کرم های خاکی

[محمد بهبود]

در طبقه‌بندی جانوران که در آغاز قرن نوزدهم انجام گرفت، تمام جانورانی که دارای بدنی دراز و فاقد ضمائم واضح بودند به کرمها موسوم شدند. کرمها به یونانی Helmenthes و به لاتین Vermes نام دارند. این جانوران به علت داشتن یک انتهای قدامی یا سر که دارای اندامهای حسی است و به قصد برخورد و روبروشدن با محیط بطرف جلو حرکت می‌کند و یک انتهای خلفی یا دم ، با اسفنجها ، مرجانها و شانه‌داران اختلاف و تمایز دارند.

این جانوران می‌توانند روی سطح شکمی که رو به پایین و در برابر زمین واقع است گردش کنند و یا بی‌حرکت بمانند. کرمها تقارن دو جانبی دارند. عده‌ای از آنها زندگی آزاد داشته و محل زندگیشان متفاوت است و عده‌ای دیگر زندگی انگلی دارند و در بدن گیاهان ، جانوران و حتی انسان به سر می‌برند و اغلب مولد امراض خطرناکی برای آنها هستند.

کرمهای پهن

پست‌ترین کرمها ، کرمهای پهن یا پلات هلمنت‌ها می‌باشند که بدنهای نازک و نرم دارند. عده کمی از آنها آزادند و بیشتر آنها به حالت انگل هستند. این کرمها از 3 رده تورکیان ، بادکشداران ، و نواریان تشکیل شده‌اند.

رده تورکیان

رده تورکیان یا کرمهای پهن آزادانه اکثرا در آب شیرین یا شور و یا جاهای مرطوب به سر می‌برند. پلانارین‌ها جز این رده هستند، که در آبهای سرد و دایمی به کنده‌ها و تیرهای معلق در آب آویزانند و از نور فراری هستند. این کرمها هرمافرودیت هستند، یعنی هر دو دستگاه نر و ماده را دارا هستند. بدنشان فاقد کوتیکول است.

رده بادکشداران

رده بادکشداران یا کپلکها که انگلهای داخلی یا خارجی هستند، بدنشان از کوتیکول پوشیده شده است. فاقد قطعه یا بند هستند. این جانوران دارای بادکشها و قلابهایی برای چسبیدن به بدن میزبان هستند. دارای مرحله لاروی و بلوغ هستند و مرحله لاروی را معمولا در بدن یک نرم‌تن شکمپا به سر می‌برند. تعداد تخمهایی که تولید می‌کنند، فوق العاده زیاد است. فاسیولاهپاتیکا کرم معمولی کبد گوسفند) است که در مرحله بلوغ در مجاری صفراوی به سر می‌برد.

رده نواریان

رده نواریان یا کرمهای نواری انگلهای داخلی می‌باشند که در روده مهره‌داران به سر می‌برند. این جانوران ، بدنی پهن و نواری شکل دارند و بدن آنها از قطعات زیاد یا بندهای کوتاه زیاد تشکیل یافته است. از کوتیکول پوشیده شده‌اند. اینها دهان و لوله گوارش ندارند و مواد غذایی) از دیواره بدنشان جذب می‌گردد. قسمت جلوی بدن یا سر آنها اسکولکس نام دارد. کرمهای کدو نام دیگر نواریان می‌باشد.

کرمهای لوله‌ای شکل

بدن آنها بدون تقسیم است. دارای بدنی باریک و استوانه‌ای ، همراه با کوتیکول مقاوم و یک لوله هاضمه کامل و دایمی می‌باشند. این جانوران در میان جانوران پریاخته از حیث تعداد بعد از حشرات شاید مقام دوم را داشته باشند. جنسهای نر و ماده آنها معمولا از هم جدا می‌باشند و جنس نر کوچک تر از ماده است. نمونه بارز کرمهای لوله‌ای ، کرم آسکاریس می‌باشد.

کرم آسکاریس

کرم آسکاریس یا کرم روده انسان و خوک دارای بدن لوله‌ای و باریک است و در هر دو انتها نازک می‌شود. پوشش بدن از کوتیکول صاف و سخت و مدوری است که دارای خطوط کوچک می‌باشد. چهار خط طولی سفیدرنگ در طول بدن امتداد می‌یابد. دهانش دارای سه لب است. این کرم انگلی است که در روده میزبانش زندگی می‌کند. کرمهای نر و ماده نیز در داخل روده میزبان جفتگیری می‌کنند.

کرم حلقوی

بدن آنها مرکب از بسیاری قطعات حلقه‌ای شکل ، همانند و یا قطعه می‌باشد. داشتن قطعات مشابه ، معمولا هم در شکل خارجی و هم در ساختمان داخلی از قبیل عضلات ، اعصاب و اندامهای گردش خون ، وازنش و تولید مثل نمایان است. کرمهای حلقوی شامل رده کم تاران ، رده پرتاران و رده زالوها می‌باشد.

رده کم تاران

کرم خاکی مثالی از این رده است. بدن این کرم استوانه‌ای دراز و بطور واضح در دو انتها نازک و باریک است. سر مشخص و متمایزی در حیوان وجود ندارد. بدن یک کرم بالغ به 80 تا 100 قطعه حلقه‌ای شکل تقسیم شده است. دهان کرم در حلقه اول است. روی حلقه‌های 31 تا 37 برآمدگی غده‌ای واضحی به نام کمربند تناسلی دیده می‌شود. در هر حلقه به جز اولی و آخری چهار جفت تار مو مانند کوچک (ابریشم) وجود دارد. تارها در موقعی که کرم در سوراخش قرار دارد و یا روی زمین حرکت می‌کند، مانند گیره یا میخ عمل می‌نماید.

رده پرتاران

رده پرتاران ، حلقویانی هستند که در طول سواحل فراوان هستند. دارای سر متمایز بوده و در هر حلقه یک جفت پانمای جانبی وجود دارد. جنسهای نر و ماده معمولا از هم مجزا هستند. نرئیس یا کرم صدفی نمونه این رده است. این کرم هنگام روز زیر سنگها یا در یک سوراخ موقتی در حالی که فقط سرش بیرون است، مخفی می‌شود. شب از پناهگاه بیرون آمده روی شن می‌خزد و به اطراف شنا می‌کند. در ناحیه سر 4 جفت شاخک پیش دهانی در پشت دارد. اینها اندامهای حسی جانورند. در یک طرف هر حلقه بدنی یک پانمای پهن وجود دارد. دارای دستگاه گردش خون هستند. پلاسمای خون قرمز و حاوی هموگلوبین محلول و گلبولهای بی‌رنگ است.

رده زالوها

زالوها کرمهای آبزی و یا گاهی خاکزی دارای عادات شکاری یا انگلی هستند و در آنها بادکشهای بزرگ انتهایی به منظور حرکت و چسبیدن وجود دارد. بدن زالو در حال بی‌حرکتی دراز یا تخم مرغی شکل است و اساسا از 34 حلقه که بوسیله عقده‌های عصبی مشخص است، تشکیل می‌شود. بدن از کوتیکول پوشیده شده است. دستگاه عضلانی زالو کامل و پر کار و قوی است. زالو هرمافرودیت است.

زالوها جانوران لاشه‌خوار ، شکاری یا انگلی بوده و گروهی دارای عادت خونخواری هستند. این نوع زالوی خونخوار توسط بادکش به میزبان چسبیده ، پوست آن را سوراخ و یک آنزیم ضد انعقاد به نام هیدرودین آزاد می‌کند و از (ون میزبان استفاده می‌کند. در یک وهله غذایی یک زالو می‌تواند چندین برابر وزن خود خون بخورد. قسمت بیشتر آب خون دفع می‌شود ولی قسمت غلیظ و متراکم چنین غذای کاملی به صورت مایع غلیظی باقی می‌ماند و به آهستگی ظرف چندین ماه گوارش می‌یابد.

 

[محمد بهبود]

كرم خاكي

كرم خاكي

مقدمه

در طبقه بندی جانوران که در آغار قرن 19 قرن انجام گرفت، تمام جانورانی که دارای بدنی دراز و فاقد ضمایم واضح بودند به کرمها موسوم شدند. این جانوران به علت داشتن یک انتهای قدامی یا سر که دارای اندامهای حسی است و به قصد برخورد و روبرو شدن با محیط به طرف جلو حرکت می‌کنند و یک انتهای خلفی یا دم ، با اسفنجها و مرجانها و شانه‌داران اختلاف و تمایز دارند. رده کمتاران ، رده‌ای از کرمها هستند که به صورت حلقوی هستند که در هر حلقه چندین تار دارند. کرمهای خاکی نمونه ای از این رده است. از کرمهای خاکی بزرگ لومبریکوس ترستریس نمونه جالبی است که ممکن است به درازای 30 سانتیمتر و به قطر 9 میلیمتر رشد کند.

مشخصات خارجی

بدن این کرم ، استوانه‌ای دراز و بطور واضح در دو انتها نازک و باریک است. سطح شکمی آن پهن و رنگ پریده‌تر از سطح پشتی است و سطح پشتی تیره است. سر مشخص و متمایزی در حیوان وجود ندارد. بدن یک کرم بالغ به 80 تا 100 قطعه حلقه‌ای شکل که بوسیله شیارهای عرض مجزا است، تقسیم شده است. دهان کرم در حلقه اول است و بوسیله یک قطعه گوشتی به نام پیش دهان آویزان می‌باشد. مخرج آن بیضی شکل و بطور عمودی در حلقه آخر قرار دارد. روی حلقه‌های 31 تا 37 برآمدگی غده‌ای واضحی به نام کمربند تناسلی دیده می‌شود. کمربند تناسلی ماده سازنده پیله را که محتوی تخم است ترشح می‌کند.
تارهای کرم خاکی

در هر حلقه به جز اولی و آخری ، 4 جفت تار موی مانند کوچک وجود دارد که در سطح شکمی و جانبی مختصر برجستگی پیدا کرده است. هر تار عبارت است از یک میله کیتینی نوک تیزی است که در یک کیسه اپیدرمی مخصوص واقع در درون دیواره بدن جای گرفته است. تار می‌تواند بوسیله عضلات منقبض کننده در هر جهت حرکت کرده، امتداد یابد و یا عقب کشیده شود و تارها در موقعی که کرم در سوراخش قرار دارد و یا روی زمین حرکت می‌کند مانند گیره یا میخ عمل می‌نماید.
دیواره بدن

قسمت خارجی کرم از یک کوتیکول شفاف و نازک پوشیده شده است.کوتیکول دارای خطوط عرضی نازکی است که یک منظره قوس و قزحی مختصری ایجاد می‌کند. در کوتیکول سوراخهایی در روی بسیاری از سلولهای حسی اپیدرم موجود است. اپیدرم روی یک غشای قاعده‌ای قراردارد و زیر غشای قاعده‌ای لایه نازکی از عضلات حلقوی و لایه ضخیم‌تری از عضلات طولی وجود دارد. سطح داخلی دیواره بدن از صفاق مستور است. شکل جانور در نتیجه خاصیت کشش دیواره بدن روی اندامها و مایعات درونی حفظ می‌شود.

دستگاه گوارش

این دستگاه از قسمتهای زیر تشکیل می‌شود:

• دهان که دنباله آن حفره دهانی است. (در حلقه‌های 3 - 1)
• حلق (در حلقه‌های 5 - 4) با غده‌های مخصوص چرب و نرم کردن و الیاف عضلانی در دیواره‌های خارجی آن.
• مری باریک و مستقیم (در حلقه‌های 14 - 6) که بوسیله سه جفت غده‌های آهکی از پهلو اتصال دارد.
• یک چینه‌دان بزرگ با دیواره نازک که در حقیقت یک پیشخانه برای ذخیره می‌باشد.
• سنگدان (در حلقه‌های 18 - 17) با دیواره‌های عضلانی ضخیم و محکم که در داخل از کوتیکول مفروش است.
• روده که تا مخرج امتداد دارد.

دستگاه گردش خون

خون در تمام قسمتهای بدن کرم جاری است و یک سیستم رگهای خونی بسته با مویرگها وجود دارد. پنج رگ اصلی ممتد در طول بدن و پنج جفت قلب در حلقه‌های 11 - 7 دیده می‌شود. از حلقه 12 به طرف عقب ، هر حلقه دارای رگهای بند بند زوج است که رگهای طولی را به اندامهای گوناگون مربوط می‌سازد.
دستگاه تنفس

دستگاه تنفسی منظم در این کرمها موجود نیست. خون جاری اکسیژن را در مویرگهای نزدیک کوتیکول مرطوب در دیواره بدن ، دریافت کرده و CO2 پس می‌دهد. اکسیژن با هموگلوبین در پلاسما ترکیب شده به بافتهای مختلف حمل می‌شود.
دستگاه عصبی

در بالای حلق (حلقه 3) یک جفت گانگلیونهای مغزی با مغز وجود دارد. دو رابط از پیرامون حلق به گانگلیونهای زیر مری دو قطعه‌ای کشیده می‌شود، به نام حلقه دور مری و از گانگلیونهای زیر مری طناب عصبی شکمی در طول کف حفره عمومی بدن تا حلقه مخرجی امتداد می‌یابد. چندین عصب نیز به پیش دهان و ناحیه دهانی متصل می‌گردد. طناب عصبی شکمی در هر حلقه دارای یک عقده بزرگ است و 3 جفت عصب جانبی از آن خارج می‌شود. طناب و عقده‌ها به صورت ساختمانهای جفت بوجود می‌آید، رشته اعصاب جانبی به عضلات ، سلولهای اپیدرمی ، نفریدیها ، کیسه‌های تار و سایر اندامها عصب می‌دهد.

دستگاه تولید مثل

کرم خاکی تک جنسی است و در هر کرم اندامهای جنسی نر و ماده در قسمت شکمی جای دارد. کرمهای خاکی در بیشتر سال ، تولید مثل می‌کنند، ولی حداکثر فعالیت تکثیری آنها در هوای گرم و مرطوب است. جفتگیری در شب صورت گرفته. دو کرم خود را از سوراخ بیرون کشیده، سطح شکمی قدامی‌شان را نزدیک هم می‌آورند، بطوری که انتهای قدامی‌شان در دو جفت مخالف هم قرار دارد. در هر کرم یک جفت شیار اسپرمی تشکیل می‌شود که در طول آنها توده‌های اسپرم به منظور دخول در جایگاه اسپرمی دیگری عبور می‌کند. پس از این عمل ، کرمها از هم جدا می‌شوند. بنابراین عمل لقاح دو جانبه و متقابل است.
رابطه کرم خاکی با انسان

کرمهای خاکی به عنوان طعمه در ماهیگیری مصرف عملی دارند. اثرات طویل‌المدت کرمهای خاکی در طبیعت جنبه‌های عملی مشخصی دارد. از آنجا که خاک را سوراخ می‌کنند اثرات قابل توجهی در حاصلخیزی خاک دارند.