قلمه زنی روشی است برای تکثیر گیاهان که بر حسب نوع گیاه و استعداد ریشه‌زایی می‌تواند ساده باشد و یا برعکس نتیجه گیری از آن و یا ریشه‌دار کردن قلمه‌ها جز در شرایط استثنایی مثلا استفاده از برخی هورمونها مقدور نخواهد بود. بطور کلی استعداد ریشه‌زایی از گونه‌ای به گونه دیگر فرق می‌کند. عوامل موثر در قلمه زنی بستگی به زمان برداشت قلمه ، سن گیاه ، شرایط محیطی ، رعابت نکات بهداشتی و … دارد.
روشهای مختلف قلمه زنی
قلمه‌ها بر حسب مورد می‌تواند به صورتهای خشبی )چوبی) ، نیمه خشبی و علفی (سبز) ، قلمه برگ ، قلمه ریشه تهیه شوند:
قلمه علفی
این قلمه‌ها از شاخه‌های علفی و در حال رشد بطول 15 - 10 سانتیمتر برداشته می‌شوند و با نگهداری چند برگ جوان
(برگ 3 - 2 ) در بسترهای مناسب مانند شسته پاپیت - پرلیت انجام می‌شود. شرط موفقیت در قلمه‌های علفی آلوده نشدن آنها به امراض قارچی و حفظ رطوبت طبیعی با استفاده از نایلون یا شیشه روی آنها و نیز رساندن نور کافی به قلمه‌ها جهت انجام فتوسنتز و تامین مواد غذایی از طریق فتوسنتز توسط برگهای نگهداری شده می‌باشد. مانند شمعدانی ، داودی ، میخک و …
قلمه نیمه خشبی
در قلمه‌های نیمه خشبی وجود برگ همیشه ضروری نیست ولی نگه داشتن یک یا دو برگ کامل و یا نصف پهنک جهت ریشه‌زایی کمک می‌کند. در هر موقع از سال می‌توان این نوع قلمه را گرفت ولی اکثرا در اواخر بهار که شرایط برای ریشه دار کردن قلمه‌ها مساعد است. مانند داودی ، ختمی چینی ، زیتون ، مرکبات ، برگ نو و …
قلمه خشبی
زمان برداشت این قلمه‌ها بعد از برگ ریزان و قبل از سبزشدن جوانه‌های گیاه مادری در زمستان و از شاخه‌های فصل جاری گرفته می‌شود ولی این کار نباید دیرتر از وسط زمستان انجام گیرد. در حالیکه قلمه زنی زودتر انجام گیرد، بخاطر وجود خواب در جوانه‌ها مخصوصا در مورد گیاهان مناطق سردسیری و معتدله امکان جوانه زنی و ریشه زایی وجود نخواهد داشت. قلمه‌های خشبی بطول 50 سانتیمتر گرفته می‌شوند و پس از ضدعفونی با قارچ کشها در کیسه‌های نایلونی نسبتا ضخیم با چند سوراخ در زیر ماسه شسته نگه داری می‌شوند. مانند قلمه گیری انگور.
قلمه برگ
بعضی از گیاهان را از طریق قلمه برگ می‌توان تکثیر کرد. این نوع گیاهان استعداد تولید جوانه‌ها و ریشه‌های اتفاقی را در برگهای خود دارند و از این خاصیت استفاده نموده و برگهای آنها را با دمبرگ و پهنک برگ در بستر مرطوب و هوای مرطوب قرار میدهند. مانند بنفشه آفریقایی ، بگونیارکس ، سانسوریا.
قلمه ریشه
بعضی از گیاهان در روی ریشه‌های خود تولید جوانه‌های اتفاقی می‌نمایند که با بهره گیری از این خاصیت اقدام به ازدیاد از طریق قلمه ریشه می‌گردد. لازم به یادآوری است که کلیه گیاهانی که استعداد پاجوش دادن را دارند امکان قلمه ریشه را نیز دارند مانند شقایق.
عوامل موثر محیطی در ریشه زایی قلمه‌ها :
1) رطوبت: عاملی است که ظهور و رشد ریشه‌ها بوجود آن بستگی دارد.
2) تهویه: شرط اساسی تشکیل ریشه در قلمه‌ها بوده و این مسئله نقش اکسیژن را در ریشه زایی روشن می‌نماید.
3) نور شدید و روزهای بلند: به جهت افزایش شدت فتوسنتزی ریشه زایی قلمه‌ها را تحریک می‌کند.
4) دما: در دمای 25 درجه سانتیگراد تشکیل ریشه‌های قلمه‌ها تشدید می‌شود.
5) قندها: قدرت ریشه زایی قلمه‌ها را افزایش می‌دهد.
6) عنصر B (بر)ریشه زایی قلمه‌ها را تحریک می‌کند.
حالت فیزیولوژیکی قلمه‌ها
1) قلمه‌های علفی بهتر از قلمه‌های خشبی ریشه‌دار می‌شوند.
2) قدرت ریشه‌زایی قلمه‌های تهیه شده از نهال صغیر به مراتب بیشتر از قلمه‌های تهیه شده از نهال بالغ است.
3) وجود جوانه سالم و دور بودن جوانه از محل ریشه‌زایی اثر مساعدی در ریشه زایی دارد.
4) آلوده بودن عضو مورد تکثیر به امراض ویروسی همواره نتیجه منفی روی ریشه زایی دارد.
5) قلمه‌هایی که از شاخه‌های نزدیک ریشه گرفته می‌شوند، استعداد ریشه‌زایی بیشتری دارند.
6) سالم بودن قلمه از نطر سرمازدگی ضروری است.
7) ذخایر هیدراتهای کربن و خشبی شدن برای قلمه‌های خشبی عوامل مساعدی در ریشه‌زایی است.
8) اگر در موقع گل دادن گیاه از گیاه قلمه گرفته شود، ریشه زایی آن قلمه‌ها حداقل خواهد بود.
روابط هورمونی با ریشه زایی
1) هورمونهای اکسینی ریشه‌زایی قلمه‌ها را افزایش میدهند.
2) هورمونهای سیتوکینین بر روی ریشه زایی قلمه‌ها اثر منفی دارند.
3) هورمونهای جیبرلینی در ریشه زایی قلمه‌ها اثر منفی دارند.
4) هورمونهای انسانی مانند گونادوتروپین ریشه زایی را در قلمه‌های شمعدانی و انگور تحریک می‌کند.
روشهای مختلف قلمه زنی
قلمه‌ها بر حسب مورد می‌تواند به صورتهای خشبی )چوبی) ، نیمه خشبی و علفی (سبز) ، قلمه برگ ، قلمه ریشه تهیه شوند:
قلمه علفی
این قلمه‌ها از شاخه‌های علفی و در حال رشد بطول 15 - 10 سانتیمتر برداشته می‌شوند و با نگهداری چند برگ جوان
(برگ 3 - 2 ) در بسترهای مناسب مانند شسته پاپیت - پرلیت انجام می‌شود. شرط موفقیت در قلمه‌های علفی آلوده نشدن آنها به امراض قارچی و حفظ رطوبت طبیعی با استفاده از نایلون یا شیشه روی آنها و نیز رساندن نور کافی به قلمه‌ها جهت انجام فتوسنتز و تامین مواد غذایی از طریق فتوسنتز توسط برگهای نگهداری شده می‌باشد. مانند شمعدانی ، داودی ، میخک و …
قلمه نیمه خشبی
در قلمه‌های نیمه خشبی وجود برگ همیشه ضروری نیست ولی نگه داشتن یک یا دو برگ کامل و یا نصف پهنک جهت ریشه‌زایی کمک می‌کند. در هر موقع از سال می‌توان این نوع قلمه را گرفت ولی اکثرا در اواخر بهار که شرایط برای ریشه دار کردن قلمه‌ها مساعد است. مانند داودی ، ختمی چینی ، زیتون ، مرکبات ، برگ نو و …
قلمه خشبی
زمان برداشت این قلمه‌ها بعد از برگ ریزان و قبل از سبزشدن جوانه‌های گیاه مادری در زمستان و از شاخه‌های فصل جاری گرفته می‌شود ولی این کار نباید دیرتر از وسط زمستان انجام گیرد. در حالیکه قلمه زنی زودتر انجام گیرد، بخاطر وجود خواب در جوانه‌ها مخصوصا در مورد گیاهان مناطق سردسیری و معتدله امکان جوانه زنی و ریشه زایی وجود نخواهد داشت. قلمه‌های خشبی بطول 50 سانتیمتر گرفته می‌شوند و پس از ضدعفونی با قارچ کشها در کیسه‌های نایلونی نسبتا ضخیم با چند سوراخ در زیر ماسه شسته نگه داری می‌شوند. مانند قلمه گیری انگور.
قلمه برگ
بعضی از گیاهان را از طریق قلمه برگ می‌توان تکثیر کرد. این نوع گیاهان استعداد تولید جوانه‌ها و ریشه‌های اتفاقی را در برگهای خود دارند و از این خاصیت استفاده نموده و برگهای آنها را با دمبرگ و پهنک برگ در بستر مرطوب و هوای مرطوب قرار میدهند. مانند بنفشه آفریقایی ، بگونیارکس ، سانسوریا.
قلمه ریشه
بعضی از گیاهان در روی ریشه‌های خود تولید جوانه‌های اتفاقی می‌نمایند که با بهره گیری از این خاصیت اقدام به ازدیاد از طریق قلمه ریشه می‌گردد. لازم به یادآوری است که کلیه گیاهانی که استعداد پاجوش دادن را دارند امکان قلمه ریشه را نیز دارند مانند شقایق.
عوامل موثر محیطی در ریشه زایی قلمه‌ها :
1) رطوبت: عاملی است که ظهور و رشد ریشه‌ها بوجود آن بستگی دارد.
2) تهویه: شرط اساسی تشکیل ریشه در قلمه‌ها بوده و این مسئله نقش اکسیژن را در ریشه زایی روشن می‌نماید.
3) نور شدید و روزهای بلند: به جهت افزایش شدت فتوسنتزی ریشه زایی قلمه‌ها را تحریک می‌کند.
4) دما: در دمای 25 درجه سانتیگراد تشکیل ریشه‌های قلمه‌ها تشدید می‌شود.
5) قندها: قدرت ریشه زایی قلمه‌ها را افزایش می‌دهد.
6) عنصر B (بر)ریشه زایی قلمه‌ها را تحریک می‌کند.
حالت فیزیولوژیکی قلمه‌ها
1) قلمه‌های علفی بهتر از قلمه‌های خشبی ریشه‌دار می‌شوند.
2) قدرت ریشه‌زایی قلمه‌های تهیه شده از نهال صغیر به مراتب بیشتر از قلمه‌های تهیه شده از نهال بالغ است.
3) وجود جوانه سالم و دور بودن جوانه از محل ریشه‌زایی اثر مساعدی در ریشه زایی دارد.
4) آلوده بودن عضو مورد تکثیر به امراض ویروسی همواره نتیجه منفی روی ریشه زایی دارد.
5) قلمه‌هایی که از شاخه‌های نزدیک ریشه گرفته می‌شوند، استعداد ریشه‌زایی بیشتری دارند.
6) سالم بودن قلمه از نطر سرمازدگی ضروری است.
7) ذخایر هیدراتهای کربن و خشبی شدن برای قلمه‌های خشبی عوامل مساعدی در ریشه‌زایی است.
8) اگر در موقع گل دادن گیاه از گیاه قلمه گرفته شود، ریشه زایی آن قلمه‌ها حداقل خواهد بود.
روابط هورمونی با ریشه زایی
1) هورمونهای اکسینی ریشه‌زایی قلمه‌ها را افزایش میدهند.
2) هورمونهای سیتوکینین بر روی ریشه زایی قلمه‌ها اثر منفی دارند.
3) هورمونهای جیبرلینی در ریشه زایی قلمه‌ها اثر منفی دارند.
4) هورمونهای انسانی مانند گونادوتروپین ریشه زایی را در قلمه‌های شمعدانی و انگور تحریک می‌کند.
