امین قیاسی 1986
عضو جدید
سلام
از راهکارهاي موثر پيامبر اکرم(ص) براي برقراري صميميت و دوستي، تواضع و فروتني است. از عوامل گريز انسانها از يکديگر، سرکشي و تکبر و خودخواهي و خودبيني است. بر اين اساس، فروتني، خاکساري و تواضع، مايه دوستي و مهر و صميميت است.نخستين نکته در تواضع، آن است که انسان گمان نکند با تواضع، خود را تحقير کرده و شخصيت خويش را خوار شمرده است، بلکه تواضع مايه سربلندي و عزت در پيشگاه الهي است; زيرا عمل کردن به فرمان اوست. در نظر مردم نيز همين گونه است به اين دليل که آنها تواضع را نشان عظمت و بزرگي شخصيت و بلندي روح انسان مي دانند. پيامبر خدا(ص) مي فرمايد: «همانا تواضع مايه رفعت و بلندي مقام است. پس تواضع کنيد تا خداوند شما را رفعت دهد.» در فرهنگ اسلامي، هر کار خيري بايد براي خدا و با نيت خالص باشد تا پيامدهاي لازم و مثبت را داشته باشد. تواضع نيز چنين است. پيامبر خدا فرموده است: «هر که براي خدا تواضع کند، خداوند او را رفعت دهد.» در گفتاري ديگر، پيامبر خدا(ص) درباره تواضع مي فرمايد: «کرامت به تقوا و شرف به تواضع و بي نيازي به يقين است.» در مقابل تواضع که مايه رفعت است، تکبر مايه افتادگي و پستي است. در حديث نبوي آمده است: «هر که براي خدا فروتني کند، خدايش او را رفعت دهد و هر که تکبر کند و گردن افرازد، خدايش او را پست کند.» نقطه مقابل تواضع، گاهي تکبر(گردن کشي و خودبزرگ نمايي) و گاهي تجبر(بزرگي فروختن و اعمال قهر و زور) است. خداوند هيچيک از اين دو برخورد را از بنده اش نمي پذيرد و چنين بنده اي را کيفر مي دهد. همان گونه که رسول خدا(ص) فرموده است: «هر کس فروتني کند، خدايش رفعت و بلندي مقام دهد و هرکس بزرگي فروشد، خدايش درهم شکند.» در شرايط نابرابر اجتماعي که برخي احساس برتري دارند و خود را حاکم بر ديگران مي پندارند، محصول طبيعي اين شرايط، فخرفروشي و تکبر و خود بزرگ بيني است. پيامبر اکرم(ص) هم راه درمان و هم راه پيش گيري را ارائه کرده است: «خداوند به من وحي فرستاد که فروتني کنيد تا کسي بر کسي افتخار و کسي بر کسي تعدي نکند.» يکي ديگر از آثار مثبت تواضع، در امان بودن از حسادت ديگران است، زيرا انسان متکبر و خودخواه به طور طبيعي مورد کينه و بي مهري و دشمني ديگران است و به دليل خصلت ناپسند تکبر، همگان آرزومند محروميت او از امکانات هستند. شخص متواضع، با بهره مندي از خصلت تواضع، هر چند از نظر مالي چيزي به مردم ندهد، ولي ارتباط فروتنانه او با ديگران، زبان آنان را نگه مي دارد و اخلاق خوب که به صورت تواضع نمايانگر شده است، سپري مي شود تا او را از گزند حسادت ديگران مصون بدارد. آنچه گفته شد در اين سخن پيامبر اکرم(ص) آشکار است که فرمود: «هر انساني که از نعمتي بهره مند است، در معرض حسادت است; مگر آنکه اهل تواضع باشد.» نکته ديگر در زمينه ارزشمندي تواضع آن است که نبايد کاربرد تواضع و فروتني فقط در شرايطي باشد که انسان نتواند اهل تکبر و اعمال زور باشد، بلکه در موقعيتي که زمينه و ابزار مناسب براي اعمال زور و تکبر وجود دارد، تواضع بسيار ارزشمند است. به بيان ديگر، تواضع گاهي اضطراري و قهري است و آن زماني است که انسان گزينه اي غير از فروتني ندارد: مانند مواردي که انسان، دستش از همه چيز و همه جا کوتاه است و چون هيچ راهي براي تکبر ندارد، به ناچار اهل تواضع مي شود. گاهي تواضع اختياري و انتخابي است و آن در شرايطي است که انسان با بهره مندي از زمينه و ابزار و امکانات مناسب براي تکبر، خودش از روي اختيار تواضع را انتخاب مي کند. اينجاست که اين عمل، برترين کارهاست; همان گونه که پيامبر خدا(ص) فرموده است: «بهترين کارها سه چيز است: تواضع به هنگام دولت(يعني هنگام بهره مندي از قدرت و موقعيت و امکانات) عفو و بخشش به هنگام قدرت و بخشش بدون منت.» از آنچه گفتيم روشن شد که تواضع، اين خصلت ارزشمند انساني، مراتب و درجاتي دارد و بهترين آنها آن است که انسان در اوج بي نيازي و قدرت و موقعيت و با بهره مندي از امکانات، متواضع باشد. پيامبر خدا(ص) مي فرمايد: «با فضيلت ترين مردم کسي است که در حال ثروتمند بودن، زاهد باشد و در موقعيت توانمندي، اهل انصاف باشد و در حال قدرت، بردباري پيشه کند.» در کلام ديگر پيامبر اکرم(ص) فرمود: «خوشا به حال کسي که بدون هيچ کاستي، اهل تواضع باشد.» در کلمات پيامبر اکرم(ص) در مواردي به صورت خاص به تواضع سفارش شده است; از اين موارد، تواضع در برابر کسي است که در حق انسان نيکي کرده است. پيامبر خدا مي فرمايد: «هر که با تو نيکي کند، با وي متواضع باش، هر چند برده حبشي باشد.» مورد ديگر، تواضع در فضاي آموزشي است. هم معلم در برابر شاگرد و هم شاگرد در برابر معلم بايد تواضع کند. تواضع دانش پژوه در برابر آموزگار چنان نياز به سفارش ندارد; زيرا استاد و معلم حقي بر گردن دانش آموز دارد و گوشه اي از اين حق با فروتني جبران مي شود، ولي تواضع استاد در برابر دانش آموز، يک تواضع انتخابي است و جز با معيارهاي اخلاقي در سطح بالا نمي توان توجيه کرد که انسان به ديگري چيزي بياموزد و در برابرش فروتن و خاکسار نيز باشد. رسول خدا(ص) مي فرمايد: «با استاد و يا شاگرد خود متواضع باشيد و از دانشمندان سرکش مباشيد.» مورد ديگري که انسان شايسته است اهل تواضع باشد، در برابر فقيران و تهيدستان است. پيامبراسلام مي فرمايد: «فروتني کنيد و با مسکينان همنشين شويد تا در پيشگاه خدا بزرگ باشيد و از کبر خارج شويد.» تواضع مانند هر خصلت و ويژگي اخلاقي نشانه هايي دارد. اين نشانه ها هريک بيانگر تواضع در بخشي از زندگي است; براي نمونه، در ارتباط با زيردستان، گاهي تواضع خود را با هم غذا شدن با آنان نشان مي دهد. پيامبر اکرم(ص) مي فرمايد: «غذا خوردن با خدمتکار، از فروتني است.» و گاهي همنشيني با مسکينان نشانه تواضع است; همان گونه که رسول خدا(ص) فرموده است: «فروتني کنيد و با مسکينان همنشين گرديد تا در پيش خداوند بزرگ باشيد و از کبر رها شويد.» و در گفتاري ديگر فرموده است: «همنشيني با فقيران از تواضع است.» برخي خصلتهاي نيکو، علت و زمينه ساز خصلتهاي نيک ديگر است. زهد از خصلتهايي است که در پرتوي تواضع به دست مي آيد، همان گونه که پيامبر اکرم(ص) مي فرمايد: «تا متواضع نباشي، زاهد نباشي.» شايد سر اين گفته پيامبر خدا اين باشد که انسان متواضع در حقيقت، دنيا و تعلقات آن را مايه افتخار و فخر نمي بيند و به تعلقات دنيايي بي اعتناست و اين در ژواقع همان زهد و دل نبستن به دنياست. پس در دل تواضع، زهد نهفته است. در حديثي ديگر، پيامبر اکرم(ص) تواضع را از نشانه هاي عقل دانسته و فرموده است: «عاقل آن است که با سبک سر، بردباري کند و از ستمگر در گذرد و با زيردستان تواضع کند و از بالادستان در راه نيکي سبقت جويد.»
از راهکارهاي موثر پيامبر اکرم(ص) براي برقراري صميميت و دوستي، تواضع و فروتني است. از عوامل گريز انسانها از يکديگر، سرکشي و تکبر و خودخواهي و خودبيني است. بر اين اساس، فروتني، خاکساري و تواضع، مايه دوستي و مهر و صميميت است.نخستين نکته در تواضع، آن است که انسان گمان نکند با تواضع، خود را تحقير کرده و شخصيت خويش را خوار شمرده است، بلکه تواضع مايه سربلندي و عزت در پيشگاه الهي است; زيرا عمل کردن به فرمان اوست. در نظر مردم نيز همين گونه است به اين دليل که آنها تواضع را نشان عظمت و بزرگي شخصيت و بلندي روح انسان مي دانند. پيامبر خدا(ص) مي فرمايد: «همانا تواضع مايه رفعت و بلندي مقام است. پس تواضع کنيد تا خداوند شما را رفعت دهد.» در فرهنگ اسلامي، هر کار خيري بايد براي خدا و با نيت خالص باشد تا پيامدهاي لازم و مثبت را داشته باشد. تواضع نيز چنين است. پيامبر خدا فرموده است: «هر که براي خدا تواضع کند، خداوند او را رفعت دهد.» در گفتاري ديگر، پيامبر خدا(ص) درباره تواضع مي فرمايد: «کرامت به تقوا و شرف به تواضع و بي نيازي به يقين است.» در مقابل تواضع که مايه رفعت است، تکبر مايه افتادگي و پستي است. در حديث نبوي آمده است: «هر که براي خدا فروتني کند، خدايش او را رفعت دهد و هر که تکبر کند و گردن افرازد، خدايش او را پست کند.» نقطه مقابل تواضع، گاهي تکبر(گردن کشي و خودبزرگ نمايي) و گاهي تجبر(بزرگي فروختن و اعمال قهر و زور) است. خداوند هيچيک از اين دو برخورد را از بنده اش نمي پذيرد و چنين بنده اي را کيفر مي دهد. همان گونه که رسول خدا(ص) فرموده است: «هر کس فروتني کند، خدايش رفعت و بلندي مقام دهد و هرکس بزرگي فروشد، خدايش درهم شکند.» در شرايط نابرابر اجتماعي که برخي احساس برتري دارند و خود را حاکم بر ديگران مي پندارند، محصول طبيعي اين شرايط، فخرفروشي و تکبر و خود بزرگ بيني است. پيامبر اکرم(ص) هم راه درمان و هم راه پيش گيري را ارائه کرده است: «خداوند به من وحي فرستاد که فروتني کنيد تا کسي بر کسي افتخار و کسي بر کسي تعدي نکند.» يکي ديگر از آثار مثبت تواضع، در امان بودن از حسادت ديگران است، زيرا انسان متکبر و خودخواه به طور طبيعي مورد کينه و بي مهري و دشمني ديگران است و به دليل خصلت ناپسند تکبر، همگان آرزومند محروميت او از امکانات هستند. شخص متواضع، با بهره مندي از خصلت تواضع، هر چند از نظر مالي چيزي به مردم ندهد، ولي ارتباط فروتنانه او با ديگران، زبان آنان را نگه مي دارد و اخلاق خوب که به صورت تواضع نمايانگر شده است، سپري مي شود تا او را از گزند حسادت ديگران مصون بدارد. آنچه گفته شد در اين سخن پيامبر اکرم(ص) آشکار است که فرمود: «هر انساني که از نعمتي بهره مند است، در معرض حسادت است; مگر آنکه اهل تواضع باشد.» نکته ديگر در زمينه ارزشمندي تواضع آن است که نبايد کاربرد تواضع و فروتني فقط در شرايطي باشد که انسان نتواند اهل تکبر و اعمال زور باشد، بلکه در موقعيتي که زمينه و ابزار مناسب براي اعمال زور و تکبر وجود دارد، تواضع بسيار ارزشمند است. به بيان ديگر، تواضع گاهي اضطراري و قهري است و آن زماني است که انسان گزينه اي غير از فروتني ندارد: مانند مواردي که انسان، دستش از همه چيز و همه جا کوتاه است و چون هيچ راهي براي تکبر ندارد، به ناچار اهل تواضع مي شود. گاهي تواضع اختياري و انتخابي است و آن در شرايطي است که انسان با بهره مندي از زمينه و ابزار و امکانات مناسب براي تکبر، خودش از روي اختيار تواضع را انتخاب مي کند. اينجاست که اين عمل، برترين کارهاست; همان گونه که پيامبر خدا(ص) فرموده است: «بهترين کارها سه چيز است: تواضع به هنگام دولت(يعني هنگام بهره مندي از قدرت و موقعيت و امکانات) عفو و بخشش به هنگام قدرت و بخشش بدون منت.» از آنچه گفتيم روشن شد که تواضع، اين خصلت ارزشمند انساني، مراتب و درجاتي دارد و بهترين آنها آن است که انسان در اوج بي نيازي و قدرت و موقعيت و با بهره مندي از امکانات، متواضع باشد. پيامبر خدا(ص) مي فرمايد: «با فضيلت ترين مردم کسي است که در حال ثروتمند بودن، زاهد باشد و در موقعيت توانمندي، اهل انصاف باشد و در حال قدرت، بردباري پيشه کند.» در کلام ديگر پيامبر اکرم(ص) فرمود: «خوشا به حال کسي که بدون هيچ کاستي، اهل تواضع باشد.» در کلمات پيامبر اکرم(ص) در مواردي به صورت خاص به تواضع سفارش شده است; از اين موارد، تواضع در برابر کسي است که در حق انسان نيکي کرده است. پيامبر خدا مي فرمايد: «هر که با تو نيکي کند، با وي متواضع باش، هر چند برده حبشي باشد.» مورد ديگر، تواضع در فضاي آموزشي است. هم معلم در برابر شاگرد و هم شاگرد در برابر معلم بايد تواضع کند. تواضع دانش پژوه در برابر آموزگار چنان نياز به سفارش ندارد; زيرا استاد و معلم حقي بر گردن دانش آموز دارد و گوشه اي از اين حق با فروتني جبران مي شود، ولي تواضع استاد در برابر دانش آموز، يک تواضع انتخابي است و جز با معيارهاي اخلاقي در سطح بالا نمي توان توجيه کرد که انسان به ديگري چيزي بياموزد و در برابرش فروتن و خاکسار نيز باشد. رسول خدا(ص) مي فرمايد: «با استاد و يا شاگرد خود متواضع باشيد و از دانشمندان سرکش مباشيد.» مورد ديگري که انسان شايسته است اهل تواضع باشد، در برابر فقيران و تهيدستان است. پيامبراسلام مي فرمايد: «فروتني کنيد و با مسکينان همنشين شويد تا در پيشگاه خدا بزرگ باشيد و از کبر خارج شويد.» تواضع مانند هر خصلت و ويژگي اخلاقي نشانه هايي دارد. اين نشانه ها هريک بيانگر تواضع در بخشي از زندگي است; براي نمونه، در ارتباط با زيردستان، گاهي تواضع خود را با هم غذا شدن با آنان نشان مي دهد. پيامبر اکرم(ص) مي فرمايد: «غذا خوردن با خدمتکار، از فروتني است.» و گاهي همنشيني با مسکينان نشانه تواضع است; همان گونه که رسول خدا(ص) فرموده است: «فروتني کنيد و با مسکينان همنشين گرديد تا در پيش خداوند بزرگ باشيد و از کبر رها شويد.» و در گفتاري ديگر فرموده است: «همنشيني با فقيران از تواضع است.» برخي خصلتهاي نيکو، علت و زمينه ساز خصلتهاي نيک ديگر است. زهد از خصلتهايي است که در پرتوي تواضع به دست مي آيد، همان گونه که پيامبر اکرم(ص) مي فرمايد: «تا متواضع نباشي، زاهد نباشي.» شايد سر اين گفته پيامبر خدا اين باشد که انسان متواضع در حقيقت، دنيا و تعلقات آن را مايه افتخار و فخر نمي بيند و به تعلقات دنيايي بي اعتناست و اين در ژواقع همان زهد و دل نبستن به دنياست. پس در دل تواضع، زهد نهفته است. در حديثي ديگر، پيامبر اکرم(ص) تواضع را از نشانه هاي عقل دانسته و فرموده است: «عاقل آن است که با سبک سر، بردباري کند و از ستمگر در گذرد و با زيردستان تواضع کند و از بالادستان در راه نيکي سبقت جويد.»
آخرین ویرایش: