khodaparasti
عضو جدید
درود بر همه،
به تازگی کتابی با عنوان "ایران، مهد نخستین های جهان" نوشته ی خانم "پروا نمیرانیان" دیدم که توسط انتشارات راز نهان در سال 1390 به چاپ رسیده است. در بخشی از این کتاب به نقش ایرانیان در پیشرفت متالورژی پرداخته شده که عینا برایتان نقل می کنم:
" آثار باستاني و مطالعه آثار ادبي ايران نشان مي دهد كه ايرانيان باستان از علوم و فنون متالورژي آگاهي داشته و در پیشرفت آن نقش به سزایی داشته اند. در زیر به چند مورد اشاره می گردد.
کشف مس و گداختن فلزات
ایرانیان اولین افرادی بودند که مس را کشف کردند و فلزات را ذوب دادند (در شهر سیلک در اطراف کاشان کنونی)
كارگاه های فلزگری در تپه معمورین
چندین سال پیش از تپه ناشناخته ای به نام معمورین -كه اكنون در فرودگاه بین المللی امام قرار گرفته- كارگاه های فلزگری، قالب های خاص تولید محصولات فلزی، شمش های تهیه شده از قالب های ورز داده شده از نوعی گیاه مخصوص و حجم عظیمی كنستانتره (فلز تغلیظ شده) به اندازه نخود و كوره های استوانه ای با سوراخ های متعدد در بدنه آن، به دست آمد كه به گفته سرپرست گروه كاوش این تپه تاریخی، بررسی آنها از غنای صنعت فلزگری و مركز صدور محصولات به سایر نقاط ایران از جمله اریسمان نطنز در سه هزار سال پیش از میلاد خبر می دهد.( محوطه باستانی اریسمان یکی از بزرگترین مراکز صنعتی - فلزکاری باستانی کشور است که تاکنون در کاوش های باستان شناسی شناسایی شده است. محوطه باستانی اریسمان که به شهر صنعتی مشهور است در استان اصفهان و در ۱۰ کیلومتری نطنز واقع شده است. این محوطه باستانی که از هزاره چهارم پیش از میلاد آثاری ارزشمند را در خود جای داده از غنی ترین محوطه های باستانی کشور و دنیا است به گونه ای که در تمامی ۴۰ هکتار مساحت آن آثاری از سرباره های ذوب فلزات دیده می شود). افزون بر قالب های یافت شده از تپه معمورین، قطعات شكسته شمش هایی یافت شد كه در قالب های مخصوصی ساخته می شدند تا در صورت لزوم ذوب شده و با استفاده از قالب های دیگر، تبدیل به ابزار مورد نیاز شوند.
وجود قالب های تولید شمش در تپه معمورین كه از نوعی گیاه ورزدان تهیه می شده نیز بسیار قابل تامل است زیرا پس از مرحله ذوب فلز در كورههای استوانه ای آنها را در قالبهای یك شكل و یك اندازه ای قرار می دادند تا در صورت لزوم از آنها استفاده كنند بدین صورت كه فلز سرد شده به صورت شمش را بار دیگر ذوب كرده و شكل بدهند.
این تخصص و مهارت بالا در دوره عصر آهن تنها از نخبگان و شمار خاصی از مردم بر می آمده است به طوری كه این افراد اسرار كار خویش را به سختی بیان كرده و در این حیطه تنها شمار خاصی را برمی گزیدند. به همین لحاظ بود كه آن زمان این صنعت ارزش خاصی نزد مردم داشته است.
کوره های ذوب فلز در اسپیدژ
اسپیدژ در ۲۵ كیلومتری شهرستان زابل قرار گرفته است. این محوطه بیش از سه هزار سال قدمت دارد و متشكل از دو قبرستان پیش از تاریخ است.
چندی پیش در جریان بررسی های کارشناسان استان سیستان و بلوچستان در محوطه «اسپیدژ»، دو کوره ذوب فلز در کنار تمامی ابزار و وسایل مخصوص به حرفه فلز کاری در اطراف این دو کوره کشف شد. ساکنان اسپیدژ با استفاده از این ابزار صناعت فلزکاری خود را رونق بخشیده و محصولات خود را به سایر نقاط نیز صادر می کردند. در کنار این کوره های ذوب فلز، سنگ های مس نیز دیده شده اند، که نشان می دهد، سنگ مس از نقاط دیگر به اسپیدژ آورده و کالای خاصی از آن ساخته می شده است. همچنین در نزدیکی این کوره ها دستگاه جوش کوره و ظرف مخصوص سرد کردن فلزهای ذوب شده، خنجر، تبر و دیگر ابزارهای مفرغی و مسی به دست آمده است.
باستان شناسان در بررسی ها به اشیای مفرغی برخورد کردند که طول و عرض آنها فقط ۳ سانتی متر بود و پیکره های حیوانی را نشان می دادند. این پیکره های بسیار کوچک، نشان می دهد که ابزار ساکنان اسپیدژ بسیار دقیق و ظریف بوده و آنان هنر مسگری و مفرغکاری را به خوبی می دانستند.
ادامه بررسی ها در محوطه سه هزار ساله اسپیدژ، باستان شناسان را به قبری هدایت كرد كه هنرمندی فلزكار با تمام وسایل كار خود در آن خفته بود. این ابزار عبارت بودند از: درفش ها، سنبله هایی كه نقش چكش را داشتند با سرهای گرد و تخت، یك ملاقه مفرغی و سنگ چاقو تیزكن، همچنین ظروف آب برای منجمد كردن مس و مفرغ. این ابزار ها نشان می دهد كه در اسپیدژ هنر فلزكاری در بهترین شكل خود ارایه می شده و مردم این منطقه با این علم آشنایی كامل داشته اند. اشیای داخل این قبر تایید دیگری بر این ادعا است كه سه هزار سال پیش در اسپیدژ، هنر فلزكاری در اوج پیشرفت خود به سایر نقاط عرضه می شده است.
در كنار این اشیا، پیكره مفرغی یك سگ دیده شده است كه تنها یك سانتی متر طول دارد. وجود این پیكره مفرغی نیز بار دیگر تایید می کند كه ابزار فلزكاری در بیش از سه هزار سال پیش بسیار دقیق و ظریف بوده و می توان با آنها ظروف و پیكره هایی بسیار ظریف و كوچك ساخت و شواهد نشان می دهد كه این هنر و اشیای ساخته شده به سایر نقاط كشور و تمدن های باستانی دیگر عرضه می شده است.
محوطه های فلزكاری و معادن باستانی شمال جیرفت
۸۰ محوطه فلزكاری و ۱۵ معدن باستانی در شمال جیرفت و در كوه های لاله زار و هزار که در آنها فلزات مس، آهن و سرب استخراج می شده است، به عنوان یكی از مناطق مهم صنعتی و فلزكاری در ایران باستان شناسایی شده است. محوطه های باستانی جیرفت در استان كرمان جای گرفته اند.
کارگاه ذوب مس در دشت قزوین
در حفريات تپه «قبرستان» در هشت كيلومتري شمال روستاي سگزآباد در دشت قزوين، دو كارگاه ذوب مس همراه با چندين نوع قالب باز، چند نمونه كوره مس و مقدار زيادي سنگ اكسيد مس به دست آمده است.
ساكنان تپه قبرستان در تمامي طول دوره دوم ( همزمان با لايه هاي چهارم و پنجم از دوران سوم سيلك) در خانه هاي يك، دو و يا سه اتاقي مي زيستند. در ميان خانه ها چند كارگاه سفالگري و فلزكاري نيز شناسايي شد. اما بزرگترين اثر معماري ساختماني وسيعي است با ديوارهاي ضخيم ويك حياط مركزي و 9 اتاق كه به احتمال زياد نشان دهنده نوعي حكومت و يا نظام اداري در اواسط هزاره پنجم ق.م. در فلات مركزي ايران است.
کشف كوره های استخراج و استحصال فلزات در یزد
کشف دو كوره استخراج و استحصال فلز معروف به چاله های شدادی در شهرستان صدوق از یافته های باستان شناسان در یزد است. آنان احتمال می دهند این دو کوره به هزاره نخست پیش از میلاد متعلق باشند. چاله های شدادی محل استخراج و ذوب فلزاتی چون مس و روی بوده و در استان یزد تعداد بسیار زیادی از این چاله ها وجود داشته است.
کوره ذوب فلز قلی درویش
اولین نشانه های كوره ذوب فلز مردمان عصر آهن در ایران، در محوطه تاریخی قلی درویش به دست آمد. محوطه تاریخی قلی درویش به عنوان تنها محل استقرار كشف شده از مردم عصر آهن (۱۸۰۰ تا ۵۵۰ پیش از میلاد) از اهمیت ویژه ای برخوردار است. تا پیش از این تنها اطلاعات به دست آمده از این مردم تنها منوط به گورهای تاریخی ای بوده است كه غالبا در فلات مركزی ایران كشف شده اند و كاوش در قلی درویش باعث شد كه این امكان برای باستان شناسان فراهم شود تا روی محوطه های استقراری مردم عصر آهن شامل معماری، صنعتگری و شرایط زیست اجتماعی آنها بررسی شود.
دومین فصل كاوش در محوطه قلی درویش منجر به كشف بقایای یك كوره ذوب فلز شد كه به گفته باستان شناسان این اولین كوره ذوب فلز كشف شده در ایران است كه از مردم عصر آهن به دست آمده است. كوره ها دارای آتشدان، مقادیری سرباره فلزات (ضایعات به جای مانده فلز در كوره)، مجرای دم، دریچه آتشخور، توپی تنظیم حرارت، درپوش كوره و دیگر اجزای یك كوره فلزگری بوده است. درون آتشدان مقادیری سرباره فلزات، همراه با سنگ فلز (آهن و مس) در اطراف كوره دیده شد. همچنین در این فصل بخشی از یك قالب سنگی مخصوص ساخت سر پیكان های برنزی به روش ریخته گری فلز مذاب و قطعاتی از بوته های سفالی ذوب فلز به دست آمد كه مدارك موجود در رابطه با صنعت فلزكاری و تكنولوژی ذوب فلز مس و آهن را در فرهنگ استقراری عصر آهن قلی درویش كامل نمود كه در نوع خود بی نظیر و منحصر به فرد است.
فلزات به کار رفته در تخت جمشید
با بررسی و كاوش های مختلفی كه در تخت جمشید و محوطه های باستانی اطراف آن صورت گرفته است، كارشناسان توانسته اند وسایل فلزی مختلفی را شناسایی كنند. یافتههای باستان شناسی فلزات در تخت جمشید نشان می دهد كه ساكنان و صنعتگران این منطقه در ۲۵۰۰ سال پیش در مهندسی مواد فلزی از جایگاه بسیار والایی برخوردار بوده اند كه شناسایی مهندسی و تفكری كه در این مهندسی نهفته است از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
به تازگی کتابی با عنوان "ایران، مهد نخستین های جهان" نوشته ی خانم "پروا نمیرانیان" دیدم که توسط انتشارات راز نهان در سال 1390 به چاپ رسیده است. در بخشی از این کتاب به نقش ایرانیان در پیشرفت متالورژی پرداخته شده که عینا برایتان نقل می کنم:
" آثار باستاني و مطالعه آثار ادبي ايران نشان مي دهد كه ايرانيان باستان از علوم و فنون متالورژي آگاهي داشته و در پیشرفت آن نقش به سزایی داشته اند. در زیر به چند مورد اشاره می گردد.
کشف مس و گداختن فلزات
ایرانیان اولین افرادی بودند که مس را کشف کردند و فلزات را ذوب دادند (در شهر سیلک در اطراف کاشان کنونی)
كارگاه های فلزگری در تپه معمورین
چندین سال پیش از تپه ناشناخته ای به نام معمورین -كه اكنون در فرودگاه بین المللی امام قرار گرفته- كارگاه های فلزگری، قالب های خاص تولید محصولات فلزی، شمش های تهیه شده از قالب های ورز داده شده از نوعی گیاه مخصوص و حجم عظیمی كنستانتره (فلز تغلیظ شده) به اندازه نخود و كوره های استوانه ای با سوراخ های متعدد در بدنه آن، به دست آمد كه به گفته سرپرست گروه كاوش این تپه تاریخی، بررسی آنها از غنای صنعت فلزگری و مركز صدور محصولات به سایر نقاط ایران از جمله اریسمان نطنز در سه هزار سال پیش از میلاد خبر می دهد.( محوطه باستانی اریسمان یکی از بزرگترین مراکز صنعتی - فلزکاری باستانی کشور است که تاکنون در کاوش های باستان شناسی شناسایی شده است. محوطه باستانی اریسمان که به شهر صنعتی مشهور است در استان اصفهان و در ۱۰ کیلومتری نطنز واقع شده است. این محوطه باستانی که از هزاره چهارم پیش از میلاد آثاری ارزشمند را در خود جای داده از غنی ترین محوطه های باستانی کشور و دنیا است به گونه ای که در تمامی ۴۰ هکتار مساحت آن آثاری از سرباره های ذوب فلزات دیده می شود). افزون بر قالب های یافت شده از تپه معمورین، قطعات شكسته شمش هایی یافت شد كه در قالب های مخصوصی ساخته می شدند تا در صورت لزوم ذوب شده و با استفاده از قالب های دیگر، تبدیل به ابزار مورد نیاز شوند.
وجود قالب های تولید شمش در تپه معمورین كه از نوعی گیاه ورزدان تهیه می شده نیز بسیار قابل تامل است زیرا پس از مرحله ذوب فلز در كورههای استوانه ای آنها را در قالبهای یك شكل و یك اندازه ای قرار می دادند تا در صورت لزوم از آنها استفاده كنند بدین صورت كه فلز سرد شده به صورت شمش را بار دیگر ذوب كرده و شكل بدهند.
این تخصص و مهارت بالا در دوره عصر آهن تنها از نخبگان و شمار خاصی از مردم بر می آمده است به طوری كه این افراد اسرار كار خویش را به سختی بیان كرده و در این حیطه تنها شمار خاصی را برمی گزیدند. به همین لحاظ بود كه آن زمان این صنعت ارزش خاصی نزد مردم داشته است.
کوره های ذوب فلز در اسپیدژ
اسپیدژ در ۲۵ كیلومتری شهرستان زابل قرار گرفته است. این محوطه بیش از سه هزار سال قدمت دارد و متشكل از دو قبرستان پیش از تاریخ است.
چندی پیش در جریان بررسی های کارشناسان استان سیستان و بلوچستان در محوطه «اسپیدژ»، دو کوره ذوب فلز در کنار تمامی ابزار و وسایل مخصوص به حرفه فلز کاری در اطراف این دو کوره کشف شد. ساکنان اسپیدژ با استفاده از این ابزار صناعت فلزکاری خود را رونق بخشیده و محصولات خود را به سایر نقاط نیز صادر می کردند. در کنار این کوره های ذوب فلز، سنگ های مس نیز دیده شده اند، که نشان می دهد، سنگ مس از نقاط دیگر به اسپیدژ آورده و کالای خاصی از آن ساخته می شده است. همچنین در نزدیکی این کوره ها دستگاه جوش کوره و ظرف مخصوص سرد کردن فلزهای ذوب شده، خنجر، تبر و دیگر ابزارهای مفرغی و مسی به دست آمده است.
باستان شناسان در بررسی ها به اشیای مفرغی برخورد کردند که طول و عرض آنها فقط ۳ سانتی متر بود و پیکره های حیوانی را نشان می دادند. این پیکره های بسیار کوچک، نشان می دهد که ابزار ساکنان اسپیدژ بسیار دقیق و ظریف بوده و آنان هنر مسگری و مفرغکاری را به خوبی می دانستند.
ادامه بررسی ها در محوطه سه هزار ساله اسپیدژ، باستان شناسان را به قبری هدایت كرد كه هنرمندی فلزكار با تمام وسایل كار خود در آن خفته بود. این ابزار عبارت بودند از: درفش ها، سنبله هایی كه نقش چكش را داشتند با سرهای گرد و تخت، یك ملاقه مفرغی و سنگ چاقو تیزكن، همچنین ظروف آب برای منجمد كردن مس و مفرغ. این ابزار ها نشان می دهد كه در اسپیدژ هنر فلزكاری در بهترین شكل خود ارایه می شده و مردم این منطقه با این علم آشنایی كامل داشته اند. اشیای داخل این قبر تایید دیگری بر این ادعا است كه سه هزار سال پیش در اسپیدژ، هنر فلزكاری در اوج پیشرفت خود به سایر نقاط عرضه می شده است.
در كنار این اشیا، پیكره مفرغی یك سگ دیده شده است كه تنها یك سانتی متر طول دارد. وجود این پیكره مفرغی نیز بار دیگر تایید می کند كه ابزار فلزكاری در بیش از سه هزار سال پیش بسیار دقیق و ظریف بوده و می توان با آنها ظروف و پیكره هایی بسیار ظریف و كوچك ساخت و شواهد نشان می دهد كه این هنر و اشیای ساخته شده به سایر نقاط كشور و تمدن های باستانی دیگر عرضه می شده است.
محوطه های فلزكاری و معادن باستانی شمال جیرفت
۸۰ محوطه فلزكاری و ۱۵ معدن باستانی در شمال جیرفت و در كوه های لاله زار و هزار که در آنها فلزات مس، آهن و سرب استخراج می شده است، به عنوان یكی از مناطق مهم صنعتی و فلزكاری در ایران باستان شناسایی شده است. محوطه های باستانی جیرفت در استان كرمان جای گرفته اند.
کارگاه ذوب مس در دشت قزوین
در حفريات تپه «قبرستان» در هشت كيلومتري شمال روستاي سگزآباد در دشت قزوين، دو كارگاه ذوب مس همراه با چندين نوع قالب باز، چند نمونه كوره مس و مقدار زيادي سنگ اكسيد مس به دست آمده است.
ساكنان تپه قبرستان در تمامي طول دوره دوم ( همزمان با لايه هاي چهارم و پنجم از دوران سوم سيلك) در خانه هاي يك، دو و يا سه اتاقي مي زيستند. در ميان خانه ها چند كارگاه سفالگري و فلزكاري نيز شناسايي شد. اما بزرگترين اثر معماري ساختماني وسيعي است با ديوارهاي ضخيم ويك حياط مركزي و 9 اتاق كه به احتمال زياد نشان دهنده نوعي حكومت و يا نظام اداري در اواسط هزاره پنجم ق.م. در فلات مركزي ايران است.
کشف كوره های استخراج و استحصال فلزات در یزد
کشف دو كوره استخراج و استحصال فلز معروف به چاله های شدادی در شهرستان صدوق از یافته های باستان شناسان در یزد است. آنان احتمال می دهند این دو کوره به هزاره نخست پیش از میلاد متعلق باشند. چاله های شدادی محل استخراج و ذوب فلزاتی چون مس و روی بوده و در استان یزد تعداد بسیار زیادی از این چاله ها وجود داشته است.
کوره ذوب فلز قلی درویش
اولین نشانه های كوره ذوب فلز مردمان عصر آهن در ایران، در محوطه تاریخی قلی درویش به دست آمد. محوطه تاریخی قلی درویش به عنوان تنها محل استقرار كشف شده از مردم عصر آهن (۱۸۰۰ تا ۵۵۰ پیش از میلاد) از اهمیت ویژه ای برخوردار است. تا پیش از این تنها اطلاعات به دست آمده از این مردم تنها منوط به گورهای تاریخی ای بوده است كه غالبا در فلات مركزی ایران كشف شده اند و كاوش در قلی درویش باعث شد كه این امكان برای باستان شناسان فراهم شود تا روی محوطه های استقراری مردم عصر آهن شامل معماری، صنعتگری و شرایط زیست اجتماعی آنها بررسی شود.
دومین فصل كاوش در محوطه قلی درویش منجر به كشف بقایای یك كوره ذوب فلز شد كه به گفته باستان شناسان این اولین كوره ذوب فلز كشف شده در ایران است كه از مردم عصر آهن به دست آمده است. كوره ها دارای آتشدان، مقادیری سرباره فلزات (ضایعات به جای مانده فلز در كوره)، مجرای دم، دریچه آتشخور، توپی تنظیم حرارت، درپوش كوره و دیگر اجزای یك كوره فلزگری بوده است. درون آتشدان مقادیری سرباره فلزات، همراه با سنگ فلز (آهن و مس) در اطراف كوره دیده شد. همچنین در این فصل بخشی از یك قالب سنگی مخصوص ساخت سر پیكان های برنزی به روش ریخته گری فلز مذاب و قطعاتی از بوته های سفالی ذوب فلز به دست آمد كه مدارك موجود در رابطه با صنعت فلزكاری و تكنولوژی ذوب فلز مس و آهن را در فرهنگ استقراری عصر آهن قلی درویش كامل نمود كه در نوع خود بی نظیر و منحصر به فرد است.
فلزات به کار رفته در تخت جمشید
با بررسی و كاوش های مختلفی كه در تخت جمشید و محوطه های باستانی اطراف آن صورت گرفته است، كارشناسان توانسته اند وسایل فلزی مختلفی را شناسایی كنند. یافتههای باستان شناسی فلزات در تخت جمشید نشان می دهد كه ساكنان و صنعتگران این منطقه در ۲۵۰۰ سال پیش در مهندسی مواد فلزی از جایگاه بسیار والایی برخوردار بوده اند كه شناسایی مهندسی و تفكری كه در این مهندسی نهفته است از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
