هنر معماری بی شک یکی از بارزترین مظاهر تمدن هر قوم و ملت است ونوع چینش ساختمان ها و نمای داخلی یا بیرونی آن رابطه ای تنگاتنگ با فرهنگ و اقتصاد آن جامعه دارد . طی چندین سال گذشته بر اثر تغییر و تحولات اجتماعی ،سیاسی و اقتصادی دگرگونی های بسیاری در نوع وچگونگی شکل گیری بافت های مسکونی رخ داده است . این تغییرات می تواند در قالب رشد و توسعه یا افول و ممات شهر در طول تاریخ ظهور پیدا کند . در این میان بررسی تاریخی مسائل شهری و شکل گیری بافت های شهری یکی از ملزومات مهم جامعه شناختی در این حوزه است ؛ به این منظور سراغ مهندس علیرضا قهاری ، دبیر مجمع صنفی انبوه سازان و مدیر عامل ؟؟؟ رفتیم تا در خصوص فرایند شکل گیری معماری در نیم قرن اخیربه گفتگو بنشینم .
معماری ایران شناسنامه معتبر مردم این سرزمین
هنر معماری یکی از بارزترین مظاهر تمدن هر قوم وملت است . معماری ایران و آنچه که از گذشته تاکنون به یادگارمانده است ، شناسنامه معتبرمردم در این سرزمین است ،آداب و رسوم ،مراسم مذهبی ، روحیه ،اخلاقیات و اندیشه نسل ها در معماری ایران انعکاس واضحی دارد.
با مروری کوتاه بر سیر تاریخی و شکل گیری شهرها ازگذشته تا کنون درمی یابیم که فضای درونی و بیرونی نماها در دوره های مختلف تاریخی متاثر از عوامل گوناگونی چون حاکمیت ،مسائل سیاسی ، اقتصادی وآداب و رسوم بوده است . بناهای تاریخی و آثاربه یاد ماندنی و پابرجا که ازدوران کهن استواری خود را حفظ کرده اند نتیجه قرن ها فکر و تلاش نیاکان ما است .
از آغازگرویدن ایران به اسلام بسیاری از سنت های ایرانی از جمله سنت معماری آن همگام با تغییرات سیاسی کشورهای مربوط میان حکمرانان اسلامی رایج شد . آن چه از نظر فنی اساس ساختمان های سنتی به شمار می آید ، برپاکردن طاق ها بر روی دیوارها است . معماری این دوره دارای معنا و مفاهیم خاص خود بود، به طوری که در مقایسه با دوران های پس از آن هنوزاستقامت و زیبایی خود را حفظ کرده است .
برای اولین بار ایرانی ها بودند که آجر را درست کردند و در معماری مورد استفاده قرارگرفت ، همانند معبد چغازنبیل که مربوط به سه هزار سال پیش است و ازکلیشه در آن استفاده شده است . اما متاسفانه هیچ ارگان یا نهادی از گذشته تاکنون تلاشی نکرده تا کلیشه به نام ایران ثبت شود و یا گنبد سلطانیه که در نوع خود بی نظیربوده و دارای عالی ترین تکنیک ازلحاظ معنا ، تکنولژی و هویت بوده است و با گذشت چندین سال هنوز ثابت و استوار است .رونق و اعتلای معماری در ایران از دوران باستان گواه آن است که این سرزمین از کانون های نخستین شهرسازی و سد سازی بوده که نمونه بناهای مختلف و سد های باستانی و دهکده های متعدد در جای جای این کشور است . این آثار ارزشمند معماری که معرف فرهنگ و تمدن ایران و ایرانی است ، دستاورد تلاش متمادی هنرمندانی است که با ایمان و خلاقیت خود درگسترش و تکامل هر چه بیشتر معماری به خصوص دردوران اسلامی مشتاقانه کوشیده اند.
دوران صفویه ،معرف معماری اسلا می
اوج معماری ایرانی دردوران صفویه مشاهده می شود .در این دوران مفاهیم عمیق و کار آمدی درمعماری و شهر سازی نمایان است ؛ ویژگی هایی چون طراحی مناسب ، محاسبات دقیق وستون های بلندی که هر کدام درعین سادگی معرف شکوه معماری است . دراین بین احداث نیایش گاه ها بیش ازهر بنای دیگری مورد توجه بوده است تاجایی که اگر شهری مسجد نداشت به عنوان یک شهر تلقی نمی شد . در هیچ کجای جهان بناهای آرامگاهی همانند ایران یافت نمی شوند که دارای چنین سطح عالی و استواری باشند . در این دهه تدریس علوم دینی یا غیرآن از مساجد به مدارس منتقل گشت و مدارسی چون چهار باغ ، سپهسالار و ... که معرف فضای آموزشی در معماری ایران هستند ،ساخته شد . معماری سنتی ایران روندی پیوسته و استوار در دوره قاجار داشت .
در این دوره همزمان با گسترش روابط ایران با اروپائیان زمینه های نفوذ فرهنگ و تمدن به تدریج فراهم شد و بسیاری ازعرصه های فرهنگی ، اجتماعی ،شهری و ازجمله معماری را تحت تاثیر قرار داد. دراین دوران به دلیل آمد و شد روشنفکران و طبقه مرفه جامعه به اروپا و تحصیل این قشر در خارج از کشور تاثیرپذیری از تمدن و معماری آن مناطق ، خود را درسازه های معماری تا حدی نشان داد وهمان گونه که ارتباط با غربیان روی فرهنگ ، لباس و آداب و رسوم ایرانیان تاثیر داشت بر روی معماری نیز اثر گذاشت . یکی ازمهم ترین اتفاقات تاریخی دردوره قاجار وقوع انقلاب صنعتی در اروپا است .انقلابی که تاثیر فراوانی بر شکل فضا های شهری اروپا گذاشت . معنا و هویت که از شاخصه های اصلی معماری در این دوره بود به مرور کم رنگ شد،به طوری که از سال های میانی دوره پهلوی هویت خود را از دست داد.
ورود آموزهای غربی به درس های بومی معماری
دوره پهلوی و پس از مشروطه ،دورانی است که صرف نظر از دوران قبلش ،متاثر از تجدد ،نظامی گری و باستان گرایی است . معماری در این دوره تنوع چشمگیری نداشته است . از جمله صدماتی که به معماری وارد آمد ،تاسیس دانشکده معماری در سال 1319بود ،چرا که آموزه های فرهنگ غربی را وارد درس های بومی کردند. این گسستگی و ناهماهنگی بین معماری اروپایی و ایرانی - اسلامی با رفتن تعداد بیشتر درباریان و قشر ثروتمند جامعه چند برابر شد . بطوریکه اگردر مدح معماری اسلامی سخنی گفته می شد ،آن فرد ،فردی عقب مانده نامیده می شد وهمین عامل و نمونه های دیگری باعث شد که از معنا و مفهوم در معماری دور شویم . ما هنوز در حال تقلید معماری گذشته اروپا هستیم . در حالی که میراث معماری ایران جزو افتخارات است . یاد آوری می کنم که ازنظرپژوهش در نوع معماری آن زمان (دوران قاجار و قبل از آن )بسیار عقب هستیم و به این نکته اصلی هیچ گاه توجه نکردیم که علت پابرجایی و ماندگاری آثار معماری آن دوران تاکنون یا در آینده چیست ، از چه معیارها ،خلاقیت و ابزارهایی استفاده می شد که با گذشت چندین قرن هنوزبناهای تاریخی استواری چون تخت جمشید ،پاسارگاد ،شمس العماره ، سی و سه پل و.... به یادگار مانده است . حتی باید اشاره کنم که ما هنوز یک میلیون اثر تاریخی ثبت نشده داریم و بسیاری از آن ها زیر خاک مدفون است . انقطاع فرهنگی ، بریدن از ارزش ها و بی توجهی به سنت ها و آئین ها در هرم حکومتی به رغم مقاومت دیرپای مردم ، نتایج مخرب خود را نمودار ساخت .
سرزمین کهنسال ایران با سابقه ای درخشان و طولانی در هنرهای گوناگون سهم بزرگی در توسعه و تکامل معماری جهان دارد. دوره پهلوی آغازارتباط مستمر با غرب و ایجاد نهادهای اجتماعی وعلمی و آغازتمدنی به ظاهرمدرن و صنعتی بود .رشد سریع جمعیت ،ارتباط تنگاتنگ با غرب ، تغییر شیوه های زندگی و بسیاری ازعوامل دیگر باعث تغییر و تحولات درهمه حوزه ها از جمله معماری و شهرسازی شد و باعث شد شهرسازی از هویت و معنای قدیم دور بماند و به تقلیدی محض ازنوع معماری اروپا تبدیل شود .
توسعه هویت و علم روز از الزامات جامعه امروز
دوران انقلاب اسلامی به عنوان حکومتی منحصر به فرد ،تجربه ایدئولوژیکی جدیدی می باشد که با توجه به این مهم که درتکمیل زیر ساخت های فرهنگی و بازآوری مفاهیم هوشمندانه و قاعده مند توسط معماران و اندیشمندان ایرانی باید همت کرده و با برگشت به معنا و هویت ایرانی - اسلامی ترکیب بندی و انتخاب بجای عناصر را سرلوحه اهداف خویش قراردهیم .
در این میان شاهد گوناگونی بناها و ترکیبات مختلف هستیم ،به طوری که سیمای شهری از مفاهیم والای خود تهی شده است؛ ساختمان ها با فرم ها ،رنگ ها و مصالح ناهمگون بطور ناموزون کنارهم قرارگرفته اند ودر طی این چند سال بر اثر تلاش همه جانبه دست اندرکاران بخش ساختمان و تربیت متخصصان وباز آموزی معماری اسلامی و تحقیق و پژوهش در آثار گذشته شاهد تغییرات خاص در نوع معماری هستیم ؛ راهکارهایی که ذکرآن برای رسیدن به آرمان معماری لازم است عبارتند ازتقویت نظام مدیریت ونظارت برعرصه های شهرسازی ، استفاده مناسب از فرهنگ های بومی و اقلیمی تشکیل نهادهای مدنی برای دفاع از حقوق مردم ،تاسیس موسسات غیر دولتی در راستای مشارکت مردم جهت تصمیم گیری در حوزه زندگی خود و توجه به پتانسیل های بافت های سنتی جهت پیوند با معماری امروز .
گفتنی است پایداری در زمینه معماری باید به سمت تدوین ضوابطی پیش رود که بر مصرف حداقل انرژی ، استفاده از مصالح تجدید پذیر و تجدید انرژی بدون تولید آلودگی تاکید کند . در این بین معماری سنتی ایران بین موضوع های اکولوژیکی و کارایی انرژی هم به لحاظ پائین بودن قیمت اولیه و هم به لحاظ پائین بودن قیمت جاری و کارکردی بنا پاسخگو بوده است . در طراحی شهری ، پیوستگی ویکپارچگی ساختمان های سنتی بافت فرسوده به هم فشرده شهر همراه با کوچه های باریک و نامنظم باعث ایجادحداکثر سایه و حداقل تابش اشعه آفتاب می شود. معماران سنتی جزئیاتی را در طراحی های شان مانند فرورفتگی ها و بر آمدگی ها لحاظ کرده اند که حداکثر سایه ممکن توسط آن ها فراهم می شود . با بررسی راهکارهای اندیشیده شده در معماری سنتی و بومی با هدف انطباق محیط زیست خصوصا" در روزگاری که بشر ناگزیر بود ازانرژی های پاک و طبیعی استفاده کند می توان برای معماری امروز درس آموخت ،خصوصا" که با پیشرفت تکنولژی می توان متدهای اتخاذ شده در قدیم را با نیازها وشرایط روز تطبیق داد و با استفاده بهینه و موثر از انرژی های پاک برای حفظ محیط زیست همت گماشت.
برای رسیدن به هدف والا احتیاج به تشکیل نظام معماری است . در مراکز آموزشی باید دگرگونی پدیدارشود ،تفکر و نگرش برای رسیدن به آرمان نهایی که همانا تلفیق سبک معماری اسلامی گذشته با مدرن و امروزی است ،تغییر پیدا کند . لازم است که از پایه وعمق به این مفهوم نگریسته شود و آموزش را از کودکان شروع کنیم . همچنین مردم را به حق و حقوق خود واقف کنیم و نماینده ای دارای تخصص ویژه تعیین شود به عنوان مدافع حق مردم وبسیاری اقدامات دیگر که در این مجال نمی گنجد .
یادآوری می کنم که در هر زمان باید به سوی پیشرفت حرکت کرد ،دیگر نمی شود به سبک و سیاق دوران صفویه زندگی کنیم ،بلکه باید همان تکنیک و روش ها ومفهوم ها را با سبک مدرن تلفیق کنیم ،هویت و فرهنگ غالب باید حفظ شود و به سمت تکامل پیش برود . بدین معنی که هویت و علم روز باید درکنارهم توسعه پیدا کنند . طراحان ، معماران و مسئولان شهری باید به طراحی فضا های شهری و مناسب بودن آن با فرهنگ وآداب و رسوم و نیازهای جغرافیایی خاص آن منطقه دقت کرده و آن را در طراحی فضاهای شهری رعایت کنند . به امید آن روز که پژوهش تقویت شود و شاهد تولید آثارفاخر ،منحصر به فرد به همراه بیان ایدئولوژی خاص اسلامی - ایرانی باشیم .
برگرفته از سایت مفاخرمعماری ایران
معماری ایران شناسنامه معتبر مردم این سرزمین
هنر معماری یکی از بارزترین مظاهر تمدن هر قوم وملت است . معماری ایران و آنچه که از گذشته تاکنون به یادگارمانده است ، شناسنامه معتبرمردم در این سرزمین است ،آداب و رسوم ،مراسم مذهبی ، روحیه ،اخلاقیات و اندیشه نسل ها در معماری ایران انعکاس واضحی دارد.
با مروری کوتاه بر سیر تاریخی و شکل گیری شهرها ازگذشته تا کنون درمی یابیم که فضای درونی و بیرونی نماها در دوره های مختلف تاریخی متاثر از عوامل گوناگونی چون حاکمیت ،مسائل سیاسی ، اقتصادی وآداب و رسوم بوده است . بناهای تاریخی و آثاربه یاد ماندنی و پابرجا که ازدوران کهن استواری خود را حفظ کرده اند نتیجه قرن ها فکر و تلاش نیاکان ما است .
از آغازگرویدن ایران به اسلام بسیاری از سنت های ایرانی از جمله سنت معماری آن همگام با تغییرات سیاسی کشورهای مربوط میان حکمرانان اسلامی رایج شد . آن چه از نظر فنی اساس ساختمان های سنتی به شمار می آید ، برپاکردن طاق ها بر روی دیوارها است . معماری این دوره دارای معنا و مفاهیم خاص خود بود، به طوری که در مقایسه با دوران های پس از آن هنوزاستقامت و زیبایی خود را حفظ کرده است .
برای اولین بار ایرانی ها بودند که آجر را درست کردند و در معماری مورد استفاده قرارگرفت ، همانند معبد چغازنبیل که مربوط به سه هزار سال پیش است و ازکلیشه در آن استفاده شده است . اما متاسفانه هیچ ارگان یا نهادی از گذشته تاکنون تلاشی نکرده تا کلیشه به نام ایران ثبت شود و یا گنبد سلطانیه که در نوع خود بی نظیربوده و دارای عالی ترین تکنیک ازلحاظ معنا ، تکنولژی و هویت بوده است و با گذشت چندین سال هنوز ثابت و استوار است .رونق و اعتلای معماری در ایران از دوران باستان گواه آن است که این سرزمین از کانون های نخستین شهرسازی و سد سازی بوده که نمونه بناهای مختلف و سد های باستانی و دهکده های متعدد در جای جای این کشور است . این آثار ارزشمند معماری که معرف فرهنگ و تمدن ایران و ایرانی است ، دستاورد تلاش متمادی هنرمندانی است که با ایمان و خلاقیت خود درگسترش و تکامل هر چه بیشتر معماری به خصوص دردوران اسلامی مشتاقانه کوشیده اند.
دوران صفویه ،معرف معماری اسلا می
اوج معماری ایرانی دردوران صفویه مشاهده می شود .در این دوران مفاهیم عمیق و کار آمدی درمعماری و شهر سازی نمایان است ؛ ویژگی هایی چون طراحی مناسب ، محاسبات دقیق وستون های بلندی که هر کدام درعین سادگی معرف شکوه معماری است . دراین بین احداث نیایش گاه ها بیش ازهر بنای دیگری مورد توجه بوده است تاجایی که اگر شهری مسجد نداشت به عنوان یک شهر تلقی نمی شد . در هیچ کجای جهان بناهای آرامگاهی همانند ایران یافت نمی شوند که دارای چنین سطح عالی و استواری باشند . در این دهه تدریس علوم دینی یا غیرآن از مساجد به مدارس منتقل گشت و مدارسی چون چهار باغ ، سپهسالار و ... که معرف فضای آموزشی در معماری ایران هستند ،ساخته شد . معماری سنتی ایران روندی پیوسته و استوار در دوره قاجار داشت .
در این دوره همزمان با گسترش روابط ایران با اروپائیان زمینه های نفوذ فرهنگ و تمدن به تدریج فراهم شد و بسیاری ازعرصه های فرهنگی ، اجتماعی ،شهری و ازجمله معماری را تحت تاثیر قرار داد. دراین دوران به دلیل آمد و شد روشنفکران و طبقه مرفه جامعه به اروپا و تحصیل این قشر در خارج از کشور تاثیرپذیری از تمدن و معماری آن مناطق ، خود را درسازه های معماری تا حدی نشان داد وهمان گونه که ارتباط با غربیان روی فرهنگ ، لباس و آداب و رسوم ایرانیان تاثیر داشت بر روی معماری نیز اثر گذاشت . یکی ازمهم ترین اتفاقات تاریخی دردوره قاجار وقوع انقلاب صنعتی در اروپا است .انقلابی که تاثیر فراوانی بر شکل فضا های شهری اروپا گذاشت . معنا و هویت که از شاخصه های اصلی معماری در این دوره بود به مرور کم رنگ شد،به طوری که از سال های میانی دوره پهلوی هویت خود را از دست داد.
ورود آموزهای غربی به درس های بومی معماری
دوره پهلوی و پس از مشروطه ،دورانی است که صرف نظر از دوران قبلش ،متاثر از تجدد ،نظامی گری و باستان گرایی است . معماری در این دوره تنوع چشمگیری نداشته است . از جمله صدماتی که به معماری وارد آمد ،تاسیس دانشکده معماری در سال 1319بود ،چرا که آموزه های فرهنگ غربی را وارد درس های بومی کردند. این گسستگی و ناهماهنگی بین معماری اروپایی و ایرانی - اسلامی با رفتن تعداد بیشتر درباریان و قشر ثروتمند جامعه چند برابر شد . بطوریکه اگردر مدح معماری اسلامی سخنی گفته می شد ،آن فرد ،فردی عقب مانده نامیده می شد وهمین عامل و نمونه های دیگری باعث شد که از معنا و مفهوم در معماری دور شویم . ما هنوز در حال تقلید معماری گذشته اروپا هستیم . در حالی که میراث معماری ایران جزو افتخارات است . یاد آوری می کنم که ازنظرپژوهش در نوع معماری آن زمان (دوران قاجار و قبل از آن )بسیار عقب هستیم و به این نکته اصلی هیچ گاه توجه نکردیم که علت پابرجایی و ماندگاری آثار معماری آن دوران تاکنون یا در آینده چیست ، از چه معیارها ،خلاقیت و ابزارهایی استفاده می شد که با گذشت چندین قرن هنوزبناهای تاریخی استواری چون تخت جمشید ،پاسارگاد ،شمس العماره ، سی و سه پل و.... به یادگار مانده است . حتی باید اشاره کنم که ما هنوز یک میلیون اثر تاریخی ثبت نشده داریم و بسیاری از آن ها زیر خاک مدفون است . انقطاع فرهنگی ، بریدن از ارزش ها و بی توجهی به سنت ها و آئین ها در هرم حکومتی به رغم مقاومت دیرپای مردم ، نتایج مخرب خود را نمودار ساخت .
سرزمین کهنسال ایران با سابقه ای درخشان و طولانی در هنرهای گوناگون سهم بزرگی در توسعه و تکامل معماری جهان دارد. دوره پهلوی آغازارتباط مستمر با غرب و ایجاد نهادهای اجتماعی وعلمی و آغازتمدنی به ظاهرمدرن و صنعتی بود .رشد سریع جمعیت ،ارتباط تنگاتنگ با غرب ، تغییر شیوه های زندگی و بسیاری ازعوامل دیگر باعث تغییر و تحولات درهمه حوزه ها از جمله معماری و شهرسازی شد و باعث شد شهرسازی از هویت و معنای قدیم دور بماند و به تقلیدی محض ازنوع معماری اروپا تبدیل شود .
توسعه هویت و علم روز از الزامات جامعه امروز
دوران انقلاب اسلامی به عنوان حکومتی منحصر به فرد ،تجربه ایدئولوژیکی جدیدی می باشد که با توجه به این مهم که درتکمیل زیر ساخت های فرهنگی و بازآوری مفاهیم هوشمندانه و قاعده مند توسط معماران و اندیشمندان ایرانی باید همت کرده و با برگشت به معنا و هویت ایرانی - اسلامی ترکیب بندی و انتخاب بجای عناصر را سرلوحه اهداف خویش قراردهیم .
در این میان شاهد گوناگونی بناها و ترکیبات مختلف هستیم ،به طوری که سیمای شهری از مفاهیم والای خود تهی شده است؛ ساختمان ها با فرم ها ،رنگ ها و مصالح ناهمگون بطور ناموزون کنارهم قرارگرفته اند ودر طی این چند سال بر اثر تلاش همه جانبه دست اندرکاران بخش ساختمان و تربیت متخصصان وباز آموزی معماری اسلامی و تحقیق و پژوهش در آثار گذشته شاهد تغییرات خاص در نوع معماری هستیم ؛ راهکارهایی که ذکرآن برای رسیدن به آرمان معماری لازم است عبارتند ازتقویت نظام مدیریت ونظارت برعرصه های شهرسازی ، استفاده مناسب از فرهنگ های بومی و اقلیمی تشکیل نهادهای مدنی برای دفاع از حقوق مردم ،تاسیس موسسات غیر دولتی در راستای مشارکت مردم جهت تصمیم گیری در حوزه زندگی خود و توجه به پتانسیل های بافت های سنتی جهت پیوند با معماری امروز .
گفتنی است پایداری در زمینه معماری باید به سمت تدوین ضوابطی پیش رود که بر مصرف حداقل انرژی ، استفاده از مصالح تجدید پذیر و تجدید انرژی بدون تولید آلودگی تاکید کند . در این بین معماری سنتی ایران بین موضوع های اکولوژیکی و کارایی انرژی هم به لحاظ پائین بودن قیمت اولیه و هم به لحاظ پائین بودن قیمت جاری و کارکردی بنا پاسخگو بوده است . در طراحی شهری ، پیوستگی ویکپارچگی ساختمان های سنتی بافت فرسوده به هم فشرده شهر همراه با کوچه های باریک و نامنظم باعث ایجادحداکثر سایه و حداقل تابش اشعه آفتاب می شود. معماران سنتی جزئیاتی را در طراحی های شان مانند فرورفتگی ها و بر آمدگی ها لحاظ کرده اند که حداکثر سایه ممکن توسط آن ها فراهم می شود . با بررسی راهکارهای اندیشیده شده در معماری سنتی و بومی با هدف انطباق محیط زیست خصوصا" در روزگاری که بشر ناگزیر بود ازانرژی های پاک و طبیعی استفاده کند می توان برای معماری امروز درس آموخت ،خصوصا" که با پیشرفت تکنولژی می توان متدهای اتخاذ شده در قدیم را با نیازها وشرایط روز تطبیق داد و با استفاده بهینه و موثر از انرژی های پاک برای حفظ محیط زیست همت گماشت.
برای رسیدن به هدف والا احتیاج به تشکیل نظام معماری است . در مراکز آموزشی باید دگرگونی پدیدارشود ،تفکر و نگرش برای رسیدن به آرمان نهایی که همانا تلفیق سبک معماری اسلامی گذشته با مدرن و امروزی است ،تغییر پیدا کند . لازم است که از پایه وعمق به این مفهوم نگریسته شود و آموزش را از کودکان شروع کنیم . همچنین مردم را به حق و حقوق خود واقف کنیم و نماینده ای دارای تخصص ویژه تعیین شود به عنوان مدافع حق مردم وبسیاری اقدامات دیگر که در این مجال نمی گنجد .
یادآوری می کنم که در هر زمان باید به سوی پیشرفت حرکت کرد ،دیگر نمی شود به سبک و سیاق دوران صفویه زندگی کنیم ،بلکه باید همان تکنیک و روش ها ومفهوم ها را با سبک مدرن تلفیق کنیم ،هویت و فرهنگ غالب باید حفظ شود و به سمت تکامل پیش برود . بدین معنی که هویت و علم روز باید درکنارهم توسعه پیدا کنند . طراحان ، معماران و مسئولان شهری باید به طراحی فضا های شهری و مناسب بودن آن با فرهنگ وآداب و رسوم و نیازهای جغرافیایی خاص آن منطقه دقت کرده و آن را در طراحی فضاهای شهری رعایت کنند . به امید آن روز که پژوهش تقویت شود و شاهد تولید آثارفاخر ،منحصر به فرد به همراه بیان ایدئولوژی خاص اسلامی - ایرانی باشیم .
برگرفته از سایت مفاخرمعماری ایران
