نگاهی به قابلیت‌های لینوكس
«لینوس توروالدز» (Linus Torvalds) دانشجوى فنلاندى كه در ۲۵ آگوست ۱۹۹۱، فعلیت ساخت را آغاز كرد. او از همان ابتدا رویاى ایجاد یك سیستم عامل اپن سورس (Open Source) یا بازمتن باكارایى بالا، ضریب اطمینان فوق العاده و امنیت باور نكردنى را در سر مى پروراند. صحبت از بازمتن بودن «لینوكس» به میان آمد؛ كسانى كه تا اندازه اى با زبان هاىبرنامه نویسى آشنایى دارند مى دانند كه سیستم عامل هایى مانند ویندوز مایكروسافت كهخود را در دسترس همگان قرار نمى دهند و آنچه كه كاربران خریدارى مى كنند، تنهابرنامه قابل اجرایى است كه هیچ اطلاعاتى از جزئیات درونى كاركرد سیستم عامل را نمىتوان از آن فهمید. اما در مورد «لینوكس» وضع به گونه دیگرى است؛ به این صورت كهسورس یا متن «لینوكس» براى كلیه علاقه مندان و برنامه نویسان باز و قابل تغییر وبهینه سازى است .
«لینوس توروالدز» هسته «لینوكس» موسوم به كرنل را تحتامتیاز «جى پى ال» (GPL: GNU General Public License) منتشر كرد، طبق این امتیاز كهدر برابر امتیاز انحصارطلبانه «كپى رایت» (Copyright)، «كپى لفت» (Copyleft) نامیدهمى شود، كاربران و برنامه نویسان اجازه هرگونه دخل و تصرف در كد برنامه ها، استفادهمجدد از كل یا بخشى از برنامه ها در برنامه اى دیگر و فروش یا پخش مجدد برنامه هارا دارند؛ به شرط اینكه ماهیت بازمتن برنامه ها تحدید نشود و تمام حقوق «كپى لفت» به خریدار نیز منتقل شود.
به گفته «توروالدز» «فراهم كردن این امكان كه «لینوكس» آزادانه در اختیار علاقه مندان قرار گیرد، قطعاً درست ترین تصمیم زندگى امبوده است. همه دست به دست هم مى دهند تا «لینوكس» را كاراتر نمایند و هر یك نیز بهنوعى نتیجه كوشش خود را مى گیرند. این برگ برنده اى است كه «لینوكس» در برابر سیستمعامل هاى رقیب در دست دارد: شما به واسطه همكارى با این پروژه آزاد چون قطره اى بهدریاى پهناور «لینوكس» وارد مى شوید.»
«لینوس توروالدز» اولین هسته «لینوكس» را ایجاد كرد چرا كه مانند تمامى برنامه نویسان ابتداى دهه نود میلادى، او نیزفقدان یك سیستم عامل بازمتن را براى پیشرفت پروژه گنو (GNU) احساس مى كرد. پروژهگنو یك جنبش نرم افزارى بین المللى جهت «ایجاد یك سیستم شبیه یونیكس كاملاً آزاد» است كه «ریچارد استالمن» (استاد سابق دانشگاه MIT) در سال ۱۹۸۴ آن را پایه گذارىكرده بود. هدف «استالمن» از آغاز این پروژه تحت لواى بنیاد نرم افزارهاى آزاد (FSF: Free Software Foundation) ایجاد شرایطى بود كه در آن هیچ كس نیازى به پرداخت پولبراى خرید و استفاده از نرم افزار نداشته باشد. در حقیقت اگر این اتفاق نمى افتاداستفاده شایسته از كامپیوتر در انحصار عده قلیل متمولین قرار مى گرفت.
مسئله اى كه مطرح مى شد این بود كه آیا بازمتنبودن لینوكس و فقدان سازنده خاص براى آن باعث كندى پیشرفت آن نمى شود؟ روند قضایانشان داد كه این گونه نبود، چرا كه همان طور كه «لینوس توروالدز» نیز گفته است «اغلب برنامه نویسان خوب براى كسب مستقیم درآمد برنامه نمى نویسند، بلكه هدف آنهااز این كار رسیدن به لذت خلق كردن است، لذتى كه با دیدن حاصل كار آنها را فرا مىگیرد.» شاهد این ماجرا همكارى جمع دوستانه چهارصد هزار نفرى پروژه گنو براى توسعه «لینوكس» است در حالى كه جمع برنامه نویسان مایكروسافت از ده هزار نفر بیشتر نیست. البته بد نیست بدانید كه بخش قابل توجهى از انرژى برنامه نویسان پروژه گنو صرف خنثىسازى كارشكنى هاى تولیدكنندگان نرم افزار مى شود.
به عنوان نمونه شركتمایكروسافت از در اختیار قراردادن جزئیات شیوه پارتیشن بندى NTFS - یكى از روش هاىقرار دادن اطلاعات روى هارد دیسك _ به عموم خوددارى مى كند. در نتیجه برنامه نویسانپروژه لینوكس مجبور شدند این شیوه را به روش آزمون و خطا و مهندسى معكوس كشف كنند. به همین دلیل است كه اكنون كلیه بسته هاى نرم افزارى مجانى كه با پارتیشن NTFS كارمى كنند، فقط امكان خواندن از آن را براى كاربر فراهم مى نمایند و توانایى نوشتن رابا هشدار و به مسئولیت كاربر در اختیار او مى گذارند.
از طرفى دیگر عدمهمكارى تولیدكنندگان سخت افزار با برنامه نویسان پروژه «گنو / لینوكس» نیز باعث شدهاست كه همه بار تولید راه انداز سخت افزار بر دوش برنامه نویسان پروژه گنو بیفتد. اتفاقى كه افتاده یادآور جمله معروف گاندى است: «ابتدا تو را نادیده مى گیرند، سپسمسخره ات مى كنند و بعد با تو مى جنگند. ولى در نهایت پیروزى از آن توست.» و بهجرات مى توان گفت كه «لینوكس» تا یك قدمى پیروزى پیش آمده است، امروزه حدود ۷۰ درصداز كل اطلاعات اینترنت بر روى سرویس دهنده هاى تحت سیستم عامل «لینوكس» قرار دارد. شركت اوراكل، مطرح ترین تولیدكننده برنامه هاى ایجاد و مدیریت بانك هاى اطلاعاتىآخرین نسخه برنامه خود را فقط براى اجرا بر بستر «لینوكس» عرضه كردهاست .
این همه اطمینان به «لینوكس» براى چیست؟ براى آنكه جهان امروز بیش ازهر چیز جویاى امنیت است؛ امنیتى كه در «لینوكس» به واسطه دیواره آتش و لایه هاىامنیتى مختلف فراهم شده است. تقریباً هیچ ویروسى براى «لینوكس» شناخته نشده است وكرم هاى رایانه اى (برنامه هاى مخرب) نهایتاً توانایى از بین بردن محتویاتدایركتورى خانگى یك كاربر _ نه كل سیستم _ را دارند. این طور نیست كه «لینوكس» فاقدهرگونه اشكال امنیتى باشد. ولى بازمتن بودن آن باعث مى شود بسیارى از اشكالاتامنیتى، پیش از ایجاد خسارت و در مراحل توسعه و برنامه نویسى كشف و اصلاح شوند. درصورتى كه در سیستم عامل ویندوز براى مشخص شدن ضعف هاى امنیتى باید هزینه سنگین ناشىاز خسارت هاى آنها را بپردازیم.
از دیگر مزایاى «لینوكس» مى توان بهپایدارى بسیار بالا به دلیل طراحى درست هسته، عدم از كار افتادن كل سیستم به علتاشكال در یك قسمت از آن، سرعت بالاى سیستم عامل، توانایى اجراى همزمان چند وظیفه ازسوى چند كاربر، چندكاربرى بودن به معناى واقعى و قابلیت اجرا بر روى سخت افزارهاىمختلف را نام برد. سیستم عامل «لینوكس» حتى این امكان را دارد كه از آن بتوان بهصورت یك سیستم زنده و قابل حمل استفاده كرد؛ یعنى مى توان آن را بدون نیازى به نصبو از روى یك سى دى اجرا كرد؛ نام یكى از توزیع هاى این «لینوكس» زنده «ناپیكس» (Knopixx) است. نسخه اى فارسى از «ناپیكس» ساخته شده كه نام آن «شبدیكس» است .
• لینوكس در ایران
حدود دو سال است كه دولت جمهورى اسلامىایران پروژه اى را براى فارسى سازى «لینوكس» و نهایتاً تولید سیستم عامل ملى تدوینكرده است. تصویب این طرح به پیشنهاد «مركز فناورى اطلاعات و ارتباطات پیشرفته شریف» (AICTC) و با مدیریت این مركز انجام شد. این پروژه از پنج پروژه زیر تشكیل شدهاست:
۱ _ توسعه نرم افزارهاى منبع آزاد
۲ _ تدوین استراتژى استفاده از نرمافزارهاى منبع آزاد
۳ _ پروژه لینوكس فارسى
۴ _ توسعه كاربردهاى لینوكس
۵ _ تشكیل انجمن Open Source ایران
طبق برنامه زمان بندى شده نیمه سال ۲۰۰۶میلادى باید شاهد اتمام این پروژه باشیم!
• لینوكس: یكى از زیباتریندستاوردهاى بشرى
لینوكس در سایه همكارى و تبادلات علمى هزاران نفر در سرتاسرجهان ایجاد شده و توسعه یافته است. گستردگى این مشاركت به قدرى است كه سیستم عامللینوكس را «زیباترین دستاورد همكارى جمعى بشر» نامیده اند. فرهنگى كه بر جامعهلینوكس و بازمتن حاكم است فرهنگ یارى، اشتراك اطلاعات و تلاش براى بهبود هر چهبیشتر محصولات است. هر كس مى خواهد با این سیستم عامل كار كند، باید تمامى دیدگاهها و عقاید قبلى خود را درباره نرم افزار و سیستم عامل كنار بگذارد و با یك دیدگاهجدید وارد دنیاى لینوكس شود، چون «لینوكس» در جهانى با فرهنگ متفاوت زندگى مىكند
www.farsilinux.org
«لینوس توروالدز» (Linus Torvalds) دانشجوى فنلاندى كه در ۲۵ آگوست ۱۹۹۱، فعلیت ساخت را آغاز كرد. او از همان ابتدا رویاى ایجاد یك سیستم عامل اپن سورس (Open Source) یا بازمتن باكارایى بالا، ضریب اطمینان فوق العاده و امنیت باور نكردنى را در سر مى پروراند. صحبت از بازمتن بودن «لینوكس» به میان آمد؛ كسانى كه تا اندازه اى با زبان هاىبرنامه نویسى آشنایى دارند مى دانند كه سیستم عامل هایى مانند ویندوز مایكروسافت كهخود را در دسترس همگان قرار نمى دهند و آنچه كه كاربران خریدارى مى كنند، تنهابرنامه قابل اجرایى است كه هیچ اطلاعاتى از جزئیات درونى كاركرد سیستم عامل را نمىتوان از آن فهمید. اما در مورد «لینوكس» وضع به گونه دیگرى است؛ به این صورت كهسورس یا متن «لینوكس» براى كلیه علاقه مندان و برنامه نویسان باز و قابل تغییر وبهینه سازى است .
«لینوس توروالدز» هسته «لینوكس» موسوم به كرنل را تحتامتیاز «جى پى ال» (GPL: GNU General Public License) منتشر كرد، طبق این امتیاز كهدر برابر امتیاز انحصارطلبانه «كپى رایت» (Copyright)، «كپى لفت» (Copyleft) نامیدهمى شود، كاربران و برنامه نویسان اجازه هرگونه دخل و تصرف در كد برنامه ها، استفادهمجدد از كل یا بخشى از برنامه ها در برنامه اى دیگر و فروش یا پخش مجدد برنامه هارا دارند؛ به شرط اینكه ماهیت بازمتن برنامه ها تحدید نشود و تمام حقوق «كپى لفت» به خریدار نیز منتقل شود.
به گفته «توروالدز» «فراهم كردن این امكان كه «لینوكس» آزادانه در اختیار علاقه مندان قرار گیرد، قطعاً درست ترین تصمیم زندگى امبوده است. همه دست به دست هم مى دهند تا «لینوكس» را كاراتر نمایند و هر یك نیز بهنوعى نتیجه كوشش خود را مى گیرند. این برگ برنده اى است كه «لینوكس» در برابر سیستمعامل هاى رقیب در دست دارد: شما به واسطه همكارى با این پروژه آزاد چون قطره اى بهدریاى پهناور «لینوكس» وارد مى شوید.»
«لینوس توروالدز» اولین هسته «لینوكس» را ایجاد كرد چرا كه مانند تمامى برنامه نویسان ابتداى دهه نود میلادى، او نیزفقدان یك سیستم عامل بازمتن را براى پیشرفت پروژه گنو (GNU) احساس مى كرد. پروژهگنو یك جنبش نرم افزارى بین المللى جهت «ایجاد یك سیستم شبیه یونیكس كاملاً آزاد» است كه «ریچارد استالمن» (استاد سابق دانشگاه MIT) در سال ۱۹۸۴ آن را پایه گذارىكرده بود. هدف «استالمن» از آغاز این پروژه تحت لواى بنیاد نرم افزارهاى آزاد (FSF: Free Software Foundation) ایجاد شرایطى بود كه در آن هیچ كس نیازى به پرداخت پولبراى خرید و استفاده از نرم افزار نداشته باشد. در حقیقت اگر این اتفاق نمى افتاداستفاده شایسته از كامپیوتر در انحصار عده قلیل متمولین قرار مى گرفت.
مسئله اى كه مطرح مى شد این بود كه آیا بازمتنبودن لینوكس و فقدان سازنده خاص براى آن باعث كندى پیشرفت آن نمى شود؟ روند قضایانشان داد كه این گونه نبود، چرا كه همان طور كه «لینوس توروالدز» نیز گفته است «اغلب برنامه نویسان خوب براى كسب مستقیم درآمد برنامه نمى نویسند، بلكه هدف آنهااز این كار رسیدن به لذت خلق كردن است، لذتى كه با دیدن حاصل كار آنها را فرا مىگیرد.» شاهد این ماجرا همكارى جمع دوستانه چهارصد هزار نفرى پروژه گنو براى توسعه «لینوكس» است در حالى كه جمع برنامه نویسان مایكروسافت از ده هزار نفر بیشتر نیست. البته بد نیست بدانید كه بخش قابل توجهى از انرژى برنامه نویسان پروژه گنو صرف خنثىسازى كارشكنى هاى تولیدكنندگان نرم افزار مى شود.
به عنوان نمونه شركتمایكروسافت از در اختیار قراردادن جزئیات شیوه پارتیشن بندى NTFS - یكى از روش هاىقرار دادن اطلاعات روى هارد دیسك _ به عموم خوددارى مى كند. در نتیجه برنامه نویسانپروژه لینوكس مجبور شدند این شیوه را به روش آزمون و خطا و مهندسى معكوس كشف كنند. به همین دلیل است كه اكنون كلیه بسته هاى نرم افزارى مجانى كه با پارتیشن NTFS كارمى كنند، فقط امكان خواندن از آن را براى كاربر فراهم مى نمایند و توانایى نوشتن رابا هشدار و به مسئولیت كاربر در اختیار او مى گذارند.
از طرفى دیگر عدمهمكارى تولیدكنندگان سخت افزار با برنامه نویسان پروژه «گنو / لینوكس» نیز باعث شدهاست كه همه بار تولید راه انداز سخت افزار بر دوش برنامه نویسان پروژه گنو بیفتد. اتفاقى كه افتاده یادآور جمله معروف گاندى است: «ابتدا تو را نادیده مى گیرند، سپسمسخره ات مى كنند و بعد با تو مى جنگند. ولى در نهایت پیروزى از آن توست.» و بهجرات مى توان گفت كه «لینوكس» تا یك قدمى پیروزى پیش آمده است، امروزه حدود ۷۰ درصداز كل اطلاعات اینترنت بر روى سرویس دهنده هاى تحت سیستم عامل «لینوكس» قرار دارد. شركت اوراكل، مطرح ترین تولیدكننده برنامه هاى ایجاد و مدیریت بانك هاى اطلاعاتىآخرین نسخه برنامه خود را فقط براى اجرا بر بستر «لینوكس» عرضه كردهاست .
این همه اطمینان به «لینوكس» براى چیست؟ براى آنكه جهان امروز بیش ازهر چیز جویاى امنیت است؛ امنیتى كه در «لینوكس» به واسطه دیواره آتش و لایه هاىامنیتى مختلف فراهم شده است. تقریباً هیچ ویروسى براى «لینوكس» شناخته نشده است وكرم هاى رایانه اى (برنامه هاى مخرب) نهایتاً توانایى از بین بردن محتویاتدایركتورى خانگى یك كاربر _ نه كل سیستم _ را دارند. این طور نیست كه «لینوكس» فاقدهرگونه اشكال امنیتى باشد. ولى بازمتن بودن آن باعث مى شود بسیارى از اشكالاتامنیتى، پیش از ایجاد خسارت و در مراحل توسعه و برنامه نویسى كشف و اصلاح شوند. درصورتى كه در سیستم عامل ویندوز براى مشخص شدن ضعف هاى امنیتى باید هزینه سنگین ناشىاز خسارت هاى آنها را بپردازیم.
از دیگر مزایاى «لینوكس» مى توان بهپایدارى بسیار بالا به دلیل طراحى درست هسته، عدم از كار افتادن كل سیستم به علتاشكال در یك قسمت از آن، سرعت بالاى سیستم عامل، توانایى اجراى همزمان چند وظیفه ازسوى چند كاربر، چندكاربرى بودن به معناى واقعى و قابلیت اجرا بر روى سخت افزارهاىمختلف را نام برد. سیستم عامل «لینوكس» حتى این امكان را دارد كه از آن بتوان بهصورت یك سیستم زنده و قابل حمل استفاده كرد؛ یعنى مى توان آن را بدون نیازى به نصبو از روى یك سى دى اجرا كرد؛ نام یكى از توزیع هاى این «لینوكس» زنده «ناپیكس» (Knopixx) است. نسخه اى فارسى از «ناپیكس» ساخته شده كه نام آن «شبدیكس» است .
• لینوكس در ایران
حدود دو سال است كه دولت جمهورى اسلامىایران پروژه اى را براى فارسى سازى «لینوكس» و نهایتاً تولید سیستم عامل ملى تدوینكرده است. تصویب این طرح به پیشنهاد «مركز فناورى اطلاعات و ارتباطات پیشرفته شریف» (AICTC) و با مدیریت این مركز انجام شد. این پروژه از پنج پروژه زیر تشكیل شدهاست:
۱ _ توسعه نرم افزارهاى منبع آزاد
۲ _ تدوین استراتژى استفاده از نرمافزارهاى منبع آزاد
۳ _ پروژه لینوكس فارسى
۴ _ توسعه كاربردهاى لینوكس
۵ _ تشكیل انجمن Open Source ایران
طبق برنامه زمان بندى شده نیمه سال ۲۰۰۶میلادى باید شاهد اتمام این پروژه باشیم!
• لینوكس: یكى از زیباتریندستاوردهاى بشرى
لینوكس در سایه همكارى و تبادلات علمى هزاران نفر در سرتاسرجهان ایجاد شده و توسعه یافته است. گستردگى این مشاركت به قدرى است كه سیستم عامللینوكس را «زیباترین دستاورد همكارى جمعى بشر» نامیده اند. فرهنگى كه بر جامعهلینوكس و بازمتن حاكم است فرهنگ یارى، اشتراك اطلاعات و تلاش براى بهبود هر چهبیشتر محصولات است. هر كس مى خواهد با این سیستم عامل كار كند، باید تمامى دیدگاهها و عقاید قبلى خود را درباره نرم افزار و سیستم عامل كنار بگذارد و با یك دیدگاهجدید وارد دنیاى لینوكس شود، چون «لینوكس» در جهانى با فرهنگ متفاوت زندگى مىكند
www.farsilinux.org
