mh.memar
عضو جدید
مسجد جامع کبیر یزد
مسجد جامع یزد در سال 1313 شمسی با شماره 206 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
معرفی کریاس مسجد جامع یزد ( دهلیز )
اطلاعات عمومی مسجد جامع
کریاس طبق یکی از لوحهای سنگی موجود که بر دیوارهایش نصب است ، قبلا دهلیز نامیده میشده و در متون تاریخی دهلیز را به امیر شمس الدین محمد نسبت میدهند که درسال 777 هـ .ق با استفاده از موقوفات مسجد، آن را بنا کرده است .
با ورود به مسجد و گذشتن از پیشخوان و سردر ، وارد فضای کریاس میشوید و اولین موضوعی که باعث جلب توجه شما میشود ، لوحهای سنگی نصب شده بر دیوار آن است . لوحهای سنگی، اوامر حاکمان زمانهای مختلف است که هریک نسبت به این که در چه زمانی صادر و نصب شده اند ، موضوع متفاوتی دارند . خوشبختانه متن این لوحها به همت نویسنده کتاب یادگارهای یزد (ایرج افشار) قرائت شده و همگی در کتاب مذکور چاپ شده است . مطلب مستقلی درباره لوحهای سنگی و کتیبه های تاریخ دار مسجد جامع در حال نگارش است که بزودی منتشر میشود .
کریاس که در فرهنگ لغت عمید از آن به کلیاس هم یاد شده ، بمعنای جلوخانه و درگاه است . این کلمه را در فرهنگ واژه های معماری به هشتی نیز معنی کرده اند . اما شاید سوال پیش بیاید که چرا در قدیم از همان واژه هشتی برای این مکان استفاده نمیکردند ؟ باید در پاسخ این سوال گفت که معمولا، کلمه هشتی را برای درگاهها و جلوخانه های کوچک و شخصی به کار میبرده اند و بالطبع از کلمه کریاس برای ورودی مکانهای عمومی و بزرگتر مانند مساجد استفاده میکردند .
از مشخصات ویژه و ظاهری کریاس میتوان به اشکال هندسی رسم شده بر سقف آن اشاره کرد که نمای آجرکاری به آن داده است .
سقف کریاس مسجد جامع یزد
سقف کریاس از نوع سقف کاربندی است که بجز زیبایی بخشیدن به سقف ، نقش سازه ای نیز دارد .
پیرامون سقف کریاس کتیبه آبی خوشرنگی قرار دارد که با خط نسخ بر گچ نوشته شده و مورخ سال 777 است . طبق مطلب کتاب تاریخ جدید یزد ، امیر شمس الدین محمد پس از ساختن دهلیز کتیبه مذکور را ثبت کرده است .
متن کتیبه قصیده ای است از سید حسن متکلم نیشابوری که مصراع اول آن این است :
( سلام کالطاف آله الممجد )
تاریخ تحریر این کتیبه ، همانطور که قبلا نیز گفته شد در سال 777 است و عبارت عربی زیر در کتیبه به چشم میخورد :
( تحریرا فی . . . سنه سبع و سبعین . سبعمائه هجریه النبویه )
در تصویر زیر میتوانید قسمت کوچکی از کتیبه را مشاهده نمایید :
کتیبه کریاس مسجد جامع یزد
قسمت زیادی از کتیبه فوق ازبین رفته است ، اما باقیمانده آن توسط کارشناسان میراث فرهنگی با تزریق مواد شیمیایی ، تثبیت شده و روند تخریبی آن تقریبا متوقف شده است .
اگر به زیر مقرنس سمت راست کریاس دقت نمایید ، چهارگوش گچی کوچکی را مشاهده مینمایید که برروی آن اسم شخصی نوشته شده است :
دیوار کریاس مسجد جامع یزد
عبارت نوشته شده در آن این است : ( عمل صنع الله ، معمار یزدی 947 )
دیواره های این فضا قبل از پوشیده شدن با گچ ، پوشیده از دستنوشته ها و یادگاریهای سیاحانی بود که در طی مدت زمان طولانی از این مکان بازدید کرده اند ، قدمت برخی از این دستنوشته ها به چند صد سال میرسد . در هنگام مرمت کریاس،قسمت با ارزشی از آن را انتخاب و دریک قاب چوبی جای داده اند.
در تصویر زیر ، کریاس را بادید 180 درجه ای مشاهده میکنید :
عکس زاویه باز از کریاس مسجد جامع یزد
و در آخر عکس قدیمی سقف کریاس مسجد جامع که در حدود 80 سال پیش توسط رابرت بایرون گرفته شده است :
اصطلاحات :
درمورد واژه کریاس در فرهنگ عمید ، چنین آمده است :
کریاس ((اسم)) (بکسر کاف) : دربار،جلو خانه، درگاه ، صحن دالان ، کلیاس هم گفته شده ،بعربی نیز کریاس میگویند بمعنی بالاخانه و راهرو بالای خانه ، و جمع آن کراییس است .
در مورد واژه فوق در کتاب فرهنگ واژه های معماری سنتی ایران ، چنین آمده است :
بیرون هشتی خانه ، هشتی ، آستانه خانه ، دربار پادشاهان و اعیان ، خلوت خانه سلاطین ، بالاخانه و...
منابع :
1- کتاب یادگارهای یزد – ایرج افشار .
2- نقشه های مسجد جامع یزد – اداره میراث فرهنگی یزد – مرکز اسناد .
3- فرهنگ واژه های معماری سنتی ایران – سعید فلاح فر .
4- جزوه مرمت کتیبه کریاس مسجد جامع یزد – کارشناسان میراث فرهنگی یزد .
5- عکسها از وبلاگ مسجد جامع یزد .
مسجد جامع یزد در سال 1313 شمسی با شماره 206 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
معرفی کریاس مسجد جامع یزد ( دهلیز )
اطلاعات عمومی مسجد جامع
کریاس طبق یکی از لوحهای سنگی موجود که بر دیوارهایش نصب است ، قبلا دهلیز نامیده میشده و در متون تاریخی دهلیز را به امیر شمس الدین محمد نسبت میدهند که درسال 777 هـ .ق با استفاده از موقوفات مسجد، آن را بنا کرده است .
با ورود به مسجد و گذشتن از پیشخوان و سردر ، وارد فضای کریاس میشوید و اولین موضوعی که باعث جلب توجه شما میشود ، لوحهای سنگی نصب شده بر دیوار آن است . لوحهای سنگی، اوامر حاکمان زمانهای مختلف است که هریک نسبت به این که در چه زمانی صادر و نصب شده اند ، موضوع متفاوتی دارند . خوشبختانه متن این لوحها به همت نویسنده کتاب یادگارهای یزد (ایرج افشار) قرائت شده و همگی در کتاب مذکور چاپ شده است . مطلب مستقلی درباره لوحهای سنگی و کتیبه های تاریخ دار مسجد جامع در حال نگارش است که بزودی منتشر میشود .
کریاس که در فرهنگ لغت عمید از آن به کلیاس هم یاد شده ، بمعنای جلوخانه و درگاه است . این کلمه را در فرهنگ واژه های معماری به هشتی نیز معنی کرده اند . اما شاید سوال پیش بیاید که چرا در قدیم از همان واژه هشتی برای این مکان استفاده نمیکردند ؟ باید در پاسخ این سوال گفت که معمولا، کلمه هشتی را برای درگاهها و جلوخانه های کوچک و شخصی به کار میبرده اند و بالطبع از کلمه کریاس برای ورودی مکانهای عمومی و بزرگتر مانند مساجد استفاده میکردند .
از مشخصات ویژه و ظاهری کریاس میتوان به اشکال هندسی رسم شده بر سقف آن اشاره کرد که نمای آجرکاری به آن داده است .
سقف کریاس مسجد جامع یزد
سقف کریاس از نوع سقف کاربندی است که بجز زیبایی بخشیدن به سقف ، نقش سازه ای نیز دارد .
پیرامون سقف کریاس کتیبه آبی خوشرنگی قرار دارد که با خط نسخ بر گچ نوشته شده و مورخ سال 777 است . طبق مطلب کتاب تاریخ جدید یزد ، امیر شمس الدین محمد پس از ساختن دهلیز کتیبه مذکور را ثبت کرده است .
متن کتیبه قصیده ای است از سید حسن متکلم نیشابوری که مصراع اول آن این است :
( سلام کالطاف آله الممجد )
تاریخ تحریر این کتیبه ، همانطور که قبلا نیز گفته شد در سال 777 است و عبارت عربی زیر در کتیبه به چشم میخورد :
( تحریرا فی . . . سنه سبع و سبعین . سبعمائه هجریه النبویه )
در تصویر زیر میتوانید قسمت کوچکی از کتیبه را مشاهده نمایید :
کتیبه کریاس مسجد جامع یزد
قسمت زیادی از کتیبه فوق ازبین رفته است ، اما باقیمانده آن توسط کارشناسان میراث فرهنگی با تزریق مواد شیمیایی ، تثبیت شده و روند تخریبی آن تقریبا متوقف شده است .
اگر به زیر مقرنس سمت راست کریاس دقت نمایید ، چهارگوش گچی کوچکی را مشاهده مینمایید که برروی آن اسم شخصی نوشته شده است :
دیوار کریاس مسجد جامع یزد
عبارت نوشته شده در آن این است : ( عمل صنع الله ، معمار یزدی 947 )
دیواره های این فضا قبل از پوشیده شدن با گچ ، پوشیده از دستنوشته ها و یادگاریهای سیاحانی بود که در طی مدت زمان طولانی از این مکان بازدید کرده اند ، قدمت برخی از این دستنوشته ها به چند صد سال میرسد . در هنگام مرمت کریاس،قسمت با ارزشی از آن را انتخاب و دریک قاب چوبی جای داده اند.
در تصویر زیر ، کریاس را بادید 180 درجه ای مشاهده میکنید :
عکس زاویه باز از کریاس مسجد جامع یزد
و در آخر عکس قدیمی سقف کریاس مسجد جامع که در حدود 80 سال پیش توسط رابرت بایرون گرفته شده است :
اصطلاحات :
درمورد واژه کریاس در فرهنگ عمید ، چنین آمده است :
کریاس ((اسم)) (بکسر کاف) : دربار،جلو خانه، درگاه ، صحن دالان ، کلیاس هم گفته شده ،بعربی نیز کریاس میگویند بمعنی بالاخانه و راهرو بالای خانه ، و جمع آن کراییس است .
در مورد واژه فوق در کتاب فرهنگ واژه های معماری سنتی ایران ، چنین آمده است :
بیرون هشتی خانه ، هشتی ، آستانه خانه ، دربار پادشاهان و اعیان ، خلوت خانه سلاطین ، بالاخانه و...
منابع :
1- کتاب یادگارهای یزد – ایرج افشار .
2- نقشه های مسجد جامع یزد – اداره میراث فرهنگی یزد – مرکز اسناد .
3- فرهنگ واژه های معماری سنتی ایران – سعید فلاح فر .
4- جزوه مرمت کتیبه کریاس مسجد جامع یزد – کارشناسان میراث فرهنگی یزد .
5- عکسها از وبلاگ مسجد جامع یزد .
