فـرهنـگ واژگـان و اصطـلاحـات تخصصـی علـــم نجــــوم

[ZEUS83]

این تاپیک به منظور اشنایی با واژگان و اصطلاحات تخصصی علم نجوم ایجاد گردیده .

[h=2]آنتن ياگي (yagi antenna)[/h] آنتن ياگي نوعي آنتن است كه براي دريافت امواج راديويي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. گروه‌هاي آنتن‌هاي ياگي معمولاً در اخترشناسي راديويي تحت عنوان قسمتي از يك تلسكوپ راديويي مورد استفاده قرار مي‌گيرند. يك آنتن ياگي از تعدادي ميله‌هاي كوچك كه به طور موازي نسبت به يكديگر مرتب شده‌اند، تشكيل يافته است. متداول‌ترين آنتن ياگي را كه مي‌توان ديد، يك آنتن تلويزيون است.

 

[ZEUS83]

[h=2]آب (water)[/h] آب يك مايع بدون بو و مزه است. اين مايع تركيبي از اكسيژن و هيدروژن است. وقتي كه به آب حرارت مي دهيم آب به شكل گازي به نام بخار آب در مي‌آيد. در دماهاي صفر درجه سلسيوس و زير آن، آب به مادي جامدي به نام يخ تبديل مي‌گردد. زندگي بدون آب وجود ندارد. زمين تنها سياره‌اي است كه نواحي وسيعي از آب را در بر دارد. وجود آب در سياره‌اي ديگر ممكن است اجازه پيدايش برخي اشكال حيات را بدهد. در روي ماه آب وجود ندارد

 

[ZEUS83]

[h=2]آتشفشان (Volcano)[/h] آتشفشان حفره اي در زمين است. موادي كه در زير سطح يك سياره يا قمر، داغ و تحت فشارند از طريق آتشفشان به بيرون فوران ميكنند. بر روي بعضي از اجرام مانند زهره يا زمين، موادي كه از آتشفشان ها فوران مي كنند، مخلوطي از سنگ مذاب به نام گدازه و گاز هستند. به نظر مي رسد روي اجرامي مانند آيو يا تريتون مواد فوراني بيشتر از گازها باشند. اوليمپوس مونز، آتشفشاني در مريخ به ارتفاع 25 كيلومتر مي باشد.

 

[ZEUS83]

[h=2]آرایۀ خیلی بزرگ (Very Large Array)[/h] آرایۀ خیلی بزرگ، یک رادیو تلسکوپ است. اين تلسكوپ داراي 27 آنتن بشقابي مي‌باشد كه هر كدام آنها داراي 25 متر قطر هستند. اين آنتن‌هاي بشقابي به نحوي به هم متصل شده‌اند كه مي‌توانند جزئيات دقيقي را از منابع راديويي بدهند. آنها به شكل Y مرتب گرديده‌اند. هر يك از سه بازوي آرايه خيلي بزرگ به طول 21 كيلومتر است. اين تركيب قدرت لازم براي ديدن جزئياتي را مي‌دهد؛ در حالي كه تلسكوپ نوري براي ديدن اين جزئيات، به قدر كافي بزرگ نيست. آرايه خيلي بزرگ در سوكورو نيومكزيكو در ايالات متحده امريكا قرار دارد.

 

[ZEUS83]

[h=2]آمبریل (Umbriel)[/h] آمبریل یکی از قمرهای اوارنوس است. این قمر یکی از پنج قمر بزرگ موجود از پانزده قمر اوارنوس است. وویجر2 نشان داد که آمبریل از دیگر اقمار اوارنوس تاریکتر است. سطح این قمر دارای تعداد زیادی گودال می باشد. یکی از این گودال ها دارای قطری معادل 110 کیلومتر و بسیار درخشان است. آمبریل قطری حدود 1170 کیلومتر دارد

 

[ZEUS83]

[h=2]آزمایشگاه فضایی (Spacelab)[/h] آزمایشگاه فضایی یک ایستگاه کوچک و قابل استفادۀ مجدد می باشد که توسط آژانس فضایی اروپا ساخته شده است. آزمایشگاه فضایی در قسمت حمل بار یک شاتل فضایی جا می گیرد. این آزمایشگاه، یک آزمایشگاه فضایی است. اعضای آزمایشگاه فضایی مطالعات پزشکی و مشاهدات زمینی نیز انجام می دهند.
متخصصان حمل بار تا هنگامی که شاتل در مدار است، روی آزمایشگاه فضایی کار می کنند.

 

[ZEUS83]

[h=2]آژانس ملی توسعۀ فضایی (ناسدا) (NASDA)[/h] آزانس ملی توسعۀ فضایی، (National Space Development Agency) یک آژانس دولتی ژاپن است. این آژانس مسئوولیت برنامه های فضایی ژاپن را به عهده دارد. این آژانس به اختصار ناسدا نامیده می شود.
ناسدا در ارتباط نزدیک با آژانس های مشابه در دیگر کشورها کار می کند.

 

[ZEUS83]

[h=2]آلودگی نوری (light pollution)[/h] آلودگی نوری، نامی است که اخترشناسان به نوری که در مطالعات آنها به هنگام شب در آسمان تداخل پیدا می کند، داده اند. این نوری است که به وسیلۀ چراغ های خیابان ها و چراغ های نورانی ساختمان های شهر، به آسمان می رود. برای جلوگیری از آلودگی نوری، رصدخانه ها در مکان هایی مانند صحراها و بالای کوه ها ساخته می شوند.
آلودگی نوری اطراف زمین می تواند به وسیلۀ فضانوردان در فضا دیده شود.

 

[ZEUS83]

[h=2]آینه (mirror)[/h] آینه، ورقی شیشه ای است که یک طرف آن با نقره پوشیده شده است و نور را منعکس می سازد. تلسکوپ های انعکاسی از آینه برای جمع کردن و تغییر دادن مسیر نور استفاده می کنند.
آینۀ اصلی بزرگترین تلسکوپ انعکاسی دنیا، قطری معادل شش متر دارد.

 

[ZEUS83]

[h=2]آیو (Io)[/h] آیو نام یکی از 16 قمر سیارۀ مشتری است. این قمر یکی از اقمار گالیله ای است. آیو دومین قمر نزدیک به مشتری است. آیو از نظر اندازه تقریباً همان اندازۀ قمر زمین است.
در یک تلسکوپ، سطح آیو پوشیده شده از لکه های تاریک و روشن به نظر می رسد

 

[ZEUS83]

[h=2]آجرهای مقاوم حرارتی (heat – resistant tiles)[/h] آجرهای مقاوم حرارتی، قسمتی از شاتل فضایی هستند. این پوشش ها از فضاپیما در مقابل گرمای آتشین جو زمین به هنگام بازگشت محافظت می کنند. حدود 27000 آجر بر روی بال ها و بدنه شاتل وجود دارد.
آجرهای مقاوم حرارتی قادر به مقاومت تا دمای 978 درجه کلوین می باشند.

 

[ZEUS83]

[h=2]آژانس فضايي اروپا (اسا) European Space Agency (ESA)[/h] آژانس فضايي اروپا، سازماني متشكل از 12 كشور اروپايي است. اين سازمان ماهواره‌هايي را براي اهداف صلح طلبانه طراحي و پرتاب مي‌كند. اسا به منظور مطالعه دنباله دار هالي در سال 1986 ميلادي يك آزمايشگاه فضايي ساخت و فضاپيماي تحقيقاتي جيوتو را به فضا پرتاب كرد.
آژانس فضايي اروپا، موشك آرين را به عنوان يك وسيله پرتاب مورد استفاده قرار داد.

 

[ZEUS83]

[h=2]آنتن بشقابي (dish aerial)[/h] آنتن بشقابي يك آنتن راديويي است. اين آنتن به شكل نعلبكي است. يك آنتن بشقابي سيگنال‌هاي راديويي را بر روي يك آنتن دريافت كننده در مركز بشقاب، جمع و متمركز مي‌كند. اين بشقاب‌ معمولا متحرك است، سپس مي‌تواند به طرف جهت‌هاي متفاوتي نشانه رود؛ در چنين حالتي مي‌تواند يك جسم در حال حركت را تعقيب كند.
از آنتن‌هاي بشقابي براي برقرار كردن ارتباط با ماهواره‌ها و فضاپيماها استفاده مي‌شود.

 

[ZEUS83]

[h=2]آتش (burn)[/h] آتش، عمل روشن شدن موتور يك راكت را توصيف مي‌كند. مثلاً دومين آتش موتور شاتل فضايي بدين معني است كه اين موتور در طول پرواز براي دومين بار روشن شده است. دانشمندان دستور آتش را براي قرار گرفتن راكت در مسير راست دادند.

 

[ZEUS83]

[h=2]آسترولوژي (احكام نجوم) (astrology)[/h] آسترولوژي، موضوعي است كه مكان ماه، خورشيد و سيارات را در مقابل زمينه آنها در منطقه البروج به هنگام تولد يك شخص بررسي مي‌كند. اين روش مدعي است كه قادر به پيش‌بيني شخصيت و رفتار افراد است.
اساس و پايه علمي واضحي براي آسترولوژي وجود ندارد.

 

[ZEUS83]

[h=2] آريل (Ariel) [/h] آريل، نام مجموعه‌اي شش تايي، از ماهواره‌هاي علمي انگلستان مي‌باشد. آنها بين سال‌هاي 1962-1979 ميلادي توسط ناسا به فضا پرتاب شدند. ماهواره‌هاي آريل اغلب براي مطالعه روي يونوسفر زمين، اخترشناسي ماوراء بنفش، اخترشناسي اشعه x، اخترشناسي راديويي و مطالعه اشعه‌هاي كيهاني، مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
آريل 5، تعدادي از منابع جديد اشعه x را كشف كرد و 5 سال در مدار فعاليت كرد.

 

[ZEUS83]

[h=2] آريل (Ariel) [/h] آريل يكي از قمرهاي سياره اورانوس است. فضاپيماي وويجر 2 در ژانويه 1986 ميلادي از كنار آريل گذشت. سطح آن داراي گودال‌هايي بود. همچنين داراي شيارهايي طولاني و مستقيم و مناطقي با مواد نرم بود. اين قمر از يخ معمولي كه با صخره مخلوط شده، تشكيل شده است. مدار آريل در فاصله ميانگين 190930 كيلومتر از مركز اورانوس قرار دارد.
آريل قطري در حدود 1158 كيلومتر دارد.

 

[ZEUS83]

[h=2] آرين (Ariane) [/h]
آرين راكتي است كه توسط آژانس فضايي اروپا ساخته شده است. اين موشك عمدتاً براي پرتاب ماهواره‌هاي ارتباطي استفاده مي‌شود. آرين 44 ال با دارا بودن وزن 483 تن قادر به حمل حدود 2/4 الي 7 تن مواد به مدار است. يك مدل جديد از آرين 5 بعد از سال 1995 ميلادي ساخته شد. آرين از گويان فرانسه در امريكاي جنوبي پرتاب مي‌شود.

 

[ZEUS83]

[h=2] آنتن (antenna) [/h]
آنتن، نوعي سيم به شكل ميله يا صفحه كوچك است كه براي انتقال يا گرفتن سيگنال‌هاي راديويي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اگر آنتن متصل به يك فرستنده باشد، جريان‌هاي الكتريكي در آن آنتن ايجاد مي‌شود. اين آنتن امواج راديويي را درون فضا مي‌فرستد. اگر آنتن متصل به يك گيرده باشد، امواج راديويي دريافتي از فضا، جريان الكتريكي در آن ايجاد مي‌كنند. اين امواج توسط گيرنده جذب مي‌شوند.

يك آنتن را مي‌توان آريل (هوايي) ناميد.

 

[ZEUS83]

[h=2] آنيك (Anik) [/h]

آنيك، نامي است كه به مجموعه‌اي از ماهواره‌هاي ارتباطي كانادا اطلاق مي‌شود. اين نام در پي يك رقابت ملي در كانادا انتخاب گرديد. اولين ماهواره آنيك A-1 بود كه در 17 نوامبر 1972 ميلادي پرتاب شد. آخرين ماهواره‌ها از سري آنيك E مي‌باشند. كانادا اولين كشوري بود كه يك شبكه مخابراتي ماهواره‌اي از خود داشت.

آنيك معادل لغت برادر در زبان اسكيموهاست.

 

[ZEUS83]

[h=2] آنگستروم (angstrom) [/h]
آنگستروم، واحدي از طول معادل يك ده هزار ميليونيم يك متر يا يكدهم نانومتر است. اين واحد اندازه‌گيري بيشتر براي اندازه‌گيري طول موج نور و تشعشعات ماوراء بنفش بكار مي‌رود. نور زرد مايل به سبز كه چشم انسان نسبت به آن خيلي حساس است، طول موجي معادل 5500 آنگستروم دارد.
آنگستروم به افتخار فيزيكدان سوئدي ا.ج.آنگستروم (1874-1814) ناميده شد.

 

[ZEUS83]

[h=2] ذره آلفا (Alpha particle) [/h]
ذره آلفا هسته اتم هليم است. اين ذره از دو پروتون و دو نوترون ساخته شده است.

ذرات آلفا بار الكتريكي مثبت دارند.

 

[ZEUS83]

[h=2] آلفا قنطوري (Alpha Centauri) [/h]

آلفا قنطوري، ستاره‌اي در صورت فلكي قنطورس يا قنطور است. اين ستاره از لحاظ درخشش سومين ستاره آسمان شب است. آلفا قنطوري در نيمكره جنوبي واقع شده است. اين ستاره در جهت جنوب به قدري دور است كه از امريكاي شمالي يا اروپا ديده نمي‌شود. آلفا قنطوري ستاره‌اي سه گانه است كه از سه ستاره نزديك به هم در آسمان تشكيل شده است. دو تاي آنها به رنگ زرد مايل به نارنجي و در اندازه خورشيد هستند. سومين آنها كوچكتر و از نوع ستاره‌هاي كوتوله قرمز مي‌باشد.

آلفا قنطوري رجل الجبار نيز ناميده مي‌شود.

 

[ZEUS83]

[h=2] آجنا (Agena) [/h]

آجنا راكتي است كه توسط ايالات متحده امريكا ساخته شده است. از اين راكت بيش از ديگر راكت‌ها در ماموريت‌هاي فضايي استفاده شده است. آجنا قادر است انواع مختلف فضاپيما را حمل كند. موتور اين راكت مي‌تواند پس از استفاده دوباره روشن شود؛ لذا آجنا مي‌تواند متصل به فضاپيماها براي مك كردن به آنها در جابجايي به مدارهاي مختلف مورد استفاده باشد. فضانوردان يك پرواز جميني، موتور يك راكت آجنا را در سال 1966 ميلادي در فضا مجدداً روشن كردند.

 

[ZEUS83]

[h=2] آئروديناميك (aerodynamics) [/h]

آئروديناميك، مطالعه چگونگي رفتار اجسام به هنگام حركت در گازهايي مانند هوا است. همچنين مطالعه چگونگي حركت گازها در خلاف جهت يا در اطراف اجسام جامد است. آئروديناميك، چگونگي پرواز يك هواپيما و يا فضاپيما را موقع حركت در جو زمين توضيح مي‌دهد.

آنها آئروديناميك راكتها را مطالعه كردند تا راه‌هايي براي سرعت بخشيدن به پرواز آنها بيابند.

 

[ZEUS83]

[h=2] آلفا – نهر (اخرالنهر) (Achernar) [/h] آلفا – نهر ستاره‌اي در صورت فلكي نهر يا رودخانه مي‌باشد. اين ستاره از نظر درخشش نهمين ستاره در آسمان است و داراي رنگ آبي روشن است كه با چشم غير مسلح رويت مي‌شود. آلفا – نهر در نيمكره جنوبي قرار دارد. اين ستاره در آسمان جنوبي به قدري از استوا دور است كه از اروپا و امريكاي شمالي ديده نمي‌شود. درخشش آلفا – نهر 780 برابر خورشيد است.
آلفا – نهر در فاصله 85 سال نوري از خورشيد قرار دارد.

 

[ZEUS83]

[h=2] آ-1 ، آ- 2 (A-1,A-2) [/h]
آ-1 و آ-2 نام‌هاي دو نوع راكت هستند كه توسط شوروي ساخته شده اند. هر دوي آنها اكسيژن مايع و سوخت جت مصرف مي‌كنند. آ-1 مي‌تواند وزنه‌اي معادل 5 تن را به مدار پايين زمين برساند. راكت آ-2 از آ-1 قدرتمندتر و داراي اهميت بالاتري براي برنامه‌هاي فضايي شوروي است. از اين راكت براي پرتاب و سخود، سايوز، سايوز T، سايوز TM و پيشرفت فضاپيماها و برخي ماهواره‌هاي كيهاني استفاده شده است.

راكت آ-2 مي‌تواند وزنه‌اي معادل 5/7 تن را به مدار پايين زمين برساند.

 

[ZEUS83]

ابرغولها

هر ستاره رشته اصلی که حداقل 10 جرم خورشیدی جرم داشته باشد به ابر غول تکامل می یابد. درون هسته ابرغول، کوره ای هسته ای در دماهای چند میلیارد درجه ای، مرتباً سلسله ای از عناصر سنگین تر را می گدازد. دمای سطح این ستارگان از حدود500/3 تا 000/50 درجه سانتیگراد (300/6 تا 000/90 فارنهایت ) متغیر است و همین باعث ایجاد مجموعه ای از رنگهای مختلف، از قرمز تا آبی، می شود. ولی حتی آنهایی که سطح نسبتاً سردی دارند، به اندازه میلیونها خورشید درخشندگی دارند زیرا سطح پهناورشان پرتوهای بسیاری منتشر می کند.

دمای هسته آهنی هر ابرغول به بین 3 تا5 میلیارد درجه سانتیگراد (4/5 تا 9 میلیارد فارنهایت) بالغ می شود. قطر بزرگترین ابرغول شناخته شده، به نام منکب الجوزا ، (واقع در صورت فلکی جبار) تقریباً 400 برابر خورشید است و حجمش 64 میلیون خورشید را در بر می گیرد. پر جرمترین ابرغولها، همان هایی که صد برابر بیش از خورشید جرم دارند، تقریباً یک میلیون بار درخشنده تر از خورشیدند.

 

[ZEUS83]

[h=2] اخترشناسي اشعه x (X-ray astronomy) [/h] اخترشناسي اشعه x ، مطالعه اشعه x است. به اين دليل كه جو زمين از رسيدن اشعه‌هاي x به سطح زمين جلوگيري مي‌كند، تمام اخترشناسي اشعه x بايد توسط راكت‌ها و ماهواره‌ها در فضا انجام گيرد. اخترشناسي اشعه x تعدادي منابع اشعه x شامل سيستم‌هاي ستارگان دوتايي، بقاياي ابرنواختري و نواحي گاز داغي كه كهكشان‌ها را محاصره كرده‌اند، يافته است.
اولين ماهواره‌اي كه براي اخترشناسي اشعه x مورد استفاده قرار گرفت، يهورو بود.

 

[ZEUS83]

[h=2] اشعه‌هاي x (x-rays) [/h] اشعه هاي x، نوعي از تشعشعات الكترومغناطيسي هستند. اشعه‌هاي x روي طيف نوري، بين اشعه هاي گاما و نور ماوراء بنفش قرار دارند.و به نظر مي رسد كه اكثر اشعه‌هاي x از نواحي داغ فضا مي‌آيند. اولين اشعه‌هاي x خورشيد در طول پرواز راكت‌ها در دهه 1950 كشف گرديدند.
اشعه‌هاي x به قدري قوي هستند كه موجودات زنده را مي‌كشند، اما جو از رسيدن آنها به زمين جلوگيري مي‌كند.