برخي اختراع چرخ را به دهقاني چيني بنام »نونگ« در5000 سال قبل منسوب داشته اند و شواهد ديگر حاكيست كه چرخ توسط اقوام بين النهرين اختراع شده و اين گزارش به حقيقت نزديك تر به نظر مي رسد.
ايران باستان بعنوان يك ابرقدرت در جهان آن عهده، با كشوري به گستردگي بيش از 12 ميليون كيلومتر مربع (حدود7 برابر ايران فعلي) جهت نقل و انتقال، اخبار و مكاتبات و پيامها، لشگركشي ها و مراودات خود نيازمند به يك حمل و نقل منظم و كارآمد داشته و بنابراين وجود چرخ و وسايل حمل و نقل در اين خطه سابقه اي طولاني دارد.
نقوش حك شده برالواح و سنگ نبشته ها مويد اين نكته است كه وسايل نقليه بخصوص ارابه و گاري در زندگي مردم به عنوان ركني جداناپذير حضور داشته اند.
در طول تاريخ وسايل نقليه دستخوش تغييراتي شد و طي ساليان متمادي مردم با وسايلي چون پالكي، كجاوه، هودج، تخت روان، كالسكه، دليجان، درشكه، تروكه و ساير وسايل نقليه، به حمل و نقل مي پرداختند.
همه اين وسايل از دو جزء اصلي تشكيل مي شد. اول محل قرارگيري انسان وبار ودوم نيروي محركه كه اغلب چهار پايان يا در مواردي انسان ها بودند. با اختراع ماشين بخار توسط »جيمزوات«، موتورها جايگزين نيروي كششي زنده شدند و تحولي بزرگ در صنعت خودروسازي جهان و حمل و نقل بوجود آمد. شروع حركت خودروسازي با نام مهندس »نيكلاس جوزف كوگنات« افسر ارتش فرانسه كه اولين خودرو با موتور بخار را در سال1769ميلادي طراحي و اختراع كرد رقم خورده است. اين خودرو با سرعت4 كيلومتر در ساعت حركت مي كرد و هم اكنون در موزه ملي فرانسه نگهداري مي شود.
كالسكه كه در قرن چهارم ميلادي در فرانسه اختراع شده بود در قرن هجدهم در زمان فتحعلي شاه قاجار و از طريق روسيه وارد ايران شد. دراين دوره همچنين يك كالسكه زرنشان توسط انگلستان و كالسكه ديگري توسط ناپلئون به فتحعلي شاه هديه شد. عليرغم قدمت تاريخي ايران از نقطه نظر ساخت وسايل حمل و نقل در گذشته، ورود خودروسواري به ايران سالها بعد از اختراع آن اتفاق افتاد.
افتتاح راه آهن تهران - ري در1301 هجري قمري انجام گرفت. اين قطار بنام ماشين دودي معروف بود كه همان لوكوموتيو و قطاري است كه توسط مهندس »بوتال« فرانسوي با مشاركت بلژيكي ها ساخته و به ايران آورده شده بود. اين آغاز ورود تكنولوژي صنعتي حمل و نقل مدرن به كشور بود.
براساس مدارك موجود، ناصرالدين شاه قاجار در سفرهايش به خارج از كشور با اتوموبيل آشنا شده بود ولي هيچگاه تمايلي به ورود آن به ايران از خود نشان نداد و ورود اولين خودروي سواري به ايران15 سال بعد از اختراع آن در سال1900 به سفارش مظفرالدين شاه قاجار صورت پذيرفت. مظفرالدين شاه قاجار در نخستين سفر خود به اروپا دو دستگاه اتومبيل از نوع »رنو« خريداري كرد. (در برخي از اسناد اشاره شده كه اين دو دستگاه خودرو به مظفرالدين شاه قاجار هديه شده بود.) اين دو دستگاه اتومبيل ها كه در ماه اوت1900 (مرداد ماه1279 هجري شمسي) به ايران رسيد، نخستين خودروهايي بود كه به ايران وارد شد. مستندترين مدرك در اين ارتباط نقل قول »كوريلن« مهماندار فرانسوي مظفرالدين شاه قاجار در كتاب وي كه ترجمه فارسي آن در همان زمان بنام »بدايع الوقايع« در ايران منتشر شد بدينگونه آمده است:
در ماه اوت1900 در مراجعت اعليحضرت از جنگل بولوني، دو دستگاه اتومبيل كه براي بردن به تهران سفارش داده بودند جلوي عمارت براي معاينه اعليحضرت حاضر بودند. در هركدام آنها دو نفر از پيشخدمت هاي مخصوص حاضر بودند. به امر مبارك مكانيسين ها اتومبيل را به راه انداخته، بعضي حركات را امتحاناً در حضور اعليحضرت بجا آوردند و پس از انجام امتحان، سوارها وملتزمين ركاب جابجا شده اتومبيل ها آهسته پهلوي كالسكه همايوني آمدند تا سلطان از نزديك نيز درست آنها را معاينه كند. چون اتومبيل ها از هر حيث مطابق ميل بودند و هيچ نوع عيب و نقصي در آنها مشاهده نشد، حكم اعلي به حمل آنها صادر شد و كالسكه همايوني بطرف عمارت سوورن به راه افتاد.
از دو اتومبيل رنو كه بوسيله راننده هاي فرانسوي به تهران انتقال داده شد، يكي در راه تهران انزلي دچار نقص فني شد و از حركت بازماند و ديگري به تهران رسيد. اتومبيل در راه مانده در زير برف و باران و آفتاب به آهن
قراضه اي مبدل شد و هيچ تلاشي براي انتقال آنها به تهران صورت نگرفت. سالها بعد جهانگردان اروپايي كه به تهران سفر مي كردند در خاطراتشان به اين اتومبيل قراضه اشاره مي كردند.
به دليل اينكه كوچه و خيابان هاي تهران آن روز براي حركت اتومبيل مناسب نبود اين خودرو قادر به حركت در شهر نبود و فقط اغلب روزها در ميدان مشق به دستور مظفرالدين شاه بوسيله راننده فرانسوي آن يعني موسيو »وارنه« به حركت درآمده و موجب حيرت و شادي مردم مي شد.
گاهي اوقات نيز مظفرالدين شاه در خودرو نشسته و براي مردم دست تكان مي داد. به هرحال اين خودرو هرچه بود وسيله اي براي آشنايي ايرانيان با تكنولوژي جديد دنياي غرب به شمار مي آمد. اين خودرو در نهايت به محمدعلي شاه قاجار رسيد و در سوء قصد نافرجامي كه به جان او شد از بين رفت. شايد اشاره به چگونگي اولين حادثه و يا بهتر بگوييم ترور در خودرو در ايران خالي از لطف نباشد. در روز جمعه هشتم اسفند ماه1286 هجري شمسي هنگامي كه خودروي محمدعلي شاه قاجار در خيابان باغ وحش (اكباتان امروزي) در حركت بود توسط چند بمب دستي مورد حمله قرار گرفت.
گفته شده است؛ محمدعلي شاه قاجار قبل از سوار شدن به خودروي خود بعلت عطسه كردن، صبر آمدن، صرف نظر كرده بود و با كالسكه در عقب خودرو حركت مي كرد. و بدين ترتيب از اين سوء قصد جان سالم بدر برد ولي خودرو منهدم شد.
شرح اولين حادثه اتومبيل كه در ايران منجر به فوت شد بسيار غم انگيز است در نخستين تصادف اتومبيل، درويش خان استاد نامدار موسيقي با خودرويي كه از خيابان عبور مي كرد، مواجه شد و بر اثر جراحات وارده درگذشت.
تعمير و روغنكاري
نخستين مكانيك اتومبيل در ايران، »موسيو وارونه« اولين راننده خودروي مظفرالدين شاه قاجار بود كه حرفه خود را به ميرزا تقي نام آموزش داد.
آما قديمي ترين خودروهاي بجاي مانده از گذشته كه در موزه خودرو ايران نگهداري مي شود يك دستگاه »موريس اكسفورد«، يك دستگاه »رولزرويس سيلورگوست« متعلق به احمدشاه قاجار و يك دستگاه اتومبيل فيات مدل سال1916 است.
روغن، گريس و روانكارهاي مورد نياز اين خودرو از فرانسه وارد مي شد و تا سالها پس از تاسيس شركت ملي نفت ايران، كليه روانكارهاي مورد استفاده در ايران براي اتومبيل و ماشين هاي صنعتي وارداتي بود. نكته حائز اهميت اينكه طي هزاران سال ايرانيان براي روانكاري از روغن دانه هاي گياهي استفاده مي كردند. البته براي چرخ و ابزارهاي غيرماشيني، اما پس از ايجاد شركت ملي نفت ايران، روانكارهاي ايراني به بازار آمد و50 سال پيش نيز شركت نفت پارس نخستين توليد كننده پخش خصوصي روانكارها در توليد روانكار براي اتومبيل و ماشين هاي سنگين، صنعتي و غيره نقش سازنده خود را آغاز كرد كه همچنان ادامه دارد.
تهيه و گردآوري: مهندس سعيد صالحي
منابع و ماخذ: 1- اينترنت2- نگاهي به تاريخچه اتومبيل3- مطالعات گردآورنده
