[ مقاله] آتشفشان

[vahid_pakrou]

آتشفشان
آتشفشانیک ساختمانزمینشناسی است که به وسیله آن مواد آتشفشانی (به صورتمذاب،گاز ، قطعاتجامد یاهر 3)از درونزمین به سطح آن راه می یابند. انباشتگی این مواد در محل خروج، برجستگی هایی به نامکوه آتشفشانایجاد می نماید.

آتشفشان یکی از پدیده های طبیعی و دائمیزمینشناسی است که در طول تاریخ زمین شناسی نسبتا بدون تغییر باقی مانده و در ایجاد،تحول و تکامل پوسته و گوشته زمین نقش اساسی داشته و دارد.
تولید مواد آتش فشانیو پدیده های مؤثر در ایجاد آتشفشان از دورهپرکامبرینتا عهد حاضر تغییر چندانی نداشتهاست و آنچه در این راستا تغییر کرده است، نوع دانسته ها، چگونگی اندیشیدن و نحوهبهره گیری از آنهاست.آتشفشانها پدیده های جهانی هستند و در سایر کراتمنظومهشمسی به ویژه سیارات مشابه زمین یک پدیده عادی محسوب می شود و آتشفشان بی شک درکیهان نیز رخ می دهد.
همچنین پوشش سطحی ماه اغلب با سنگ های آتشفشانی پوشیدهشده است و بارزترین ارتفاعاتمریختوسط آتش فشانها ساخته شده است.

فوران های فومرولی در برخی کرات مانندقمر آیودرسیارهمشترییک پدیده عادی می باشد. زبانه های آتشو لکه هایخورشیدی راجدا از ماهیتشان، می توان نوعی فوران آتش فشانی در خورشید تلقی نمود.
علمآتشفشان شناسی به مباحث نحوه تشکیل و تحول ماگما، چگونگی جابجایی و حرکت انواعمواد،گدازهها وماگماها و نیزتحولات آنها در اتاقک های ماگمایی، چگونگی فعالیت آتش فشان ها و گسترش موادآتشفشانی در سطح زمین، چگونگی تحول مواد آتشفشانی و ... اشاره می کند. علم آتشفشانشناسی از برخی علوم زمین چونپترولوژی،تکتونیکجهانی،ژئوشیمی،چینهشناسی ،رسوبشناسی ،ژئوفیزیک،کیهانشناسی و برخی دیگر ازعلوم تجربیمانندشیمی،فیزیک،آمار وریاضی کمک میگیرند.

 

[vahid_pakrou]

آتشفشان

آتشفشان

کاربردهای علم آتشفشان شناسی
آگاهی از علمآتشفشانشناسی و شناختآتشفشان ها در بسیاری از موارد نظری و کاربردی اهمیت شایان توجهی دارد که از آن جمله:
1-با کمک علم آتشفشان شناسی می توان تا حدودی از ساختمان و ترکیب داخلیزمین (حداقلپوستهو گوشته فوقانی) اطلاعاتی را کسبنمود.
- هر چند مواد آتشفشانی که به سطحزمین می رسند، نمایندهواقعی قسمت ذوب شده آن نیستند (به دلیل ذوب درصدی، تفریق، آلایش و...) ولی بخشی ازانکلا وهای موجود در آنها که قطعاتی از سنگ های ذوب نشده قسمت های ژرف هستند و توسطآتشفشان ها به سطح زمین می رسند، می توانند نماینده قسمت ذوب شده باشند.بررسی اینسنگهای بیگانه Olistolite و مواد آتشفشانی ما را در شناخت درون زمین یاری می دهد.
3- امروز استفاده از انرژیژئوترمالدر بسیاری از کشورها مرسوم است وجزءانرژی های ارزانمحسوب می شود.
سرزمین های نزدیک به آتشفشان های فعال، نیمه فعال و جوان کهبه تازگی آرامش یافته اند، دارای منابع انرژی خوبی هستند. این انرژی همچنین بعنوانیکمنبع تجدیدپذیرو بدون آلودگی زیست محیطی درواقع یکی از امیدهای بشری است. در کشور ما نیزمنابع زمین گرماییغیرعادی بسیاری وجود داردکه توجه به شناخت و چگونگی استفاده از انرژی آنها راهی است که به تازگی آغاز شدهاست و با کمی حفاری و ایجاد تاسیسات نسبتا ارزان می توان به منابعانرژی ارزشمندیدست یافت.
4- با عنایت به علم آتشفشان شناسی درباره فعالیت مجدد آتشفشان هاو خطرات احتمالی آنها آگاهی کافی در اختیار مجامع قرار می گیرد.
5- شناختمسائل وابسته به آتشفشان هاو سنگ های آتشفشانی نظیرتفریقماگمایی درآشیانه ماگماییو محلول های گرمابی وابسته،جایگاهسنگ های آتشفشانیو خاستگاه آنها بسیاری ازمسائلژنتیکیکانی ها را حل می کندزیرا بسیاری از کانسارهای فلزی و غیر فلزی بطور مستقیم یا غیرمستقیم حاصل آتشفشانها هستند. به طور نمونه وابستگی کانسارهای ذیل با پدیده ها و سنگ های آتشفشانی ذکرشده است:
· اغلب کانسارهایمس در ایران به طور مستقیم یاغیرمستقیم با سنگ های آتشفشانی مرتبط می باشند.
· تمام کانسارهای Mn ایران با با سنگ های اتشفشانی و محلول های گرمابی وابسته بهآنها ارتباط دارند. مانند کانسارهایمنگنز استانقم – نائینوآذربایجان.
· تمامی کانسارهایآنتیموان – آرسنیک ،جیوه وطلایاپی ترمال، وابسته به سنگ های آتشفشانی ومحلول های گرمابی آنها هستند؛ مانند کانسارهایزرشوران – آق دره – شوراب – داشکستن.
· تقریبا تمامی کانسارهایبنتونیت – کائولن «ترشیاری» وزئولیت هایایران با توف های اسیدی آتشفشانی در ارتباط می باشند.
· برخی از کانسارهایسرب وروی نیز با سنگ هایآتشفشانی ارتباط دارند.
6_ یک کوه آتشفشان دارای مراحل تولد، کودکی – جوانی (فعال)، پیری و مرگ (غیرفعال – نیمه فعال) است که می تواند با ایجاد کانسارهاو منابع انرژی و با فعالیت های انفجاری، ساختار اقتصادی و اجتماعی یک کشور را تحتالشعاع قرار دهد. فعالیت آتشفشانی در عصر حاضر مانندزلزله در گروهبالایای طبیعی و ناگهانی محسوب می شود.
بهترین راه برای مقابله با چنین پدیدههای طبیعی شناخت هر چه بیشتر آنها می باشد

 

[vahid_pakrou]

آتشفشان 3

آتشفشان 3

آتشفشان در ایران
خوشبختانه در کشور ما در چند هزار سال اخیرآتشفشانیرخ نداده است.
اما این واقعیت را نباید فراموش کنیم که سرزمینایران در گذشتهنه چندان دور (از نظرزمینشناسی)، پدیده های آتشفشانی بسیار فعالی را پشت سر گذاشته است که شواهد آنها بهصورت صدها آتشفشان خاموش و نیمه خاموش نمایان است. البته این احتمال وجود دارد کهفعالیت آتشفشانی دیگری درایران رخ ندهداما به هر حال با قاطعیت نمی توان گفت که تمام فعالیت های آتشفشانی در این سرزمینبرای همیشه به خاموشی گرائیده است.
از طرف دیگر برای پیش بینی هر گونهفعالیت مجدد آتشفشانی در کشور می بایست برای هر یک از آتشفشانهای خاموش باسن کواترنر، یک شناسنامه تهیه شود تا تمامیویژگی ها و رفتارهای گذشته آتشفشانی را داشته باشد تا بتوانیم با هر گونه تغییر دررفتار آنها، هشدارهای لازم را به جامعه داده و اطلاعات مفیدی را در اختیار مردمقرار دهیم.
در کشور ما فعالیت ها و پدیده های وابسته به آتشفشان بسیار چشمگیرمی باشند. شناخت آتشفشانها و پدیده های وابسته و نقشی که آتشفشان ها در زمین شناسیایران،کانسار سازیو تامینانرژی دارند،قابل تعمق است.

ساختمان آتشفشان

ساختمان آتشفشان شامل 3 بخش است:
· دودکش آتشفشانیمجرایی است که به وسیله آن مواد آتشفشانی از درون زمینبه سطح آن راه می یابند. نک (Neck) مجرای آتشفشانی قدیمی است که اکنون ازگدازههای قدیمی پرشده است و چون از سنگ هایپیرامون خود مقاوم تر است، به صورت برجستگی ستون مانند باقی مانده و سنگهای اطرافآن که مقاومت کمتری دارند،فرسایش یافته اند.
· دهانه آتشفشان:پایانه بالایی مجرای آتشفشان که اغلب از قسمتهای دیگرمجرا وسیع تر است، دهانه آتشفشان گفته می شود که شامل انواع مختلف ذیل می باشد:
· دیاترم (Diatreme)عبارت است از دهانه های انفجاری که براثرانفجارناشی از وجود گازهای آتشفشانی تشکیلگردیده است. این گازها خاستگاه ماگمایی و غیر ماگمایی دارند.
· مآر (Maar)دهانه های نسبتا وسیع آتشفشانی که اغلب به وسیلهبخارآب حاصل از گرمای ایجاد می شوند. مآرهااغلب در مناطق مرطوب و دریایی رخ می دهند.
· کالدرا (Caldera)دهانه های خیلی وسیع آتشفشانی که قطر آنها به چندینکیلومتر می رسد و شامل انواع ذیل می باشد:
· کالدرای انفجاری:این نوع کالدرا بر اثر انفجار حجم عظیم از موادآتشفشانی و پی سنگ در اثر گازهای تحت فشار حاصل می شود و دهانه های وسیعی را تشکیلمی دهد بالتدکالدرای آتشفشانی باندائی سان در ژاپن (فوران در سال 1888).
· کالدرای ریزشی:متداولترین نوع کالدرا می باشد می باشد که عمل فرونشست ویا ریزش1، 1- Collap se
در اثر انفجار و خارج شدن حجم زیادی از موادماگمایی و نیز سنگینی بخشهای بالایی آتشفشان اتفاق می افتد که با ایجاد شکستگی هایهمراه است. ممکن است این شکستگی ها توسط مواد مذاب به صورت دایک پرشود و یا از طریقآنها مواد فرار یابد احتمالا مواد گدازه ای جدید به سطح کالدرا برسد.
اگر دایکها به صورت حلقوی پیرامون مخروط آتشفشان ظاهر شوند به آنها دایک های حلقوی میگویند. در حالی که اگر دایک ها به سمت درون زمین به صورتهمگرایا متقارب باشند و یک نوع شکلمخروطی مانند ایجاد نمایند که راس آنها بهطرف درون زمین باشد به آنها صفحات مخروطی گفته می شود.
در مواردی نیز دایک هانسبت به مخروط آتشفشان آرایش شعاعی دارند که به آنها دایک های شعاعی گفنه می شود.
· کالدراهای فرسایشیبر اثر فرسایش دهانه آتشفشان قدیمی و گسترش آنها بهوسیله عوامل جوی، یخچالی و بادی حاصل می شوند. کراترهالکا کالا در جزیره ماویهاواییاست.
· مخروط آتشفشانی: برجستگی های مخروطی شکل که از انباشتگی مواد آتشفشانیدر پیرامون دهانه آتشفشان حاصل می شود و بر حسب این که کدام مواد آتشفشانی تشکیلشده است تحت نام های مختلفی است:
· مخروط های تغراییکه فقط از مواد آذرآواری تشکیل شده است.
· مخروط های گدازه ایکه فقط از گدازه تشکیل شده است.
مخروط های چینه ایکه تناوبی از گدازه و مواد آذر آواریپیروکلاستیک)است

 

[vahid_pakrou]

آتشفشان4

آتشفشان4

مفاهیم آتشفشان شناسی
· ماگما Magma:ماده طبیعی، داغ وسیالکهعمدتاسیلیکاته بوده و ماده اصلی سازنده سنگ ها بهشمار می رود.
· گدازه Lava:ماگمایی است که به سطح زمین راه یافته است. گدازهمی تواند در سطح زمین مانند رودخانه جریان یابد یا تشکیل دریاچه را بدهد.
· گرانروی ماگما ( ویسکوزیته Viscosity) :هر چه میزان Sio2 درماگما بیشتر باشد،گرانرویماگما بیشتر شده و سیالیت کاهش مییابد.
گرانروی ماگما، میزان مقاومت ماگما در مقابل جریان یافتن است یا میزاناصطکاک داخلی ماگما که بهترکیب شیمیایی،دما وفشار حاکم بر ماگمابستگی دارد. واحد گرانروی NS/m2 که به آنپوازمی گویند و با u نشان داده می شود.
· آشیانه های ماگمایی:شواهدژئوشیمیایی،ژئوفیزیکیوپترولوژیکی نشان دهنده آن است که در زیراغلب آتشفشان ها آشیانه های ماگمایی وجود دارد. اشیانه های ماگمایی دارای اشکال واندازه های متعددی می باشد (از 001/0 تا 1000 کیلومتر مکعب یا بیشتر) و به صورتمنفرد تا شبکه ای پیچیده که توسطدایکها و سیل ها برهم مرتبط می شوند. ژرفایآشیانه های ماگمایی متغیر می باشد ولی به طور کلی آشیانه های ماگمایی در ژرفای کم،بهتر تشکیل می شوند.
آشیانه های ماگمایی در اعماق بیشتر از نظر حرارتی گرم تر واز نظرشیمیاییمافیکتر و دارایبلورهایدرشت تری می باشند.
· دیاپیر Diapirs:واژه دیاپیر از دو کلمه Dia به معنی ( از وسط یا از میان)وPeiro به معنی ( سوراخ کردن یا رخنه کردن ) اقتباس شده است. تصور بر این است کهمعمولا ماگماها از گوشته ( اغلباستنوسفر)منشاء می گیرد و به صورت دیاپیرحرکت می کند.
دیاپیرها توده های سنگی یا ماگمایی شناوری هستند که ضمنحرکت به سمت بالا، سنگ بالائی را سوراخ می کنند.
در زون زاگرس، به ویژه در جنوبایران و در مناطقبندرعباس،دارابوشهرکردگنبدهای نمکی باچگالی و گرانرویکمتر به سنکامبرینزیرین وجود دارند که سنگ های رسوبیبالایی خود را با چگالی و گرانروی بیشتر قطع کرده اند و از میان آنها خود را به سطحزمین رسانده اند. به نظر می رسد که سنگ هایی که توسط این گنبدها قطع شده اند، اغلببیش از 15 کیلومتر ضخامت دارند.

· توده های نفوذی:شکل توده های نفوذی با توجه به سنگ هایدربرگیرنده (میزبان) به 2 دسته تقسیم می شوند:
الف – توده های نفوذی که سنگمیزبان و سنگ های مجامد را قطع می کنند مانندباتولیت ،ایتوکودایک
ب – توده های نفوذی که با سنگمیزبان حالت موازی مانندسیل،لاکولیتوفاکولیت
· دایک:توده های آذرین نفوذی تخته ای یا دیواره مانند که شیبتندی داشته و لایه بندی یافولیاسیونسنگ های دربرگیرنده را قطع میکند.
· سیل:توده های آذرین نفوذی تخته ای که به موازات ساختمان هایصفحه ای سنگ در برگیرنده نفوذ می نماید.
· باتولیت:توده های نفوذی بزرگ و معمولا متقاطع با سنگ هایدرونی که وسعت بیرون زدگی های آنها بیش از 100 کیلومتر مربع می باشد.
· استوک : توده های کوچک و متقاطع سنگ های درونی، با بیرون زدگی کمتر از 100کیلومتر مربع.
· لاکولیت:مجموعه وسیعی از سنگ های آذرین در بین لایه هایرسوبی را لاکولیت گویند که به صورت عدسی شکل می باشد. لاکولیت ها معمولا از سیل هاستبرتر ولی در ازای آن کمتر است. که لویولیت، فاکولیت و بیسمالیت حالات خاصی از آنمی باشند.
· بیسمالیت:لاکولیتی است که قسمتی از سقف آن بر اثر شکستگی هابه طرف بالا رانده شده است.
· فاکولیت:اشکالی از مواد گداخته که به صورت هم شیب باتاقتاقدیس یاناوناودیس لایه های رسوبی، انجماد می یابد. فاکولیت می تواند بی ریشه باشد و از ذوب موضعی سنگهای رسوبی به هنگام چین خوردن به وجود آید.

 

[vahid_pakrou]

آتشفشان 5

آتشفشان 5

فوران آتشفشان
انواع فوران1-نوع هاوایی:2- نوع استرومبولی:3- نوع وولکانو:4- نوع پله:5- نوع کومولوولکان یاکوپول:

فورانهای آتشفشانیمعمولا براساس شکل دهانهای که از آن فوران صورت می گیرد، محل قرار گیری دهانه در کوهآتشفشان،شکل و نوعمخروط آتشفشانیو بالاخره خصوصیات عمومیفوران (آرام یا شدید – انفجاری یا غیر انفجاری) طبقه بندی می شوند.
گدازه های اسیدیبه علت درصد Sio2 بالا ودرجه حرارت نسبتا پایین دارایگرانروی(ویسکوزیته) بالا و سیالیت پائینبوده و در نتیجه به صورت انفجاری همراه با مواد پرتابی می باشد. اما درگدازه های بازیکبه علت درصد Sio2 پائین ودرجه حرارت نسبتا بالا، گرانروی پائین بوده و سیالیت افزایش می یابد و در نتیجهمواد پرتابی با مقدار کم و فوران آرام انجام می شود
انواع فوران
1-نوع هاوایی:
این نوع آتشفشان به شکل گنبدی می باشد و بیشترمخروط آن از گدازه رقیق با ضخامت زیاد و گسترش کم است. ارتفاع این نوع آتشفشاننسبتا کم است. از دهانه آن اغلبگدازههای بازیک با سیالیت بالا و موادپرتابی کم، بیرون می ریزد.
به علت وجود میزان کم گاز در گدازه این نوع آتشفشان،فوران جریانی در آن دیده می شود.ماگمایی که بهسطح می رسد، معمولا به صورت فواره یا چشمه های گدازه ای خارج می شود. این نوعآتشفشان درجزایر هاواییبه تعداد زیاد یافت می شود. درجزیره ایسلندنیز از این نوع آتشفشان یافتمی شود.
2- نوع استرومبولی:
در آتشفشان های نوع استرومبولی ماگمای نسبتارقیق با ترکیب بازیک و مواد پرتابی کم تا زیاد می باشد که مواد پرتابی به صورتریتمی از اسکوری های ملتهب‏، لاپیلی و بمب می باشد. عمده فعالیت این نوع آتشفشان درساحل غربی ایتالیا دیده شده است. فعالیت های آرام استرومبولی از دهانه های باز صورتمی گیرد و گدازه های نسبتا سیال در افق های بالایی مجرای آتشفشان وجود دارند.
به علت گرانروی بالای ماگما، خروج گاز زیادتر از انواع ماگماهای سیال نوعهاوایی صورت می گیرد.
فوران های طولانی مدت استرومبولی می تواند مخروطهای مختلطرا تشکیل دهد، در حالی که فوران های کوتاه مدت معمولا مخروط های اسکوری دار راتشکیل می دهند. خاکستردر این نوع آتشفشان کم بوده و بههنگام انفجار تولید ابرهای سبک وزنی را می کند.شیب مخروط این نوع آتشفشان از شیبآتشفشان نوع هاوایی خیلی بیشتر است.
3- نوع وولکانو:
در نوع وولکانو، گدازه های خمیری شکل، دهانهآتشفشان را مسدود می کند و مانع خروجگازها و بخارات می شود. پس ازآن که فشار گازها و بخارات بر اثر تراکم زیاد شد، انفجارات شدید تولید می کند. براثر انفجار، ذرات مواد مذاب با فشار به خارج رانده شده و بر اطراف پرتاب می شوند وتولید ابرهای ضخیم و وسیعی از خاکستر را می کنند. این ذرات خاکستر، پس از سرد شدندر اطراف دهانه آتشفشان ریخته شده و تولید مخروطی از خاکستر می کند. این نوع مخروطآتشفشانی اغلب دارای دو شیب است که یکی به طرف دهانه و دیگری به طرف خارج است گدازهمذاب در آن ها به صورت روانه، خیلی کم و نسبتا محدود است.
یک کوه آتشفشانممکن است مدتی به شکل یک نوع و مدتی دیگر به شکل نوعی دیگر آتشفشانی می کند. چنانکه آتشفشانیکوه وزووواتنا. گاهی از نوع استرومبولی و زمانی ازنوع وولکانو می باشد.
4- نوع پله:
در آتشفشان نوع پله که در جزیره مارتینیک قرار دارد،مجرای آتشفشانی به وسیله گدازه بسیار لزج و خمیری شکلی مسدود می شود و در نتیجهگازها و بخارات برای خود سوراخ و راهی در دامنه و پهلوی کوه پیدا می کنند. ابرهایسوزان در این نوع آتشفشان تقریبا شبیه نوع وولکانو می باشند ولی شدت خروج آنها ازدهانه زیادتر است. به علاوه، حرکت آنها موازی با سطح زمین و گاهی مایل با آن است،در حالی که در نوع وولکانو این حرکت به صورت قائم می باشد.
در آتشفشان نوع پله،اغلب مواد مذابی که خیلی غلیظ و خمیری شکل هستند با فشار زیاد از دهانه خارج میشوند و به شکل سوزنی در دهانه کوه منجمد می شوند که به این مواد منجمد شده در دهانهکوه، سوزن پله می گویند.
5- نوع کومولوولکان یا کوپول:
مخروط این نوع آتشفشان به شکل گنبداست که به یک طرف بیشتر متمایل است. این نوع آتشفشان در شرایطی تقریبا مشابه نوعپله ایجاد می شود. قطعات بزرگی از سنگ، که از دهانه این نوع آتشفشان خارج می شود،ممکن است دارای سطوح صیقلی یا مخطط باشند

 

[vahid_pakrou]

آتشفشان 6

آتشفشان 6

سنگهای آتشفشانی
سنگ های آتشفشانی سنگهایی هستند که به صورتماگمای گداخته درسطحزمین به سرعت سرد میشوند و به علت سرد شدن سریع دارای شیشه می باشند و یا آن قدر ریز دانه اند که نمیتوان مود آن هارا تعیین نمود.
انواع بافت سنگ های آتشفشانی :
پورفیریک:
بلورهای درشت یا فنوکریست در متن ریز بلور یا شیشه ای.
بافت اینترسرتال:
در بین کانی های سنگ فضاهای خالی دیده می شود که اینفضاها با شیشه یا محصول دگرسانی آن پر می شود.
بافت تراکیتی:
نوعی بافت پورفیریک با خمیره میکرولیتی یا میکرولیتی –شیشهای که در آن میکرولیت هایفلدسپار، حالت جریانی دارند.
بافت اسفرولیتی:
بافتی که در آن شیشه ای فلدسپاری و سیلیسی به صورت شعاعیمتبلور شده اند.
بافت شیشه ای:
قسمت اعظم سنگ از شیشه تشکیل شده و گاهی حالت جریانی داردکه بافت شیشه ای جریانی می گویند.
بافت دم چلچله ای:
بلورهای سنگ و شیشه به حالت دم پرستویی و حاصل سرد شدنیا تبلور سریع می باشند.
بافت اسپینیفکیس:
بافتی که درسنگ های اولترامافیکخروجی ( گدازه کوماتهایت ) دیده می شود. در این بافتالیوین هاوپیروکسنها به صورت اسکلتی، داربستی یازنجیره ای دیده می شوند.
انواع سنگ های آتشفشانی:
سنگ داسیتی – ریولیتی:
دارای فنوکریستهایکوارتز همراه با کانی فلدسپار و پلاژیوکلاز در یک زمینه دانه ریز فلدسپار و کوارتز. اینسنگ ها معادل آتشفشانی سنگ های گرانیتی می باشند.
سنگ تراکیتی:
حجم اصلی این سنگ ها را فلدسپار به ویژه فلدسپات آلکالنتشکیل می دهد که به صورت فنوکریست و خمیره سنگ یافت می شود.
سنگ آندزیت و بازالت:
فراوانترین سنگ های آتشفشانی که دارای کانی هایرنگین زیادی است. مانندتراکیتها،فنوکرسیت کوارتز وجود ندارد ولی فنوکرسیت پلاژیوکلاز و کانی های رنگین زیاد است. درخمیره نوع سنگ فلدسپار آلکالن وجود ندارد و خمیره عمدتا از پلاژیوکلاز و پیروکسن میباشد.
سنگ های فنولیتی، تفریتی و بازانیت:
تشخیص صحرایی این سنگ ها بسیار مشگلاست، مگر اینکه سنگ دارای مقدار زیادی فنوکریست های فلدسپاتوئید مانندلوسیت،نفلین وآنالسیمباشد. این سنگ ها در بازالت آلکالنو مناطق ریفت قاره ای وجود دارد.
سنگ لاتیت:
معادل آتشفشانی سنگ مونزونیتی که در مقایسه بازالت و آندزیت،دارای فلدسپار غنی ازپتاسیم میباشد.
سری ماگمایی:
سنگهای آتشفشانی شامل سریهای تولئیتی، کالکوآلکالن، آلکالن وشوشونیتی می باشند.
سری تولئیتی:
شامل بازالت تولئیتی، سنگ های حدواسط و اسیدی می باشد. سریتولئیتی از نظر سدیم و پتاسیم و دیگر عناصر آلکالن و همچنین عناصر خاکی نادر وسیلیس غنی می باشد که در مناطق سازنده و در داخل صفحات و گاهی در مناطق در حالفرورانش یافت می شوند.
سری کالکوآلکالن:
یا سری هیپرستن که مانند سری تولئیتی غنی از سیلیس است ودرصد Al2O3 آن بیش از 17% است و در مناطق فرورانش دیده می شود.
سری آلکالن:
فقیر از سیلیس، عناصر آلکالن، عناصر خاکی نادر، مواد فرار،ارتوپیروکسن و پیژونیت و حاویالیوین پایدار و بدون حاشیه واکنشی و دارای فلدسپاتوئید ( نفلین – آنالیسم، لوسیت ) میباشد و در داخل صفحات قاره ای واقیانوسیدیده می شوند.
سری شوشونیتی:
دارای پتاسیم زیاد نسبت 1= Kzo/ NazO می باشد و در مناطق درحال فرورانش فراوان است ولی مانند کالکوآلکالن نمی تواند شاخص خوبی برای این مناطقباشد، زیرا سری شوشونیتی در داخل صفحات قاره ای نیز دیده می شود.

 

[vahid_pakrou]

آتشفشان7

آتشفشان7

مناطق آتشفشانی در ایران
فعالیت های آتشفشانی کواترنردر حقیقت ادامهفعالیت های ترشیاریدرایران است و درمناطقی که آتشفشانهای کواترنر فعالیت داشته اند، عموما آتشفشانهای ترشیاری نیز باشدت بیشتری فعال بوده اند.
آتشفشان های جوان فعالیت خود را ازدوره میوسنبه ویژه میوسن بالایی و یادوره میوپلیوسنشروع کرده اند و تا کواترنرادامه یافته اند. مهمترین مناطق آتشفشانی نئوژن – کواترنر در ایران به صورت ذیل میباشد:
1- آتشفشان دماوند:
مخروط آتشفشانی دماوند در شرق تهران و 60 کیلومتری(فاصله هوایی ) آن با مختصات “24 ‘06 520 طول شرقی و “05 ‘57 350 عرض شمالی واقع شدهاست. نزدیکترین شهرها به این آتشفشان به ترتیب عبارتند از: رینه(در دامنه جنوبی)،پلور،دماوندوفیروزکوه(در شرق ). گسترشگدازهها و موادآذر آواری در دماوند در حدود 400 کیلومترمربع و در محدوده ای به طول ‘18 520 تا ‘59 510 و عرض “30 ‘04 360 تا “38 ‘48 350را شامل می شود.
ارتفاع قله آتشفشانی دماوند از سطح دریا 5610 متر می باشد. 2 مسیر برای صعود به قله وجود دارد؛مسیر اول جنوب شرق که مسیر نسبتا آسانی است ومسیر دیگری مسیر شمالی که صعود از طریق آن بسیار مشکل و خطرناک است. زمستان هایمنطقه دماوند بسیار سرد همراه با یخبندان و تابستانهای آن معتدل می باشد. در بیشترماه های سال قله آتشفشانی دماوند پوشیده از برف است و مناسبترین ماه برای صعود بهقله، مرداد ماه می باشد. بخشی از سفیدی قله دماوند که در مرداد ماه قابل مشاهدهاست، متعلق بهگوگردهای متصاعدشده از دهانه مخروط می باشد. مخروط آتشفشانیدماوند در شرقالبرز مرکزیقرار دارد. اگرالبرز غربیوشرقیرا امتداد دهیم، در محل دماوند این دوامتداد از هم دور می شوند.
آتشفشان البرز مربوط به ولکانیسمی است که درکواترنردر البرز مرکزی رخ داده است. تمامیساختمانهایتکتونیکی از جمله: گسلهاها،تراستها،چین های البرز مرکزی که درمنطقه دماوند وجود دارند، زمانی که به محدوده گدازه ها می رسند، محو می شوند. آتشفشان دماوند به صورت مخروط نامتقارنی است که در قسمت جنوب غرب آن گدازه ها گسترشبیشتری دارند. ریفتمخروط آتشفشانی بیانگر این موضوع استکه فعالیت این آتشفشان منحصر به دهانه مرکزی نبوده است بلکه دهانه های جانبی نیز درایجاد مخروط نقش داشته اند. تعدادی دهانه جانبی در ارتفاعات بالای مخروط در سمتجنوب غرب و شمال شرق قرار دارند اما فعالیت اصلی این آتشفشان از دهانه مرکزی آنصورت می گیرد.
در ترکیب سنگ شناسی آتشفشان دماوند بر اساس میزان Sio2 و ترکیبکانی شناختی آن 3 گروه سنگی قابل تفکیک هستند:
الف – سنگ های بازیک: که این سنگ ها در محدودهپلور و رینه و پل ورکوه دیده می شوند. این سنگ ها نسبت به دیگر سنگ های دماوندقدیمی تر می باشند. زیرا بر روی سنگ های بازیک منطقه پلور مقدار کمی گدازه هایحدواسط (تراکی آندزیت) مشاهده می شود. این گدازه ها تنها در دامنه های کم شیبدماوند مشاهده می شوند و مقدار آنها از سایر سنگ ها کمتر است. این گدازه ها به علتدرصد Sio2 پائین و سیالیت بالا دارای وسعت بیشتری است.
ب – سنگ های حدواسط: که حجم اصلی سنگ های آتشفشانی منطقه را دارا است شامل گدازه ها و سنگ های آذرآواریمی باشد و ترکیب کانی شناختیتراکی آندزیتوتراکیت دارند. تغییراتسنگشناسی وژئوشیمیاییتراکی آندزیت ها و تراکیت ها تدریجی بوده و انواع حدواسط بین این دو فراوانند.
ج – سنگ های اسیدی: که مرز بین سنگ های اسیدی و حدواسط در سنگ های آتشفشانیدماوند تدریجی است. این سنگ ها در دامنه قله شمالی کوه هاره و با ضخامت حدود 100متر بر روی آهک های لار قرار گرفته اند.
این گدازه ها به طور متناوب همراه بامواد توفی به شدت دگرسان شده می باشند.
این گدازه ها متراکم و قرمز رنگ بوده وفنوکریست های پلاژیوکلاز و هورنبلند در آنها قابل تشخیص است.
د- سنگ های ولکانیکلاستیک که در بخشهای جنوبی، شرقی و غربی دماوند بیشتر دیده می شود و در بخشهایشمالی کاهش می یابد. سنگ های ولکانو کلاستیکبه 2 دستهپیروکلاستیکواپی کلاستیکتقسیم می شوند. نهشته هایپیروکلاستیک شامل انواعتوف های

 

[vahid_pakrou]

آتشفشان 38

آتشفشان 38

انواعتوف های آتشفشانی دماوند شاملموارد زیر می باشند:
· I – توف های شیشه ای دره هزار، توف تراکیتی جنوب قله دماوند، توف شیشه ای شمالدماوند و توف شیشه ای پومیسی رینه.
· II – برش آتشفشانی دماوند.
· III – نهشته های ریزشی پومیسی.
· IV – نهشته های جریانی پیروکلاستیک غرب دماوند و بالای روستای آبگرم.
· V – نهشته های جریانی بلوک و خاکستر.
· VI – نهشته های اپی کلاستیک که در بخشهای جنوبی و شرقی دماوند قابل مشاهده است.
در ارتباط با نحوه تشکیل آتشفشان دماوند نظریات مختلفی ارائه شده استکه در ذیل به آنها اشاره خواهد شد:
· اوسینیکو ( 1930 ) معتقد است که منطقه گسلها داراسکوآبگرمباعث بالا زدن گدازه ها شده است.
· کریستا ( 1940 )، یک خمش در کمان البرز را مسبب تشکیل آتشفشان دماوند دانستهاست.
· آلن باخ ( 1966 )، معتقد است که گسلها هایتشکیلات رسوبیموجب صعود گدازه ها به سطحزمین گشته اند.
· جانگ و همکاران ( 1975 )، با اعتقاد بر برخوردصفحات عربستانواوراسیا، فرورانش صفحه عربستان در امتدادسطح بینوفو ذوب این صفحه در اعماق و ایجادماگمای آتشفشانی، علت پیدایش نمونه هایکالکوآلسکالنایران مرکزیرا مربوط به عمق زیاد این منطقهذوب می دانند که در نتیجه دور بودن از تراست و عمق زیاد ذوب، سنگ های آتشفشانیآلکالن آشکار شده اند.
· بروس و همکاران ( 1977 ) با توجه به ترکیب شیمیایی گدازه های دماوند آن راآتشفشان ویروس و دور اززاگرسدر نظر گرفته و تشکیل آن را مرتبط بابرخورد صفحه عربستان و اوراسیا و فرورانش نوع خاص و ذوبپوستهاقیانوسی می دانند.
· علی درویش زاده (1364) عقیده دارد که آخرینحرکت کمپرسیونی(فشارشی) کهفلات ایرانرا تحت الشعاع قرار داده و سببچین خوردگی، بالا زدگی و جمع شدنپوسته قاره ای ایرانگردیده، محل تاشدگیالبرز را هم تحت فشار قرار داده است و این فشار موجب فعال شدن شکستگی های عمیق وخروج مواد مذاب گردیده است.
· نوگل سادات (1985) معتقد بود که حرکت گسلها هایی که دارای خمیدگی هستند، باعثایجاد یک منطقه کشش در محل خمیدگی گشته و آتشفشان دماوند نیز اثر چنین پدیده ایاست.
· ایران نژاد (1370) معتقد است که گسلها های عمیق منطقه می توانند شرایطی راایجاد کنند که از طریق آنماگمای آلکاسنبه سطح زمین برسد. گسلها هایاسک، بایجان، نوا، سفیدآب، شاهان دشت و ورارود درمنطقه شناخته شده و تا زیر دماوندادامه دارند.
2- آتشفشان سهند:
این آتشفشان در 40 کیلومتری جنوب تبریز باارتفاع حداکثر 3710 متر واقع شده است. تعیین سن مطلق گدازه های مختلف آن سن 12 تا 140 هزار سال را نشان می دهد (1356). به عقیده معین وزیری فعالیت های آتشفشانی سهنددر چندین مرحله صورت گرفته اند و در بین این مراحل آرامش نسبی وجود داشته است. وفورخاکستر به همراه قطعات یومیسی تا فواصل دور پراکنده شده اند که نشان گر انفجاراتشدید آتشفشان سهند است.
بلندترین قله، مجموعه متناوبی از برش،پیروکلاستیکها وآهک سیلیسیاست که طی دو مرحله فعالیت بهوجود آمده اند. مرحله اول به صورت انتشار روانه های برشی و مرحله دوم شامل خروجگدازه های داسیتیاست. ترکیب سنگ شناختیسهند شاملآندزیت،داسیت،ریوداسیتوریولیتبه همراه مواد آذرآواری فراوان میباشند. ماگمای تشکیل دهنده این سنگ ها اشباع از سیلیس بوده و دارایآلومینیوم زیادی است.
مطالعه این آتشفشان نشان می دهد کهولکانیسمدرآب صورت گرفته و آثار انواعماهی در مناطق اطرافتوده سهند بیان گر آن است که سهند را دریایی کم عمق فرا گرفته است. با آغاز فعالیتاین آتشفشان در اواسطدوره میوسنو ایجاد شرایط نامطلوب، گروهی ازپستانداران به صورت دسته جمعی از بین رفتهاند که آثار این جانوران در حوضه های رسوبی اطراف مشهود است.
توده آتشفشانیسهند در واقع یکاستراتوولکانشامل پیروکلاستایگنمبریت وگدازهاست که توسط دودکش های مختلف وپراکنده در یک منطقه وسیع بیرون ریخته شده اند. در فاصله دوره های آتشفشانی سهند،رسوبات سیلابی – رودخانه ایویخچالیتشکیل شده اند که غالبا تا شعاعچندین ده کیلومتری اطراف مراکز آتشفشان گسترش یافته اند. توده آتشفشانی سهند بهوسعت بیش از 3000 کیلومتر مربع، رسوبات دوره میوسن و قدیمی تر را پوشانده است. تشکیلات ولکانو سدیمنتآن به شعاع چند دهکیلومتر از دامنه های سهند به طرفجلگههای اطراف گسترش یافته اند.

 

[vahid_pakrou]

آتشفشان9

آتشفشان9

3- آتشفشان سبلان:

​

این آتشفشان در باختر شهر اردبیل به ارتفاع 4811 متر قرار دارد که در واقع خط تقسیم حوضه های آبریز ارومیه و رودخانه ارس به شمار می رود. رشته کوه آتشفشانی خاموش سبلان از دره قره سو در شمال غرب اردبیل شروع و در جهت شرقی – غربی به طول 60 کیلومتر و عرض تقریبی 48 کیلومتر تا کوه قوشاداغ در جنوب اهر ادامه می یابد. مخروط آتشفشانی سبلان از نوع چینه ای است که گدازه های آن سطحی معادل 1200 کیلومتر مربع را اشغال کرده اند. مخروط سبلان ساختمان مرکزی عظیمی است که بر روی یک سیستم هورست با روند شرقی – غربی قرار گرفته است.

دیدون و ژرمن ( 1976) سن این آتشفشان را پلیوکواترنر می دانند. اما باباخانی، سکویه و ریو (1369) اظهار می دارند که نخستین جریان گدازه سبلان بر روی توف ها و کنگلومرا های الوار قرار دارند که از نهشته های کواترنر پیشین حوضه مشکین شهر هستند. دیدون و ژرمن فعالیت آتشفشانی سبلان را به 3 بخش تقسیم می کنند:

الف – جریانات گدازه ای سبلان کهن که بیشترین بخش کوه سبلان را در بر میگیرد و شامل آندزیت های زیرین و میانی و جریان گدازه داسیتی است.

ب – فرونشست که بخش مرکزی ساختمان پیشین گسیخته شده که نتیجه آن ایجاد یک فرورفتگی دایره ای به قطر 20 کیلومتر است و همزمان با فرونشست کالدار، فوران های انفجاری نیز روی داده است و از مواد آذرآواری تشکیل شده است.

ج – گنبدها و جریانات گدازه ای سبلان جوان که پس از فروریزش کالدار، فوران مواد آتشفشانی صورت گرفته که بلندترین بخش های مرکزی آتشفشان را تشکیل می دهند.
لازم به ذکر است که فعالیت های آتشفشانی سبلان از نوع آلکالن سریک است.

4- آتشفشان تفتان:

تفتان یک آتشفشان جوان و نیمه فعال به سن پلیوسن – کواترنر در بلوچستان و 50 کیلومتری شهر خاش قرار دارد. ارتفاع این آتشفشان از سطح دریا 4050 متر و از دشت های اطراف 2000 متر است. این آتشفشان در روی فیلیش های کرتاسه بالایی و ایوسن بنا شده است. اولین فوران تفتان شامل گدازه ها و سنگ های پیروکلاستیک با ترکیب داسیت و ریوداسیت در 20 کیلومتری غرب – شمال غرب قله فعلی شروع شده است ( گانسر 1966).
فعالیت مجدد تفتان شامل: گدازه های داسیتی و آندزیتی متعلق به اواخر پلیوسن در 10 کیلومتری شمال غرب پس از یک آرامش منجر به تشکیل طبقات اگلومرا، یک انفجار مهم در 2 کیلومتری جنوب قله امروزی به وقوع پیوسته که اثر آن امروزه به صورت گودال فرسایشی دیده می شود.

یکی از ویژگی های جالب در تفتان، ناهماهنگی کانی شناسی و تحول معکوس کانی ها در آندزیت های کواترنر این آتشفشان دیده می شود. در گدازه های تفتان سنگ های بازیک مشاهده نمی شود. سنگ های آذرآواری و توف های پومیسی بخش وسیعی از شرق و جنوب غرب آتشفشان تفتان را می پوشانند که این سنگها عمدتا از پومیس و پرمیسیت تشکیل شده اند

 

[vahid_pakrou]

آتشفشان10

آتشفشان10

5-آتشفشان بزمان:

سنگ های آتشفشانی – نفوذی شمال گودال جازموریان مجموعه سنگ های ماگمایی بزمان را شکل می دهند. این کمپلکس ماگمایی جزء زون ماگمایی ارومیه – دختر محسوب می شوند.
سنگ های نفوذی منطقه بزمان از گرانیت آلکالن پورفیری با فلدسپات های پتاسیم دانه درشت، گرانیت های دورنیلنددار، گرانودیوریت تا کوارتز دیوریت تشکیل شده اند که دارای 64 تا 74 میلیون سال سن می باشند.

سنگ های خروجی این منطقه شامل سنگ های داسیتی، آندزیت – داسیتی و بندرت ریولیت، ایگنمبریت و توف های شیشه ای متبلور تشکیل می دهند که در جنوب شرق آتشفشان بزمان رخنمون دارند. سنگ های آتشفشانی بزمان عمدتا آندزیت، بازالت و کمی الیوسن بازالت می باشند. آتشفشان دارای ساختمان استراتوولکان پیچده ای می باشد و انواع گدازه های آندزیتی، داسیتی و ریوداسیتی در دامنه شرقی آن زیادتر است. مخروط اصلی این آتشفشان از اجتماع برش های ایگنمبریتی، پرمیس و گدازه تشکیل شده که به طور متناوب قرار گرفته اند.



6-آتشفشان آرارات:

​

آرارات یک آتشفشان استراتوولکان است که وسعتی در حدود یک هزار کیلومتر مربع را اشغال کرده است. این آتشفشان در محل تلاقی شکستگی های بزرگ با جهت شرقی – غربی و غربی – جنوب شرقی قرار گرفته است. در منطقه آرارات، بر روی رسوبات کواترنر، توف های قرمز تحتانی و سپس گدازه های آندزیتی، داسیتی و ریوداسیتی ریخته شده اند و در پایان نیز روانه های بازالتی منطقه را می پوشانند.
سنگ های آتشفشانی آرارات (به غیر از بازالت ها) به دو سری غنی از ایتریم و فقیر از ایتریم تقسیم می شوند که هر دو سری شامل آندزیت، داسیت و ریوداسیت است اما بازالت ها به طور کلی فقیر از ایتریم می باشند. نسبت استرانسیم رادیوپنیک در داسیت ها و آندزیت ها بین 0.7042 +ـ 0.7055 است که نشان منشاء گوشته ای آنهاست. لامبر و همکاران ولکانیسم آرارات را در نتیجه شکستگی های بزرگ لیتوسفری و حرکات میکروبلوک ها می داند و نظریه فرورانش را در مورد آرارات صادق نمی داند.