مارچوبه
گیاه دارویی :مارچوبه نام علمی: Asparagus officinalis
تیره:Asparagaceae
گیاهشناسی:
مارچوبه گیا هی است تک لپه/ علفی/چندساله/دوپایه وگلهای آن دارای ۶ کاسبرگ و ۶ گلبرگ و ۶ پرچم ویک مادگی سه برچه ای وگلهای نر به رنگ زرد مایل به سبزوگلهای ماده قرمزند . میوه این گیاه که در پاییز ظاهر می شود قرمز رنگ است.
وبه صورت سته کوچک سه حجره ای است که دارای یک یا چند بذر است.گلهای آن به صورت چند تایی وگاهی به 4 عدد هم میرسد وزنبور عسل در گرده افشانی آنها نقش مهمی دارد. برگهای مارچوبه به دوشکل شبیتی و فلسی است وبه علت زیبا بودن این گیاه را به صورت تزیینی در باغچه ها می کارند . دانه مارچوبه دارای 15%روغن است که زرد مایل به قرمز است.مارچوبه دارای دو نوع ریشه است :
1- ریشه معمولی که جذب آب و مواد غذایی برعهده دارد .
2- ریشه های متورم وگوشتی که پر از ذخیره مواد غذایی وساکارز می باشد .
ریشه های مارچوبه می توانند تا عمق 5/1متردر خاک رشد کنند . سیستم ریشه ای مارچوبه را تاج مارچوبه (Asparagus crown) گویند . ازدیاد مارچوبه به دو روش جنسی و غیر جنسی است که از تاج مارچوبه برای تکثیر غیرجنسی استفاده می شود . همچنین مارچوبه دارای دو نوع ساقه است :
1- ساقه های هوایی نازک که برنگ سبزند و بعد از برداشت ساقه های جوان بوجود می آیند و ارتفاع آنها گاهی اوقات به 5 متر هم میرسد.
2- ساقه های جوان((spearاست که قسمتهای خوراکی وقابل استفاده این گیاه را تشکیل می دهد .این ساقه ها از روی ریزوم ظاهر می شوند قبل از اینکه از خاک خارج شوند باید قطع شوند و طول این ساقه ها بین 25 - 15سانتیمتر متغیر است .
نیاز اکولوژیکی :
مارچوبه سبزی فصل خنک است و بهترین رشد و بالاترین محصول را از نظر کیفیت در آب و هوایی تولید می کند که زمین حاوی مارچوبه کمی یخ بزند . بهترین دما در طول مدت رشد بوته بین24-16 درجه سانتیگراد است ومناسبترین PH 7/6-6(کمی اسیدی)است. خاکهای شنی وشنی- لومی و لومی سیلتی که با مواد آلی و هوموس تقویت شوند بسیار مناسب است . این گیاه در خاکهای خیلی اسیدی نمی تواند رشد کند مگر بوسیله آهک اصلاح شده باشد . مارچوبه نسبت به کودهای حیوانی واکنش مثبت نشان میدهد ومقدار کودهای شیمیایی با توجه به مقدار مواد غذایی موجود در خاک حدود 300کیلوگرم پتاس/180کیلوگرم فسفات/200کیلوگرم ازت برای هر هکتار . کود ازته به مقدار 50% در هنگام احداث پشته ها و 50% بقیه را تابستان به زمین می دهند . کودهای فسفاته و پتاسه را قبل از احداث پشته ها می دهند .
کاشت:
اگرگیاه بوسیله بذر تکثیر شود باید زمین را صاف ونرم و تسطیح کرد و به صورت جوی وپشته ای آماده کرد که عرض پشته ها را بین 5/1-1سانتیمترو عمق شیارها در کف جویها را 1سانتیمتردر نظر می گیریم روی بذور را با خاک نرم می پوشانیم و برای آبیاری کردن از آبیاری بارانی استفاده می کنیم .(برای سرعت بخشیدن وجوانه زنی بذور 24ساعت قبل در آب بذر را می خیسانیم) اما متداول ترین روش کاشت تهیه خزانه و انتقال نشاء یکساله به زمین اصلی است . زمان انتقال نشاء اوایل بهار است عمق شیارها در خزانه 25-20سانتیمتر و فاصله دو شیار 60-40سانتیمترو در زمین اصلی بوته ها به فاصله 50-40سانتیمتر در ردیفهای بین 150-90سانتیمتر از یکدیگر کاشته می شوند. هنگام انتقال نشاء باید مراقب بود تا ریشه ها آسیب نبینند و نشاءهای ضعیف را باید حذف کرد چون محصول کمتری می دهند .
داشت:
مارچوبه گیاهی چند ساله است وبه مراقبتهای ویژهای نیاز دارد با علفهای هرز چند ساله به شدت باید مبارزه شود/باید مزرعه مارچوبه مرتب مرطوب ونم دار باشد/بوته این گیاه مورد حمله حشرات بویژه سوسکها قرار می گیرد. از بیماریهای مهم این گیاه زنگ مارچوبه است که برای مبارزه با آن باید از ارقام مقاوم استفاده نمود و جمع آوری بوته های آلوده و سوزاندن آنها راه دیگر برای مبارزه می باشد.
برداشت:
از بهار سال سوم برداشت شروع می شود دراین مدت رشد ریشه ها کامل می شود و طول برگها و spear ها به 25-15 سانتیمتر می رسد .spear s را از روی سطح خاک و یا 5-2 سانتیمتری زیر خاک قطع می کنند که این کار به دقت انجام می گیرد تا به ساقه هایی که خارج نشده اند آسیب نرسد . دامنه انتشار این گیاه : خوی _ تبریز_کرمانشاه_اراک_جلفای اصفهان و نواحی مختلف البرز.
خواص دارویی:
مارچوبه سرشار از منیزیم - نیاسین- فسفر- پتاسیم – پروتین – روی - فیبر- ریبوفلاوین- تیامین – ویتامین های A,B,C,E ومنبع بسیار خوبی از اسید فولیک است.مارچوبه تب بر میباشد وخوردن آن دید چشم را تقویت می کند ونیز برای تقویت قلب هم مفید است . بدلیل دارا بودن فسفرو ویتامین B آنرا برای ضعف اعصاب تجویز می کنند وبه ساختن گلبولهای قرمز خون کمک می کند . مارچوبه برای ناراحتیهای قلبی ودستگاههای مجاری ادرارو نقرس ارزشمند است . مصرف این گیاه قند را در بیماران مبتلا به دیابت کاهش می دهد . منگنز و ویتامینA موجود در این گیاه برای فعالیت کار کلیه ها / رباط ها / اگزما / پوست موثر است.در ضمن مصرف زیاد آن میزان اسید اوریک را در بدن افزایش میدهد وباعث بی نظمی کار کلیه ها شده وبرای مبتلایان به سنگ کلیه و رماتیسم مناسب نیست . در هنگام خرید مارچوبه آنهایی که ساقه های سبز روشن هستند خریداری کنید و از خرید مارچوبه های که ساقه پلاسیده دارند یا جوانه هاشان باز شده خودداری کنید . مارچوبه را می توان در سالاد ریخت یا در سوپ ونیز می توان به مدت 5 دقیقه در داخل 1 لیتر اب جوش به همراه مقداری جعفری ورازیانه دم کرد که برای تسکین و آرامش قلب مفید است.