علف هرز گزنه

[shiba.s.a]

​

مقدمه

علف هرز گیاهی است که به طور ناخواسته در مزارع و باغ‌ها می‌روید، برای زراعت اصلی میهمانی ناخواسته است که کمیت و کیفیت و در نتیجه ارزش اقتصادی محصول زراعی را به شدت پایین می‎آورد وضمن ایجاد اختلال در عملیات زراعی، هزینه‌‎های تولید را بالا می برد.

اصطلاح علف هرز در مقابل آن دسته از گیاهانی به‌کار می‎رود که کشاورز آن‎ها را کشت می‎کند. بین علف‎های هرز، گیاهان بسیاری هستند که مصرف خوراکی یا دارویی دارند، ولی چون نا‎خواسته روییده‌اند، دست پرورده انسان نیستند، و رقیبی برای محصولات کشت شده به حساب می‎آیند ضرر آن‎ها برای محصول به مراتب بیش از منفعتشان است.

گفته می‌شود که گندم در مزرعه جو علف هرز است، یعنی با وجود ارزشی که گندم دارد چون به طور خودرو در جایی روییده است که کشت آن هدف کشاورز نبوده علف هرز محسوب می‌شود. مزرعه مانند سفره گسترده‌ای است که کشاورز آن را برای تغذیه و پرورش گیاه مورد نظرش آماده ساخته است؛ ولی علف‌های هرز از راه‌های مختلف خود را به آنجا رسانیده خوراک صاحب خانه را مصرف می‌کنند و او را دچار گرسنگی و ضعف می‎کنند. به طور کلی هر گیاهی که بیجا رشد کرده باشد علف هرز است.

از گیاهان خودرویی که در یک مزرعه می‎رویند بعضی مانند پنیرک و گل قاصد همیشه و در همه‎جا علف هرز محسوب می‎شوند؛ ولی بعضی را همیشه علف هرز نمی‎نامیم.

اینکه یک گیاه علف هرز شناخته می‎شود به مشکلاتی که تولید می‎کند بستگی دارد. به عنوان مثال، در یک مزرعه جو که به عنوان قصیل برای تغذیه و تعلیف دام مورد استفاده قرار می گیرد مشکل بتوان گندم یا یولاف را علف هرز نامید، زیرا وجود آن‎ها مشکل ایجاد نمی‎کند؛ ولی اگر همین مزرعه جو برای تولید بذر کشت شده باشد، مخلوط شدن بذر گندم یا یولاف با بذر جو ایجاد مشکل می‎کند و برای جدا کردن آن‎ها باید هزینه کرد.

نمونه‎ای از علف‎های هرز می‌‎تواند گزنه باشد. گزنه با توجه به نیاز شدید به رطوبت و آب بیشتر در مناطق مرطوب از جمله شمال کشور ایران ظاهر می‎شود. همچنین به علت سایه دوست بودن بیشتر از مزارع می‎توان آن را در باغ‎ها دید. گزنه معمولا خسارت اقتصادی قابل توجهی به مزارع و باغ‎ها وارد نمی‎آورد ولی از آنجایی که گیاهی ناخواسته است می‎توان آن را جزء علف‎های هرز به حساب آورد. از طرفی گزنه به علت خواص زیادی که دارد نوعی گیاه دارویی نیز محسوب می‎شود.

 

[shiba.s.a]

گیاهشناسی گزنه :

نام علمی: Urtica Dioica
نام انگلیسی: Nettle
خانواده: Urticaceae
جنس: Urtica
گونه: cylindrica
نام فارسی: گزنه

گزنه از تیره‎های گیاهی بی‎گلبرگ است. برخی از گیاهان این تیره یک پایه و برخی نیز دو پایه هستند. این تیره شامل ۴۹ جنس و ۱۳۰۰گونه است. گل‎ها تک جنسی و دارای ۴ تا ۵ کاسبرگ هستند. دارای ساقه چهارگوش بوده وکرک‎های زیادی روی سطح برگ دارد که دارای تانن می‎باشد و در صورت لمس کردن به دست چسبیده و باعث گزش دست می‎گردند و به همین دلیل این گیاه را گزنه نامیده‎اند. دو لپه (Dicotyledon) و چندساله علفی(Perennial) می‎باشد و به عنوان علف‎هرز در حاشیه‎ی مزارع مناطقی مثل مشکین شهر رشد می‎نماید.

این گیاه از دوران ماقبل تاریخ هم وجود داشته و مردم از آن برای تغذیه‌ ی روزانه استفاده می‌ کردند و از خواص دارویی آن نیز اطلاع داشتند. جالینوس حکیم که در قرن دوم میلادی زندگی می‎کرده آن‎را برای رفع سرماخوردگی و بیماری دستگاه تنفسی به‎کار می‎برده است .منشا این گیاه آسیا و اروپاست. طالب آب و هوای گرم و مرطوب معتدله بوده و در شرایط طبیعی در خرابه‎ ها، باغ‎ ها و نقاط مرطوب و غنی از مواد آلی و آهکی می‎ روید. ارتفاع گیاه بسته به شرایط اقلیمی رستگاه متفاوت بوده و حتی به یک و نیم متر می‌رسد. برگ‌ها تقریباً قلبی شکل با حاشیه مضرس و کرکدار هستند که به صورت متقابل به واسطه دمبرگ روی ساقه قرار گرفته‎اند.

گل‎ها بسیار ریز و به رنگ سبز روشن‎اند که بر روی گل آذین خوشه‎ای در زاویه‎ی برگ ها و ساقه ظاهر شده و با توجه به شرایط اقلیمی از اردیبهشت تا شهریور روی گیاه مشاهده می‎گردند. گل‎آذین گزنه به ‎صورت گرزن بوده میوه‌ی آن فندقه است و حاوی دانه‎های گرد، نرم و ریز زرد تیره و مانند تخم کتان می‎باشد.

ریشه این گیاه خزنده بوده و در ناحیه‌ای که سبز می‌شود کم‌کم تمام منطقه را فرا می‌گیرد. ساقه‎ی این گیاه را پرزها و تارهای مخروطی شکل پوشانده که در صورت لمس کردن ساقه به‏دست می‌چسبند و پوست را می‌گزند که ایجاد خارش و سوزش می‌کند. قسمت مورد استفاده این گیاه برگ‎های تازه، ریشه، شیره و دانه آن است.

 

[shiba.s.a]

انواع گزنه:

1. گزنه‎ی درشت:

به فارسي «گزنه» و «گزینه دوپايه» و در كتب طب سنتي با نام «انجره كبير» و عربي آن «قريص» آمده است. به انگليسي Large nettle Sitinging nerrle و Common nettle گفته مي‎شود. گياهي است از خانوادة Urticaceae نام علمي آن Urtica dioica L مي‎باشد.


مشخصات:

گزنه درشت يا انجره كبير گياهي است چند ساله، ساقه آن 4 گوشه و بلندي آن تا يك متر مي‎رسد و پوشيده از تار و پرزهاي چسبناك و ساختمان آن به شدت ليفي مي‎باشد. برگ‎هاي آن متقابل بيضي بزرگ نوك تيز با دندانه‎هاي درشت و رگبرگ‎هاي خيلي مشخص. گل‎هاي آن به رنگ سبز روشن يا كمي زرد، معمولاً در دو پايه‎ی جداگانه‎ی ماده و نر قرار دارند. علامت و نشانه‎ی پايه‎ی اين ماده اين است كه گل‎هاي خوشه‎اي آن پس از عمل تلقيح و شروع تشكيل ميوه از حال افراشته به صورت خميده در مي‎آيد.

ريشه‎ی گزنه‎ی درشت، خزنده است و در فواصل مختلف ريشك‎هاي تازه از آن روييده و منشاء ساقه‎ی هوايي و گياه جديدي مي‎شود و به همين دليل اين گباه به سرعت گسترش مي‎يابد. پرزها و تارهاي مخروطي شكل كه گياه را پوشانده چسبناك و گزنده است و پس از لمس كردن پرزها به پوست دست مي‎چسبد و ترشحات سوزاننده‎اي از جنس اسيد فورميك از خود وارد پوست مي‎كند كه ايجاد سوزش، خارش، و ناراحتي مي‎نمايد. تخم آن نرم، براق وكمي پهن و تيره رنگ است. از تخم كنجد بزرگتر و كمي شبيه تخم كتان است.

گزنه‎ی درشت در باغ‎ها و نقاط سايه‎دار كنار پرچين‎ها، كنار جاده‎ها و خانه‎ها در مناطق مختلف شمال ايران و دامنه‎هاي البرز و ييلاقات اطراف تهران به طور خودرو مي‎رويد و نقش علف هرز را دارد.

شاخه‎هاي جوان گزنه‎ی درشت خوردني است و پس از چيدن و خشک شدن در تركيب غذاي طيور استفاده مي‎شود و به‎علاوه علوفه‎ی خوبي براي گاوهلی شيرده مي‎باشد.

از برگ‎هاي جوان آن استفاده‎ای شبیه استفاده از برگ‎های استفناج مي‎شود. و از گل‏هاي آن به صورت له شده مخلوط با تخم‏مرغ پخته براي تغذيه‏ی جوجه‏ی پرندگان استفاده مي‏شود.

تكثير این گزنه از طريق كاشت دانه‏ی آن و يا با كاشت قطعات ريشه دار گياه انجام مي‏شود.


تركيبات شيميايي:

از نظر تركيبات شيميايي وجود ماده‎ی لسيتين و گلوكوزيدي با اثر قرمز كننده‎ی پوست و به علاوه لعاب، تانن و فورميك اسيد و چند املاح معدني و گوگرد در گياه گزنه تأييد شده است. از سرشاخه‎هاي گياه ماده‎ی رنگي به نام اورتي سين گرفته مي‎شود.


2. گزنه‎ی كوچك:

به فارسي «گزنه كوچك» و «گزينه يك پايه» و در كتب طب سنتي با نام «انجره صغير» آمده است. به عربي «حريق» گفته مي‎شود. به انگليسي آن را Smaller-nettle و Dwarf stinger مي‎نامند. گياهي است از خانوادة Urticaceae نام علمي آن Urtica urens L و مترادف آن Urtica minor Lam مي‎باشد.


مشخصات:

گزنه‏ی كوچك يا انجره صغير گياهي است علفي، خيلي كوچك كه بلندي آن از 5/0 متر كمتر است. ساقه‎ی آن كاملاً چهارگوشه نيست و زواياي آن كمي پهن و قوسي است. تمام اعضاي هوايي گياه از پرزها و تارهاي بسيار گزنده و سوزان و چسبناك پوشيده شده‎اند. برگ‎هاي آن سبز روشن، متقابل با كناره‎ی دندانه‎دار و بيضي شكل است. در اين گياه گل‎هاي نر و ماده روي يك پايه قرار دارند و به رنگ سبز روشن يا كمي زرد در طول تابستان و پاييز ظاهر مي‎شوند.

اين گياه از نظر سرعت انتشار مانند انجره كبير نيست و فقط در باغ‎ها و اراضي مزروع می‎رويد. در ايران در شمال ايران در گيلان، مازندران، گرگان، بندر گز و ييلاقات اطراف تهران و در آذربايجان، لرستان، پشت كوه، در خوزستان در اطراف بهبهان و در فارس در كمارج، بوشهر و شيراز مي‎رويد.


تركيبات شيميايي:

از نظر تركيبات شيمايي وجود فورميك اسيد و نوعي گلوكوزيد قرمز كننده‏ی پوست و يك آلكالوئيد در گياه تأييد شده است.


3.گزنه يوناني:

گياهي است از خانوادة Urticaceae و نام علمي آن Urtice pilulifera L مي باشد.

گزنه يوناني برخلاف دو گونه‎ی فوق كه گياه چند ساله بودند گياهي است دوساله و به‎ندرت يك‎ساله. شكل ظاهري گياه شبيه ساير گونه‎ها و پوشيده از تار و پرز و بلندي آن تا يك متر مي‎رسد. تخم آن داراي لعاب و ماده‎ی روغني ثابت زيادي است. از نظر خواص مشابه ساير گونه‎ها مي‎باشد. اين گياه در مازندران در درّه هراز، در غرب ايران در كرمانشاه در اطراف كرند، سرپل ذهاب، در لرستان، درانديمشك، در بهبهان، در فارس و در جهرم و كنار تخته ديده مي‎شود.

زنان سرخ پوست آمريكايي معتقدند كه خوردن دم كرده‎ی برگ‎هاي گزنه یونانی در دوران بارداري موجب استحكام استخوان بندي، تقويت جنين و تسهيل زايمان مي‎شود به‎علاوه آن را براي قطع خونريزي هاي رحمي پس از زايمان نيز تجويز مي‎كنند. مهاجران اوليه اروپايي به آمريكا از اين توصيه‎ها استقبال نموده و عمل مي‎كردند و حتي براي افزايش شير مادر نيز به كار مي‎بردند. پزشكان متجدد قرن نوزدهم گزنه را در درجه اول به عنوان مدّر براي درمان ناراحتي‎هاي مجاري ادرار، مثانه و كليه توصيه مي‎كردند و حكماي آمريكايي معروف آن زمان گزنه یونانی را يكي از بهترين داروها براي قطع خونريزي و اسهال كودكان و بواسير و اكزما مي‎دانستند.

 

[shiba.s.a]

مواد موثره‎ی گزنه:

گزنه دارای هیستامین، استیل گولین، سروتنین، گلوکوئین ها، مواد معدنی، سیلیس، ویتامینA,B,C ، تانن، لسیتین،‌ اسید فرمیک، نیترات پتاسیم و کلسیم است، ترکیبات آهن دارد و دارای نوعی گلوکوزید است که پوست را قرمز می‌کند. از سرشاخه‌های این گیاه ماده قرمز رنگی به نام اورتی‌سین استخراج می‌شود.

 

[shiba.s.a]

روش‎های تکثیر:

این گیاه به وسیله‎ی کاشت بذر در بهار و تقسیم ساقه‎ی خزنده‎ی زیرزمینی تکثیر می‌شود.

 

[shiba.s.a]

اندام‎های مورد استفاده:

شاخه و برگ‎های تازه برداشت شده و خشک، ریشه و بذر.

 

[shiba.s.a]

برداشت:

بهترین زمان برداشت هوایی (ساقه، برگ، گل) گزنه هنگام به گل نشستن گیاه است و زمان مناسب برداشت ریشه قبل از رویش گیاه اوایل بهار و پاییز می‎باشد. بهتر است محصول برداشت شده در دمای ۵۵ تا ۶۰ درجه خشک گردد در غیر این صورت باید درون هوای آزاد در زیر نور آفتاب هوای خشک با حداقل رطوبت خشک و به صورت پودر نگهداری شود.

 

[shiba.s.a]

طریقه تهیه و مصرف:

این گیاه به صورت خوردنی و در مواردی به صورت مالیدنی به مصرف می‎رسد.

برای تهیه‌ی دم‌کرده‌ی گزنه می توان مقدار ۴۰ گرم از پودر گیاه را در یک لیتر آب جوش ریخته و به مدت ۱۰ دقیقه دم کرد.

برای تهیه‌ی جوشانده میتوان ۳۰ گرم گزنه را در یک لیتر آب ریخته و به مدت ۱۰ دقیقه آن را جوشاند.

 

[shiba.s.a]

خواص دارویی گزنه:

اغلب علف های هرز با سیستم ریشه ای عمیق و گسترده از فرسایش آبی و بادی در زمین های غیر زراعی جلوگیری می‎کنند. برخی از انواع خوش خوراک آن‌ها به خصوص در مواقع خشکسالی به عنوان علوفه توسط دام مورد تغذیه قرار می‎گیرند. تعدادی از علف‎های هرز به عنوان کود سبز کشت می‎شود. ارزش دارویی آن‎ها قابل توجه است و در صنایع دارویی به طور وسیع کاربرد دارند. اندام‎های هوایی تعداد زیادی از علف‎های هرز به طور سنتی در درمان برخی بیماری ها مورد استفاده قرار می‎گیرند.

برخی از آن‎ها منبع مناسبی برای تغذیه زنبورهای عسل به شمار می‎روند. تعدادی از علف های هرز در صنایعی نظیر صنایع دستی و کاغذ سازی کاربرد دارند. اندام‎های آن‎ها بعد از تجزیه در افزایش مواد آلی خاک نقش مهمی را ایفا می‎کنند. گونه‎های برخوردار از سیستم ریشه‎ای عمیق موجب شکستن لایه های سخت زیر زمینی می‎شوند. برخی ازگونه‎های آن‎ها به عنوان منبع ژنتثیکی در تحقیقات به‎نژادی مورد استفاده قرار می‎گیرند. از بعضی گونه‎های برخوردار از خاصیت آللوپاتی در جهت اصلاح گیاهان زراعی و کنترل علف‎های هرز استفاده به عمل می‎آید. علف‎های هرز معرف در تحقیقات زمین شناسی جهت پی بردن به وجود فلزات سنگین در زمین یا آب مورد استفاده قرار می‎گیرند.

بدیهی است که روشن شدن این قبیل کاربردهای بالقوه در علفهای هرز برای محققین این علم ارزش شایان توجهی داشته، ولی در عین حال دارا بودن این خصوصیات از خسارات و طبیعت نامطلوب علف‎های هرز در کشاورزی کم نمی‎کند.

از آنجایی که گزنه سرشار از مواد معدنی و مغذی می‎باشد و طعم مطبوعی دارد در بعضی غذاها به عنوان سبزی استفاده می‎شود و همچنین گزنه را پخته و همانند اسفناج درون ماست ریخته و مصرف می‎نمایند.

به طور کلی خواص دارویی گزنه را می‎توان در موارد زیر خلاصه کرد:

• بومیان روستای میرک این گیاه را قبل از به گل و بذر نشستن برداشت نموده و به عنوان سبزی پخته مصرف می‎کنند.
• قسمت مورد استفاده آن برگ گیاه می‎باشد و در درمان عفونت‎های دستگاه ادراری، سنگ‎های کلیه و مثانه و همچنین روماتیسم مورد استفاده قرار می‎گیرد.
• گیاه گزنه با ساختن گلبول‌های قرمز باعث می‌شود، تنفس سلولی بهتر صورت گرفته و گردش خون تسریع شود؛ همچنین این گیاه صفرابر، مفرح و التیام‌دهنده است و از خونریزی‌های داخلی جلوگیری می‌کند.
• گزنه در رفع دانه‌های جلدی روی پوست و بهبود بیماری‌های تنفسی و طهال موثر است و قرار دادن جوشانده آن بر اعضای مختلف سبب رفع آماس، تومور و واریس می‌شود و پاشیدن گرد خشک آن بر زخم‌ها در رفع التهاب موثر است.
• گزنه مو را تقویت می‌كند و از ریزش موی سر جلوگیری می‌نماید و حتی در بعضی از موارد موی سر دوباره می‌روید. برای استفاده از این خاصیت می‎توان 6 گرم سر شاخه‌ها و برگ‎ها و ریشه‎ی گزنه را به تنهایی و یا با 30 گرم چای كوهی در یك لیتر آبجوش ریخته و آنقدر جوشاند تا حجم مایع به نصف برسد، شب‎ها باید مقداری از این مایع را به سر مالیده و صبح شست.
• دستگاه هاضمه را تقویت می‌كند.
• ادرار را زیاد می‌كند.
• برای درمان بیماری قند مفید است (بدین منظور یك فنجان چای گزنه را سه بار در روز می‎توان میل کرد)
• ترشح شیر را در زنان شیرده زیاد می‌كند.
• اخلاط خونی را برطرف می‌كند و دانه آن برای باز كردن عادت ماهیانه كاربرد دارد.
• در درمان كم‌خونی موثر است و تعداد گلبول های قرمز را زیاد می‌كند.
• اگر در ادرار خون وجود داشته باشد گزنه آن‎را برطرف می‌كند.
• عرق‌آور است.
• نیروی جنسی را تقویت می‎کند.
• گرفتگی های كبدی را رفع می‌كند.
• برای از بین بردن زگیل، ضماد برگ‎های تازه آن‎را روی زگیل می‎گذارند.
• برای پاك كردن مثانه، رفع عفونت مثانه و دفع سنگ از مثانه، باید برگ گزنه را همراه با ریشه شیرین بیان دم کرد و نوشید.
• برای التیام زخم‎های سرطانی از ضماد تخم گزنه مخلوط با عسل می‎توان میل کرد.
• برای برطرف كردن كهیر می‎توان جوشانده‎ی گزنه را به مقدار سه فنجان در روز نوشید.
• گزنه همچنین درد نقرس را كاهش می‌دهد.
• ضماد آن درد عضلانی را تسكین می‎دهد و كرم معده و روده را می‌كشد.
• برای بند آمدن خون دماغ نیز مفید می باشد.
• نوشیدن روزانه یک فنجان جوشانده‎ی گزنه بین غذا برای تصفیه‎ی خون مفید می‎باشد.
• غرغره جوشانده‎ی گزنه سبب ضدعفونی کردن دهان، گلو و رفع ورم و جراحات لثه و مداوای آنژین می‎گردد.
• نوشیدن روزی سه فنجان از جوشانده‎ی گزنه برای برطرف کردن کهیر مفید می‎باشد و درد نقرس را کاهش می‎دهد.
• درمان کننده بواسیر است.
• برای برطرف کردن درد رماتیسم، می‎توان برگ‌های تازه آن‎را روی پوست مالید.
• گزنه همچنین در درمان نقرس و فشار خون نیز نقش دارد.

اثر گزنه در درمان نقرس:

تحقيقات جديد علمي در آلمان نشان مي دهد كه دم كرده‎ی گزنه و عصاره‎ی گزنه براي كاهش درد نقرس مفيد است. طبق نظر كارشناسان گياه درماني آلماني، اثر گزنه براي كاهش درد نقرس خيلي فوري نيست ولي مصرف طولانی مدت آن در افرادی که از بيماري نقرس رنج مي بردند آثار درماني و كاهش درد نقرس را براي گزنه تاييد مي‎‎کند.


اثر گزنه در درمان فشار خون:

گزنه از گياهان مدّر است. در آلمان كه كار گياه درماني از ساير كشورهاي پيشرفته تر وگسترده تر است مرسوم مي‎باشد گزنه را براي كاهش فشار خون تجويز مي كنند. عصاره‎ی گزنه به طور قطع در مواردي كه داروها مدّر مفيد است

اثر درماني مفيد دارد و آثار آن در مقايسه با داروي شيميايي تجارتي تیازید بسيار بهتر است با اين تفاوت كه عوارض جانبي زيادي ندارد و از طرف بيماران خوب تحمل مي شود. فشار خون يك اختلال جدي است كه بايد خيلي زود كنترل شود. گزنه از تیازیدها سالم‎تر و كم‎ضررتر است ولي به هر حال مصرف كلیه‎ی مدّرها، پتاسيم بدن را كه از عناصر بسيار لازم و ضروري است سريعاً خارج مي‎سازند بنابراين اگر گزنه مصرف می‎شود حتماً باید خوراكي هاي غني از پتاسيم نظير سبزي‎هاي برگي و موز در رژيم غذايي گنجانده شود.

 

[shiba.s.a]

مضرات گزنه و احتیاط‎ها در مصرف این گیاه


سوزانندگي گزنه مسئله‎اي است كه براي مقابله با آن لازم است كه در موقع چيدن گياه با دست‎كش و چكمه وشلوار بلند عمل شود. در مواردي كه در اثر تماس گزنه سوزش شديد پوستي ايجاد شده باشد مي‎توان با له شده‎ی گياهاني نظير مريم گلي، نعناع و رزماري موضع را ماساژ داد.

مصرف دم كردة غليظ گزنه يعني زايد بر حد مجاز ممكن است موجب تحريك معده و سوزش پوست شده برای روده‏ها و کلیه‏ها مضر می‎باشد و همچنین باعث بند آمدن ادرار می‎شود. بنابراین شایسته است افراد برای مصرف زیاد، آن را با صمغ عربی و کتیرا میل نمایند.

در برخي از رژيم‎هاي لاغري براي كاهش آب بدن خوردن گزنه توصيه مي‎شود تا در نتيجه وزن كاهش يابد. البته اين روش كاهش وزن صحيح و بهداشتي نيست. كاهش وزني كه در اثر خروج شديد آب بدن ايجاد شده باشد ضمن اينكه ايجاد عوارض عدم تعادل پتاسيم مي‎كند بي‎درنگ پس از قطع رژيم، وزن به حالت اوليه بر مي‎گردد. بهترين راه كنترل وزن، كاهش كالري روزانه با خوردن غذاهاي كم چربي، خوراك‎هاي غني از الياف گياهي، ورزش‎هاي هوازي و پياده‎روي منظم مي‎باشد.

گزنه در مورد خرگوش موجب تحريك انقباض رحم مي‎شود بنابراين از نظر احتياط، زنان باردار نبايد آن را مصرف نمايند. طبق توصيه سازمان نظارت بر خوراك و دارو در آمريكا به استثناي زنان باردار، مادران شيرده، كودكان كمتر از دو سال و اشخاصي كه از ساير انواع داروهاي مدّر استفاده مي‎كنند، مصرف گزنه براي بقيه اشخاص بلامانع است مشروط بر اين‎كه زير نظر متخصص و پزشك عمل شود.

 

[shiba.s.a]

روش‌های کنترل گزنه در باغ‌ها و مزارع

شناسایی کامل علف های هرز اولین گام در اجرای یک برنامه‎ی دقیق کنترل گیاهان هرز است و به منظور شناسایی و انتخاب بهترین و موثرترین روش کنترل، طبقه بندی علف‎های هرز ضروری است. علف‎های هرز را از نظر طول دوره‎ی رشد (یک ساله، دو ساله و چند ساله)، نحوه تکثیر (جنسی و غیر جنسی)، فصل رویش (بهاره ، پاییزه و...)، شکل برگ (پهن برگ وباریک برگ )، استحکام ساقه (علفی ، خشبی و نیمه خشبی)، محل رویش (علف‎های هرز مزارع غلات، گیاهان صنعتی، علوفه‎ای، سبزیجات، صیفی‎جات، باغات، اراضی غیر زراعی و...)، زیستگاه (خشکی‎زی وآبزی، اجباری، اختیاری، عمومی و معرف و اتفاقی)، نیاز به نور (زیرین و رویین) و نحوه‎ی تغذیه (اتوتروف، نیمه انگل و انگل) طبقه‎بندی می‎کنند.

در تولید محصولات زارعی شناخت دوره‎ی زندگی علف‎های هرز در زمان مناسب کنترل موثرتر آن را امکان‎پذیر می‎سازد. علف‎های هرز چند ساله علاوه بر تکثیر از طریق بذر، به روش رویشی نیز پایه‎های جدید تولید می‎کنند. جوانه زنی گیاهان هرز پاییزه در فصل پاییز اتفاق می‎افتد و به دلیل پیش رسی بیشتر در زارعت‎های بهاره خسارت ایجاد می‎کنند و حساسیت به سرما در انواع بهاره نیز از جوانه زنی آن‎ها در فصول سرد سال جلوگیری می‎کند. علف‎های هرز آبزی تمام یا بخشی از دوره‎ی زندگی خود را در آب سپری می‎کنند. در بین انواع مختلف علف‎های هرز برخی اجبارا در داخل مزارع و تعدادی دیگر در هر محیطی رویش می‎کنند. اکثر علف‎های هرز در گروه گیاهان اتوتورف قرار می‎گیرند. این گیاهان به دلیل دارا بودن ریشه و کلروفیل می‎توانند با انجام فتوسنتز مواد غذایی مورد نیاز خود را بسازند، که علف‎های هرز نیمه انگل و انگل نیز به صورت پازاریت از مواد غذایی ساخته شده توسط این گیاهان استفاده می‎کنند.

 

[shiba.s.a]

مبارزه‎ی شیمیایی

این روش مبارزه در عمل بیشترین قسمت از مبارزه با علف‎های هرز را تشکیل می‌دهد. در این روش مبارزه، از سموم شیمیایی یا علف‎کش‌ها برای کنترل علف‎های هرز استفاده می‌کنند.

از علف‌کش‎های2.4D (یو46) ،2.4D+MCP ، تری بنورون متیل (گرانستار)، بروموکسینیل (پاردنر)، ایمازا متابنز- متیل (آسرت) و دای‌کامبا (بانول) می‎توان برای مبارزه شیمیایی با گزنه مخصوصا در باغات استفاده کرد.

 

[shiba.s.a]

مبارزه‎ی مکانیکی

سوزاندن علف‎های هرز و چیدن و وجین کردن آن‎ها از روش‎های مهم مبارزه مکانیکی است. وجین علف‎های هرز با ریشه کن کردن علف‎های هرز همراه است ولی چیدن علف‎های هرز با حذف بخشی از قسمت هوایی گیاه انجام می‌شود. امروزه وجین علف‎های هرز توسط ماشین‎های کشاورزی مانند کولیتواتورهای ردیفی و کولیتواتورهای دوار در مزرعه صورت می‌گیرد.

از آنجا که گزنه گیاهی است که بیشتر در باغ‎ها و مخصوصا در باغات نواحی مرطوب نظیر شمال ایران می‎روید به راحتی می‎توان از روش مبارزه مکانیکی برای کنترل آن استفاده کرد. باید دقت شود اگر مبارزه مکانیکی به صورت دستی انجام می‎گیرد حتما افراد از دستکش مخصوص استفاده کنند. از سوزاندن علف هرز در زمانی که درختان در خواب زمستانی هستند نیز می توان استفاده نمود.