مقاله 115 : شيشه

[zeinab68]

- مقدمه

دانشمندان چندين پاسخ به اين سوال كه شيشه چيست؟داده‌اند.يكي ازمتداولترين پاسخها اين‌است كه:شيشه محصولي معدني ازفرايند ذوب است،كه وقتي سردمي‌شود بدون تبلور حالت صُلب وجامد را پيدا مي‌كند،يا اينكه مايع فوق تبريد منجمد شده شيشه ناميده مي‌شود.

عملاشيشه به صورت مايع بي‌اندازه گرانرو(مقاوم دربرابرجاري شدن)عمل مي‌كند كه دراثر نيروهاي خارجي در دماهاي معمول به صورت بسياركند وآهسته تغييرشكل مي‌دهد.چشم غيرمسلح نمي‌تواندتغيير شكل راتشخيص دهد ولي روشهاي علمي جهت محاسبه واندازه گيري تغيير شكل وجود دارد.

تعريف ذيل دقيق تراست شيشه شامل كليه موادي است كه به لحاظ ساختارشبيه مايع است ولي در دماي محيط معمول(اتاق) دربرابر نيروي اعمالي با تغيير شكل الاستيك واكنش مي‌دهد وازاينرو بايستي به عنوان ماده‌اي جامد درنظر گرفته شود. درمفهومي محدودتر،اصطلاح شيشه بيانگر تمامي تركيبات معدني‌است كه داراي اين كيفيت‌ اساسي باشد.درعين حال،مرز مشخصي درمقايسه باپلاستيك‌ها كشيده مي‌شود.پلاستيك‌ها طبيعت موادآلي رادارند وهيچگاه نبايستي آنها را به عنوان شيشه برشمرد هرچندآنها شفاف باشند.

وقتي شيشه را به عنوان يك ماده درنظرمي‌گيريم،شيشه اصطلاح كلي براي تعداد نامحدودي ازمواد با تركيبات متفاوت درحالت شيشه‌اي است. مواد شيشه‌اي به صورت طبيعي نيزمي‌توانند يافت شوند. براي مثال،آبسيدين،كه غالبا"در مناطق آتشفشاني يافت مي‌شود.داراي تركيب قابل مقايسه باشيشه ساخت بشراست.آبسيدين متشكل از ماسه سيليسي وتركيبات سديم وكلسيم‌است ودر دوران باستان به شكل چاقو،نوك پيكان وديگر ابزارآلات جنگي پرداخت شده‌است.شيشه طبيعي به شكل آبسيدين درابتدا توسط مردم مديترانه شرقي مورد استفاده قرارگرفت.اين ماده دراين منطقه به عنوان شيئي جهت داد وستد تقاضاي بالايي داشت.قوم Aztec (يكي ازاقوام قديمي قاره آمريكا) با آبسيدين آشنا بودند ونشانهاي مذهبي واقلام خانگي ازآن مي‌ساختند.

هنگام برخورد شهاب‌هاي آسماني به سطح زمين وهمچنين اصابت صاعقه به ماسه سيليسي،تركيبات شيشه‌اي ايجاد مي‌شود.

موادشيميايي گوناگوني داراي قابليت تشكيل يك ساختارشيشه‌اي هستند.مهمترين مواد دربين مواد معدني اكسيدهاي سيليسيم،بُر،ژرمانيسم،فسفر وآرسينيك هستند.وقتي پس ازذوب سريعا" سردشوند،بدون تبلور(كريستاليزاسيون) منجمد ميشوند وشيشه راتشكيل مي‌دهند.

اين تركيبات شيشه ساز وقتي با فلزي ديگرمخلوط شوند رفتار را ازخود نشان مي‌دهند.البته ميزان اختلاط بايستي در حدود تركيبي معين باشد. افزودن چنين تركيبات دگرگون سازي، روابط پيوندي وگروه بندي ساختاري را تغيير ميد‌هد ومنجر به تغييراتي درمشخصه‌هاي فيزيكي وشيميايي شيشه‌ها مي‌شود.حالت شيشه‌اي تنها به اكسيدها هم محدود نمي‌شود،بلكه حالت شيشه‌اي وقتي تركيبات مختلف گوگرد وسلينيم سريعا" سردشوند،به وجود مي‌آيد.تحت شرايط بسيار خاصي، شيشه را مي‌توان از حالت شيشه‌اي درآورد(مانند گليسرين در90oc ).

تا قرن هجدهم،شيشه انحصارا" ازماسه سيليسي – كربنات سديم- كربنات پتاسيم وآهك ساخته مي‌شد. اكسيدهاي فلزي رنگي(رنگي كننده) نيزكاها" افزوده مي‌شدند.امروزه حدود 60% از90 عنصري كه به صورت طبيعي يافت مي‌شوند ازهيدروژن گرفته تا اورانيم درساخت شيشه به كار مي‌روند.حتي برخي از انواع شيشه وجود دارد(براي مثال شيشه‌هاي اپتيكي) كه تقريبا" به 20 ماده مختلف جهت ساخت نياز دارند.امكانات براي كاربردهاي شيشه درعلم وتكنولوژي از اينرو بي اندازه گسترده‌است.

 

[zeinab68]

2- شيشه در گستره جهان



شيشه باكيفيت معمول آن درسرتاسر دنيا توليد مي‌شود.مهمترين مواد اوليه مصرفي وسوختهاي لازم جهت حرارت دهي تقريبا" درهمه جا در دسترس است وتكنولوژي لازم را مي‌توان به آساني كسب كرد. به سختي مي‌توان كشوري را يافت كه شيشه توليد نكند.ايجاد تجهيزات ساخت براي ظروف شيشه‌اي جهت غذا،نوشيدني‌ها واستفاده خانگي معمولا" نشانه شروع صنعتي شدن دركشورهاي توسعه يافته بوده‌است.

بدين ترتيب ملل بيشتر وبيشتري درتاريخچه شيشه شريك مي‌شوند كه همين روند را تاهزاران سال پيش مي‌توان رديابي نمود.هيچ نشانه‌اي ازاينكه اين روند به زودي تغييركند ديده‌ نمي‌شود،چرا كه مواد اوليه لازم براي ساخت شيشه فراوان‌است.درواقع شيشه مي‌تواند جايگزين هرماده‌اي كه كمياب گردد،بشود.


3- طبقه بندي كلي انواع شيشه



تعداد زياد انواع شيشه را مي‌توان به چندين طريق طبقه بندي نمود،براي مثال تركيب شيميايي،كاربرد محصولات شيشه‌اي يا نحوه فرآوري وساخت اماگسترده ترين طبقه بندي كه مورد استفاده قرارگرفته است طبقه بر اساس تركيب شيميايي است كه منجربه تشكيل سه گروه اصلي مي‌شود:شيشه سودا- شيشه سربي- وشيشه بوروسيليكات. شيشه‌ها دراين سه دسته حداقل 95% كل انواع شيشه را شامل مي‌شوند.5% درصد باقي‌مانده شيشه‌هاي خاص هستند كه قسمت اعظم آنها درمقاديربسياركم توليد مي‌شوند.هزاران نوع شيشه خاص توسعه يافته است وبسياري ازآنها كاربردهاي خاصي دارند.

به غيراز استثناءهاي بسياركم،اغلب شيشه‌ها،برپايه سيليكات‌ها هستند يعني‌جزءاصلي آنها دي اكسيدسيليسيم (سيليس) مي‌باشد.

 

[zeinab68]

1-3 شيشه‌هاي سودا-آهكي

تاكنون حاضر،بيشترين تعداد شيشه‌هاي توليد شده به صورت صنعتي متعلق به گروهي از انواع شيشه با تركيب بسيار مشابه مي‌باشد،كه بصورت كلي شيشه‌هاي سودا- آهكي ناميده مي‌شوند.همانگونه كه ازنام آن برمي‌آيد،سودا (اكسيد سديم) وآهك بعداز جزء اصلي كه سيليس باشد نقش اصلي را ايفاء مي‌كنند.

يك شيشه سودا-آهكي متشكل از75% -71 وزني سيليس،16% -12 اكسيد سديم،15% -10 آهك ودرصد كمي ازمواد ديگر جهت بخشيدن ويژگي‌هاي خاص ازقبيل رنگ‌ دهنده‌ها مي‌باشد. گاهي اوقات منيزيم جايگزين قسمتي ازكلسيم موجود درسنگ آهك مي‌شود يا پتاسيم جايگزين سديم مي‌گردد. با اين حال،اين شيشه‌ها مشابهند وبه عنوان شيشه‌هاي سودا-آهكي طبقه بندي مي‌شوند.

شيشه‌هاي سودا- آهكي عمدتا" براي بطريها،ظروف غذا شيشه‌هاي نوشابه وشيشه پنجره بكارمي‌روند.




2-3 شيشه‌هاي سربي

اگراكسيد سرب جايگزين قسمت اعظم آهك مواداوليه شود،نتيجه يك نوع شيشه معروف به عنوان كريستال سربي خواهدبود. چنين شيشه‌اي متشكل از65% - 54 سيليس 38% - 18 اكسيدسرب، 15%- 13 اكسيد سديم يا پتاسيم وديگراكسيدهاي مختلف خواهدبود. شيشه‌هاي با اكسيد سرب (كمتراز18% Pbo ) شيشه كريستال ناميده مي‌شوند.مقادير متفاوتي ازاكسيدهاي باريم- روي وپتاسيم را مي‌توان به تركيب اضافه نمود تا به صورت جزئي جايگزين اكسيد سرب شوند.

شيشه‌هاي حاوي اكسيد سرب ضريب شكست بالايي دارند وخصوصا" براي تزئين توسط تراش مناسب هستند. وزن مخصوص آنها نسبت به شيشه سودا-آهكي بالاتراست.درزندگي روزانه ما معمولا" آنها را به عنوان شيشه‌هاي نوشيدني ،گلدانها،ظرف‌ها،زيرسيگاريها واقلام تزئيني ديگر مي بينيم.


3-3 شيشه‌هاي بورو سيليكات

شيشه‌هاي سيليكاتي حاوي اكسيد بُر سومين گروه،شيشه بوروسيليكاتي،را تشكيل مي‌دهند.اين شيشه‌ها درصدبالاتري ازسيليس 80% -70 نسبت به دو گروه قبلي دارند.موازنه تركيب به صورت ذيل‌است:13% - 7 اكسيدبُر،8% - 4 اكسيد سديم واكسيد پتاسيم و7%- 2 اكسيدآلومينيم.

شيشه‌هاي داراي چنين تركيبي مقاومت بالايي دربرابر خوردگي شيميايي وتغييرات دمايي نشان ميدهند.به همين دليل آنها را درتجهيزات فرايندي صنايع شيشميايي،درلابراتورها،به عنوان آمپول وظرف قرص (ويال) درصنايع دارويي وبه عنوان حبابهاي لامپهاي پرمصرف (توان بالا)استفاده مي‌شوند.همچنين شيشه‌هاي بوروسيليكات درمنازل،به عنوان ظروف پخت وپز وديگر اقلام مقاوم دربرابر حرارت به كارمي‌روند.

خانواده شيشه‌هاي بروسيليكاتي بي‌اندازه گسترده است بسته به اينكه چگونه تركيبات بُر درداخل مذاب شيشه با ديگر تشكيل دهنده‌هاي فلزي برهم واكنش دارند.به همين دليل اكثرشيشه‌هاي بوروسيليكاتي به عنوان شيشه‌هاي خاص طبقه بندي مي‌شوند.


4-3 شيشه‌هاي خاص

شيشه‌هاي مورد استفاده جهت منظورهاي فني وعلمي خاص يك گروه مختلط را تشكيل مي‌هند.تركيبات آنها تا حدزيادي متفاوت‌است ومشتمل برعناصر شيميايي متعددي هستند.اين گروه شامل شيشه‌هاي اپتيكي شيشه براي تكنولوژي برق والكترونيك وشيشه سراميكها هستند.

 

[zeinab68]

4- مواد اوليه براي ساخت شيشه


1-4 سيليس

سيليس مهمترين ماده اوليه براي ساخت شيشه‌است.تقريبا" نيمي از سطح جامد زمين متشكل ازدي اكسيد سيليسيم است.كه جزء اصلي ماسه‌ها است بااين حال ماسه يا سنگ‌هاي سيليسي داراي خلوص لازم جهت استفاده براي توليد شيشه نيستند،چراكه آنها داراي مقادير زيادي از اكسيدهاي رنگ دهنده،بالاخص اكسيدآهن هستند.ماسه‌هاي حاوي مقاديركمي چون 0.1% اكسيدآهن براي استفاده درمحصولاتي مانند شيشه تخت غيرمفيد مي‌باشندچراكه رنگ مايل به سبزي به شيشه مي‌دهند.منابع طبيعي براي سليس داراي 0.03% -0.01 اكسيد آهن جهت توليد شيشه‌هاي فني خاص بسياركمياب هستند.

اكسيدآهن شكل بسيارجدي‌تري درسنگ كوارتز لازم براي ذوب شيشه اپتيكي است مقداراكسيدآهن بايستي كمتراز0.001% باشد كه درواقع بسيارپايين است. مقدار ديگراكسيدهاي رنگ دهنده ازقبيل كروم،مس،نيكل وديگرناخالصي‌هاي نامطلوب دركوارتزاپتيكي بايستي اساسا"كمترازاين باشد.تنها معادن معدودي درسرتاسر سطح زمين مي‌توانند جوابگوي اين نيازمنديها باشند.براي برآورده كردن اين تقاضا‌هاي دشوار وسخت ماده خرد شده و درمعرض خلوص سازي شيميايي اضافه‌اي قرارمي‌گيرند وبا استفاده از اسيدهاي مناسب در دماهاي بالا فرآوري انجام مي‌شود.اندازه دانه سيليس مصرفي به صورت ايده‌ال بايستي بين 0.1 و 0.4mm باشد.


2-4كربنات سديم

به منظور كاهش دماي ذوب سيليس( oc1700)لازم است اكسيد به آن اضافه شود.اكسيد سديم ازكربنات سديم حاصل مي‌شود.درطي ذوب اكسيد سديم بخشي ازشيشه مي‌شود دي اكسيد كربن آزادمي‌شود واز دودكش كوره خارج مي‌شود.


3-4 سولفات سديم

سولفات سديم (كه درقرن هفتم توسط پزشك وشيميست يونان رودلف گلابر براي مصرف دارويي كشف شد) مي‌توانددرشكل بي‌آب با كك پودرشده مخلوط شود و به مواداوليه اضافه شود. اين ماده جهت كمك به تكميل فرايند ذوب وحباب زدايي ازمذاب به كارمي‌رود.







4-4 كربنات پتاسيم

كربنات پتاسيم يك پودر سفيدرنگ دانه‌اي است كه امروزه به صورت تجاري از سولفات پتاسيم توليدمي‌شود.

كربنات پتاسيم به اكسيدپتاسيم تجزيه مي‌شود كه درشيشه مي‌ماند ودي اكسيد كربن از طريق دودكش دراتمسفرآزاد مي‌شود.

 

[zeinab68]

5- پايداركننده‌ها جهت افزايش مقاومت شيميايي،استحكام وسختي.



تعدادي ازاكسيدهاي فلزات چندظرفيتي هستند كه مي‌توان آنها را به مذاب شيشه اضافه كرد تا خواص فيزيكي وشيميايي كه جهت كاربرد حائزاهميت است حاصل شود برخي ازمواد مي‌توانند شبكه ساختاري را تقويت كنند كه منجر به مقاومت شيميايي بهبود يافته وخواص مكانيكي بهترمي‌گردند.اين ارتباط ،اكسيدهاي كلسيم منيزيم،آلومينيم و روي همچنين تري اكسيدبُر نقش مهمي را ايفاءمي‌كنند.جايگزين Na2O وK2O معمولا" شيشه رابه لحاظ شيميايي مقاوم ترمي‌سازد.


1-5 آهك

كربنات كلسيم به صورت طبيعي به عنوان سنگ آهك يا گچ يافت مي‌شود. دردماي حدود 1000oc دي اكسيد كربن آزاد ازآهك مي‌شود تنها اكسيد كلسيم مي‌ماند و واردساختار شيشه مي‌شود.آهك به مواداوليه اضافه مي‌شود تا سختي ومقاومت شيميايي شيشه بهبود يابد.درشيشه تخت بخشي ازآهك توسط اكسيد منيزيم جايگزين مي‌گردد كه به صورت تركيبي باآهك درماده اوليه دولميت تشكيل مي‌گردد.اين ماده سبب كاهش ذوب نيز مي‌شود.


2-5 اكسيد آلومينيم

اكسيد آلومينيم معمولا"به مواداوليه به شكل فلدسپار‌هاي قليا كه دربسياري ازنقاط دنيا فراوان است اضافه مي‌شود.آلومينيم سه ظرفيتي گروه بنديهاي – AlO4 را درشيشه تشكيل مي‌دهد كه با وارد شدن يك يون قليا خودشان را درشبكه چهار وجهي‌هاي SiO4 جاي مي‌هند وبدين ترتيب فواصل را پرمي‌كنند.اين مطلب به مقاومت شيميايي بهبود يافته و ويسكوزيته افزايش يافته‌اي درمحدوده‌هاي دماي پائين تر منجرمي‌گردد.


3-5 اكسيدهاي سرب

اكسيدهاي PbO (سرب زرد) وPb3O4 (سرب قرمز) جهت وارد كردن سرب به شيشه به كارمي‌روند افزودن كم و متوسط PbO در داخل شيشه منجر به افزايش مقاومت شيميايي مي‌گردد. مقدارسرب بالا دماي ذوب را كاهش داده وبه سختي كمتري منجر مي‌گردد درحاليكه ضريب شكست شيشه افزايش مي‌يابد. واين مطلب جهت درخشندگي مهم است.



4-5 اكسيد باريم

اكسيدباريم كه ازكربنات باريم حاصل مي‌شود عمدتا" درشيشه اپتيكي وشيشه كريستال به جاي آهك يا سرب قرمز استفاده مي‌شود شيشه حاوي باريم كاملا" به سنگيني كريستال سربي نيستند ولي درخشندگي مشابهي به علت ضريب شكست پالايش به دست مي‌آورد.


5-5 تركيبات بُر

تري اكسيدبُر وياايندريد اسيد بوريك مي‌باشد ودرشيشه‌هاي خاص حائز اهميت است به صورت طبيعي درمناطق بسياركمي يافت مي‌شود. بوراتهاي سديم وكليسم بهصورت غالب ورايج تري يافت مي‌شوند.


6-5 مواد اوليه

مخلوط تك تك مواد اوليه كه درمقادير معين با يكديگر تركيب مي‌شوند تا نوع شيشه مورد نظر راتشكيل دهندشارژ ( بار ) شيشه ناميده مي‌شوند. وقتي شارژ شيشه دقيقا" تعيين شد،مخلوط سازي شده و براي ذوب به كوره شارژ شوند مواداوليه ناميده مي‌گردد.

 

[zeinab68]

6- فرايند ذوب



فرايند ذوب به چندين مرحله تقسيم مي‌شود كه نظارت وكنترل دقيقي را طلب مي‌كنند.اين نكته براي تمامي انواع كوره ذوب از كوره‌هاي پاتيلي سنتي گرفته تا جديدترين كوره‌هاي مخزني قابل توجه وصحيح مي‌باشد.

1-6 ذوب ابتدايي

به خاط ضريب هدايت حرارتي ضعيف مواداوليه،گسترش دما درمواداوليه جديد چنان آهسته است كه زمان براي انجام فرايندهاي فيزيكي وشيميايي مختلف و واكنشهاي بين اجزاء مختلف مواداوليه وجود دارد.برخي ازمواد اوليه تحت تاثير حرارت تجزيه مي‌شوند،گازهاي حبس شده در مواد اوليه آزاد مي‌شوند ورطوبت موجود درمواداوليه تبخيرمي‌گردد. مواد اوليه به آهستگي در دماي بين 1000 تا 1200oc ذوب مي‌شوند.نخست ماسه سيليسي تحت تاثيرعوامل كمكي ذوب واكنش مي‌هد وتركيبات با نقطه ذوب پائين تشكيل مي‌هد درهمين زمان،مقادير زيادي از گازهاي ناشي ازتجزيه هيدراتها،كربناتها،نيتراتها وسولفاتها آزاد مي‌شود و ايجاد دي اكسيد كربن ،نيتروژن،اكسيژن و دي اكسيد گوگرد مي‌كند.براي مثال يك ليترازبچ شيشه سودا-لايم حدود 1440 ليتردردماي 1000oc آزاد مي‌كند كه 70% آن دي اكسيد كربن است .درواقع فرايند ذوب شيشه بسيارپيچيده تراست.مذاب شيشه شفاف مي‌شود و مرحله ذوب كامل مي‌شود دماي ذوب معمول اكثركوره‌ها 1400oc به بالا مي‌باشد وامروزه به منظور توليدبيشتر ازيك كوره اين دما به 1600oc رسيده‌است دركوره‌هاي مخزني معمولا"مواد اوليه به صورت پيوسته به وسيله تغذيه كننده‌هاي پيوسته مواداوليه به كوره اضافه مي‌شود.


2-6 همگون سازي وتصفيفه

وقتي مواداوليه دارد ذوب مي‌شود فرايند طولاني همگون سازي شروع مي‌شود.همگون سازي مشتمل بر انحلال كامل وتوزيع يكنواخت تمامي اجزا است (خصوصا" جهت حذف خطوط ناهمگوني لازم است) همچنين فرايند تصفيه تمامي حبابها را ازمذاب حذف مي‌كند به منظور كسب همگون ترين وعاري ازحباب اختلاط كامل وگاز زدايي از شيشه ضروري‌است.

عوامل تصيفه كننده شيميايي غالبا" جهت انجام اين مهم به كار مي‌روند مبتني براين واقعيت كه تركيب افزوده شده گاز آزاد مي‌كند سولفات سديم اثرمشابهي دارد بدين جهت كه در دماي حدود1200oc دي اكسيدگوگرد واكسيژن آزاد مي‌كند اين ماده ترجيحا" به عنوان عامل تصفيه براي توليد انبوه شيشه به كار مي‌رود چون كمترين قيمت را دارد.حبابهاي اكسيژن ديگرگازها وحبابهاي حل شده را جذب مي‌كنند،بدين وسيله بزرگتر مي‌شود وازاينرو مي‌تواند سريعتربالا بيايد سرعت خروج حباب به بزرگي آن وسختي شيشه ارتباط دارد هرچه حباب بزرگتر وسختي كمترباشد سرعت خروج حباب بيشتراست.

تصفيه مي‌تواند به وسيله فرايند حباب زايي تسهيل وتثبيت شود بخارآب اكسيژن نيتروژن يا هوااز طريق سوراخهايي دركف كوره مخزني نزديك به داغترين نقطه كوره(جهنم كوره) وارد مذاب مي‌شوند اين امربه كنترل خطوط جريان مذاب درداخل كوره منجرمي‌شود ودريك امتداد قرارگرفتن حباب زاها گويي ديواره‌اي ازحباب دربرابر مذاب ايجاد مي‌كند.ازاينرو حبابزايي به همگون سازي بهتر نيزمنجر مي‌شود وازطرفي با كنترل خطوط جريان مذاب،توان ذوب وكيفيت شيشه رابهبود مي‌بخشد.

دربرخي ازكوره‌ها ازهمزن جهت همگون سازي استفاده مي‌شود.مثلا" درشيشه‌هاي اپتيكي كه درجه بالايي ازهمگوني ضروري حبابهاي ريزكه نتوانند از مذاب خارج شوند در دماهاي پائين‌تر انحلال مي‌يابند اين قانون عمومي‌است كه گازها درمايعات سرد بيشتر حل مي‌شوند به عبارتي ديگر با كاهش دماي مايعات قابليت انحلال گازها زياد مي‌شود ازاينرو دردماهاي تصفيه حبابهاي ريز نامرئي مي‌شوند وابعاد آنها آنقدركوچك مي‌شود كه ديگر چشم غيرمسلح قابل ديد نيست اگربا ميكروسكوپ الكتروني با بزرگنمايي بالا به شيشه نگاه كنيم حبابهاي بيشتري را مي‌بينيم اين حبابها درساختارشيشه مانند ساچمه‌هايي دربلبرينگ عمل مي‌كنند وبي اندازه درشكل پذيري شيشه مفيدند.

 

[zeinab68]

7- آماده سازي



مرحله آماده سازي دردماهاي پائين‌ترپس ازذوب وتصفيه انجام مي‌گيرد درطي فرايند آماده سازي حبابهاي باقي مانده مجددا" درداخل مذاب جذب ميدشوند انحلال حبابهاي باقي مانده قسمت مهمي ازتصفيه‌است درهمين حين مذاب به آرامي به دماي كاربين 900 تا 1200oc سرد مي‌شود.

دركوره‌هاي پاتيلي اين مراحل به ترتيب زماني رخ ميدهد دركوره‌هاي مخزني كه بصورت پيوسته است اين مراحل درنقاط مختلف با دماي ثابت مناسب انجام مي‌شود.

پس ازفرايند شكل دهي كه وابسته به نوع توليد وخود گوناگوني زيادي دارد شيشه به آرامي سرد مي‌شود تا ازتنش‌هاي حرارتي باقي مانده درشيشه جلوگيري شود به اين مرحله توليد آنيلينگ يا تنش زدايي مي‌گويند.