چكيده
با توجه به زلزله خیزی کشور ،بررسی زلزله های گذشته نشان می دهد که اکثر بناهای آجری موجود مقاوم نبوده و یا مقاومت کافی و قابل قبولی ندارند، زیرا اکثراً یا بدون در نظر گرفتن آئین نامه ای ساخته شده و یا دقت در اجرا نگردیده و ملات مورد استفاده فاقد مقاومت برشی لازم می باشد، از اینرو ضرورت تقویت دیوارهای آجری غیر مسلح برای مقابله با نیرو های جانبی و با روش های مقاوم سازی قابل اعتماد، اقتصادی ، سریع و ارزان اجتناب ناپذیر می باشد.
مقاوم سازی یا بهسازی لرزه ای دیوارهای آجری با روشهای سنتی جهت افزایش مقاومت لرزه ای دارای مشکلات عدیده اجرایی و نیاز به درنظر گرفتن تغییرات معماری دارد که در بعضی موارد امکان پذیر نمی باشد.
هــدف از این مقاله ارائه روش نوین مقاوم ســازی دیوارهای آجری غیرمقـــاوم توسط الیاف پلیمــری مسلح شده ( FRP ) می باشد، که مراحل آزمایش آن در دانشگاه آریزونا انجام و به ثبت رسیده و بطور عملی نیز در کشور امریکا مورد استفاده قرار گرفته است .
واژه های کلیدی : بهسازی ، مقاوم سازی ، دیوارهای آجری غیر مسلح ، الیاف پلیمر (FRP)
مقـــدمــه
كامپوزيت FRP ( Fiber Reinforced Polymer) كه مي رود تا جايگزين روشهاي سنتی ترميم و تقويت سازه ها گردد بر پايه قرارگرفتن الياف Fiber بسيار مقاوم كربن ، شيشه و يا آراميد در يك ماتريس پليمري مي باشد كه در نتيجه به سه دســـته پليمر مسلح فيبر شيشه اي( GFRP ) ، فيبـر كربني (CFRP) و نيزفيبــرآرامـيد ( AFRP) تقسيـم ميشوند ( عكس شماره 1 ) و كاربرد آن نياز به تجهيزات پيچيده اي ندارد ( عكس شماره 2 )
عكس شمار ه 1- نمونه های الیاف
عكس شماره 2- لوازم و مواد لازم براي مقاوم سازي با FRPامروزه بعلت عوامل متعدد مانند تغيير آئين نامه هاي بار گذاري ، تغييركاربري ، آسيب ديدگي و يا عدم اجراي مناسب نياز به ارزيابي ، بازنگري و طراحي مجدد سازه هاي موجود وجود دارد تا در صورت لزوم تقويت شوند
كامپوزيت FRP بعلت دارا بودن مشخصات فيزيكي و مكانيكي فوق العاده مناسب ( جدول شماره 1 )
مقاوم سازي ساختمانهاي آجري باFRP براي مهندسين كشور ما بسيار قابل توجه مي باشد زيرا بيش از 65 % ساختمانهاي موجود در شهرهاي ما آجري بوده و در مناطق زلزله خيز مي توان با اين روش ساختمانهاي مذكور را بسادگي مقاوم نمود .
بــحــث
بخش مهند سی سیویل دانشگاه آریزونا در 12 سال گذشته پیشگام در استفاده از FRPدر تقویت سازه های بتنی و آجری بوده است .علت خرابی دیوارهای آجری غیر مسلح(URM) در زمین لرزه های مختلف عدم توانایی تحمل نیروهای رفت وبرگشتی می باشد زیرا عمدتا برای حمل بار ثقلی در نظر گرفته شده اند و قادر به تحمل نیروهای برشی داخل صفحه و خمشی خارج صفحه نمی باشند . با پوشانیدن آنها بوسیله FRP مقاومت قابل توجه ای در مقابل نیروهای جانبی بدست می آورند و شکل پذیری آنها نیز بصورت قابل توجهی افزایش می یابد،
همانطور که درمقالات منتشره در مجله های ACI و ASCE آ مده است جهت بهبود رفتار خمشی دیوارهای URM الیاف شیشه با روشها و فواصل مختلف مطابق عکسهای شماره 3و4 توسط رزین به دیوار چسبانده شد ورفتارخمشی و برشی آن مورد مطا لعه قرار گرفت که درزیر به شرح آ ن می پردازیم.
عكس شماره 4 و 3- اجرای FRP
بهبود رفتار خمشی :
مقاومت خمشی دیوارهای URM خلاصه می شود به مقاومت کششی ملاط که مقدار آ ن در بیشتر ساختمانهای قدیمی خیلی کوچک میباشد . وقتی FRPّ به سطح بیرونی دیوار چسبانده می شود الیاف آن بخوبی قادر به پذیرش نیروهای کششی بوده ودیوار همراه با مقاومت فشاری آجر مطا بق عکس 5 می تواند رفتار خمشی مناسبی را ارائه نماید.
عكس شماره 5- بهبود رفتار خمشی بهبود رفتار برشی :
در سازه های بتونی یا آجری ،با نیروی برش به عنوان تنش قطری مقابله می شود. هنگامی که FRP به وسیله الیافی که در جهت های عمودی و افقی قرار می گیرند به دیوار URM می چسبند ترکهای برشی نمی تواند ایجاد مشکل کند مگر تمام الیاف که از ترک می گذرندتحمل تنش را نیاورند .
بهسازی دیوارهای URM برای برش نیاز به بافت های دو محوری FRP دارند. برای مقاوم سازی برشی، آزمایشات زیادی در آزمایشگاه انجام شد که بصورت یک مقاله در ASCE آمده است ولی مهمتر آنکه علاوه بر تحقیقات آزمایشکاهی ،یک تحقیق در محیط واقعی در سال 1995 انجام شده است.
ساختمان تالار شهر سان فرانسیسکو بهسازی لرزه ای شد.زیر زمین این بنا دارای تعداد زیادی دیوارهای ساخته شده از جنس سفال تو خالی بود که در فشار و برش ضعیف بودند.
پنج آزمایش فشار ( Push )توسط آزمایشگاه مستقل (Schwein / christensen ,Inc. Lofayette , CA)
برای بدست آوردن مقاومت برشی (ظرفیت) دیوارهای موجود انجام شد که نتیجه هر آزمایش در نمودار زیر نشان داده شده است(عکس شماره 6)
عكس شماره 6- نمودارهای مقاومت برشی قبل از تقویتاین تست ها نشان دهنده میانگین قدرت برشی در حدود 69psi است .مهندس پروژه (خانم سیمین ناصح ،شرکت مهندسین Forell- Elsesser ،سان فرانسیسکو)نتیجه گرفت که این مقدار پایین است ودر نتیجه پیش بینی می شود که دیوارها با وارد شدن نیروی برشی در هم می شکنند.
تصمیم گرفته شد که بعضی از این دیوارها به وسیله FRP بهسازی شوند و مورد آزمایش قرار گیرند این کار برای مشخص کردن میزان مقاومت بدست آمده با استفاده از این نوع بهسازی انجام شد.
کا مپوزیت FRP همراه با دستورالعمل نصب ، به آن آزمایشگاهی که اولین آزمایش ها را روی دیوارها انجام داده بود، منتقل شدند.( این کار برای اطمینان از بی طرف بودن آزمایش کننده انجام شد.)الیاف به سطح جلو وعقب بعضی از دیوارها نصب شد ودیوارها مورد آزمایش (Push test) قرار گرفتند. و همانطور که در نمودار زیر آمده است، نتیجه نشان داد که دیوارهای بهسازی شده به طور میانگین برشی معادل psi 240 را تحمل کردندکه نشان دهنده اثر FRP دربالا بردن مقاومت برشی دیوارهای آجری میباشد . (عکس شماره 7)
عکسهاي شماره 7 - نمودارهای مقاومت برشی قبل و بعد از تقویتنتـــیجه
بغیر از مواردی که ذکر گردید ازدیگر مزایای استفاده ازFRP برای مقاوم سازی دیوارهای URM است عبارتند از:
- به یکپارچگی بخش های مختلف کمک می کند.
جهت اجرای FRP بر روی دیوار های آجری می بایست مراحل زیر انجام شود:
1- سند بلاست کردن دیوار
2- اجرای یک لایه اپوکسی بعنوان زیرسازی و لایه چسبنده اصلی
3- چسباندن الیاف و اجرای کمی اپوکسی روی آن
4- اجرای لایه محافظ بر روی کا مپوزیت بعد از سخت شدن آن
ساختمانهای زیادی تاکنون با استفاده از این روش بهسازی شده اند که در انتها عکس نمونه هایی ارائه میگردد(عکسهای شماره 8و9و10)
عکسهاي شماره:8 ,9 و 10- ساختمان تقويت شده باFRP در پايان با در نظر گرفتن زلزله خيز بودن اكثر مناطق كشور اميد است با توجه و بكارگيري روشهاي نوين در تقويت و بهسازي سازه هاي موجود كمتر شاهد از دست دادن هم وطن هاي خود در زلزله های همچون زلزله تاسف بار رودبار ، بم و … با شيم .
مراجع
با توجه به زلزله خیزی کشور ،بررسی زلزله های گذشته نشان می دهد که اکثر بناهای آجری موجود مقاوم نبوده و یا مقاومت کافی و قابل قبولی ندارند، زیرا اکثراً یا بدون در نظر گرفتن آئین نامه ای ساخته شده و یا دقت در اجرا نگردیده و ملات مورد استفاده فاقد مقاومت برشی لازم می باشد، از اینرو ضرورت تقویت دیوارهای آجری غیر مسلح برای مقابله با نیرو های جانبی و با روش های مقاوم سازی قابل اعتماد، اقتصادی ، سریع و ارزان اجتناب ناپذیر می باشد.
مقاوم سازی یا بهسازی لرزه ای دیوارهای آجری با روشهای سنتی جهت افزایش مقاومت لرزه ای دارای مشکلات عدیده اجرایی و نیاز به درنظر گرفتن تغییرات معماری دارد که در بعضی موارد امکان پذیر نمی باشد.
هــدف از این مقاله ارائه روش نوین مقاوم ســازی دیوارهای آجری غیرمقـــاوم توسط الیاف پلیمــری مسلح شده ( FRP ) می باشد، که مراحل آزمایش آن در دانشگاه آریزونا انجام و به ثبت رسیده و بطور عملی نیز در کشور امریکا مورد استفاده قرار گرفته است .
واژه های کلیدی : بهسازی ، مقاوم سازی ، دیوارهای آجری غیر مسلح ، الیاف پلیمر (FRP)
مقـــدمــه
كامپوزيت FRP ( Fiber Reinforced Polymer) كه مي رود تا جايگزين روشهاي سنتی ترميم و تقويت سازه ها گردد بر پايه قرارگرفتن الياف Fiber بسيار مقاوم كربن ، شيشه و يا آراميد در يك ماتريس پليمري مي باشد كه در نتيجه به سه دســـته پليمر مسلح فيبر شيشه اي( GFRP ) ، فيبـر كربني (CFRP) و نيزفيبــرآرامـيد ( AFRP) تقسيـم ميشوند ( عكس شماره 1 ) و كاربرد آن نياز به تجهيزات پيچيده اي ندارد ( عكس شماره 2 )
عكس شمار ه 1- نمونه های الیاف
عكس شماره 2- لوازم و مواد لازم براي مقاوم سازي با FRP
كامپوزيت FRP بعلت دارا بودن مشخصات فيزيكي و مكانيكي فوق العاده مناسب ( جدول شماره 1 )
• سبك بودن و بالا بودن مقاومت نسبت به وزن
• مدول الاستيسيته بالا
• مقاومت بالا در كشش و برش
• مقاوم در مقابل رطوبت
• انعطاف پذيري بالا
• دوام و پايداري بالا
• مقاوم در مقابل خوردگي
جدول شماره 1- خصوصيات FRP و بدون داشتن مشكلات زنگ زدگي ، پوسيدگي و سنگينی فولاد و يا قالب بندي ، اجرا و نگهداري بتن مورد توجه مهندسين مقاوم ساز قرار گرفته و كارفرمايان نيز بعلت سرعت بالاي اجرا و عدم نياز به تعطيلي فعاليت هاي روزمره خود در اثر اجراي مقاوم سازي با FRP طراحان خود را در استفاده از اين مصالح نوين تشويق مي نمايند . • مدول الاستيسيته بالا
• مقاومت بالا در كشش و برش
• مقاوم در مقابل رطوبت
• انعطاف پذيري بالا
• دوام و پايداري بالا
• مقاوم در مقابل خوردگي
مقاوم سازي ساختمانهاي آجري باFRP براي مهندسين كشور ما بسيار قابل توجه مي باشد زيرا بيش از 65 % ساختمانهاي موجود در شهرهاي ما آجري بوده و در مناطق زلزله خيز مي توان با اين روش ساختمانهاي مذكور را بسادگي مقاوم نمود .
بخش مهند سی سیویل دانشگاه آریزونا در 12 سال گذشته پیشگام در استفاده از FRPدر تقویت سازه های بتنی و آجری بوده است .علت خرابی دیوارهای آجری غیر مسلح(URM) در زمین لرزه های مختلف عدم توانایی تحمل نیروهای رفت وبرگشتی می باشد زیرا عمدتا برای حمل بار ثقلی در نظر گرفته شده اند و قادر به تحمل نیروهای برشی داخل صفحه و خمشی خارج صفحه نمی باشند . با پوشانیدن آنها بوسیله FRP مقاومت قابل توجه ای در مقابل نیروهای جانبی بدست می آورند و شکل پذیری آنها نیز بصورت قابل توجهی افزایش می یابد،
همانطور که درمقالات منتشره در مجله های ACI و ASCE آ مده است جهت بهبود رفتار خمشی دیوارهای URM الیاف شیشه با روشها و فواصل مختلف مطابق عکسهای شماره 3و4 توسط رزین به دیوار چسبانده شد ورفتارخمشی و برشی آن مورد مطا لعه قرار گرفت که درزیر به شرح آ ن می پردازیم.
عكس شماره 4 و 3- اجرای FRP
بهبود رفتار خمشی :
مقاومت خمشی دیوارهای URM خلاصه می شود به مقاومت کششی ملاط که مقدار آ ن در بیشتر ساختمانهای قدیمی خیلی کوچک میباشد . وقتی FRPّ به سطح بیرونی دیوار چسبانده می شود الیاف آن بخوبی قادر به پذیرش نیروهای کششی بوده ودیوار همراه با مقاومت فشاری آجر مطا بق عکس 5 می تواند رفتار خمشی مناسبی را ارائه نماید.
عكس شماره 5- بهبود رفتار خمشی
در سازه های بتونی یا آجری ،با نیروی برش به عنوان تنش قطری مقابله می شود. هنگامی که FRP به وسیله الیافی که در جهت های عمودی و افقی قرار می گیرند به دیوار URM می چسبند ترکهای برشی نمی تواند ایجاد مشکل کند مگر تمام الیاف که از ترک می گذرندتحمل تنش را نیاورند .
بهسازی دیوارهای URM برای برش نیاز به بافت های دو محوری FRP دارند. برای مقاوم سازی برشی، آزمایشات زیادی در آزمایشگاه انجام شد که بصورت یک مقاله در ASCE آمده است ولی مهمتر آنکه علاوه بر تحقیقات آزمایشکاهی ،یک تحقیق در محیط واقعی در سال 1995 انجام شده است.
ساختمان تالار شهر سان فرانسیسکو بهسازی لرزه ای شد.زیر زمین این بنا دارای تعداد زیادی دیوارهای ساخته شده از جنس سفال تو خالی بود که در فشار و برش ضعیف بودند.
پنج آزمایش فشار ( Push )توسط آزمایشگاه مستقل (Schwein / christensen ,Inc. Lofayette , CA)
برای بدست آوردن مقاومت برشی (ظرفیت) دیوارهای موجود انجام شد که نتیجه هر آزمایش در نمودار زیر نشان داده شده است(عکس شماره 6)
عكس شماره 6- نمودارهای مقاومت برشی قبل از تقویت
تصمیم گرفته شد که بعضی از این دیوارها به وسیله FRP بهسازی شوند و مورد آزمایش قرار گیرند این کار برای مشخص کردن میزان مقاومت بدست آمده با استفاده از این نوع بهسازی انجام شد.
کا مپوزیت FRP همراه با دستورالعمل نصب ، به آن آزمایشگاهی که اولین آزمایش ها را روی دیوارها انجام داده بود، منتقل شدند.( این کار برای اطمینان از بی طرف بودن آزمایش کننده انجام شد.)الیاف به سطح جلو وعقب بعضی از دیوارها نصب شد ودیوارها مورد آزمایش (Push test) قرار گرفتند. و همانطور که در نمودار زیر آمده است، نتیجه نشان داد که دیوارهای بهسازی شده به طور میانگین برشی معادل psi 240 را تحمل کردندکه نشان دهنده اثر FRP دربالا بردن مقاومت برشی دیوارهای آجری میباشد . (عکس شماره 7)
عکسهاي شماره 7 - نمودارهای مقاومت برشی قبل و بعد از تقویت
بغیر از مواردی که ذکر گردید ازدیگر مزایای استفاده ازFRP برای مقاوم سازی دیوارهای URM است عبارتند از:
- به یکپارچگی بخش های مختلف کمک می کند.
- دیوارهای آجری را ازا لمانی ضعیف وشکننده به ا لمانی قوی و انعطاف پذیر تبدیل می کند.
- مقاوم سازی کل دیوار می تواند با ترمیم در صد کمی از سطح دیوار انجام شود.
- وزن خیلی کمی به دیوار اضافه می کند.
- کمتر از ¼ اینچ (5mm) به ضخامت دیوار اضافه می کند.
- نیاز به دسترسی زیاد ندارد.
- با در نظر گرفتن تمامی مسائل در مقاومسازی کمتر از روش قدیمی و سنتی هزینه دارد.
جهت اجرای FRP بر روی دیوار های آجری می بایست مراحل زیر انجام شود:
1- سند بلاست کردن دیوار
2- اجرای یک لایه اپوکسی بعنوان زیرسازی و لایه چسبنده اصلی
3- چسباندن الیاف و اجرای کمی اپوکسی روی آن
4- اجرای لایه محافظ بر روی کا مپوزیت بعد از سخت شدن آن
ساختمانهای زیادی تاکنون با استفاده از این روش بهسازی شده اند که در انتها عکس نمونه هایی ارائه میگردد(عکسهای شماره 8و9و10)
عکسهاي شماره:8 ,9 و 10- ساختمان تقويت شده باFRP
مراجع
Ehsani, M.R., Saadatmanesh, H. (1996). "Seismic Retrofitting of URM Walls with Fiber Composites," J. of The Masonry Society, 14(2), 63-72.
Ehsani, M.R., Saadatmanesh, H., and Al-Saidy, A. (1997). “Shear Behavior of URM Retrofitted with FRP Overlays,” J. of Composites for Construction, ASCE, 1(1), 17-25.
Ehsani, M.R., Saadatmanesh, H. (1997). "Fiber Composites: An Economical Alternative for Retrofitting Earthquake-Damaged Precast-Concrete Walls," Earthquake Spectra, 13(2), 225-241.
Ehsani, M.R., Saadatmanesh, H., and Velazquez-Dimas, J.I. (1999). "Behavior of Retrofitted URM Walls under Simulated Earthquake Loading," ASCE Journal of Composites for Construction, 3(3) 134-142.
Velazquez-Dimas, J.I., Ehsani, M.R., and Saadatmanesh, H. (2000). "Out-of-Plane Behavior of Brick Masonry Walls Strengthened with Fiber Composites," ACI Structural J., 97(3), 377-387.
Velazquez-Dimas, J.I., and Ehsani, M.R. (2000). "Modeling Out-of-Plane Behavior of URM Walls Retrofitted with Fiber Composites,” ASCE Journal of Composites for Construction, 4(4), 172-181
Ehsani, M.R., Saadatmanesh, H., and Al-Saidy, A. (1997). “Shear Behavior of URM Retrofitted with FRP Overlays,” J. of Composites for Construction, ASCE, 1(1), 17-25.
Ehsani, M.R., Saadatmanesh, H. (1997). "Fiber Composites: An Economical Alternative for Retrofitting Earthquake-Damaged Precast-Concrete Walls," Earthquake Spectra, 13(2), 225-241.
Ehsani, M.R., Saadatmanesh, H., and Velazquez-Dimas, J.I. (1999). "Behavior of Retrofitted URM Walls under Simulated Earthquake Loading," ASCE Journal of Composites for Construction, 3(3) 134-142.
Velazquez-Dimas, J.I., Ehsani, M.R., and Saadatmanesh, H. (2000). "Out-of-Plane Behavior of Brick Masonry Walls Strengthened with Fiber Composites," ACI Structural J., 97(3), 377-387.
Velazquez-Dimas, J.I., and Ehsani, M.R. (2000). "Modeling Out-of-Plane Behavior of URM Walls Retrofitted with Fiber Composites,” ASCE Journal of Composites for Construction, 4(4), 172-181
" سمــــینار مـــقاوم سازی ساختمانها در برابر زلزله FRP7) کورش نصرا... زاده ، اسماعیل پورشاهید " مقاوم سازی سازه های موجود با استفاده از ( مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن 11/9/1383 )