به گزارش خبرگزاري فارس، سوم خرداد ماه 1361 همواره در تاريخ كشور ايران اسلامى يادآور ايثارگرىها، رشادتها و حماسههاى پرشور فراموش نشدنى است. خرمشهر شهر خون و قيام، از جمله شهرهاى كشورمان است كه سمبل مقاومت و ايثار در دفاع مقدس به شمار مىرود.
اين شهر نمونه بيش از يك ماه مقاومت مظلومانه بزرگ مردانى است كه مفاهيم ايثار و جهاد و شهادت را به بالاترين درجه رسانده و با اتكال به خداوند بزرگ زير باران آتش تهاجم تانكهاى چندين لشكر عراق مردانه ايستادند و يكى از پس ديگرى به سوى معبود خود شتافتند و به مقتداى خود "حسين"(ع) پيوستند.
عمليات بيت المقدس و فتح خرمشهر به لحاظ نتايج چشمگير سياسى و نظامىاش و تاثيرات آن بر روند تحولات جنگ واوضاع بينالمللى و منطقهاى، در تاريخ جنگ تحميلى از اهميت و ارزش بسيار بالايى برخوردار است. با پيروزى رزمندگان اسلام در اين عمليات، بينش و قضاوت محافل بينالمللى نسبت به توانمنديهاى جمهورى اسلامى ايران در دفاع از تماميت ارضى خود تغيير مثبت نمود.
از ويژگيهاى عمليات بيت المقدس در مقايسه با ساير عملياتها، كثرت تعداد تلفات و مقدار خسارات وارده بر ارتش عراق است. در اين عمليات حدود نوزده هزار نفر از نيروهاى عراقى به اسارت درآمدند و بيش از شانزده هزار نفر كشته و مجروح گرديدند و حداقل دو لشكر پياده و زرهى عراق منهدم شدند و اين بخش از سرزمين ايران اسلامى به يارى خداوند منان وبا ايثار و از خودگذشتگى رزمندگان دلير ارتش، سپاه و بسيج مردمى و مساعدت تمامى نهادها واقشار مردم، از دشمن متجاوز باز پس گرفته شد.
خرمشهر مظهر مظلوميت و مقاومت تاريخ در آرزوى رزمندگان اسلام، كعبه دلها شد و بر در و ديوار نوشتند كه: " خونين شهر مىآييم " و ميثاق خون بستند كه بروند و رفتند.
در اين نوشتار مرورى گذرا بر دستاوردهاى عمليات بيت المقدس و فتح خرمشهر و همچنين دلايل ادامه جنگ خواهيم داشت.
يكى از بزرگترين حوادث تاريخ معاصر كشور و يكى از عظيمترين رخدادهاى تاريخ انقلاب اسلامى، دفاع مقدس هشت ساله ملت ايران است كه اين حادثه نماد و متبلور صفآرايى سازمان يافته و تهاجمى و قدرتهاى بزرگ استكبارى دوران جنگ سرد و قدرتهاى منطقهاى آن دوران عليه انقلاب اسلامى است. جنگ تحميلى استثنايىترين جنگ در عصر جهان دوقطبى بود، زيرا در آن دوران همه جنگهاىمنطقهاى به صورت نيابتى انجام مىگرفتند. به اين معنى كه جنگهاى منطقهِاى، مقياس كوچكى از رويارويى دو ابرقدرت بود كه به صورت كنترل شده در يك منطقه صورت مىگرفت و در چارچوب برخورد و تضاد منافع و استراتژىهاى دو ابرقدرت انجام مىشد.
در واقع جنگهاى منطقهاى دوران پس از جنگ جهانى دوم تا فروپاشى اتحاد شوروى، تماماً جلوهاى از رويارويى دو قدرت بزرگ آمريكا و شوروى بود كه توسط كشورهاى اقمارى آنان انجام مىشد، مثل جنگهاى دو كره، جنگ ويتنام، جنگهاى هند و پاكستان و... اما جنگ تحميلى جنگى بود كه در آن دو ابرقدرت در يك جبهه واحد و در يك طرف مخاصمه و به صورت همگرا عمل مىكردند. بنابراين دفاع مقدس، يكى از سختترين آزمونهاى ملت ايران است كه ميانگين مقاومت ملت ايران را در يك جنگ بزرگ كه ظاهر آن منطقهاى ولى واقعيت آن بينالمللى است، نشان مىدهد.
يكى از فرازهاى زيبا و دلنشين و نقاط عطف مهم و بلكه مهمترين نقطه عطف استراتژى جمهورى اسلامى در دفاعمقدس فتح خرمشهر يا عمليات بيتالمقدس است.
عمليات بيتالمقدس در واقع آخرين حلقه از استراتژى آزادسازى سرزمينهاى اشغالى كشور بود كه به تأمين تماميت ارضى كشور انجاميد و علاوه بر آن مهمترين منطقه استراتژيك جنگ را از اشغال دشمن آزاد ساخت و جمهورى اسلامى ايران را در موضعى كاملاً برتر قرار داد. طرح ريزى و آمادگى براى اجراى نبرد بيت المقدس بلافاصله بعد از عمليات فتح المبين آغاز و با سرعت وبدون وقفه ادامه يافت و يك ماه پس از آن به مرحله اجرا درآمد و اين فاصله زمانى كوتاه بين دو نبرد بزرگ با توجه به فواصل بين پايان يك عمليات و آغاز عمليات ديگر كه معمولا به منظور آمادگى مجدد نيروها و فراهم آوردن تداركات لازم امرى اجتناب ناپذير بود ضمن نشان دادن توانمندى جمهورى اسلامى ايران در سرعت آمادگى براى گشايش جبهه جديد در زمانى كوتاهتر از آنچه كه برآورد مىشد، به عنوان يكى از عوامل غافلگير كردن متجاوز به كار برده شد.
ويژگيهاى عمليات بيت المقدس
عمليات بيت المقدس از منحصر به فردترين عملياتهاى رزمى بود كه در تاريخ دفاع مقدس اين سرزمين ثبت گرديد. در مجموع عمليات بيت المقدس داراى ويژگيهايى است كه آن را از عملياتهاى پيش و پس از آن متمايز مىكند كه به اختصار اين ويژگيها عبارتند از:
1- كوتاه بودن زمان براى آمادگى: طرح ريزى اين عمليات بزرگ بلافاصله پس از عمليات غرورآفرين فتح المبين آغاز و در كمتر از يك ماه به اجرا درآمد.
2- وسعت منطقه نبرد: وسعت منطقه عمليات بيت المقدس شش هزار كيلومترمربع يعنى معادل10برابر وسعت عمليات فتح المبين بود.
3- مداومت زياد عمليات: عمليات بيت المقدس يكى از طولانىترين عملياتها در دوران دفاع مقدس بود كه 26 روز مداومت داشت.
4- اجراى عمليات عبور از رودخانه كه از پيچيدهترين و مشكلترين نوع عمليات رزمى چه از نظر طرح ريزى و چه از نظر اجرا و چه از نظر تدارك وسايل ويژه است. بويژه آن كه عمليات عبور در مقياسىوسيع (حدود 5 لشكر) و با وجود محدوديتهاى بسيار از نظر تجهيزات انجام گرفت.
5- حجم تلفات و خسارات وارده و نيز اسراى گرفته شده از دشمن بىسابقه بود.
عمليات بيت المقدس از نظر توان ارتش عراق، وسعت منطقه درگيرى و نيز موانع بسيار، چنان بزرگ و شگفت انگيز بود كه حضرت امام خمينى(ره) هشتم خرداد 1361 فرمودند: "فتح خرمشهر يك مسأله عادى نبود، اينكه 15 الى 20 هزار نفر به صف براى اسارت بيايند و تسليم شوند مسأله عادى نيست، بلكه مافوق طبيعت است."
دستاوردها و بازتابهاى فتح خرمشهر
فتح خرمشهر دستاوردهاى ارزشمندى براى انقلاب اسلامى بههمراه داشت و توانست موقعيت بينالمللى جمهورى اسلامى را بهشدت تقويت نمايد، بطورى كه حضرت آيت الله خامنهاى كه در آن زمان رياست جمهورى را برعهده داشت در اين باره مىفرمايند: "وقتى ملت ايران با قدرت، خرمشهر را از دشمن پس گرفت و هزاران نيروى رزمنده دشمن را اسير كرد، در واقع سرنوشت نهايى جنگ نوشته شد. همان روزها سران چند كشور براى وساطت به ايران آمده بودند. يكى از برجستگان سياسى معروف انقلابى دنيا - كه رهبر يكى از كشورهاى آفريقايى بود - به من گفت امروز مسأله ايران و جمهورى اسلامىدر دنيا به كلى با قبل از فتح خرمشهر متفاوت است؛ امروز همه به چشم فاتح و پيروز به شما نگاه مىكنند و حقيقت هم همين بود."
فتح خرمشهر همچنين به شدت خشم صدام را در آورده بود و او كه خود را "سردار قادسيه" و نجات بخش ملت عرب! معرفى مىكرد، اين بار سرافكنده و ذليل شده بود.
سرگرد "كامل جابر" از افسران ستاد سوم ارتش عراق در خاطراتش درباره وضعيت روحى صدام بعد از شكست در خرمشهر چنين توصيف مىكند:"پس از باز پسگيرى خرمشهر توسط ايرانىها، صدام فرماندهان سپاه سوم را در روز 27 مه 1982 براى اعطاى نشان شجاعت به كاخ رياست جمهورى در بغداد فراخواند. صدام پس از اعطاى نشان به فرماندهانى كه با دست خالى از جبهه خرمشهر بازگشته بودند، طى مراسمى در حضور خبرنگاران پس از پايان مراسم و بيرون كردن خبرنگاران خطاب به اين فرماندهان گفت:"من از مقاومت شما در "محمره" (خرمشهر) راضى نيستم. اعطاى اين مدالها به شما، صرفاً اقدامى براى تسكين افكار عمومى است. آرزو مىكردم در بندر محمره كشته مىشديد، ولى عقب نشينى نمىكرديد، آيا شما واقعاً لياقت دريافت نشان شجاعت را داريد؛ نه، اصلاً نداريد.
وجدان من آرام نمىگيرد، مگر وقتى كه سرهاى له شده شما را زير شنى تانكها ببينم."
در اين هنگام سرتيپ ستاد "ساجت الدليمى" لب باز كرد و گفت: "قربان، ببخشيد... " اما صدام در حالى كه از فرط خشم دندان روى دندان مىفشرد، نگاه تندى به او كرد و گفت: "ساكت باش بىشعور، ساكت باش ترسو، همه شماها ترسو هستيد، همه شماها مستحق اعدام هستيد، چرا عليه ايرانىها از سلاح شيميايى استفاده نكرديد."
يكى از افسران در پاسخ به او گفت:"قربان، در اين صورت گازهاى شيميايى به خاطر نزديكى خطوط ما و ايرانىها روى سربازان ما هم تأثير مىگذاشت." صدام بلافاصله جواب داد:"سربازان تو بميرند، مهم نيست. مهم اين بود كه محمره در دست ما باقى بماند.اى حقير... "
وقتى سرتيپ ستا"دنبيل الربيعى" خواست شروع به صحبت كند، صدام كفش خود را از پاى درآورد و به طرف صورت آن سرتيپ پرتاب كرد و با لحنى كه نفرت و تحقير از آن مىباريد، گفت:"من در مقابل خودم، حتى يك مرد در اينجا نمىبينم."
هنگام خروج از سالن كاخ، بعضى از فرماندهان گريه مىكردند. آخر در آن جلسه، صدام براى سومين بار به صورتشان تف انداخته بود."
صدام هيچ وقت حاضر به پذيرش شكست در خرمشهر نشد و احمقانه اعلام مىنمود كه با اختيار كامل منطقه را تخليه نموده است! دروغ مضحكى كه هر ناظر بيطرفى را به خنده وا مىداشت.
على اكبر ولايتى كه آن زمان وزير امور خارجه بود در اين باره مىنويسد: "عراق به صراحت شكست خود را اعتراف نكرد و حتى مدعى بود كه گوشمالى لازم را به انقلاب اسلامى ايران داده است و درنتيجه، چون ضرورتى احساس نمىكرد كه نيروهايش بيشتر در خرمشهر بمانند، آنها را با درگيرى به عقب كشيده است."
در اين بين واكنش رسانههاى غربى نيز قابل توجه بود؛ آنها كه در طول 8 سال دفاع مقدس از هرگونه حمايتى از رژيم بعثى دريغ نمىكردند در طول عمليات بيت المقدس با نوعى بايكوت خبرى فتوحات سپاه اسلام، تلاش مىكردند كه به نوعى شكست افتضاحآميز صدام را توجيه نمايند و حتى بعد از آزادسازى خرمشهر نيز تا 48 ساعت از اعلام آن دريغ مىورزيدند تا اينكه سرانجام مجبور شدند به اين شكست اعتراف نمايند.
بى.بى.سى در تحليلى ابراز داشت: "همانطور كه بدون شك اطلاع داريد ديروز بندر خرمشهر پس از 20 ماه دوباره به دست نيروهاى ايرانى افتاد. بدين ترتيب ايران هم رسما و هم اسما كاملا در جنگ پيروز شده است."
آسوشيتدپرس اعلام كرد: "خرمشهر از جايگاههاى بزرگ جنگ محسوب مىشود و بيرون راندن عراقىها به آن معناست كه عراقىها عملاً تمام مناطق استراتژيكى را كه در آغاز جنگ تصرف كرده بودند از دست دادهاند."
نيوزويك نوشت: "عراق مىخواست با هجوم به سرزمينهاى ايران شاهد سقوط جمهورى اسلامى باشد ولى اين آرزو با برترى نيروهاى ايرانى اتفاق نيفتاد."
خبرگزارى فرانسه گزارش داد: "اين موفقيتها، حاكى از آن است كه جمهورى اسلامى ايران موفق شده ارتش باقىمانده از رژيم گذشته را در نيروى منسجمى ادغام نمايد و اين چه از لحاظ شيوههاى جنگىمورد استفاده و چه از نظر عناصر خادم يك رژيم انقلابى بىسابقه است."
دستاوردهاى استراتژيك عمليات بيت المقدس
عمليات پيروزمندانه بيت المقدس كه منجر به آزادسازى خرمشهر پس از 575 روز گرديد، ضربه اساسى و تعيين كنندهاى بر پيكر دشمن وارد ساخت و تمامى معادلات، باورها و ذهنيتهايى را كه در مورد توانايى و قابليتهاى نظامى جمهورى اسلامى ايران وجود داشت، تغيير داد. بسيارى از كارشناسان نظامى و تحليلگران رسانههاى خارجى، در برابر "سرعت عمل" و "ويژگيهاى عملياتى" نيروهاى ايرانى به هنگام فتح خرمشهر، غافلگير، مبهوت و شگفت زده شدند.
راديو دولتى انگلستان كه در شامگاه نهم ارديبهشت 1361اعلام مىكرد: "چنانچه ايرانيان در صدد بازپس گرفتن خرمشهر برآيند، سختترين "گردو" را براى شكستن برگزيدهاند"، سرانجام ناچار شد سكوت خود را بشكند و طى گفتارى در روز پنجم خردادماه سال شصت و يك، يعنى دو روز پس از فتح خرمشهر توسط رزمندگان ايران اسلامى، حيرت زده اعلام كند: "از زمانى كه خبرنگاران غربى از نيروهاى عراقى در خرمشهر ديدن كرده و از روحيه خوب آنها گزارش داده اند، بيش از سه يا چهار روز نمىگذرد كه ناگهان همه شهر از دست عراقىها بيرون كشيده شد."
در ساعت ده و پنجاه و پنج دقيقه بامداد چهارشنبه، چهارم خرداد،1361خبرگزاريهاى بينالمللى، در گزارشهايى كه با عنوان "بسيار مهم" از بغداد به سراسر جهان مخابره كردند، براى نخستين بار ضمن استناد به بيانيه نظامى صادره از سوى حكام بغداد، اعلام داشتند كه عراق "تلويحاً" به شكست خود اعتراف كرده است. به نوشته وزير خارجه وقت جمهورى اسلامى ايران، خبرگزارى رسمى عراق آى. ان. ا طىيك اطلاعيه كوتاه ضمن آنكه از خرمشهر با عنوان "بندر خرمشهر" نام برد، اعلام كرد: "سخنگوى ارتش عراق اعلام كرده است بندر خرمشهر را ترك كرده و تا مرزهاى بينالمللى عقب نشينى كرده اند. خبرنگار عراق افزود كه عقب نشينى نيروهاى عراقى، از روز يكشنبه اول خرداد 1361آغاز شده بود."
همين اطلاعيه تلكس بينالمللى خبرگزارى عراق، عصر روز چهارم خرداد 1361 به صورت ديگرى از سوى راديو صوت الجماهير بغداد به اطلاع افكار عمومى عراق رسانده شد: "يك سخنگوى ارتش عراق اعلام كرده است كه نيروهاى پيروزمند قادسيه صدام پس از آنكه تمامى حملههاى قواى دشمن مجوس و نژادپرست فارس را در مناطق الخفاجيه (سوسنگرد) و الاحواز (اهواز) با اقتدار كامل دفع كردند...
صبح روز 24/5/1982، 3/3/1361 در يك جا به جايى تحسين برانگيز، عقب نشينى تاكتيكى (!) خود را از جبهه محمره (خرمشهر) با موفقيت كامل انجام دادهاند."
اين دعاوى درست در شرايطى از راديوى دولتى بغداد پخش مىشد كه خبرگزارى آمريكايى "يونايتدپرس" در ساعت بيست و چهار و بيست و دو دقيقه همان روز، در گزارش ارسالى خود از بيروت، سربازان عراقى را در حال فرار توصيف كرد و نوشت: "... سربازان در حال فرار عراق، سرگرم گريختن از خرمشهر و مناطق اشغالى هستند."
اهميت، ارزش و دستاوردهاى استراتژيك اين عمليات:
1- منطقه عمليات، منطقهاى بود كه دشمن به خاطر آن تهاجم خود را به جمهورى اسلامى آغاز كرده بود و در واقع كليد فتح استراتژيك عراق در جنگ و مركز ثقل و محور ادعاهاى رژيم عراق محسوب مىشد.
2- وسعت اين عمليات در مقايسه با تمام عملياتهاى دفاع مقدس بزرگتر بوده و بيشترين مساحت سرزمينهاى اشغالى در اين عمليات آزاد گرديد.
3 -بيشترين تعداد اسراى جنگى دشمن در اين منطقه به اسارت جمهورى اسلامى ايران درآمد.
4 -از نظر تاكتيكى يكى از عملياتهاى بزرگ عبور از رودخانه توأم با غافلگيرى در آن انجام شد.
5-با انجام عمليات بيتالمقدس دومين شهر عراق يعنى بصره در تيرس توپخانههاى جمهورى اسلامى قرار گرفت و استراتژيكترين منطقه عراق يعنى استان بصره در معرض مخاطره جدى قرار گرفت.
6- فاصله كم اولين مرحله از اين عمليات با عمليات بزرگ قبل از آن يعنى فتحالمبين نشان داد كه جمهورى اسلامى به نرخ رشد بالايى در قدرت نظامى آفندى رسيده و اين آهنگ بالا و دور تك سريع در چنين مقياسى علامت سؤال بزرگى را در مقابل بقاى رژيم عراق قرار داد.
7- اين عمليات يكى از نقاط اوج هماهنگى و وحدت و تلاش بين ارتش جمهورى اسلامى و سپاه پاسداران انقلاب اسلامى بود و در آن نيروهاى بسيج مردمى نقش محورى و كليدى را ايفا نمودند.
در پايان جا دارد كه از رشادتها و فداكاريها و خلاقيتهاى سپهبد شهيد صياد شيرازى كه فرماندهى نيروهاى ارتش جمهورى اسلامى ايران را در اين عملياتها به عهده داشت تجليل شود.
چرا جنگ پس از فتح خرمشهر ادامه يافت؟!
در مورد ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر معمولاً يك سؤال مطرح است كه چرا جنگ پس از فتح خرمشهر باز هم ادامه يافت؟ يك سنت تاريخى وجود دارد كه همواره پس از خاتمه يك حادثه به دليل روشن بودن نتايج و عواقب آن سؤالاتى مطرح مىشود كه پاسخ به آنها در زمان وقوع حادثه مشكل است، اما پس از خاتمه آن، سؤالات آسان به ذهن رسوخ مىكنند. در مورد ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر نيز همين گونه است. در اين زمينه بايد اشاره كرد كه:
پس از خاتمه عمليات بيتالمقدس، جمهورى اسلامى ايران در برترى چشمگيرى از قدرت رزمى نسبت به عراق بود. آهنگ دور عملياتها، فاصله زمانى كوتاه بين آنها، مقياس وسيع عملياتها و موفقيتهاىحاصله از آنها نشان دهنده دورنماى روشن و درخشانى بود كه در آن پيشبينى مىشد ادامه جنگ به كسب پيروزىهاى بزرگترى خواهد انجاميد. بنابراين منطق سياسى و دانش نظامى حكم نمىكرد در شرايطى كه امكان كسب امتيازات موثرتر و پيروزىهاى وسيعترى در ادامه جنگ وجود دارد به حداقل امتيازات و نتايج بهدست آمده اكتفا نموده، همانگونه كه عاقلانه نبود در شرايطى كه امكان حفظ امتيازات و ارزشهاى بهدست آمده وجود داشت با اصرار در ادامه جنگ به از دست دادن آنها راضى شد. تصميم به ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر در دومين سال جنگ و پذيرش قطعنامه 598 در سال پايان جنگ منطبق با منطق فوق مىباشد.
اين شهر نمونه بيش از يك ماه مقاومت مظلومانه بزرگ مردانى است كه مفاهيم ايثار و جهاد و شهادت را به بالاترين درجه رسانده و با اتكال به خداوند بزرگ زير باران آتش تهاجم تانكهاى چندين لشكر عراق مردانه ايستادند و يكى از پس ديگرى به سوى معبود خود شتافتند و به مقتداى خود "حسين"(ع) پيوستند.
عمليات بيت المقدس و فتح خرمشهر به لحاظ نتايج چشمگير سياسى و نظامىاش و تاثيرات آن بر روند تحولات جنگ واوضاع بينالمللى و منطقهاى، در تاريخ جنگ تحميلى از اهميت و ارزش بسيار بالايى برخوردار است. با پيروزى رزمندگان اسلام در اين عمليات، بينش و قضاوت محافل بينالمللى نسبت به توانمنديهاى جمهورى اسلامى ايران در دفاع از تماميت ارضى خود تغيير مثبت نمود.
از ويژگيهاى عمليات بيت المقدس در مقايسه با ساير عملياتها، كثرت تعداد تلفات و مقدار خسارات وارده بر ارتش عراق است. در اين عمليات حدود نوزده هزار نفر از نيروهاى عراقى به اسارت درآمدند و بيش از شانزده هزار نفر كشته و مجروح گرديدند و حداقل دو لشكر پياده و زرهى عراق منهدم شدند و اين بخش از سرزمين ايران اسلامى به يارى خداوند منان وبا ايثار و از خودگذشتگى رزمندگان دلير ارتش، سپاه و بسيج مردمى و مساعدت تمامى نهادها واقشار مردم، از دشمن متجاوز باز پس گرفته شد.
خرمشهر مظهر مظلوميت و مقاومت تاريخ در آرزوى رزمندگان اسلام، كعبه دلها شد و بر در و ديوار نوشتند كه: " خونين شهر مىآييم " و ميثاق خون بستند كه بروند و رفتند.
در اين نوشتار مرورى گذرا بر دستاوردهاى عمليات بيت المقدس و فتح خرمشهر و همچنين دلايل ادامه جنگ خواهيم داشت.
يكى از بزرگترين حوادث تاريخ معاصر كشور و يكى از عظيمترين رخدادهاى تاريخ انقلاب اسلامى، دفاع مقدس هشت ساله ملت ايران است كه اين حادثه نماد و متبلور صفآرايى سازمان يافته و تهاجمى و قدرتهاى بزرگ استكبارى دوران جنگ سرد و قدرتهاى منطقهاى آن دوران عليه انقلاب اسلامى است. جنگ تحميلى استثنايىترين جنگ در عصر جهان دوقطبى بود، زيرا در آن دوران همه جنگهاىمنطقهاى به صورت نيابتى انجام مىگرفتند. به اين معنى كه جنگهاى منطقهِاى، مقياس كوچكى از رويارويى دو ابرقدرت بود كه به صورت كنترل شده در يك منطقه صورت مىگرفت و در چارچوب برخورد و تضاد منافع و استراتژىهاى دو ابرقدرت انجام مىشد.
در واقع جنگهاى منطقهاى دوران پس از جنگ جهانى دوم تا فروپاشى اتحاد شوروى، تماماً جلوهاى از رويارويى دو قدرت بزرگ آمريكا و شوروى بود كه توسط كشورهاى اقمارى آنان انجام مىشد، مثل جنگهاى دو كره، جنگ ويتنام، جنگهاى هند و پاكستان و... اما جنگ تحميلى جنگى بود كه در آن دو ابرقدرت در يك جبهه واحد و در يك طرف مخاصمه و به صورت همگرا عمل مىكردند. بنابراين دفاع مقدس، يكى از سختترين آزمونهاى ملت ايران است كه ميانگين مقاومت ملت ايران را در يك جنگ بزرگ كه ظاهر آن منطقهاى ولى واقعيت آن بينالمللى است، نشان مىدهد.
يكى از فرازهاى زيبا و دلنشين و نقاط عطف مهم و بلكه مهمترين نقطه عطف استراتژى جمهورى اسلامى در دفاعمقدس فتح خرمشهر يا عمليات بيتالمقدس است.
عمليات بيتالمقدس در واقع آخرين حلقه از استراتژى آزادسازى سرزمينهاى اشغالى كشور بود كه به تأمين تماميت ارضى كشور انجاميد و علاوه بر آن مهمترين منطقه استراتژيك جنگ را از اشغال دشمن آزاد ساخت و جمهورى اسلامى ايران را در موضعى كاملاً برتر قرار داد. طرح ريزى و آمادگى براى اجراى نبرد بيت المقدس بلافاصله بعد از عمليات فتح المبين آغاز و با سرعت وبدون وقفه ادامه يافت و يك ماه پس از آن به مرحله اجرا درآمد و اين فاصله زمانى كوتاه بين دو نبرد بزرگ با توجه به فواصل بين پايان يك عمليات و آغاز عمليات ديگر كه معمولا به منظور آمادگى مجدد نيروها و فراهم آوردن تداركات لازم امرى اجتناب ناپذير بود ضمن نشان دادن توانمندى جمهورى اسلامى ايران در سرعت آمادگى براى گشايش جبهه جديد در زمانى كوتاهتر از آنچه كه برآورد مىشد، به عنوان يكى از عوامل غافلگير كردن متجاوز به كار برده شد.
ويژگيهاى عمليات بيت المقدس
عمليات بيت المقدس از منحصر به فردترين عملياتهاى رزمى بود كه در تاريخ دفاع مقدس اين سرزمين ثبت گرديد. در مجموع عمليات بيت المقدس داراى ويژگيهايى است كه آن را از عملياتهاى پيش و پس از آن متمايز مىكند كه به اختصار اين ويژگيها عبارتند از:
1- كوتاه بودن زمان براى آمادگى: طرح ريزى اين عمليات بزرگ بلافاصله پس از عمليات غرورآفرين فتح المبين آغاز و در كمتر از يك ماه به اجرا درآمد.
2- وسعت منطقه نبرد: وسعت منطقه عمليات بيت المقدس شش هزار كيلومترمربع يعنى معادل10برابر وسعت عمليات فتح المبين بود.
3- مداومت زياد عمليات: عمليات بيت المقدس يكى از طولانىترين عملياتها در دوران دفاع مقدس بود كه 26 روز مداومت داشت.
4- اجراى عمليات عبور از رودخانه كه از پيچيدهترين و مشكلترين نوع عمليات رزمى چه از نظر طرح ريزى و چه از نظر اجرا و چه از نظر تدارك وسايل ويژه است. بويژه آن كه عمليات عبور در مقياسىوسيع (حدود 5 لشكر) و با وجود محدوديتهاى بسيار از نظر تجهيزات انجام گرفت.
5- حجم تلفات و خسارات وارده و نيز اسراى گرفته شده از دشمن بىسابقه بود.
عمليات بيت المقدس از نظر توان ارتش عراق، وسعت منطقه درگيرى و نيز موانع بسيار، چنان بزرگ و شگفت انگيز بود كه حضرت امام خمينى(ره) هشتم خرداد 1361 فرمودند: "فتح خرمشهر يك مسأله عادى نبود، اينكه 15 الى 20 هزار نفر به صف براى اسارت بيايند و تسليم شوند مسأله عادى نيست، بلكه مافوق طبيعت است."
دستاوردها و بازتابهاى فتح خرمشهر
فتح خرمشهر دستاوردهاى ارزشمندى براى انقلاب اسلامى بههمراه داشت و توانست موقعيت بينالمللى جمهورى اسلامى را بهشدت تقويت نمايد، بطورى كه حضرت آيت الله خامنهاى كه در آن زمان رياست جمهورى را برعهده داشت در اين باره مىفرمايند: "وقتى ملت ايران با قدرت، خرمشهر را از دشمن پس گرفت و هزاران نيروى رزمنده دشمن را اسير كرد، در واقع سرنوشت نهايى جنگ نوشته شد. همان روزها سران چند كشور براى وساطت به ايران آمده بودند. يكى از برجستگان سياسى معروف انقلابى دنيا - كه رهبر يكى از كشورهاى آفريقايى بود - به من گفت امروز مسأله ايران و جمهورى اسلامىدر دنيا به كلى با قبل از فتح خرمشهر متفاوت است؛ امروز همه به چشم فاتح و پيروز به شما نگاه مىكنند و حقيقت هم همين بود."
فتح خرمشهر همچنين به شدت خشم صدام را در آورده بود و او كه خود را "سردار قادسيه" و نجات بخش ملت عرب! معرفى مىكرد، اين بار سرافكنده و ذليل شده بود.
سرگرد "كامل جابر" از افسران ستاد سوم ارتش عراق در خاطراتش درباره وضعيت روحى صدام بعد از شكست در خرمشهر چنين توصيف مىكند:"پس از باز پسگيرى خرمشهر توسط ايرانىها، صدام فرماندهان سپاه سوم را در روز 27 مه 1982 براى اعطاى نشان شجاعت به كاخ رياست جمهورى در بغداد فراخواند. صدام پس از اعطاى نشان به فرماندهانى كه با دست خالى از جبهه خرمشهر بازگشته بودند، طى مراسمى در حضور خبرنگاران پس از پايان مراسم و بيرون كردن خبرنگاران خطاب به اين فرماندهان گفت:"من از مقاومت شما در "محمره" (خرمشهر) راضى نيستم. اعطاى اين مدالها به شما، صرفاً اقدامى براى تسكين افكار عمومى است. آرزو مىكردم در بندر محمره كشته مىشديد، ولى عقب نشينى نمىكرديد، آيا شما واقعاً لياقت دريافت نشان شجاعت را داريد؛ نه، اصلاً نداريد.
وجدان من آرام نمىگيرد، مگر وقتى كه سرهاى له شده شما را زير شنى تانكها ببينم."
در اين هنگام سرتيپ ستاد "ساجت الدليمى" لب باز كرد و گفت: "قربان، ببخشيد... " اما صدام در حالى كه از فرط خشم دندان روى دندان مىفشرد، نگاه تندى به او كرد و گفت: "ساكت باش بىشعور، ساكت باش ترسو، همه شماها ترسو هستيد، همه شماها مستحق اعدام هستيد، چرا عليه ايرانىها از سلاح شيميايى استفاده نكرديد."
يكى از افسران در پاسخ به او گفت:"قربان، در اين صورت گازهاى شيميايى به خاطر نزديكى خطوط ما و ايرانىها روى سربازان ما هم تأثير مىگذاشت." صدام بلافاصله جواب داد:"سربازان تو بميرند، مهم نيست. مهم اين بود كه محمره در دست ما باقى بماند.اى حقير... "
وقتى سرتيپ ستا"دنبيل الربيعى" خواست شروع به صحبت كند، صدام كفش خود را از پاى درآورد و به طرف صورت آن سرتيپ پرتاب كرد و با لحنى كه نفرت و تحقير از آن مىباريد، گفت:"من در مقابل خودم، حتى يك مرد در اينجا نمىبينم."
هنگام خروج از سالن كاخ، بعضى از فرماندهان گريه مىكردند. آخر در آن جلسه، صدام براى سومين بار به صورتشان تف انداخته بود."
صدام هيچ وقت حاضر به پذيرش شكست در خرمشهر نشد و احمقانه اعلام مىنمود كه با اختيار كامل منطقه را تخليه نموده است! دروغ مضحكى كه هر ناظر بيطرفى را به خنده وا مىداشت.
على اكبر ولايتى كه آن زمان وزير امور خارجه بود در اين باره مىنويسد: "عراق به صراحت شكست خود را اعتراف نكرد و حتى مدعى بود كه گوشمالى لازم را به انقلاب اسلامى ايران داده است و درنتيجه، چون ضرورتى احساس نمىكرد كه نيروهايش بيشتر در خرمشهر بمانند، آنها را با درگيرى به عقب كشيده است."
در اين بين واكنش رسانههاى غربى نيز قابل توجه بود؛ آنها كه در طول 8 سال دفاع مقدس از هرگونه حمايتى از رژيم بعثى دريغ نمىكردند در طول عمليات بيت المقدس با نوعى بايكوت خبرى فتوحات سپاه اسلام، تلاش مىكردند كه به نوعى شكست افتضاحآميز صدام را توجيه نمايند و حتى بعد از آزادسازى خرمشهر نيز تا 48 ساعت از اعلام آن دريغ مىورزيدند تا اينكه سرانجام مجبور شدند به اين شكست اعتراف نمايند.
بى.بى.سى در تحليلى ابراز داشت: "همانطور كه بدون شك اطلاع داريد ديروز بندر خرمشهر پس از 20 ماه دوباره به دست نيروهاى ايرانى افتاد. بدين ترتيب ايران هم رسما و هم اسما كاملا در جنگ پيروز شده است."
آسوشيتدپرس اعلام كرد: "خرمشهر از جايگاههاى بزرگ جنگ محسوب مىشود و بيرون راندن عراقىها به آن معناست كه عراقىها عملاً تمام مناطق استراتژيكى را كه در آغاز جنگ تصرف كرده بودند از دست دادهاند."
نيوزويك نوشت: "عراق مىخواست با هجوم به سرزمينهاى ايران شاهد سقوط جمهورى اسلامى باشد ولى اين آرزو با برترى نيروهاى ايرانى اتفاق نيفتاد."
خبرگزارى فرانسه گزارش داد: "اين موفقيتها، حاكى از آن است كه جمهورى اسلامى ايران موفق شده ارتش باقىمانده از رژيم گذشته را در نيروى منسجمى ادغام نمايد و اين چه از لحاظ شيوههاى جنگىمورد استفاده و چه از نظر عناصر خادم يك رژيم انقلابى بىسابقه است."
دستاوردهاى استراتژيك عمليات بيت المقدس
عمليات پيروزمندانه بيت المقدس كه منجر به آزادسازى خرمشهر پس از 575 روز گرديد، ضربه اساسى و تعيين كنندهاى بر پيكر دشمن وارد ساخت و تمامى معادلات، باورها و ذهنيتهايى را كه در مورد توانايى و قابليتهاى نظامى جمهورى اسلامى ايران وجود داشت، تغيير داد. بسيارى از كارشناسان نظامى و تحليلگران رسانههاى خارجى، در برابر "سرعت عمل" و "ويژگيهاى عملياتى" نيروهاى ايرانى به هنگام فتح خرمشهر، غافلگير، مبهوت و شگفت زده شدند.
راديو دولتى انگلستان كه در شامگاه نهم ارديبهشت 1361اعلام مىكرد: "چنانچه ايرانيان در صدد بازپس گرفتن خرمشهر برآيند، سختترين "گردو" را براى شكستن برگزيدهاند"، سرانجام ناچار شد سكوت خود را بشكند و طى گفتارى در روز پنجم خردادماه سال شصت و يك، يعنى دو روز پس از فتح خرمشهر توسط رزمندگان ايران اسلامى، حيرت زده اعلام كند: "از زمانى كه خبرنگاران غربى از نيروهاى عراقى در خرمشهر ديدن كرده و از روحيه خوب آنها گزارش داده اند، بيش از سه يا چهار روز نمىگذرد كه ناگهان همه شهر از دست عراقىها بيرون كشيده شد."
در ساعت ده و پنجاه و پنج دقيقه بامداد چهارشنبه، چهارم خرداد،1361خبرگزاريهاى بينالمللى، در گزارشهايى كه با عنوان "بسيار مهم" از بغداد به سراسر جهان مخابره كردند، براى نخستين بار ضمن استناد به بيانيه نظامى صادره از سوى حكام بغداد، اعلام داشتند كه عراق "تلويحاً" به شكست خود اعتراف كرده است. به نوشته وزير خارجه وقت جمهورى اسلامى ايران، خبرگزارى رسمى عراق آى. ان. ا طىيك اطلاعيه كوتاه ضمن آنكه از خرمشهر با عنوان "بندر خرمشهر" نام برد، اعلام كرد: "سخنگوى ارتش عراق اعلام كرده است بندر خرمشهر را ترك كرده و تا مرزهاى بينالمللى عقب نشينى كرده اند. خبرنگار عراق افزود كه عقب نشينى نيروهاى عراقى، از روز يكشنبه اول خرداد 1361آغاز شده بود."
همين اطلاعيه تلكس بينالمللى خبرگزارى عراق، عصر روز چهارم خرداد 1361 به صورت ديگرى از سوى راديو صوت الجماهير بغداد به اطلاع افكار عمومى عراق رسانده شد: "يك سخنگوى ارتش عراق اعلام كرده است كه نيروهاى پيروزمند قادسيه صدام پس از آنكه تمامى حملههاى قواى دشمن مجوس و نژادپرست فارس را در مناطق الخفاجيه (سوسنگرد) و الاحواز (اهواز) با اقتدار كامل دفع كردند...
صبح روز 24/5/1982، 3/3/1361 در يك جا به جايى تحسين برانگيز، عقب نشينى تاكتيكى (!) خود را از جبهه محمره (خرمشهر) با موفقيت كامل انجام دادهاند."
اين دعاوى درست در شرايطى از راديوى دولتى بغداد پخش مىشد كه خبرگزارى آمريكايى "يونايتدپرس" در ساعت بيست و چهار و بيست و دو دقيقه همان روز، در گزارش ارسالى خود از بيروت، سربازان عراقى را در حال فرار توصيف كرد و نوشت: "... سربازان در حال فرار عراق، سرگرم گريختن از خرمشهر و مناطق اشغالى هستند."
اهميت، ارزش و دستاوردهاى استراتژيك اين عمليات:
1- منطقه عمليات، منطقهاى بود كه دشمن به خاطر آن تهاجم خود را به جمهورى اسلامى آغاز كرده بود و در واقع كليد فتح استراتژيك عراق در جنگ و مركز ثقل و محور ادعاهاى رژيم عراق محسوب مىشد.
2- وسعت اين عمليات در مقايسه با تمام عملياتهاى دفاع مقدس بزرگتر بوده و بيشترين مساحت سرزمينهاى اشغالى در اين عمليات آزاد گرديد.
3 -بيشترين تعداد اسراى جنگى دشمن در اين منطقه به اسارت جمهورى اسلامى ايران درآمد.
4 -از نظر تاكتيكى يكى از عملياتهاى بزرگ عبور از رودخانه توأم با غافلگيرى در آن انجام شد.
5-با انجام عمليات بيتالمقدس دومين شهر عراق يعنى بصره در تيرس توپخانههاى جمهورى اسلامى قرار گرفت و استراتژيكترين منطقه عراق يعنى استان بصره در معرض مخاطره جدى قرار گرفت.
6- فاصله كم اولين مرحله از اين عمليات با عمليات بزرگ قبل از آن يعنى فتحالمبين نشان داد كه جمهورى اسلامى به نرخ رشد بالايى در قدرت نظامى آفندى رسيده و اين آهنگ بالا و دور تك سريع در چنين مقياسى علامت سؤال بزرگى را در مقابل بقاى رژيم عراق قرار داد.
7- اين عمليات يكى از نقاط اوج هماهنگى و وحدت و تلاش بين ارتش جمهورى اسلامى و سپاه پاسداران انقلاب اسلامى بود و در آن نيروهاى بسيج مردمى نقش محورى و كليدى را ايفا نمودند.
در پايان جا دارد كه از رشادتها و فداكاريها و خلاقيتهاى سپهبد شهيد صياد شيرازى كه فرماندهى نيروهاى ارتش جمهورى اسلامى ايران را در اين عملياتها به عهده داشت تجليل شود.
چرا جنگ پس از فتح خرمشهر ادامه يافت؟!
در مورد ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر معمولاً يك سؤال مطرح است كه چرا جنگ پس از فتح خرمشهر باز هم ادامه يافت؟ يك سنت تاريخى وجود دارد كه همواره پس از خاتمه يك حادثه به دليل روشن بودن نتايج و عواقب آن سؤالاتى مطرح مىشود كه پاسخ به آنها در زمان وقوع حادثه مشكل است، اما پس از خاتمه آن، سؤالات آسان به ذهن رسوخ مىكنند. در مورد ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر نيز همين گونه است. در اين زمينه بايد اشاره كرد كه:
پس از خاتمه عمليات بيتالمقدس، جمهورى اسلامى ايران در برترى چشمگيرى از قدرت رزمى نسبت به عراق بود. آهنگ دور عملياتها، فاصله زمانى كوتاه بين آنها، مقياس وسيع عملياتها و موفقيتهاىحاصله از آنها نشان دهنده دورنماى روشن و درخشانى بود كه در آن پيشبينى مىشد ادامه جنگ به كسب پيروزىهاى بزرگترى خواهد انجاميد. بنابراين منطق سياسى و دانش نظامى حكم نمىكرد در شرايطى كه امكان كسب امتيازات موثرتر و پيروزىهاى وسيعترى در ادامه جنگ وجود دارد به حداقل امتيازات و نتايج بهدست آمده اكتفا نموده، همانگونه كه عاقلانه نبود در شرايطى كه امكان حفظ امتيازات و ارزشهاى بهدست آمده وجود داشت با اصرار در ادامه جنگ به از دست دادن آنها راضى شد. تصميم به ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر در دومين سال جنگ و پذيرش قطعنامه 598 در سال پايان جنگ منطبق با منطق فوق مىباشد.
