط (شكل شمارة 2)، بافتهاي كلانشيم، پارانشيم، فيبر، فلوئم و گزيلم ديده مي‌شوند. در پهنك برگ بخش مزوفيلي مشتمل بر پارانشيم نردباني و حفره‌اي و دسته‌هاي آوندي قابل مشاهده است. در سطح اپيدرم تحتاني برگ روزنه‌ها به‌وضوح ديده مي‌شوند. با بررسي ميكروگرافهاي الكتروني تهيه شده از بذرها مشخص شد كه اين بذرها به دوشكل عمده تخم مرغي و بيضي شكل قابل مشاهده است و در سطح پوسته مشبك اين بذر، سلولهايي با ديواره مشخص قابل رويت مي‌باشد.

شكل شمارة 1- بوته قره قاط در زمان گلدهي(منطقه خانقاه اردبيل)

شكل شمارة 2- مقطع عرضي تهيه شده از رگبرگ اصلي (40-
منابع

1- اسدي, م.1376. فلورايران، شماره23. انگور فرنگي. جهاد سازندگي.
2-ثابتي, ح.1373. جنگلها، درختان ‌و درختچه‌هاي ايران. دانشگاه‌يزد.
3- شريعت زاده، س. م. ع. و ا. مجد. 1379. ميكروسكوپ الكتروني و هيستوتكنيك در ميكروسكوپي الكتروني و نوري. انتشارات آييز.
4- قهرمان، ا.1373. كورموفيتهاي ايران. جلد سوم. مركز نشر دانشگاهي.
5- گنجي، م.ح .1380. آب و هواي گيلان. از كتاب گيلان. گردآوري ابراهيم اصلاح عرباني. جلد اول. انتشارات گروه پژوهشگران ايران.
6- عماد، مهدي.1377. شناسايي گياهان دارويي وصنعتي جنگلي ومرتعي و موارد مصرف آنها. جلد1. موسسه پژوهشي كاريز.
7- ميرحيدر.ح.1373. معارف گياهي (كاربرد گياهان در پيشگيري ودرمان بيماريها). جلد چهارم. دفتر نشرفرهنگ اسلامي.
8- نيك آور، ب.1380. بررسي فارماكوگنوزي و اثرات بيولوژيك گياه قره قاط.رساله دكتري تخصصي دانشكده داروسازي دانشگاه تهران.



The Study of Botanical Characteristics of Qare-Qat
(Iranian Vaccinium)
1Sedaghathoor.Sh,2Kashi.A.K,2Talaei.A.R,3Saeidi-Mehrvarz. Sh and 2Khalighi.A.
1Department of Horticultural Science, Azad University of Rasht (PhD of Horticulture in science and research unit of AU of Tehran,)2Department of Horticulture, Tehran University,3Department of Biology, Guilan University

Abstract
To remove of doubt about fruit named Qare-Qat, two forest small fruits have been studied and finally it is marked that Qare-Qat is the same Vaccinium arctostaphylos L., which is erroneously said to another wild berry in Ribes genus. Additionally, Morphology and anatomy of leaf and stem of Qare-Qat studied. Anatomy of leaf and stem of this plant studied using light microscope. Electron micrographs of Qare-Qat seeds obtained by scanning electron microscope(SEM). The plant grows at shrub or woody bush form up to 2.5 meters high in Fagus forests and the stems are mostly thin, without thorn and green to brown colors. In the cross-section of stem can be seen cuticle, epidermis, collenchyma, spongy parenchyma, vascular bundle and pith. Electron micrographs showed that Qare-Qat seeds are ovate or elliptical in shape and seed coat is reticular.
Key Words: Qare-Qat, Botanical traits, Vaccinium arctostaphylos L., medicinal plants

 

["Pejman"]

46

46

مطالعه ميكرومورفولوژيكي تعدادي از گياهان دارويي
قبيله Boragineae (Boraginacae) ​

قدير طاهري1، فاطمه جمالو، جعفر سعيدي2 و ليلا ياوري
1- دانشجوي دوره دكتري دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات 2- عضو هيأت علمي دانشگاه آزاد اسلامي واحد نيشابور ​

خلاصه

گياهان خانواده Boraginaceae به علت دارا بودن موسيلاژ فراوان داراي ارزش دارويي هستند. اين تحقيق به مطالعه 20 گونه از طايفه Boragineae كه از نظر دارويي حائز اهميت هستنند و با استفاده از تعدادي صفات مورفولوژيكي، آناتوميكي و گرده شناختي پرداخته است. نتايج تحقيق بيانگر آن است كه Anchusa aggregate با چهارگونه A.aegptica ,A.italica, A.arvensis , A.strigosa از نظر دارا بودن فندقه با محور خميده و شكل كلاه خود مانند ، تيپ مزوفيل برگ و شكل دانه گرده متفاوت است.
واژه‌هاي كليدي: ميكرومورفولوژي، گياهان دارويي، Boraginaceae


مقدمه

گياهان خانواده Boragineae به دليل دارا بودن موسيلاژ فراوان از نظر دارويي داراي اهميت هستند (2 و1). مطالعه سيستماتيكي گونه‌هاي اين خانواده توسط محققان مختلف با استفاده از صفات مورفولوژيكي، آناتوميكي، دانه گرده و به روش مولكولي انجام شده است (4 ، 3 ،1). بر اساس نظر ديويس (1972) و ريدل (1967) پوشش كركي در اين خانواده به عنوان يك صفت مهم در كليد شناسايي گونه‌ها قابل استفاده است. ويژگيهاي تشريحي اين خانواده نيز در رده بندي آن مورد استفاده قرار گرفته و گزارش شده كه گياهان اين خانواده به‌طور عمده داراي كركهاي زبر تك سلولي با ديواره سيليسي يا كليستي هستند (به نقل از 4،3،1). از ساير صفات آناتوميكي نظير كريستالهاي اطراف دسته‌هاي آوندي برگ، ويژگيهاي مربوط به فيبرهاي اسكلرانشيمي، مزوفيل برگ و طرز قرار گرفتن دسته‌هاي آوندي نيز استفاده شده است (2 و1). ويژگيهاي مربوط به دانه گرده در اين خانواده توسط محققيني نظير clark (1977) , Moore(1978), Wodhouse (1965) مورد بررسي قرار گرفته‌اند (به نقل از 4).

مواد و روشها

به منظور مطالعه ويژگيهاي مورفولوژيكي گونه‌ها از نمونه‌هاي موجود در هرباريوم مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع كشور (TARI) استفاده شد. صفات مورفولوژيكي با چشم غير مسلح و يا با استفاده از استريوميكروسكوپ Olympus بررسي شدند. براي انجام مطالعات تشريحي، نمونه‌ها به روش رنگ‌آميزي مضاعف آماده شدند. براي جداسازي اپيدرم ، قطعه‌اي از برگهاي تثبيت شده در محلول تثبيت كارنوي به محلول جفري منتقل گرديد و پس از جداسازي اپيدرم با استفاده از كارمن زاجي رنگ‌آميزي گرديد.
براي مطالعه دانه گرده پس از جداسازي بساكها ، نمونه‌ها به روش استوليز آماده شدندو سپس توسط ميكروسكوپ نگاره (SEM) مدلJEOL JXA-840 SCANING micro analyzer بررسي شدند.

نتايج و بحث

مطالعات آناتوميكي برگ در گونه‌هاي مورد مطالعه نشان داد كه تمام گونه‌ها به جز جنس Suchtelenia از طايفه Trichodesmeae داراي كركهاي ترشحي و غير ترشحي مي‌باشند. همچنين تيپ مزوفيل برگ از نوع پشتي - شكمي و دو طرفي مي‌باشد. وجود يا عدم وجود غلاف آوندي و سلولهاي كلانشيم در زير اپيدرم رگبرگ مياني و شكل رگبرگ مياني تنوع قابل توجهي را در نمونه‌هاي مورد مطالعه نشان دادند. به‌طور كلي در جنس suchtelenia از طايفه Trichodesmeae و جنسهاي Brunnera ,Gastrocotyle تيپ مزوفيل برگ از نوع دو طرفي مي‌باشد و گونه‌هاي A.italica, A.aegyptica ,A.strigosa تيپ مزوفيل برگ از نوع پشتي - شكمي مي‌باشد. در جنس Nonea نيز در دو گونه N.lutea, N.rosea مزوفيل برگ از نوع متمايل به دو طرفي بوده و در گونه‌هاي N turcomanica, N. suchtelenoides, N. anchusoides, N.caspica, N. persica, N. flavescence مزوفيل برگ از نوع پشتي شكمي مي‌باشد. شكل كلي دانه گرده suchtelenia calycina و جنسهاي Gastrocotyle,Phyllocara, Brunnera, Nonea از نوع چهارشيار منفذدار مي‌باشد و در گونه Anchusa aggregatea از نوع شش شيار منفذدار، و در A.italica, A.strigosa, A.arvensis A.aegyptia , از نوع چهار شيار منفذدار مي‌باشد. در جنس Symphytum نيز شكل كلي دانه گرده از نوع هشت شيار منفذدار مي‌باشد. نتايج حاصل نشان مي‌دهد كه چهارگونه A.italica, A.strigosa, A.arvensis از نظر دارا بودن فندقه با محور خميده و شكل كلاه‌خود و تيپ مزوفيل برگ كه از نوع دو طرفي مي‌باشد و شكل كلي دانه گرده كه از نوع شش شيار منفذدارمي باشد متفاوت است كه خاتم ساز در فلور ايران اين گونه را تحت عنوان جنس Hormuzakia با يك گونه Hormuzakia aggregate معرفي كرده است. همچنين S.calycina از نظر دارا بودن فندقه با محور خميده و همچنين شكل كلي دانه گرده شباهت‌هايي را با طايفه Boragineae نشان مي‌دهد.

منابع

1- آخاني سنجانبي - حسين؛ مروري بر زير خانواده ‌آفتاب پرست (Heliotropioideae) از خانواده گاوزبان در ايران، رساله كارشناسي ارشد، ‌گروه زيست شناسي، دانشگاه تهران، 1370.
2- زرگري، علي، 1371، گياهان دارويي، جلد سوم، انتشارات دانشگاه تهران.
3- Azizian , D., Khatamsaz , M.,Kasaian , J., 2000 ; The taxonomic sygnificnce of leaf anatomy in the genus onosma L.(Boraginaceae) Iran. J. Bot. 8(2) , 169-180.
4- Carlquist , Sh. , 1991 , Leaf anatomy of Boraginaceae `: ecological systematic and phylogenetic aspects , Bot. J. Linn. Soc. 107 , 1-34.
5- Diez , M.J. and B., Valdes , 1991 , pollen morphology of the tribes Eritrichieae and cynoglosseae (Boraginaceae) in the Iberian penisula and its taxonomic significance , Bot. J. Linn. Soc. , Vol. 107 (1) : 49-66.
6- Popov , M., and E.A. , Zemskova , 1995 , palynomorphylogy study of some species of Boraginaceae (sub family Boraginoideae) , Botanicheskii Jour. Syst. Petersburg , 80 (10) : 1-13.
7- Trudel. M.C.G. and J.K. , Morton , 1999 , Polen morphology and its evolutionary significance in Hemerocalis ) Liliaceae) , can. J.Bot. , 70 : 975-995.


Resources micromorphology of some genus of Boragineae (Boraginaceae)
Ghadir Taheri - Fatemeh Jamalu , G.Saede and L.Yavari
Members of scientific board of Islamic Azad University Branch Neyshabur

The tribus Boragineae has high diversity in Iran. In this research apart from gross micromorphology leaf anatomy and pollen grain morphology was studied. Morphological studies in this tribe showed Taxonomic value of trichomes , shape of basal leaf, corolla and nutlets. Result indicated that Anchusa aggregata is different from A.italica, A.strigosa, A.aegyptica and A.arvensis and suchtelenia calycina is similar to tribes Boragineae because has nutlets ovate and tetracoporate pollen grains out line.
Keywords: Medicnal plant, micromorphology

 

["Pejman"]

47

47

پراكنش زيرة كوهي (Bunium persicum (Boiss.) Fedsch) در استان فارس
ناصر عبداللهي پناه
كارشناس مركز تحقيقات كشاورزي ومنابع طبيعي استان فارس
شيراز - بلوار مدرس، خيابان جانبازان مجتمع آموزشي تحقيقاتي بعثت جهاد، مركز تحقيقات كشاورزي ومنابع طبيعي استان فارس
ص. پ. 617-71555
Email: abdolahipn@farsagres.ir
​

خلاصه

زيرة كوهي( Bunium persicum) گياهي چند ساله، غده دار و از گياهان دارويي با ارزش ايران از تيرة چتريان (Apiaceae) است.
دراين تحقيق با استفاده از منابع علمي و نمونه‌هاي هرباريومي در دسترس و اطلاعات محلي در سال‌هاي 1380و1381 نمونه‌هاي گياهي B. persicum از رويشگاههاي زيره در استان فارس جمع‌آوري وبا نمونه‌هاي قبلي مقايسه شدند. پس از شناسايي گونه، مشخصات رويشگاههاي آن از روي نقشه‌هاي توپوگرافي وآمار هواشناسي بدست آورده شد. ارتفاع رويشگاههاي زيرة كوهي ا ز1450 متر در جزيرة نرگس (درياچة بختگان) تا 2450 متر در رويشگاه چهرك متغير است. تغييرات دماي رويشگاهها نيز از 8- تا45 درجة سانتيگراد مي‌باشد. بارندگي سالانه نيز از 194 تا 427 ميليمترو به ترتيب از رويشگاههاي كوه سفيد و مهارلو گزارش شده است.
واژه‌هاي كليدي: زيره كوهي، پراكنش، فارس


مقدمه

زيره از گياهان دارويي با ارزش كشورمان است و از گذشته با نام زيرة ايران يا زيرة كرمان معروف بوده است. در كاوشهاي باستان شناسي در شهر سوختة زابل مشخص شده است كه مردم آن در 5 هزار سال قبل زيره را مي‌شناختند واين گياه مختص كرمان نبوده است. (بي نام،1381). زيرة كوهي (Bunium persicum (Boiss.) B.Fedtsch) از تيرة چتريان (Apiaceae) گياهي است چندساله و غده‌دار كه گسترش نسبتاً وسيعي در مناطق معتدل استان فارس دارد. براي اين گونة گياهي خواص متعددي همچون اشتهاآور، مدر، ضد نفخ، ضد تشنج، مقوي معده، افزايندة شير مادران، مسهل و همچنين به عنوان داروي دامپزشكي ذكر شده است (زرگري، 1368ومير حيدر،1373). رشينگر(1990)، گونة B. persicum را از 2 محل در فارس (30 كيلومتري شيراز به طرف استهبان و در جادة فسا به استهبان) گزارش كرده است. مظفريان (1983)، گونة B. persicum را به نقل از وندلبو و فروغي از چشمة فيل واقع در كوه بمو و در ارتفاع 1900 متري از سطح دريا گزارش‌كرده است. مظفريان (1377)، براي جنس Bunium L. تعداد 14 گونه را ذكر و اعلام كرده است كه B. persicum فراوانترين آنها مي‌باشد.

مواد و روشها

اين تحقيق با بررسي منابع گذشته كه در آنها به زيره اشاره شده است و همچنين مراجعه به افراد محلي در مناطقي كه در منابع ذكر شده اند و شناسايي پوشش گياهي محلهاي مورد نظرانجام گرفته است. پس از بررسي منابع و نمونه‌هاي گياهي موجود در هرباريوم، نمونه‌هاي گياهي زيره در سالهاي 1380و 1381 در فصل رويش از عرصه‌هاي طبيعي استان فارس جمع آوري و بعد با منابع ونمونه‌هاي هرباريومي مقايسه شدند. پس از اطمينان از مشابهت آنها مختصات جغرافيايي و ديگر اطلاعات اقليمي رويشگاهها از روي نقشه‌هاي توپوگرافي و منابع موجود بدست آورده شد.

نتايج و بحث

بررسي منابع ونمونه‌هاي گياهي جديد وهرباريومي وبازديد از رويشگاه‌ها نشان داد كه وسعت مناطقي كهB. persicum در آنها وجود دارد بسيار بيشتر از آن چيزي است كه قبلاً گزارش شده بود. جدول شمارة 1 به‌طور خلاصه مشخصات كلي رويشگاههاي زيره را كه تاكنون در استان فارس شناسايي شده اند، نشان مي‌دهد. اين محل‌ها بطور عمده در مناطق معتدل استان فارس قرار دارند. دامنة ارتفاعي رويشگاههااز 1450 متر دررويشگاه جزيرة نرگس (درياچةبختگان) تا 2450 متر در رويشگاه چهرك (شهرستان بوانات) متغير است. اقليم رويشگاههاي زيره در فارس نيمه خشك سرد مي‌باشد و بر اساس داده‌هاي هواشناسي نزديكترين ايستگاه هواشناسي ميانگين دماي حداقل مطلق سالانه آنها از 8- در رويشگاه كوه نا انجير تا 4- در رويشگاه مهارلو و ميانگين حداكثر مطلق دماي سالانة از 37 در رويشگاه كوه تودج تا 45 درجة سانتيگراد در رويشگاه لايزنگان متغير است. ميانگين حداقل وحداكثر بارندگي سالانة رويشگاهها از 194 تا 427 ميليمتر و به ترتيب مربوط به رويشگاههاي كوه سفيد و مهارلوگزارش شده است. وجود زيره در بيشتر مناطق باعث نامگذاريهاي محلي شده‌است. از جمله در شهرستان فسا تپه‌اي معروف به تل زيره‌اي و در ارتفاعات شمال شهر محلي به نام كوه زيره‌دان، در شهرستان بوانات محلي به نام كوه زيره‌اي و در شهرستان جهرم كوهي به نام كوه زيره در بين مردم محلي شناخته شده است. اين نامگذاريهاي حاكي از وجود و اهميت اين گونه در آن مناطق مي‌باشد كه به احتمال زياد بايد رويشگاهها ومناطق ديگري نيز دراستان فارس باشد كه فعلاً از آنها بي اطلاع هستيم و به بررسي بيشتر نياز دارد.

سپاسگزاري

ازآقاي مهندس محمد علي عسكر زاده (مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي خراسان)، و همكارانم در مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي فارس به ويژه آقاي مهندس حاتمي تشكر وقدر داني مي‌نمايم.
منابع
1-ادارة مطالعات و هماهنگي، 1373. آمار ايستگاه‌هاي هواشناسي فارس، ادارة كل منابع طبيعي استان فارس.
2- بي نام، 1381. رويش زيرة پنج هزار ساله در شهر سوخته، روزنامة جام جم شمارة 767 سه شنبه 10 دي 1380، صفحة 20.
3- زرگري، علي.1368. گياهان دارويي، جلد دوم چاپ پنجم، انتشارات دانشگاه تهران، 670 صفحه.
4- مير حيدر، حسين.1372. معارف گياهي ، جلد دوم، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، تهران، 535 صفحه.
5- مظفريان، ولي اله. 1377. فرهنگ نامهاي گياهان ايران: لاتيني- انگليسي- فارسي، فرهنگ معاصر، تهران، 69+677 صفحه.
6- Mozaffarian, V. 1983. The Family of Umbelliferae (Apiaceae) in Iran, keys and distribution. Research Institute of Forests and Rangelands, 388 p. Tehran, Iran.
7- Rechinger, K. H. 1987. Flora Iranica, No. 162, Fam. Umbelliferae (Apiaceae).

 

["Pejman"]

48

48

معرفي گونه‌هاي درختي و درختچه اي دارويي مهم در رويشگاه ارسباران
اكبر عبدي قاضي جهاني1 ، محمدحسن عصاره2، حيدر پناهپور2و يوسف ايماني1
1- عضو هيئت علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان آذربايجان شرقي
2- عضو هيئت علمي مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع
​

خلاصه

جنگلهاي ارسباران با وسعتي در حدود 164000 هكتار در شمال استان آذربايجانشرقي بعنوان يكي از ذخيره گاههاي مهم بيوسفر شناخته شده است. اين جنگلها كه در ارتفاعات رشته كوه قره داغ در شرايط اكولوژيكي خاص بوجود آمده اند، سبب تشكيل جوامع متنوع حياتي، تركيب گونه اي و فلور نسبتاً غني شده است (1 و 5). بطوريكه طبق مطالعات انجام شده، تا كنون بيش از 1344 گونه گياهي در منطقه شناسايي شده است (2) كه به 493 جنس و 97 تيره تعلق دارند. از اين تعداد، 80 گونه از آنها جنگلي بوده و 40 تا جزو گونه‌هاي مهم دارويي مي‌باشد. برخي از گونه‌ها از لحاظ تنوع ژنتيكي، اسانس و تركيب موجود، منحصر به فرد ميباشد. از جمله گونه‌هاي مهم دارويي كه مصرف سنتي و رايج در منطقه دارد، ميتوان سرخدار، قره قات، زالزالك، آردوج و ارس را نام برد (1، 2 و 5). لذا به منظور حفاظت و تقويت بنيه ژنتيكي درختان و درختچه‌هاي جنگلي دارويي ارسباران در طي سالهاي 2- 1381 جمع‌آوري بذر صورت گرفت. گونه‌هاي مهم تكثير و شناسايي شدند تا در برنامه‌هاي اصلاحي و تحقيقاتي مورد استفاده قرار گيرد.
واژه هاي كليدي: ارسباران، گونه‌هاي درختي و درختچه‌هاي دارويي، بانگ ژن.


مقدمه

جهان پيوسته شاهد نابودي گونه‌هاي گياهي و جانوري است. متاسفانه توسعه صنعتي همراه با پيشرفت تكنولوژي روند تخريب زيستگاههاي طبيعي گياهي و جانوري تشديد و نابودي تنوع زيستي و انقراض گونه‌هاي مختلف را تسريع نموده است. بسياري از گونه‌هايي كه نياكان ما با علم و شناخت از خواص درماني آنها استفاده مي‌كردند امروزه فقط نامي از آنها باقي مانده است (6). از سوي ديگر تأثير غير قابل كنترل عوامل اقليمي نامساعد، توسعه صنعتي، بهره برداريهاي بي رويه از منابع جنگلي مخصوصاً در منطقه ارسباران روز بروز موجب كاهش تنوع گونه اي و مساحت جنگلها گرديده و در نهايت به انقراض برخي گونه‌ها منجر شده و خواهد شد. لذا بايد با مطالعه و تحقيقات در شناخت منطقه اي و گونه‌اي گامهاي جدي در راستاي جلوگيري از روند نابودي ذخاير ژرم پلاسم برداشت (1و 5). بعلاوه مصرف گياهان دارويي جهت درمان بيماريها به دليل عوارض ثانويه كمتر نسبت به داروهاي شيميايي در سالهاي اخير عموميت يافته است. با توجه به قابليت موجود در بهره برداري مستقيم، كشت و توليد گياهان دارويي ميتوان با برنامه ريزي مدون ضمن توسعه اقتصادي در حفاظت از ذخاير ژرم پلاسم منطقه نقش موثري ايفا نمود. هدف از اين بررسي، شناسايي، معرفي، مصارف دارويي و درماني سنتي، حفاظت، نگهداري و تقويت بنيه ژنتيكي درختان و درختچه‌هاي جنگلي دارويي منطقه ارسباران ميباشد.


مواد و روشها

ابتدا به جمع‌آوري اطلاعات و بررسي منابع اقدام گرديد و نقشه‌هاي موجود در زمينه توپوگرافي و پوششي گياهي، ليست كامل گونه‌هاي درختي و درختچه اي داروئي به تفكيك براي مناطق مختلف جنگلي ارسباران تهيه گرديد. در نهايت عوامل مؤثر در انقراض گونه‌ها، روشهاي معمول و سنتي مصارف داروئي اقدام گرديد. اولويت بندي براي جمع‌آوري بذر، احياء و تكثير گونه‌هاي موجود با درنظر گرفتن اهميت دارويي، حفاظت و نگهداري و... صورت گرفت.

نتايج و بحث

بررسيها و مطالعات مورد نظر در خصوص گونه‌هاي جنگلي درختي و درختچه اي دارويي در منطقه ارسباران صورت گرفت و به جمع‌آوري بذر و ساير اطلاعات اقدام گرديد (3 و 7). گونه‌هاي دارويي مهم در منطقه عبارتند از:
1- سرخدارTaxus baccata : ميوه عاري از دانه گياه اثر نرم كننده، ملين و رفع سرفه دارد. روغن دانه سمي بوده و خاصيت دفع كرم دارد.
2- قره قاتRibes biebersteini: دم كرده ميوه آن بعنوان تنظيم كننده فشار خون مصرف ميشود (4).
3- زالزالك Crataegus meyeri: سرشار از ويتامين C، ملين، مقوي معده، قلب، بازكننده گرفتگي‌ها و محرك مي‌باشد.
4- آردوجJuniperus foetidissima : دم كرده ميوه آن از مدرهاي خيلي قوي است و سبب دفع سنگ كليه ميشود.
5- ارسJuniperus excelsa: ميوه اين درختچه اثر مقوي بر معده، اشتها آور، كمك به هضم، كاهش نفخ، معرق، تصفيه كننده خون، نيرو دهنده، قاعده آور و مدر ميباشد.
6- بيد مشك Salix aegyptiaca: آرام بخش، تقويت كننده قلب و قوه باء، ضد سردرد و دردهاي عضلاني است. عرق آن بصورت شربت هميشه قابل استفاده است.
7- اشنگور Rhamnus catartica: مدر، مسهل قوي و ملين بوده و در احتقان مغزي و آب آوردن انساج استفاده ميشود.
8- بارانكSorbus torminalis: ميوه آن حاوي تانن، مواد قندي و اسيدهاي آلي مختلف است. براي رفع اسهال، دياسانتري، رفع سرفه و قابض در بيماريهاي مختلف استفاده ميشود.
9- داغداغان Celtis caucasica: ميوه آن براي تسكين دل درد، رفع سرفه و تقويت معده مصرف ميشود.


منابع

1- ابراهيمي، توحيد و اصغر نيشابوري. 1374. فيتوسوسيولوژي و كارتوگرافي گياهي جنگل تحقيقاتي ارسباران. پاياننامه، دانشكده علوم، دانشگاه تبريز. ص 110.
2- برزگر قاضي، اكبر. تيمور رستمي شاهراجي، خسرو ثاقب طالبي و حسن پوربابايي، 1381. مطالعه رويشگاه سرخدار در حوزه‌هاي كليبر و ايلگنه چاي از جنگلهاي ارسباران. پاياننامه، دانشكده علوم كشاورزي، دانشگاه گيلان، ص 55.
3- زرگري، علي. 1373. گياهان دارويي. جلد 1 تا 5. انتشارات دانشگاه تهران.
4- قهرماني، محمدعلي؛ ناصر كاسبي؛ عزيز جوانشير و انوشيروان نجفي. 1376. گزارش طرح جمع‌آوري و شناسايي گياهان آذربايجان شرقي. مركز تحقيقات منابع طبيعي و امور دام استان. شماره هرباريومي 4060.
5- گزارش هيئت اعزامي از موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع. 1373. آب و هوا و اقليم جنگلهاي ارسباران.
6- وجداني، پرويز. 1370. حفظ و نگهداري ذخاير توارثي گياهان وحشي در محل رويش اوليه آنها. انتشارات بانك ژن گياهي ملي ايران، موسسه تحقيقات اصلاح و تهيه نهال و بذر كرج.


The Introduction of important medicinal trees and shrubs species in Arasbaran forests
Akbar Abdi Gazi Jahani1- Mohamad Hasan Assarea2- Heydar Panahpoor2- Yousef Imani1
- Research Institute of Agriculture and Natural Resource of East Azarbijan Province
2 - Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran

Abstract:
The forests of Arasbaran with approximately 164000 ha area is located in north East Azarbayjan province that was known as the one of more important biosphere reserve. These forests that exist in Garehdagh mountains, in special ecological conditions that cause to formation of vital various society, species compound and relatively have rich flora. Based on performed studies 1344 plants species belong to 493 genus and 97 family. The identification 80 species forests that is 40 those of important species herb and to use remedy. Some species are single in kind from respect of genetic variety, essence and compound. Therefore in order to protecting, keeping and genetic support of medicinal trees and shrubs of Arasbaran seeds collection were done at two years. The important species with necessary growing operations were in creased identified for using in research, project and revival.
key words: Arasbaran, Tree and Shrub Species, Herb

 

["Pejman"]

49

49

شناسايي و معرفي گياهان سمي منطقه حفاظت شده دنا ​

عزيز اله جعفري كوخدان1، حميد رجايي2 و اشكان عزيزي1

1- عضو هيأت علمي دانشگاه ياسوج-2-عضو هيأت علمي دانشكده دامپزشكي دانشگاه شيراز
ياسوج -دانشگاه ياسوج، دانشكده كشاورزي​

خلاصه

گياهان سمي منطقه حفاظت شده دنا در استان كهگيلويه وبويراحمد طي سه سال مورد مطالعه قرار گرفت‌. در اين تحقيق ابتدا فهرست فلوريستيك منطقه تهيه شد،بعد با استفاده از منابع و بررسيهاي لازم در دانشكده دامپزشكي شيراز،گياهان سمي دنا شناسايي و معرفي گرديد. نتايج حاصل از اين تحقيق نشان داد كه درمنطقه موردمطالعه 223گونه از 1201 گونه(3/18%)،77جنس از430جنس منطقه (18%) وگياهان45 تيره از90 تيره (50%)گياهي درپيكره خود داراي مواد مسموميت زا در سطوح مختلف هستند.اين بررسيها همچنين نشان داد كه، گل راعي Hypericum perferatum وEuphorbia macrostegia از جمله سمي‌ترين گياهان منطقه هستند .
واژه‌هاي كليدي: گياهان سمي، شناسايي، منطقه حفاظت شده دنا


مقدمه

گياهان سمي همواره در طول تاريخ به صور‌ مختلف مشكلات عديده‌اي را براي انسان و حيوانات‌ ايجاد نموده‌اند وبه نظر مي‌رسد كه شناخت گياهان سمي داراي سابقه‌اي بسيار طولاني است، شواهد مكتوب نشان مي‌دهد كه بقراط (460ق.م) مسموميت باگياه خلر (Lathyrus sp.) و ديوسكوريد (56م) در كتاب ماتريا‌مديكا (Materia medica) گياهان سمي را معرفي كرده است.پيرامون گياه سمي شوكران، رخدادها، داستانها و افسانه‌هاي متعددي در تاريخ ثبت شده است بسياري ازگياهان دارويي داراي تركيبهاي سمي بوده وعدم مصرف صحيح، سبب ايجاد مسموميت در انسان مي‌شوند، تعدادي از گياهان خوراكي منطقه داراي اثر مسموميت زا هستند، همچنين تعداد زيادي از گياهان مرتعي سبب مسموميت دام‌ها و در نتيجه باعث خسارت در انسان مي‌شوند.متأسفانه به رغم اهميت فوق‌العاده گياهان سمي در ايران، تا كنون مطالعه دقيقي در اين مورد انجام نگرفته است. با توجه به ضرورت امردر اين تحقيق گياهان سمي منطقه حفاظت شده دنا مورد بررسي قرار گرفت. منطقه حفاظت شده دنا در شمال غربي شهر ياسوج‌ به وسعت 000/120 هكتار با بيش از47 قله بالاتراز 4000 متر يكي ازغني ترين نقاط كشور ازنظرتنوع‌ زيستي‌‌ ‌‌‌است .

مواد و روشها

براي انجام در اين تحقيق ابتدا مبادرت به تهيه فهرست فلوريستيك منطقه حفاظت شده دنا گرديد. بعد با مسافرتهاي متعدد در سراسر ارتفاعات كوه دنا بسياري از نمونه‌هاي گياهي آن جمع‌آوري و مورد شناسايي قرار گرفت و فهرست نهايي گياهان منطقه تهيه گرديد.همچنين با مراجعه به روستاها و مناطقه عشايري اطلاعات محلي در خصوص گياهان سمي جمع‌آوري گرديد،سپس با استفاده از اطلاعات محلي و طب سنتي در منطقه فهرست اوليه گياهان سمي تعيين گرديد، پس از آن با توجه به منابع مختلف نظير مِرِك دامپزشكي مقاله‌هاي موجود، گزارشهاي و كليه تحقيقات انجام گرفته در اين مورد گونه‌هاي منطقه مورد بررسي و ارزيابي قرار گرفته و گياهان سمي آن تعيين گرديد . پس از تعيين گياهان سمي، سميت، سازوكار عمل‌، حيوانات حساس، علائم تشخيص، درمان، كنترل و پيشگيري، نوع سم، فصل مسموميت، عضو هدف حيوانات حساس و تأثير اين سموم بر انسان مورد بررسي قرار گرفت و در نهايت گياهان سمي منطقه معرفي گرديد .

نتايج و بحث

بررسيهاي بعمل آمده نشان داد كه گونه‌هاي‌ 48 جنس مانند جنسهاي Euphorbia ،Daturea، Colchicum , Lathyrus براي پرندگان و 32 جنس مانند جنسهاي Hyoscyamus وColchicum براي انسان سمي مي‌باشند.گونه‌هاي 17 جنس مانند جنسهاي Amaranthus و Convolvulus داراي نيترات و نيتريت و 15 جنس مانند جنسهاي Sorghum وPronusداراي گليكوزيد‌هاي سيانوژن هستند.4 جنس مانند جنس Adonis داراي گليكوزيد‌هاي قلبي و10جنس مانند جنس Oxalis داراي اكسالات محلول هستند.گونه‌هاي 28 جنس مانند Aristolochia و Solanum داراي آلكالوئيد‌هاي سمي هستند.گونه هاي11 جنس نظير جنس Euphorbia (مسموميت درانسان،حيوانات،پرندگان وحساسيت نوري در گوسفند)،Tribulus(علفخواران به خصوص گوسفند)و Sencio(گوسفند)سبب حساسيت به نور به صورت غيرمستقيم مي‌شوند.‌ گونه‌هاي 5جنس مانندHypericum (گاو،اسب، گوسفند، بزوحيوانات سفيد رنگ)باعث حساسيت به نوربه صورت مستقيم مي‌شوند.سلمك ((Chenopodium albumسبب عوارض كليوي،ترشك (Rumex acetosa) باعث رسوب بلور‌هاي نا‌محلول اكسالات در كليه و نارسايي آن و بلوط ( Quersus brantii)سبب نكروز حاد لوله‌اي، قطع ادرار و اختلالات الكتروليتي در كليه مي‌شود و 8 جنس مانند جنسهاي Allium (هموگلوبينوري) و Melilotus‌ (M.officinale)) (كاهش پروترومبين خون) برخون و دستگاه خون‌ ساز اثر مي‌كنند.تمام گياهاني كه نيتريت و سيانيد توليد مي‌كنند بر خون يا روي سيستم تنفسي - قلبي اثر دارند. گونه‌هاي 26 جنس مانند جنسهايQuercusو Solanum بردستگاه گوارش و برخي از گونه‌هاي 27 جنس مانندجنسهاي Daturea (مهار استيل كولين در سيناپس‌هاي اعصاب موسكاريني)و Astragalus (جراحات عصبي و ايجاد نوعي جنون موسوم به لوكوله) بر روي دستگاه عصبي اثر مي‌كنند .گونه‌هاي 24 جنس مانند جنسهاي Astragalus و Colchicum باعث اختلالات ارثي درجنين مي‌شوند، گونه‌‌هاي10جنس نظيرجنسهاي Arctium(A.lappa)، Vicia(V.vilosa,V.kotshyana)، Euphorbia (E.macrostegia, E.hebecarpa، E.plebia و-) Hypericum(H.perferatum, H.scabrum) ممكن است‌ باعث كوري دام شوند.گونه‌هاي 28 جنس نظير جنسهاي Aristolochia ،Consolida،Delphinium ،Lathyrus، Sophora و Convolvulusداراي سموم آلكالوئيدي باعث ايجاد درماتيت مي‌شوند . گونه‌هاي 3 جنس شامل (C.persicum)Colchicum،(D.mucronata) Daphne ممكن است باعث مرگ ناگهاني دام گردد. گونه‌هاي5 جنس نظير Clematis (,C.isphahanica C.orientalis)، هستند. در نهايت بررسيها همچنين نشان داد كه Hypericum perferatum وEuphorbia macrostegia از جمله مهمترين گياهان سمي منطقه دنا هستند .

سپاسگزاري

به اين وسيله از آقاي مهندس جهانديده رياست‌ محترم وقت و آقاي مهندس بافهم معاون اداره حفاظت محيط زيست وآقاي دكتر ولي اله مظفريان(مؤسسه تحقيقات جنگلها ومراتع)به خاطرهمكاريهاي ارزنده نهايت قدرداني را‌ دارد.

منابع

1- شماع، محمود و هوشنگ ساعدي،1356.گياهان سمي و تأثير مسموميت آنها در حيوانات، انتشارات دانشگاه تهران چاپ دوم.
2- صمصام شريعت، هادي و فريبرز معطر،1371.گياهان دارويي سمي‌،علائم مسموميت و درمان.انتشارات استقلال.
3- عليها، مسعود، 1374.معرفي گونه‌هاي سمي مراتع ايران. چاپ اول، انتشارات مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع.
4-Frohne,DP.Fander HJ.A colour atlas of poisonous plant. Wolfpublishing Ltd.London, England. 1983; 291 pp.


Study of Poisonous Plant of Dena Protected Area
Azizolah jafari1 - Hamid Rajaian2- Ashkan Azizi1
1-Faculty of Agriculture, University of yassuj2-Departement of Veterinary, University of shiraz

Abstract:
Poisonous plants of Dena area in Kohgiluye and Boyerahmad province were studied in this paper. The necessary information such as floristic List was obtained. Regarding this information and available References in Iran the poisonous plant of the region listed . It was revealed that 220 species (out of 1200 species), 77 Genera (out of 430 Genera), and 45 families (Out of 90 Families) are poisonous or somehow have poisonous materials in Dena area. All of the plants That produse Nitrite and Cyanide or affect on Blood (30 Genera) affect on cardio - pulmonary system. 26 Genera such as Quercus spp and solaum spp affect on diyestive system and 27 Generea such as Astragalus spp. and Daturea spp affect on nervous system.24 genera such Astragalus spp. and Colchicum spp,caused congenital defects in fetus Planbs containing Cyanide,Nitrate and Nitrite,Cardiac glycosides and 3 Genera such as Colchicum spp maybre caused sudden death and 5 Genera such as Ammi spp,and Dryopteris spp.May be caused blindness in animals.The survey also showed that Hypericum perfaratum and Euphorbia macrostegia are the most important poisonius plants of the Region .
Keywords: Poisonos plants

 

["Pejman"]

50

50

بررسي نيازهاي اكولوژيكي گياه دارويي Dracocephalum kotschyi
به منظور كشت واهلي كردن آن
مسعود عسگرزاده1، كريم باقرزاده2 و بابك بحريني نژاد2
1- كارشناس 2 - اعضاي هيأت علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي اصفهان
اصفهان - ص. پ. 199 - 81785​

خلاصه

زرين گياه يكي از گونه‌هاي دارويي كشور ما مي‌باشد كه به علت تأثير درماني در كاهش تب، درد مفاصل و روماتيسم از قديم مورد توجه مردم مناطق تحت رويش آن بوده و به علت بهره برداري بي رويه در حال انقراض مي‌باشد. اين تحقيق با هدف بررسي نيازهاي اكولوژيكي گياه به منظور كشت و اهلي كردن آن در سالهاي 1380 تا 1382 در شهرستانهاي كاشان، سميرم، فريدن و فريدونشهر به مرحله اجرا در آمد. نيازهاي اكولوژيكي گياه از طريق منابع موجود، بررسيهاي آزمايشگاهي، ثبت مراحل فنولوژيكي، تحليل خاك و بررسيهاي عرصه‌اي مورد مطالعه قرار گرفت و در نهايت نقشه پراكنش گياه و شرايط اكولوژيكي رشد آن مشخص گرديد.
واژه‌هاي كليدي: اكولوژيكي، گياه دارويي، Dracocephalum kotschyi


مقدمه

با توجه به فرسايش ژنتيكي كه در سالهاي اخير متوجه اغلب نباتات مرتعي و به خصوص دارويي شده است. برخي از اين گونه‌ها را فقط در شرايط خاص اكولوژيكي مي‌توان پيدا نمود. با در نظر گرفتن اين نكته كه گياهان طي قرون گذشته با شرايط محيطي سازگاري پيدا نموده‌اند ضرورت دارد ويژگيهاي اكولوژيكي آنها مورد بررسي قرار گيرد تا با شناخت دقيق بتوان نسبت به حفظ، احياء و توسعه اين گونه‌ها اقدام نمود. زرين گياه از جمله گياهاني است كه مي‌تواند در توليد داروهاي برطرف كننده درد، التهاب و تسكين دهنده دردهاي روماتيسمي مورد استفاده قرار گيرد (3). براي گياهشناسي، آثار فارماكولوژيكي و باليني زرين گياه نشان داد كه عصاره اين گياه اثرات ضد التهاب و درد دارد (1). در تحقيق ديگري توسط زهرا واعظي اثرات درماني گياه مورد مطالعه قرار گرفته است (2).

مواد و روشها

ابتدا با استفاده از اطلاعات موجود در مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي اصفهان، فلورها و گزارشهاي كارشناسي همچنين اطلاعات مردمي محل پراكنش گياه مشخص و با حضور در عرصه نقشه پراكنش آن در مقياس 250000 :1 تهيه گرديد.
پس از تعيين رويشگاهها با استفاده از اطلاعات ايستگاههاي هواشناسي درجه حرارت، ميزان و نوع بارندگي، پراكنش بارندگي در طول سال، تعداد روزهاي يخبندان مشخص شد. عوامل توپوگرافيكي نظير واحدهاي اراضي، ارتفاع و شيب با حضور در رويشگاهها ثبت گرديد. تيپهاي گياهي با استفاده از روش ترانسكت و پلات اندازي مشخص و در طول فصل رشد مراحل فنولوژيك گياه ثبت گرديد.
اطلاعات زمين شناسي رويشگاهها با استفاده از نقشه‌هاي موجود در استان و بازديدهاي صحرايي مشخص گرديد.

نتايج و بحث

مطالعات انجام شده نشان مي‌دهد كه گونه D. kotschyi در ارتفاعات 3000-2800 متري با بارندگي حداقل 300 ميليمتر در شيبهاي جنوبي و جنوب غربي در خاكهاي لومي و لومي شني با حالت سنگريزه‌اي و واريزه‌اي به‌صورت تك بوته رويش دارد. بر اساس تقسيم‌بندي گوسن اين مناطق در اقليم استپي سرد و بر اساس تقسيم‌بندي پابو جزو اقليم‌هاي استپي، نيمه استپي و كوههاي مرتفع وجود دارد. از نظر زمين شناسي بر روي تشكيلات آهكي و شيل دوران اول و دوم در استان اصفهان گسترش دارد. اين مناطق داراي دماي متوسط ساليانه 5/9 - 5/6 با ميانگين حداكثر 17 و حداقل 10- درجه سانتيگراد مي‌باشد. اين گياه رشد خود را از اوايل فروردين ماه شروع و تا اوايل خرداد به رشد رويشي ادامه مي‌دهد. گلدهي از اواسط خرداد تا آبان ماه و رسيدگي بذر به‌صورت تدريجي در هنگام گلدهي مي‌باشد.
مهمترين تيپهاي گياهي در مناطق رويشي عبارتند از : Agropyron -Astragalus و Artemisia aucheri


منابع

1- قفقازي، تقي. 1369. بررسي گياهشناسي، آثار فارماكولوژيكي و باليني زرين گياه. دانشكده داروسازي اصفهان.
2- واعظي، زهرا. 1359. تحقيق و بررسي در مورد Dracocephalum kotschyi. پايان نامه دكتري، دانشكده داروسازي مشهد.
3- خدايي، فرهاد. 1365. گياهشناسي و بررسي كيفي مقدماتي و فارماكولوژي زرين گياه. پايان نامه دكتري. دانشكده داروسازي اصفهان.


A Study on Ecology of Dracocephalum kotschyi for its Cultivation and Domestication
M. Asgarzadeh, K. Bagherzadeh and B. Bahreininejad
Agricultural and Natural Resources Research Center of Esfahan
P. O. Box 81786-199

Abstract:
Dracocephlum kotschyi is one of endemic plants in Iran which can be used for decreasing fever, joint pain and rhumatoic pains. Because of extra exploitation this plant is going to be extinct. This study has carried out in 2002 - 2004 in Kashan, Semirom, Fereidan, and Fereidoonshahr in Esfahan province. Phenology, Soil analysis, map distribution and some other ecological factores had studied in this survey.

 

["Pejman"]

51

51

معرفي درختان و درختچه‌هاي دارويي استان گلستان
غلامعلي غلامي1 و سيد علي حسيني (سيد رضا(2
1- دانشجوي كارشناسي ارشد 2- عضو هيات علمي
گرگان - خيابان شهيد بهشتي - مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي گلستان - ص پ 4915677555
پست الكترونيكي : Seidalihoseini @Yahoo.com​

خلاصه

درختان ودرختچه‌ها علاوه بر توليد چوب، از نظر خواص دارويي نيز حائز اهميت فراوان مي‌باشند. بنابراين شناخت درختان و درختچه‌هاي دارويي نقش به‌سزايي در مديريت آتي آنها خواهد داشت. دراين راستا ابتدا با بهره‌گيري از منابع مختلف علمي فهرست درختان و درختچه‌هاي استان تهيه گرديد سپس با استفاده از نقشه توپوگرافي و بازديد صحرايي محل پراكنش آنها مشخص شد. با بررسيهايي كه بعمل آمد از 400 گونه دارويي موجود استان(3)‎‏، تعداد 82 گونه درخت و درختچه دارويي شناسايي گرديد كه نتايج آن به تهيه جدول شماره 1 منتهي شد كه مهمترين آنها عبارتند از: نمدار، آلوكك، خرمندي، سرخدار، زيتون تلخ، مورد، عناب، به جنگلي، شمشاد، بيد مشك و- كه با برنامه ريزي اصولي مي‌توان بهره‌برداري بهينه از آنها بعمل آورد بدون اينكه خطري رويشگاهايشان را تهديد نمايد.
واژه‌هاي كليدي: درختان، درختچه‌ها، دارويي


مقدمه

از فلور منطقه هيركاني در شمال حدود 3000 گونه گياه گزارش شده است كه بيش از 300 گونه درختي و درختچه‌اي(بومي وغيربومي) آن داراي خاصيت دارويي مي‌باشد كه در سطحي معادل 9/1 ميليون هكتار جنگل شمال پراكنده‌اند (4). استان گلستان با 2/2 ميليون هكتار داراي 430 هزار هكتار جنگل بوده كه سطحي معادل 20 درصد را پوشانده است كه و به علت موقعيت جغرافيايي و وضعيت خاص توپوگرافي و همچنين تنوع آب و هوايي، رويشگاه طبيعي بسياري از گياهان دارويي ازجمله درختان و درختچه‌هاي دارويي مي‌باشد.
در راستاي اجراي طرح جمع آوري، شناسايي و نگهداري ذخاير ژنتيكي درختان و درختچه‌هاي جنگلي استان گلستان و ساير تحقيقات انجام شده و همچنين با بررسيهاي بعمل آمده از منابع علمي، پيمايشهاي صحرايي و مشاهدات عيني بيش از 400 گونه گياهي دارويي شناسايي شده است كه گياهان دارويي درختي و درختچه‌اي مشتمل بر 81 گونه , 63 جنس و 39 خانواده گياهي مي‌باشد.

مواد و روشها

ابتدا با استفاده از منابع مختلف علمي فهرست گونه‌هاي درختي و درختچه‌اي موجود در سطح استان تهيه گرديد (7،6،1)، بعد با استفاده از نقشه توپوگرافي با مقياس 250000 /1 و بازديدهاي صحرايي (مشاهدات عيني) محل پراكنش آنها مشخص شد. با بكار‌گيري منابع 5،3 دارويي بودن درختان و درختچه‌ها و قسمتهاي مورد استفاده آنها مورد بررسي قرار گرفت.


نتايج و بحث

نتايج حاصل از اين تحقيق منتج به شناخت 81 گونه، 63 جنس و 39 خانواده گرديد كه در جدول شماره 1 خلاصه گرديده است.
از ميان گونه‌هاي شناسايي شده تعداد 61 گونه (3/75 درصد) جنگلي وتعداد 20 گونه (7/24 درصد) مرتعي مي‌باشند. كليه گونه‌هايي كه در مراتع پراكنش يافته‌اند درختچه‌اي بوده واز ميان گونه‌هاي جنگلي 33 گونه را درختي (1/54 درصد) و 28 گونه (9/45) را درختچه‌اي تشكيل مي‌دهند.درختان و درختچه‌هاي دارويي علاوه بر توليد چوب، حفظ آب و خاك، پناهگاه حيات وحش و - حاوي خواص درماني بسيار با ارزشي مي‌باشند كه با بهره‌برداري بهينه و اصولي از مواد مؤثر و تركيبهاي شيميايي آنها نه تنها تخريب رويشگاهها و نابودي آنها در مقايسه با بهره برداري به منظور برداشت چوب را ندارند، بلكه در توسعه اقتصادي كشور براي تامين نيازهاي داخلي به دارو، جلوگيري از خروج ارز، صادرات گسترده و ايجاد اشتغال مي‌تواند نقش مهمي داشته باشند.

منابع

1- ثابتي، حبيب اله (1355). جنگلها درختان و درختچه‌هاي ايران. سازمان تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي
2 - حسيني، سيد علي (1379). جمع آوري و شناسايي فلور استان گلستان، مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي گلستان
3- حسيني، سيد علي. گياهان دارويي استان گلستان (منتشر نشده)
4- دهبندي، عبدالرضا و همكاران. (1380). معرفي درختان و درختچه‌هاي دارويي بومي جنگلهاي مازندران و خواص درماني آنها در باورهاي مردمي و منابع علمي. چكيده مقالات همايش ملي گياهان دارويي ايران.موسسه تحقيقات جنگلهاومراتع. شماره 28
5- زرگري، علي. (1370-1368). گياهان دارويي، جلد 5-1. دانشگاه تهران
6- مبين،صادق. (1374-1354). رستني‌هاي ايران،فلور گياهان آوندي، جلد 4-1. دانشگاه تهران
7- Akhani. H.,(1998). Plant biodiversity of

 

["Pejman"]

52

52

معرفي و بررسي برخي خصوصيات اکولوژ يکي چهار گونه داروئي
شاخص در مناطق خشک و بياباني خراسان
براتعلي غلامي و محمد علي عسکرزاده
مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي خراسان ​

خلاصه

هدف از اين بررسي معرفي رويشگاهها و شناحت برخي نيازهاي اکولوژيکي چهار گونه داروئي ( کندل ، آنغوزه ، نوروزک و آويشن شيرازي ) است که اين گونه ها عمدتاً در شرايط خشک و بياباني جنوب خراسان رويش دارند . بدين منظور پس از شناسائي رويشگاه گونه هاي مورد مطالعه با مراجعه به اين رويشگاهها پوشش گياهي غالب ، گونه هاي همراه در هر رويشگاه ، خصوصيات خاک و زمين شناسي ، ارتفاع از سطح دريا ، شيب ، مراحل فنولوژي گونه ها و ساير موارد لازم يادداشت برداري گرديد . همچنين با استفاده از نقشه هاي اقليم استان ، زمين شناسي و قابليت اراضي فاکتورهاي مختلف اقليمي ، سازندهاي زمين شناسي و واحدهاي اراضي در رويشگاه گونه ها مشخص گرديد . نتايج حاصله از اين تحقيق مشخص نمود كه چهار گونه مورد بررسي عمدتاً در منطق جنوبي استان با شرايط اكولوژيك خشك و بيا باني براحتي سازگار شده و رشد مي نمايند. دامنه تغييرات بارندگي براي اين گونه ها بين 150 - 250 ميلي متر در سال متغيير است گونه كندل عمدتاً در اقليم خشك و نيمه خشك سرد و معتدل با خاكهاي كم عمق سبك و بافت شني لومي و سازندهاي مارن و ماسه رويش دارد . گونه آنغوزه در خاكهاي سنگلاخي و سنگريزه دار و مارنهاي قرمز و سفيد در دامنه ارتفاعي 950 - 2400 متر از سطح دريا پراكنش دارد رويشگاه نوروزك بيشتر در ارضي فقير ولي آهندار با سازندهاي گچي و آهكي و خاك كم عمق و سنگلاخي قرار دارد . آويشن شيرازي در اقليم خشك بياباني سرد و نيمه خشك گرم و دامنه ارتفاعي 1000 - 2300 متر از سطح دريا و با سازندهاي گچي و خاك صخرهائي و قلوه سنگ سازگار شده است .
واژه‌هاي كليدي : نيازهاي اكولوژيكي، گياهان دارويي، خراسان

مقدمه :

گونه هاي داروئي مورد مطالعه از گياهان اسانس دار مهم وشاخص مناطق خشك و بياباني استان خراسان هستند كه از نظر داروئي و صنعتي از اهميت ويژه ائي برخوردارند شناخت نيازهاي اكولوژيكي گونه هاي داروئي به منظور ايجاد زمينه كشت و اهلي كردن آنها و در كاهش فشار برداشت از مراتع از اهميت خاصي برخوردار است گونه هاي كندل و آنغوزه بشدت مورد بهره برداري قرار مي گيرند كه درصورت ادامه اين روند در آينده ائي نه چندان دور شاهد انقراض آنها خواهيم بود . رويشگاه گونه هاي آويشن شيرازي و نوروزك نيز محدود به مناطق خاصي است كه ادامه تخريب مراتع زمينه انقراض آنها را نيز فراهم مي آورد . كليه گونه هاي فوق بطور سنتي براي درمان بيماري هاي مختلف كار برد سنتي دارند .

مواد و روشها :

رويشگاههاي اين گونه ها در استان با استفاده از منابع علمي ( گزارشات شناخت مناطق اكولوژيك استان، فلور گياهي و- ) و تلفيق آنها با مطالعات ميداني در استان خراسان.مورد شناسائي قرار گرفت . با استفاده از نقشه هاي موجود فاكتورهاي اقليمي ، زمين شناسي ، خاكشناسي ، قابليت اراضي مشخص و انجام عمليات صحرائي و نمونه گيري ساير موارد از قبيل : ارتفاع رويشگاهها ، درصد و جهت شيب ، پوشش گياهي رويشگاه و تراكم و پوشش تاجي گياه و مراحل فنولوژي در رويشگاه بررسي گرديد .

نتايج و بحث :

نتايج بررسي نشان داد که گونه هاي مورد بررسي عمدتاً در مناطق جنوب خراسان با شرايط اقليمي سخت و خاکهاي فقير و سبک سازگار شده اند درواقع اين گونه كم توقع بوده و با حداقل فاكتورها محيطي مؤثر در رشد و نمو گياه رشد نموده و تجديد حيات مي نمايند. گونه داروئي و صنعتي آنغوزه ( Ferula assa - foetida ) در محدوده ارتفاعي 2400- 950 متري ازسطح دريا پراکنش دارد که ميزان بارندگي در رويشگاه هاي آن بين 250-150 ميليمتر در سال متغيير است و اين گياه بيشتر در سازندهاي زمين شناسي با مارنهاي قرمز و سفيد متراکمتر است . صمغ حاصله از ريشه اين گياه از محصولات مهم و صادراتي استان است كه از مراتع برداشت مي گردد . اين گونه جوانه هاي زايشي وبرگهاي آنغوزه در ابتداء فصل رشد در تهيه نوعي آش مصرف سنتي دارد و صمغ گياه به عنوان ضد تشنج ، ضد كرم، قاعده آور ، بادشكن و براي درمان هيستري و دفع آفات خاكزي و تهيه نوعي چسب الماس بكار مي رود.
گونه كندل ( Dorema ammoniacum ) نيز در مناطق جنوبي استان و اقليم هاي بيا باني سرد، خشك و نيمه خشك سرد و در مناطق دشت و نسبتاً مسطح نسبت به ارتفاعات از پراکنش بيشتري برخورداراست خاک اين مناطق داراي بافت سبک ( شني - لومي و لومي - شني ) مي باشد که عمدتاً ماسه سنگ و مارن مي باشند . دامنه تغييرات ارتفاع از سطح دريا در رويشگاهاي اين گونه بين 2000 - 1000 متر است . صمغ حاصله از ساقه گياه اهميت صادراتي داشته و در درمان زخمهاي چركي ، انگلهاي گوارشي و بيماريهاي تنفسي كاربرد سنتي دارد
نوروزك ( Salvia lerrifolia ) اين گياه در کشور فقط در مناطق جنوبي استان خراسان و بيارجمند استان سمنان رويش دارد. به اقليم هاي خشك بياباني سرد ، نيمه خشك بياباني و فرا خشك سرد سازگار شده است. دامنه ارتفاعي رويشگاه گياه بين 600-1800 متر از سطح دريا متغيير است اين گونه به خشکي مقاوم و به شوري حساس است . برگ گياه در كاهش قند خون ، ناراحتيهاي معده و به عنوان ضد تشنج و التهاب بصورت سنتي مصرف مي شود.
آويشن شيرازي ( Zataria multiflora ) يکي از گونه هاي اسانس دار و با ارزشي است که پراکنش محدودي در دنيا دارد. در خراسان اين گونه در مناطق جنوب استان پراکنش دارد . اين گونه در واريزه هاي باد بزني شکل ، تشکيلات آهکي ، سازنده اي گچي و کنگلومرا ديده مي شود . خاک اين رويشگاهها گچي و آهکي بوده و معمولاً داراي قلوه سنگ زيادي است ارتفاع از سطح دريا در رويشگاههاي اين گونه بين 2300 - 1000 متر متغيير است و اقليم اين مناطق عمدتاً نيمه خشک گرم ، فراخشک سرد و خشک بياباني سرد است . ميزان بارندگي در رويشگاههاي گياه بين 250-150 ميلي متر در سال متغيير است

 

["Pejman"]

53

53

بررسي برخي خصوصيات اکولوژيکي ريواس ( Rheum ribes )
و امکان کشت زراعي آن در مشهد
براتعلي غلامي1 ، محمد علي عسکرزاده1 و عبد الکريم نگاري2
به‌ترتيب اعضاء هيأت علمي و کارشناس مركز تحقيات کشاورزي خراسان
E-mail : Gholamiam@yahoo.com​

خلاصه

ريواس يكي از گونه‌هاي دارويي ، صنعتي و غذايي است كه متأسفانه به‌دليل عدم وجود تحقيقات لازم در حال حاضر در مراتع و رويشگاه اصلي پرورش يافته ، برداشت ودر نهايت به بازار مصرف عرضه مي‌گردد. به منظور شناخت نيازهاي اكولوژيكي و امكان كشت در شرايط مزرعه در ابتداء رويشگاههاي گياه در استان مشخص و سپس خصوصيات اكولوژيكي رويشگاه از قبيل : اقليم ، پوشش گياهي ، زمين شناختي ، توپو گرافي و خاك و ارتباط آنها با گياه بررسي شد همچنين امکان كشت بصورت زراعي در مشهد مورد بررسي قرار گرفت. نتايج بررسي در رويشگاه نشان داد كه اين گونه به طور عمده در مناطق كوهستاني و مرتفع با بارندگي بيش از 150 ميليمتر با اقليم خشك و نيمه خشك سرد و فراسرد و سازند‌هاي زمين شناختي شيل و شيست با رخنمون سنگي رويش دارد. گياهان بالشتكي از مهمترين گونه‌هاي همراه ريواس در رويشگاه مي‌باشند. در شرايط مزرعه بذرهاي كشت شده در آذر و دي ماه از درصد سبز شدن و استقرار بيشتري نسبت به ساير زمانهاي كاشت برخوردار بودند و در سال اول و دوم توليد ريشه و دو برگ اصلي نموده و در نهايت در اواخر خرداد برگها كاملاٌ خشك شدند. ( استقرار گياه در شرايط مزرعه در تصاوير مشخص شده است ).
واژه‌هاي كليدي: ريواس، اكولوژي، اهلي كردن


مقدمه

بهره برداري بي رويه از ريواس در مراتع و مناطق رويش گياه در حال حاضر زمينه تخريب و نابودي آن را فراهم نموده است. در صورت امكان كشت زر اعي علاوه بر افزايش توان توليدي گياه روند تخريب مراتع كاهش خواهد يافت. استانهاي خراسان ، آذربايجان غربي و كردستان عمده ترين مراكز توليد و پرورش ريواس كشور محسوب مي‌شوند. در استان خراسان مراتع كوهستاني شهرستانهاي نيشابور ( ارتفاعات بينالود ) و كاشمر از مهمترين مناطق برداشت ريواس مي‌باشند. در كتاب ابو نصر هروي (قرن نهم هجري ) از اين گياه به نام ريواج نامبرده شده كه در رابطه با خواص دارويي آن بيان شده كه : (ريواج سرد بوده شكم را ببندد و صفرا و خون را بنشاند ) همچنين بذر آن در صنايع رنگرزي كاربرد دارد و ريواس پرورش يافته در تهيه شربت و شراب ريواس استفاده مي‌گردد. ريشه گونه‌اي ريواس كه به نام ريوند چيني معروف است ( Rheum officinalis ) به عنوان اشتها آور،،محرك هضم ، ،ملين و مسهل استفاده مي‌شود.

مواد و روشها

رويشگاههاي اين گونه در استان با استفاده از منابع علمي مختلف (گزارشهاي شناخت مناطق اكولوژيكي استان، فلور گياهي و-) و تلفيق آنها با مطالعات ميداني در استان خراسان.مورد شناسايي قرار گرفت. با استفاده از نقشه‌هاي موجود و انجام عمليات صحرايي و نمونه گيري عوامل اقليمي ، زمين شناختي ، خاكشناختي ، قابليت اراضي و ساير موارد از قبيل : ارتفاع رويشگاهها ، درصد و جهت شيب ، پوشش گياهي رويشگاه و تراكم و پوشش تاجي گياه و مراحل فنولوژيكي در رويشگاه بررسي گرديد. بذر گياه جمع آوري و بعد در چهار تاريخ كاشت مختلف ( آذر ، دي و بهمن و اسفند سال 1381 ) در شرايط مزرعه به‌صورت رديفي كشت گرديد. جوانه‌زني بذر نيز در شرايط هواي آزاد و به‌صورت كشت در گلدان صورت گرفت. و پس از كاشت موارد لازم در شرايط مزرعه و گلدان يادداشت برداري گرديد

نتايج و بحث

رويشگاه اين گونه در خراسان به‌طور عمده در مناطق جنوبي ، مركزي ، جنوب غربي و شرقي و در ارتفاعات با زمستانهاي سرد ويخبنداني با دامنه ارتفاعي 1200 تا 3200 متري مي‌باشد و ازمهمترين مناطق بهره برداري و پرورش آن ارتفاعات شهرستانهاي نيشابور ،كاشمر ،گناباد، طبس، فردوس، بيرجند، قاين و نهبندان مي‌باشد كه سالانه مقدار قابل توجهي پس از پرورش بهره برداري و صادر مي‌گردد طبق بررسي انجام شده مشخص گرديد كه اين گونه به‌طور عمده در اقليم‌هاي خشك و نيمه خشك سرد و فرا سرد ، خشك و بياباني سرد ، نيمه مرطوب فرا سرد و مديترانه‌اي فرا سرد با دامنه تغييرات بارندگي بين 150 - 450 ميلي متر درسال رويش دارد. از نظر زمين شناختي بيشتر در سازند‌هاي شيل و فيلت مشهد ، ناحيه بينالود، سنگهاي آهكي و شيست و مارن با رخنمون سنگي ، سازندهاي آهك شتري و سرخ شيل مشاهده مي‌گردد ريواس در شيبهاي جنوبي با دامنه ارتفاعي 1700 تا 2000 متري با شيب 20 تا 40 درصد تراكم بيشتري دارد. در دامنه‌هاي جنوبي، محصول بيشتر با كيفيت بهتري توليد مي‌گردد. اين گياه در خاكهاي غير شور با 7 - 5/5 PH = و با بافت سبك و شني و شني - لومي رشد مي‌نمايد. در شرايط رويشگاه رشد رويشي گياه از اوايل فروردين شروع شده و در اوايل ارديبهشت گل داده و در اواخر ارديبهشت تا اواسط خرداد بذرهاي تشكيل شده و در نهايت در اواخر خرداد تا اواسط تير ماه بذرهاي گياه مي‌رسند. Artemisia Acantholimon Astragalus , Cousinia Acanthophyllum , Scariola orintalis Salvia lerrifolia ، Bunium persicum ، Eremurus spectabilis و ‏Teucrium polium ، از مهمترين گونه‌هاي همراه در رويشگاه ريواس محسوب مي‌شوند. نتايج مقدماتي كشت در مزرعه نشان داد كه فقط زمان كشت آذر و دي ماه موفقيت آميز بود و بذرهاي كشت شده در بهمن و اسفند اصلاٌ سبز نشدند. در بررسي كشت گلداني نيز همين نتيجه بدست آمد به‌طوري كه از تعداد 100 عدد بذر كشت شده در داخل گلدان در زمانهاي مورد بحث نيز در زمان كاشت آذر و بهمن هر دو 34% و زمان كشت بهمن تنها 3 % بذرهاي سبز شدند. بررسي مراحل رشدي گياه در شرايط مزرعه نيز نشان داد كه تا كنون (پس از گذشت دو فصل زراعي) گياه مورد مطالعه فقط توانسته است توليد 2 عدد برگ اصلي نموده و ذخاير ريشه خود را افزايش دهد. در منابع سنتي قديم گفته شده كه اين گياه از سال چهارم قابل بهره برداري است، بنابر اين بايد منتظر گذشت زمان و رشد تكميلي گياه بود تا بتوان اظهار نظر قطعي نمود

منابع

1- غلامي، براتعلي.1380. بررسي مقدماتي نيازهاي اکولوژيکي و خواص دارويي ريواس. همايش ملي گياهان دارويي.
2- پويان، حسن. 1368. گياهان دارويي جنوب خراسان
3- زرگري، علي.1369. گياهان دارويي. جلد 4
4-Horn, v and chirsta weill. 1996. The Encyclopedia of medicinal plant


An investigation on ecological characteristic of Rheum ribes and possibility of its cultivation in Khorasan province
Barat Ali gholami - Mohammad Ali Askarzadeh- Adulkarim negari

Abstract
Rheum ribes is one of the main medicinal and industrial plants. This research carrid out for identification of ecological characteristic in habitats and cultivation of R.ribes in field. Seeds planting on different date in field condition. results showed that It growths on mountains and the range of rains is more than 150mm. Its climate is dry and semi dry and cool. It is cooperated with cousion plants in mountain range land. Establishment and germination rate of R.ribes seeds in field was maximum in December and Januar. in After year root and leaves growth and then leaves was dry in Jun.
Keywords: Rheum vibes, cultivation

 

["Pejman"]

54

54

بررسي برخي نيازهاي گونه دارويي گيلاس وحشي (Cerasus avium)
در جنگلهاي مازندران
فرداد فرهادي 1 ، كامبيز اسپهبدي 2 و حامد يوسف زاده 3
1- دانشجوي كارشناسي ارشد دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي گرگان
2- عضو هيأت علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي مازندران
3- دانشجوي كارشناسي ارشد دانشگاه تربيت مدرس​

خلاصه

اين بررسي در 20 هزار هكتار از جنگلهاي مازندران واقع در جنوب ساري انجام شد. نيمرخ ارتفاعي با جهت شمال شرقي به جنوب غربي از ابتداي جنگل تا پايان آن در ارتفاعات البرز مورد پيمايش قرار گرفت. ويژگيهاي اكولوژيك شامل وضعيت خاك جهت و شيب دامنه سنگ مادري و پوشش گياهي در مناطقي كه بيش از دو پايه گيلاس در كنار هم حضور داشتند بررسي شد. نتايج تحقيق نشان داد كه گيلاس وحشي گونه ايست نورپسند كه بصورت انفرادي در جامعه راشستان زيست ميكند. پراكنش آن از جنگلهاي ميان بند آغاز شده و تا ارتفاعات فوقاني بالا ميرود. خاكهاي عميق را دوست دارد و از نظر اسيديته, داراي اسيديته ضعيف تا خنثي ميباشد. اين گونه در دامنه‌هاي شمالي, شرقي و شمال شرقي داراي بيشترين تراكم مي‌باشد. .ميوة آن در اواخر خرداد مي‌رسد. توليد نهال در نهالستان بسيار آسان بوده و مي‌توان از آن بعنوان يك گونه چند منظوره در جنگلكاري استفاده كرد.
واژه هاي كليدي: گيلاس وحشي, گونه داروئي, نيازهاي اكولوژيكي


مقدمه

وابستگي شديد كشورمان به واردات مواد اوليه دارويي و خروج مقادير زيادي ارز لزوم توجه جدي به استعدادها و توانمنديهاي گياهان دارويي بومي كشورمان را ايجاب مي‌كند.
از طرف ديگر علي رغم دارا بودن سابقه ديرينه در استفاده از طب سنتي و گياه درماني و بهره مندي از ذخاير ارزشمند فلور گياهان دارويي بدليل غلبه فرهنگ مصرف گرايي از پيشينه ارزشمند خود در اين زمينه غافل مانده است. با ادامه چنين روندي بيم آن ميرود جامعه و بويژه نسل جديد از يك منبع درماني طبيعي محروم گرد.
گيلاس وحشي(Cerasus avium) گونه ايست از خانواده گل سرخ و جنس گيلاس كه ارتفاع آن در برخي موارد از 20 متر فراتر ميرود. پوست آن متمايل به ارغواني خاكستري يا كمي تيره مي‌باشد. برگهاي آن تخم مرغي كشيده با نوك تيز و يا كشيده و قاعده‌اي گرد و با حاشيه دندانه‌اي اره‌اي ساده و يا مضاعف و نامنظم مي‌باشد. ميوه آن شفت كروي كوچك به قطر يك سانتي متر گوشت دار و ترش مزه است(1)..
اين گونه به تناسب نژادها و واريته‌هاي مختلف داراي 6 الي 15 درصد مواد قندي و اسيدهاي آلي مختلف است(2).
از برگ و ميوة آن و همچنين دم كرده ميوه آن در درمان بيماريهايي نظير ورم كليه(نفريت)، آلبومينوري، آب آوردن اعضاي بدن، تجديد حيات سلولهاي بشره پوست و دفع رسوبات ادراري سنگ كليه و همچنين بعنوان مدر در بيماريهاي مختلف بكار ميرود(2). شايد ايران داراي غني ترين فلور گونه‌هاي چوبي باشد ولي متاسفانه توجه زياد به توليد چوب مانع از آن شده تا استعدادهاي بالقوه توليد اندامهاي دارويي بصورت بالفعل درآيد.گيلاس وحشي (Cerasus avium) يكي ازاين گونه‌ها در ايران مي‌باشد. لذا اهميت آن ايجاب نمود تا مطالعات اكولوژي روي آن صورت گيرد.

مواد و روشها

به منظور بررسي خصوصيات اكولوژي گيلاس (Cerasus avium), قطعات نمونه به صورت انتخابي با مساحت 10 آر انتخاب شدند. در مجموع 30 پلات برداشت گرديد. در هريك از اين قطعات نمونه وضعيت اكولوژي قطعه شامل ارتفاع از سطح دريا, شيب, جهت, عمق خاك، گونه‌هاي همراه و وضعيت زادآوري در مناطقي كه بيش از 2 پايه گيلاس در كنار هم حضور داشتند بررسي شد. در مرحله بعد خصوصيات كمي و كيفي پايه‌هاي گيلاس ارزيابي گرديد. اطلاعات اقليمي از اطلاعات ايستگاه هواشناسي اوريملك واقع در در ارتفاع 1000 متر از سطح دريا استفاده گرديد.بر اساس آمار بدست آمده حداقل و حداكثر درجه حرارت 3/2 در ديماه و 4/18 درجه سانتيگراد و حداقل و حداكثر بارندگي ماهيانه، بترتيب برابر 7/94 ميليمتر در شهريور و 9/50 ميليمتر در ديماه گزارش شده است.بعد از جمع‌آوري, داده‌ها با كمك نرم افزار آماري spss مورد تجزيه و تحليل قرار گرفتند.

نتايج و بحث

نتايج بررسي نشان داده است كه گونه گيلاس وحشي (Cerasus avium) گونه ايست نورپسند كه بصورت انفرادي زيست مي‌كند. اين گونه در خاكهاي عميق,با بافت لوم رسي تا لوم شني داراي رشد مناسبي مي‌باشد، ولي در خاكهاي كم عمق نيز مشاهده شده است.
گونه‌هاي همراه آن راش,ممرز، افرا و بلوط مي‌باشد. تركيب گونه اي آن به نحوي است كه در ارتفاعات پائين‌تر بيشتر با گونه بلوط و ممرز همراه بوده و هرچه بسمت ارتفاعات بالا ميرويم تركيب گونه اي آن به سمت راش، افرا و ممرز ميل مي‌كند. ميانگين قطر برابر سينه و ارتفاع آن در بين درختان مطالعه شده بترتيب برابر 3/34 سانتيمتر و 8/24 مترمي باشد.
از نظر توپوگرافي اين گونه در شيبهاي بين 50 الي 90 درصد و در دامنه‌هاي شمالي، شمال غربي، شرقي و شمال شرقي داراي بيشترين تراكم مي‌باشد. در شيبهاي بين صفر الي 20 درصد داراي بدترين شرايط مي‌باشد(دامنه جنوبي) .بهترين كيفيت براي اين گونه در شيب ملايم(صفر الي 20 درصد) در دامنه غربي و بدترين كيفيت در شيب 20 الي 50 درصد در دامنه جنوبي و بيشترين زادآوري در شيب 30 الي 50 درصد و كمترين آن در شيب 50 الي 90 درصد مي‌باشد. ميوه آن در اواخر خرداد ميرسد و در صورت مساعد بودن شرايط رويشگاهي، هر درخت در حدود 20 كيلوگرم ميوه مي‌دهد.
با توجه به مطالب ذكر شده ميتوان گفت اين گونه داراي نرمش اكولوژيكي مناسبي بوده و مي‌توان با اطمينان بالا در جنگل كاري از آن استفاده كرد.

منابع

1- ثابتي, حبيب الله.1373.جنگلها,درختان و درختچه‌هاي ايران. انتشارات دانشگاه يزد. 810 صفحه
2- جوانشير, كريم و همكاران. 1376. بررسي فنولوژي درختان جنگلي و الگوي تغييرات دما در جنگلهاي خيرودكنار خزر. مجله منابع طبيعي. جلد 50
3- زرگري, علي.1370. گياهان دارويي. جلد چهارم. انتشارات دانشگاه تهران. 923 صفحه


Investigation on some ecological demands of Cerasus avium in Mazandaran forests

Fardad Farhadi 1 , Kambiz Espahbodi2 and Hamed Yousefzadeh 3
1- The master science student of agriculture and natural resource university of Gorgan . 2- The member of scientific group of agriculture and natural resources research center of Mazandaran and PHD student of Tarbiatmodares university. 3- the master science student of Tarbiatmodares university

Abstract
This resarch was carried out in 20000 hectares of Mazandaran forests located in south of Sari.The results show that Cerasus avium is a light demand tree and lives Fagetum community.It prefers to live in deep and fertilized soil, but also can live in shsllow soil.Its soil acidity variates between weak to nutrient.It is usually accomplish with Quercus castaneifolia (in lower elevate),Fagus orientalis,Acer velutinume and Carpinus betulus.This species has the most density in North ,North West , East and North East aspects with the slope between 50 to 90% . Its fruit ripes in June.Its seedling production in nursery is much easy and so can widely used in forest plantation.
Keywords:Cerasus avium, medical species,ecological demands

 

["Pejman"]

55

55

خصوصيات اکولوژيکي کما کندل (Dorema ammoniacum) و اهميت آن در جنوب خراسان
عباسعلي فرهنگي، حسين توکلي
به ترتيب کارشناس منابع طبيعي بيرجند و عضو هيئت علمي مرکز تحقيقات کشاورزي و منابع طبيعي خراسان​

خلاصه

کما کندل Dorema ammoniacum گونه اي از خانواده چتريان است که در سطح قابل توجهي در منطقه بيرجند و سربيشه بابارندگي 150 تا 200 ميليمتر بر روي اراضي لومي شني تا لومي رسي و در محدوده ارتفاعي 1450 تا 800 متر رويش دارد. رشد آن در اسفند آغاز و بوته هاي گلدهنده در خرداد ماه به ساقه رفته و نهايتا رشد گياه در تير ماه تاا مرداد ماه متوقف مي شود.از ساقه اين گياه شيرابه اي به نام کندل خارج که استفاده دارويي و صنعتي دارد. عملکرد محصول شيرابه اين گياه در منطقه مورد مطالعهسطح 1000 هکتار تا حدود5/1 کيلوگرم مي رسدکه به عنوان درآمد جنبي مردم اين سامان محسوب مي شود. براي بهره برداري بهينه و پايدار از آن بذرکاري رويشگاهها و آموزش لازم براي برداشت صحيح محصول ضروري است.

مقدمه

در عرصه هاي طبيعي مناطق خشک و نيمه خشک تعدادي از گونه هاي خانواده چتريان موادي را توليد مي کنند که به عنوان فراورده هاي دارويي و صنعتي قابيلت استفاده فراوان دارد. يکي از اين گياهان کما کندل(Dorema ammoniacum) است که در مناطق خشک ايران( 1و2) و از جمله در جنوب خراسان رويش دارد. وجود اين گياه در رويشگاه هاي جنوب خراسان داراي اهميت زيست محيطي و اقتصادي براي مردم اين سامان است لذا براي مديريت بهتر رويشگاه ها، خصوصيات اکولوژيکي اين گونه مطالعه شده است.

مواد و روشها

اين مطالعه صحرائي در منطقه بيرجند و سربيشه انجام شد. براي اين منظور محدوده هاي رويشي گياه، دامنه ارتفاعي رويشگاه ها، شرايط اقليمي و ادافيکي حاکم، نحوه تجديد حيات، فنولوژي، روش بهره برداري و تاثير آن بر بقا گياه و نيز اهميت اقتصادي آن در منطقه بررسي شده است.

نتايج و بحث

Dorema ammoniacum در منطقه مورد مطالعه به نام کما کندل، وشا و اوشک معروف است. گونه اي از خا نواده چتريان بوده که حداکثر، حداقل و متوسط ارتفاع آن در منطقه به ترتيب 240، 80 و 170 سانتيمتر ميباشد. رشد گياه از اوائل اسفند شروع و بوته هاي گلدهنده درخردادماه توليد ساقه و گل مي کنند. بذر آن حداکثر تا اواسط تير مي رسد و بسته به ميزان بارندگي ساليانه، رشد گياه در تير ماه تا اواخر مرداد ماه متوقف مي گردد. بوته هاي غير گلدهنده از اوائل خرداد ماه شروع به خشک شدن مي نمايند. گياهي مونوکارپيک است و عمر آن بين 5 تا 7سال است که در سال آخر پس از توليد ساقه و بذر از بين مي روند. تجديد حيات مجدد گياه از طريق بذر است.
رويشگاه هاي اين گياه در منطقه مورد مطالعه در محدوده ارتفاعي 1450 تا 1800 مترقرار دارد. سطح رويشگاه هاي کما کندل در منطقه بالغ بر 15000 هکتار است که تراکم بوته بين يک تا 120 بوته در هکتار را دارا مي باشد. لذا بهره برداري در سطوح با تراکم مناسب ( بالاتر از 50 بوته در هکتار) اقتصادي است. ميزان بارندگي اين مناطق بين 150 تا 200 ميليمتر در سال است. خاک رويشگاه ها ي کما کندل داراي بافت لومي شني تا لومي رسي است. وجود گچ و آهک قابل ملاحظه در رويشگاههاي اين گياه در سمنان گزارش شده است (1). وزش بادهاي گرم (تف باد) در بعضي ازسالها در مرحله گلدهي باعث کاهش بذردهي و کاهش و توقف حرکت شيره گياهي مي گردد. در چنين سالهائي عدم شيرابه دهي و بذردهي از اثرات آن مي باشد.
گزش حشرات و يا خراش در سطح ساقه باعث ترشح و خروج شيره شيري رنگ شده که در مجاورت هوا خشک و شکننده بوده و نهايتا به صورت ماده کريستاله زرد رنگي در مي آيد. بوي آن نامطبوع و طعم آن بسيار تلخ است. اين ماده توسط همه اهالي ازکوچک تا بزرگ در مرحله خميري برداشت مي شود و احتياج به تخصص و ابزار خاص ندارد.
توليد اين محصول حدود 5/1 کيلوگرم در هکتار در رويشگاههاي با تراکم مناسب تخمين زده مي شود. قيمت هر کيلو بين 35000 تا 70000ريال به فروش مي رسد. محصول اين گياه توسط روستاييان مجاور رويشگاه ها در طي مدت دو ماه از اول خرداد برداشت مي گردد.
در پاي بوته هاي کما قارچ خوراکي نيز مي رويد که در اوائل بهار توسط روستائيان برداشت مي شود. ضمن اينکه علوفه بوته هاي اين گياه در قديم برداشت و در زمستان به صورت علوفه خشک مورد استفاده دام واقع مي شده است. البته اين برداشت در ميزان تراکم گياه اثر منفي دارد. دامها از کما کندل در اواخر مرحله رشد استفاده مي کنند، ساقه هاي چوبي آن هم براي سوخت مورد بهره برداري قرار ميگيرد.
برداشت شيرابه اين گياه از اوائل خرداد و همزمان با گلدهي گياه مي باشد که زمان نامناسبي است و باعث ريزش گل ها و بذور نارس مي گردد. بعضي از ساقه ها هم در اثر خم کردن بيش از حد مي شکند.. در اين زمينه آموزش بهره برداران براي برداشت صحيح ضروري است. براي احيا رويشگاه ها مي توان بهره برداران را در ازاء بهره برداري از محصول متقاعد به بذرکاري در اين عرصه ها نمود. نمونه عملي اين کار براي کما آنغوزه در رويشگاه هاي موجود در طبس جواب مثبتي را داده است.

منابع

طاهريان، کاظم. 1380. بررسي نيازهاي اکولوژيکي گياه صنعتي داروئي وشق Dorema ammoniacum و پراکنش آن در استان سمنان. مجموعه مقالات همايش ملي گياهان داروئي ايران. موسسه تحقيقات جنگل ها و مراتع. ص 222.
قاسمي آريان، عليرضا. 1373. بررسي نيازهاي بوم شناختي گونه کندل و لزوم حفظ و تکثير آن به عنوان يک گياه داروئي، صنعتي و علوفه اي در منطقه جنوب غربي سبزوار. يايان نامه کارشناسي ارشد. دانشکده منابع طبيعي دانشکاه تهران.


Ecological characteristics of Dorema ammoniacum and its economic importance in South of Khorasan
Farhangi, A. Tavakoli, H.

Abstract
Dorema ammoniacum is a medicinal plant belong to َApiaceae family. It is grown in a vast area in Birjand and Sarbishe with annual rainfall between 150-200mm, soil texture of sandy loam to clay loam in altidunal range of 1450-1800 meter. The growth started in early April, Stems and flowers appeare by late May and growth retarded by July. This plant produces a syrupe as medicinal product. The yield is estimated about 1.5 kg/ha in which accounted as lateral income of local people. For sustinable use of this plant, renovation of habitates by seeding and traning of local people for correct harvest are nessacery.
Key words: Ecological characteristics, Dorema ammoniacum, economic importance

 

["Pejman"]

56

56

شناسايي و تعيين پراكنش گونه‌هاي افدرا) Ephedra spp. (
در استان آذربايجان غربي
سيامك فلاحتي قراگوز1 و ‌بهمن عليزاده قره قشلاقي2
1- دانشجوي دوره phD علوم گياهي, دانشگاه اروميه (Email: seyamakf@yahoo.com)
2- مركز تحقيقات منابع طبيعي و امور دام استان آذربايجان غربي​

خلاصه‌

گياه افدرا به سبب وجود آلكالوئيدهاي افدرين و پسودوافدرين داراي خاصيت دارويي در درمان بيماريهاي تنفسي و آسم مي‌باشد. اين تحقيق به منظور شناسايي گونه‌هاي مختلف اين گياه و رويشگاههاي آن در سطح استان آذربايجان غربي و به منظور بررسي ارتباط شرايط اكولوژيكي و پراكنش گونه‌هاي مختلف آن صورت پذيرفته است. نتايج نشان دهنده وجود 9 ناحيه به عنوان رويشگاه اصلي وشناسايي2 گونه E. procera و E. major مي‌باشد. پراكنش دو گونه ارتباط معني‌داري با شرايط اقليمي، زمين شناختي، ‌توپوگرافيكي و خاكشناختي رويشگاه خود دارد.
واژه‌هاي كليدي: افدرا، شناسايي، پراكنش


مقدمه

بررسي اصولي و علمي موضوع گياهان دارويي در عصر جديد وارائه برنامه‌اي علمي در جهت بهره برداري صحيح و بهينه ازآنها،‌ نيازمند شناسايي اوليه رويشگاهها، ‌تهيه نقشه پراكنش وشناسايي اين گياهان درموطن اصلي خود مي‌باشد. دراين راستا،‌ استان آذربايجان‌غربي باداشتن فلور غني، شرايط اكولوژيكي متنوع وفرهنگ بالاي استفاده از گياهان دارويي از جمله رويشگاههاي مهم گياهان دارويي محسوب مي‌گردد.
گياه افدرا (ريشبز،ارمك) .Ephedra spp ازخانواده Ephedraceae ازجمله گياهان دارويي مهم محسوب مي‌گردد، كه از اين جنس 12گونه درايران گزارش گرديده است. اين گياه به نامهاي محلي: هوموخ، قاتورقويروقي وكچي سقلي ناميده مي‌شود. اين گياه اثربازكننده برونش (Bronchodidator)،‌ ضد سرفه،‌ضد آسم و ضد تب دارد. علاوه بر خاصيت دارويي،‌ داراي ارزش تغذيه‌اي دام (به‌خصوص بز) در مواقع خشكسالي نيز مي‌باشد. گياه افدرا نزد زرتشتيان گياه مقدسي بوده و تا حدودي در منطقه حفظ شده است.
افدراها گياهاني بوته‌اي،‌ به ارتفاع 4/0 تا يك متر گاهي درختچه‌اي كوچك،‌ داراي ساقه بند بند و برگهاي كوچك و نازك درمحل بند مي‌باشند. گلهاي آنها عموماً به‌صورت شاتونهاي نر و ماده بر روي دو پايه جدا از هم ظاهر مي‌شوند. قسمت مورد استفاده دارويي اين گياه قسمت‌هاي سبزمي باشد. ماده مؤثر آن افدرين وپسودوافدرين مي‌باشد. فرم كلريدرات افدرين دردرمان بيماري آسم استفاده مي‌گردد و مقدار آن به تناسب محل رويش گياه تغييرمي نمايد(2) وبه اين علت شناسايي گونه ها،‌ محلهاي رويش و زيستگاههاي طبيعي آن در يك عرصه مي‌تواند گامي مهم درجهت كشت واستفاده از اين گياه محسوب شود. اين تحقيق به مدت 3سال جهت شناسايي گونه‌هاي بومي و رويشگاههاي جنس افدرا در استان آذربايجان غربي انجام گرديده است.

مواد و روشها

روش كار شامل مطالعات اوليه و تهيه نقشه‌هاي توپوگرافي استان، بررسي اطلاعات و منابع موجود ازجمله هرباريوم مركزي موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع كشور،‌ عمليات صحرايي در كل عرصه استان، برداشتن نمونه‌هاي گياهي از سطح استان،‌ بررسي ومطالعه ويژگيهاي اكولوژيكي رويشگاهها، شناسايي هرباريومي گونه هاو در نهايت تعيين رويشگاههاي عمده افدرا به تفكيك گونه‌هاي موجود و انتقال اطلاعات بر روي نقشه پراكنش رويشگاههادر استان آذربايجان غربي بوده است.

نتايج و بحث ‌

نتايج حاصل از تحقيق نشان داد كه از رويشگاههاي مختلف افدرا در سطح استان (با گستره ارتفاعي 850 متر از سطح دريا در حاشيه سد ارس تا 1900 متر از سطح درياي آزاد درآغوش چالدران)، 9 منطقه داراي تراكم زيادتري مي‌باشد كه اين مناطق عبارتند از : جزيره كبودان واقع در درياچه اروميه،‌ روستاي قره باغ، روستاي قالقاچي دره سوئيدي،‌ روستاي آبگرم دره اوچ مشه،‌ كوه چكش در نوشين شهر، كوه آغداشي در چالدران، گردنه قرمزي يوتقوش در كليسا كندي ماكو،‌ حاشيه رودخانه ارس،‌ قلان دره در تكاب (نقشه شمارة 1). در ميان 9 رويشگاه بيشترين فراواني افدرا از منطقه قره باغ و كمترين آن مربوط به منطقه اوچ مشه مي‌باشد. ‌مطالعات آزمايشگاهي بر روي نمونه‌هاي جمع آوري شده با استفاده از منابع موجود (5،4،3،1) منجر به شناسايي دو گونه افدرا Ephedra procera وE. major در كل استان آذربايجان غربي گرديده است. توجه به مشاهدات صحرايي وشرايط اكولوژيكي رويشگاههاي اصلي افدرا نشانگر سازگاري وتطابق گياه به نواحي سنگلاخي، پرشيب و سخت محيط مي‌باشد و مقاومت به خشكي و تحمل شرايط خاك فقير و وايزه‌اي از جمله ويژگيهاي اين گياه محسوب مي‌گردد.

1- گونه E. major
اين گونه در منطقه جزيره كبودان ـ قره باغ ـ قالقاچي ـ تكاب داراي پراكنش قابل توجهي مي‌باشد كه از لحاظ اقليمي داراي بارندگي حداقل استاني وازلحاظ ادافيكي متنوع واز لحاظ توپوگرافي در سطوح كم شيب و مسطح و آفتابگير واقع شده اند. داراي رنگ تيره در ساقه و برگهاي تحليل رفته نسبت به گونه ديگر مي‌باشد و در گستره ارتفاعي 1300 تا 1700 متر از سطح دريا واقع شده‌اند (تصوير شمارة 1).
2- گونه E. procera
رويشگاههاي اين گونه منطقه كوه چكش،‌ دره اوچ مشه، حاشيه رودخانه ارس, روستاي ميدان درچالدران وكليسا كندي در ماكو مي‌باشد. بيشتربر روي خاكهاي ماسه‌اي درشت دانه، واريزه‌اي و گهگاه در شيارهاي سنگ‌ها ودر سطوح پرشيب باگستره ارتفاعي وسيع(900تا1900متر) گسترش دارند.

سپاسگزاري

بدين‌وسيله از كليه همكاران و هماهنگ كننده طرح (خانم فاكرباهر وآقاي باباخانلو), ايستگاه تحقيقاتي ساعتلو اروميه ومركزتحقيقات منابع طبيعي واموردام استان آذربايجان غربي به‌خاطر همكاري بيدريغ نهايت قدرداني مي‌گردد.

منابع

1- رحيمي نژاد، ‌محمد رضا وسيامك فلاحي قراگوز، ‌(1378). بررسي پوشش گياهي منطقه حفاظت شده موته. مجله زيست شناسي ايران ـ شماره 4-1،‌ دانشگاه تهران.
2- زرگري،‌علي،‌(1370). گياهان داروئي. انتشارات دانشگاه علوم پزشكي تهران. جلد پنجم.
3- فلاحي قراگوز, سيامك و بهمن عليزاده قره قشلاق، ‌‌(1382). معرفي فلوراستان آذربايجان غربي. يازدهمين كنفرانس سراسري زيست شناسي ايران.
4- Parsa, A. (1980(. Flora of Iran. Ministry of culture and higher educotion of Islamic republic of Iran.
5- Rechinger, K.H. (1963-1993). Flora Iranica. Akademiche Druck- U.Verlagsanstalt, Graz- Austria.

نقشه 1: پراكنش رويشگاههاي دو گونه افدرا در استان آذربايجان غربي.

شكل شماره 1: Ephedra major




Identification and detecting the distribution of Ephedra Species
in west Azarbaijan

Abstract
The different varieties of Ephedra because of having Ephedrine and Pseudo-ephedrine Alkaloids have the drug properties in illnesses respiratory treatment. This research has done in order to recognition of different varieties of this plant and its habitat in west Azerbaijan province and study of its different species.
The obtained results show 9 regions as a major habitat and recognition of 2 species (E. procera and E. major). Distribution pattern of two species has a meaningful relationship with Climatic, Pedology, Topography, and Edaphic of its habitat conditions

 

["Pejman"]

57

57

معرفي ويژگيهاي اكولوژيكي گياه دارويي و بومي ميناي اصفهاني
محمد تقي فيضي
كارشناس مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي اصفهان
اصفهان- شهرك امرحمزه صندوق پستي 199-81785 Email: mohamadtaghi_feyzi@yahoo.com
​

خلاصه

گياه ميناي اصفهاني يكي از گياهان مهم دارويي و معطر، انحصاري ايران و متعلق به ناحيه ايرانو - توراني در منطقه رويشي استپي مي‌باشد كه با داشتن خواص دارويي و اسانس بالا مي‌تواند مورد توجه قرار گيرد. اين مطالعه در سال 80 و 81 انجام شد. براي بررسي ويژگيهاي اكولوژيكي، گياه از رويشگاههاي مختلف آن جمع‌آوري و مورد شناسايي قرار گرفت. نتايج حاكي از آن است كه اين گونه با نام علمي Tanacetum lingulatum متعلق به خانواده Asteraceae مي‌باشد گياهي پايا با بن چوبي به ارتفاع 50- 20 سانتيمتر، گلها لوله‌اي وزرد، ميوه فندقه، موسم گل اواسط خرداد تا اوايل مرداد ماه، اين گونه اولين بار از استان اصفهان جمع‌آوري و شرح گونه از روي آن نوشته شده است، دراستانهاي اصفهان، كرمان، سمنان، يزد، مركزي، و فارس ديده مي‌شود. در واحد‌هاي اراضي كوه، تپه و گاهي دشت در خاكهاي با بافت سبك تا متوسط و بارندگي 210- 160 ميليمتر مي‌رويد. به صورت گونه همراه در تيپ درمنه دشتي Artemisia sieberi و گياهان منطقه استپي ديده مي‌شود. ارتفاع رويشگاههاي آن از سطح دريا بين2500 - 1600 متر مي‌باشد.
واژه‌هاي كليدي: اكولوژيكي، گياه دارويي، ميناي اصفهاني


مقدمه

بشر از دير باز جهت تامين غذا، پوشاك، بهداشت، درمان، سوخت و غيره گياهان را مورد استفاده قرار مي‌داده و با پيشرفت علم و فن‌آوري‌هاي جديد روز به روز بر ميزان وكيفيت آن افزوده مي‌گردد. جهت بهره برداري بهينه در راستاي توسعه پايدار بايست گياهان به‌خصوص گياهان بومي و انحصاري ايران مورد مطالعه و تحقيق قرار گيرند. گياه ميناي اصفهاني با نام علمي Tanacetum lingulatum (Boiss.) Bornm. متعلق به خانواده Asteraceae با نام مترادف آن Pyrtherum lingulatum Boiss. يكي از اين گونه‌هاست. اين گونه براي اولين بار از مورچه خورت اصفهان جمع‌آوري، شناسايي و نامگذاري شده است. به‌طوري كه شرح تيپ گونه از روي نمونه اين منطقه نوشته شده است. و به همين دليل به آن نام فارسي ميناي اصفهاني داده شده است.
اين گونه گياهي پايا با بن چوبي به ارتفاع 20 تا 50 سانتيمتر، ساقه منشعب وداراي كركهاي منشعب، برگهاي ريز و متناوب پوشيده از كركهاي كوتاه، جام گل لوله‌اي و زرد رنگ، مجتمع در انتها به صورت كپه‌اي، گلها همجنس، ميوه فندقه. اين گونه يكي از گياهان مهم دارويي ومعطر و گونه انحصاري ايران مي‌باشد كه كمتر مورد توجه قرار گرفته است. اين گونه از جنس Tanacetum بوده كه اغلب گونه‌هاي اين جنس داراي بوي خوش و برخي نظير مخلصه در زمره گياهان مهم دارويي است. بنابر اين لازم است تا اين گونه بيشتر مورد مطالعه وتحقيق قرار گيرد. در اين راستا مطالعات اكولوژيكي به‌عنوان يكي از راههاي اصولي جهت توسعه پايدار انسان را ياري مي‌نمايد.

مواد و روشها

اين مطالعه در سطح استان اصفهان انجام گرفت. بدين منظور گياه Tanacetum lingulatum (Boiss.) Bornm. متعلق به خانواده Asteraceae ازرويشگاههاي مختلف در استان جمع‌آوري و با استفاده از منابع معتبر مورد شناسايي قرارگرفت همچنين با مطالعه منابع بيشتر اطلاعاتي در مورد پراكنش و خصوصيات گياه شناختي آن كسب گرديد. سپس رويشگاههاي مختلف آن مورد مطالعه وبررسي قرار گرفت و اطلاعات لازم در باره پراكنش، فنولوژي، مرفولوژي، گياهان همراه، هوا و اقليم، خاك و اراضي، ارتفاع از سطح دريا و غيره جمع‌آوري گرديد.

نتايج و بحث

نتايج پژوهش نشان داد كه اين گونه گياهي معطر با بوي خوش، موسم گل اواسط خرداد تا اوايل مرداد، انحصاري و بومي ايران ومتعلق به ناحيه ايرانو - توراني در منطقه رويشي استپي مي‌باشد. كه دراستانهاي كرمان، سمنان، يزد، مركزي و اصفهان در شهرستانهاي شهرضا، اصفهان، نجف آباد، تيران، برخواروميمه رويش دارد. ارتفاع رويشگاههاي اين گونه از 1600 تا 2500 متر از سطح دريا متغير است، بيشتر در واحد‌هاي اراضي كوه، تپه و گاهي دشت در خاكهايي با بافت سبك تامتوسط مي‌رويد، اقليم رويشگاهها بر اساس روش تقسيم‌بندي گوسن،نيمه بياباني خفيف،كوپن معتدل سرد با تابستانهاي گرم و خشك مي‌باشد. حد اكثر درجه حرارت مطلق 40 و حداقل مطلق 30- درجه سانتيگراد و ميزان بارندگي رويشگاههاي آن 210 -160 ميليمتر است. پراكنش بارندگي رويشگاههاي آن چندان مطلوب نيست به‌طوري كه عمده بارندگي در پاييز و زمستان مي‌بارد. اين گونه به‌صورت گونه همراه بيشتر در تيپ در منه دشتي Artemisia sieberi ديده مي‌شود و ساير گياهان قابل توجه همراه آن عبارتند از:
Stipa barbata - Astragalus spp. - Noea mucronata - Eurotia ceratoides - Salsola orientalis - Acantholimon spp. -Scariola orientalis
ميناي اصفهاني به‌دليل بوي تند وخوش مي‌تواند در عطرسازي، معطر ساختن مواد غذايي، آرايشي و شوينده‌ها مورد استفاده قرار گيرد. جهت درمان بعضي از بيماريها به طور سنتي كاربرد دارد.
پيشنهادها: باتوجه به اهميت اين گونه از نظر دارويي و بوي خوش كمتر مورد توجه قرار گرفته است. به مطالعات و تحقيقات بيشتري در رابطه با ويژگيهاي اكولوژيكي و تركيبهاي شيميايي آن نياز است.

منابع

1- قهرمان، احمد،فلور رنگي ايران، موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع
2- مظفريان، ولي ا-، 1375، فرهنگ نامهاي گياهان ايران، فرهنگ معاصر
3- Jalili & Z.Jamzad, 1999, Red Data Book of Iran Rechinger, K.H., Flora Iranica, No.158


The Introduction of Ecological Characterristics of Medicinal and Endemic plant of the Tanacetum lingulatum
M.T.Feizi
Agricultural and Natural Resources Research center of Esfahan
Email: mohamadtaghi_feyzi@yahoo.com

Abstract
Tanacetum lingulatum is the one of the most important medicinal and aromatic plants. It is the first record of this plant in Iran Esfahan province. Descrbed species from Esfahan. This study was caried out about Botanical, Ecological characteristic and distribution, climate, pedology and companian plants was detertmined too. Tanacetum lingulatum (Boiss.) Bornm Belong to Asteraceae family. It is perennial, herbaceous, woody at the base. 20-50 cm. High. Leaf small, Flower yellow , all tubular. Fruit achene cylindric 2-3 mm. Flowering period june - july. Photographed: Esfahan, Kerman, Semnan, Yazd, Markazi, And Fars. This species has wige range of altitade from 16oo-2500 m. in Irano-Turanian region. Climate: This plant grows in regions with 160-210mm. Rainfall.
Soil: Itgrows in medeum textire areas of hills and plain. Important Companian plants: Artemisia sieberi , Astragalus spp.Stipa barbata
Keywords: Ecological, Medicinal plant

 

["Pejman"]

58

58

خصوصيات اكولوژيكي زوفايي (Thymbra spicata L.)،گونه دارويي استان ايلام
حسين قرباني
كارشناس پژوهشي مركز تحقيقات كشاورزي ومنابع طبيعي ايلام
ايلام-بلوارجنوبي امام(ره )ساختمان شماره 2سازمان جهادكشاورزي- مركز تحقيقات كشاورزي ومنابع طبيعي صندوق پستي386
تلفن:08413332012​

خلاصه

زوفايي (Thymbra spicataL.) يكي ازگونه‌هاي دارويي و آروماتيك استان ايلام مي‌باشد.
گياهي است بوته‌اي، معطرتاارتفاع 40 سانتيمتر كه بيشتر در دامنه‌هاي جنوبي وتپه‌هاي شني رشد مي‌كند و به عنوان ضد عفوني كننده مجاري تنفسي، تونيك، برطرف كننده اسپاسم‌هاي ماهيچه‌اي و...كاربرد فراوان دارد.براساس بررسيهاي صورت گرفته طي سالهاي 83-1381 ابتدا رويشگاههاي آن درسطح استان شناسايي، بعد عوامل مؤثر بر پراكنش مطالعه گرديدند. عوامل مورد تحقيق رويشگاهي شامل ارتفاع از سطح دريا، اقليم،بارندگي ودماي متوسط سالانه، درصد و جهت شيب و... بوده است.
نتايج حاصل بيانگر ويژگيها و شاخص‌هاي بارز گياهي گونه مذكور مي‌باشد. زوفايي درارتفاع 1160تا420 متر،اقليم بياباني گرم خفيف تا نيمه خشك سرد ودر خاك بابافت شني و عمق سطحي با اسيديته6/7و1-Ec=0.7dsm مي‌رويد. ميزان بارندگي ودماي متوسط سالانه در رويشگاههاي آن به‌ترتيب 507 تا 387 ميليمتر،22تا15 درجه سانتيگراد مي‌باشد.زوفايي به‌صورت متراكم در منطقه گنجوان ودر ساير مناطق مذكور به‌صورت پراكنده ديده مي‌شود. يشترين حضور آن درارتفاع 820 متري است.
واژه‌هاي كليدي: خصوصيات، اكولوژيكي، زوفا


مقدمه

تنوع شرايـط اكولوژيـكي در استـان ايـلام واختلاف پست‌ترين با بلندترين نقطه آن (بيش از 1500متر) گونه‌هاي گياهي متنوعي را بوجود آورده كه داراي ارزشهاي صنعتي، خوراكي ودارويي بوده و نقش مهمي در صادرات غير نفتي دارا مي‌باشند و به عنوان يك ذخيره گاه توارثي بحساب مي‌آيند. زوفايي يكي از گونه‌هاي دارويي بومي استـان ايلام است كه مصارف سنتـي فراواني داشته و در بين اهالي منطقه از توجه و اهميت خاصي برخوردار است.گياهي بوته‌اي، معطر، ساقه چوبي، برگها كوچك، گلها صورتي و به ارتفاع 40 تا 10سانتي متر مي‌باشد.اين گونه در هواي گرم و نور كافي، دامنه‌هاي جنوبي، تپه‌هاي شني و در خاكهاي سبك رويش دارد. گونه مذكور تقريباً خصوصيات آويشن را دارا بوده و به عنوان ضد عفوني كننده مجاري تنفسي، تونيك، برطرف كننده اسپاسم‌هاي ماهيچه‌اي، خلط‌آور، دفع كننده انگلها و اشتها آورجهت مصارف درماني بكار مي‌رود.

مواد و روشها

جمع‌آوري منابع، اسناد ومدارك در زمينه پراكنش گونه مذكور،تهيه واحد‌هاي كاري مختلف براساس شرايط اكولو ژيكي و اقليـمي، تعيين رويشگاههاي اصلي اين گونه و جمع‌آوري اطلاعات مورد نياز با همكاري افراد بومي و محلي داراي تجربه ميداني، تهيه و تكميل اطلاعات كامل رويشگاهي واكولوژيكي (درصد، جهت شيب، دما، بارندگي ساليـانه، گونه‌هاي همراه، بافت و عمق خاك) بر اساس فرم‌هاي از قبل طراحي شده وبا استفاده از نقشه‌هاي هم دما، هم اقليم و هم باران.

نتايج وبحث

تنوع شرايط اقليمي دراستان ايلام گونه‌هاي گياهي مختلفي راپديد آورده كه هركدام داراي ارزشهاي صنعتي، دارويي وخوراكي مي‌باشند.
زوفاييSpicataL.) (Thymbra يكي ازگونه‌هاي دارويي ايلام است كه به لحاظ مصارف مختلف وسنتيدرباورهاي مردم منطقه ازجايگاه خاصي برخوردار است. نتايج حاصل از اين تحقيق نشان مي‌دهد كه گونه مذكورجزء عناصر مديترانه‌اي،در ناحيه رويشي ايرانو- توراني،دردامنهارتفاعي حداكثر1160متروحداقل420مترباميزان بارندگي ودماي متوسط سالانه507تا387ميليمترو22تا16درجهسانتيگراد رويش دارد.آزمايشهاي فيزيكو شيميايي خاك نشان مي‌دهد كه اين گونه دررده خاكهاي اينسپتي سول (Inceptisols) با بافت سبك و عمق سطحي قرار مي‌گيرد.
ميزان اسيديته خاك 7/6 وEc=0.7dsm-1
مي باشد. زوفاييدر اقليم بياباني گرم خفيف تانيمه خشك سرد به‌صورت متراكم(گنجوان) و در ساير مناطق به‌صورت پراكنده وجود دارد.
بهترين رويشگاه و بيشترين حضور را در ارتفاع820 متر به خود اختصاص داده است.
مهمترين رويشگاههاي آن در استان ايلام عبارتنداز: زرنه، گنجوان،مورت،چنگوله وچم آب. زمان گلدهي اوايل خرداد و شروع بذردهي تيرماه مي‌باشد. گونه‌هاي همراه: آدونيس، منداب،گل ميموني، ختمي، بومادران،گاوزبان.


سپاسگزاري

بدين‌وسيله از همكاري صميمانه رياست محترم مركز، همكاران بخش تحقيقات منابع طبيعي وامور عمومي قدرداني مي‌شود.

منابع

1- زرگري،علي،1360،گياهان دارويي.انتشارات دانشگاه تهران،جلدچهارم
2- قرباني، حسين،1383-1381،گزارش پژوهشي طرح جمع‌آوري وشناسايي گيـاهان دارويي استان ايلام
3- قليچ نيا،حسن و همكاران،1380،بررسي پراكنش واكولوژي 36گونه گياهي اسانس‌دار در استان مازندران.
4- محمدپور،ماشاالله، 1378-1377، بررسي مقدماتي فيتواكولوژي دراستان ايلام، پايان نامه كارشناسي ارشد
5-مظفريان،ولي الله،1375،فرهنگ نامهاي گياهان ايران، انتشارات فرهنگ معاصرصفحه 547شماره7610


Ecological aspects of Thymbra spicata,
medicinal plant of Ilam province
H.Ghorbani
Research center of Agricultural & natural resources of Ilam province
Po.Box 386 Tel:08413332012 Email:ghorbani_32@yahoo.com

Abstract
Thymbra spicata is one of the medicinal plants of Ilam province.
In this consideration effective ecological factors on distribution were studied.The factors studied in habitat were involved height,climate,yearly precipitation & temperature,aspect & percentage of slope.The results showed that this species is indicator of environment conditions.Thymbra spicata growing in
420-1160 meter height,cold semi-arid climate.Yearly precipitation & temperature mean in habitates of this species are 387-507mm &15-22℃ respectively.The highest values of frequency were in 820 meter height.
Keywords: thymbra spicata, Ecology