دشواری‌های کارگردانی یک فیلمنامه علمی- تخیلی
ماموریت ناممکن
مدتی است که رسانه‌ها از یک طرح علمی ماجراجویانه سخن می‌گویند که توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. در این طرح که مارس‌وان نام دارد، قرار است تا سال ۲۰۲۳ نخستین گروه از انسان‌ها به مریخ سفر کنند. مسافران مریخ از بین داوطلبانی از سراسر دنیا انتخاب می‌شوند و پس از گذراندن دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت، عازم مریخ می‌شوند. اولین گروه که چهار عضو دارد، سال۲۰۲۳ به مریخ می‌رسند. دو سال بعد هم دومین گروه به مریخ می‌روند. به‌این‌ترتیب، هر دو سال یک‌بار، انسان‌هایی بدون امید به بازگشت به مریخ می‌روند تا آنجا را مسکونی کنند. این فضانوردان باید بناهایی را که پیش‌تر ربات‌ها به مریخ ارسال کرده‌اند، تکمیل کنند تا منزلگاه خودشان و افراد بعدی باشد. هر چند رویاپردازی درباره سفر به ناشناخته‌ها بسیار شیرین و دلپذیر است، اما باید دانست بر خلاف آنچه که مدیران این طرح مدعی هستند، بسیاری از فناوری‌های لازم برای سفر به مریخ در دسترس نیست و در نتیجه به احتمال بسیار یا این سفر انجام نمی‌شود یا به تلخی به پایان می‌رسد. برای مثال اگر قرار باشد فضانوردانی بتوانند سالم به مقصد برسند، لازم است سفر از زمین به مدار زمین، سفر از مدار زمین به مدار مریخ و سفر از مدار مریخ به سطح مریخ به سلامت انجام شود و در عین حال مریخ نیز مهربانانه با میهمانان ناخوانده خود رفتار کند. امروزه هیچ شرکت خصوصی موشک‌های پرقدرت لازم برای پرتاب دست‌کم چهار نفر به فضا را در اختیار ندارد. البته هم‌اکنون چند شرکت خصوصی در حال آزمایش محصولات برای اعزام انسان به مرز فضا هستند ولی باید تاکید کرد نه این آزمایش‌ها به نتیجه نهایی رسیدند و نه طراحی فضاپیمایی برای بردن انسان به مرز فضا و سالم برگردان به این معنا است که می‌توان از چنین فضاپیمایی برای سفری چندماهه به مقصد مریخ استفاده کرد. علاوه بر همه اینها تامین نیازهای حیاتی دست‌کم چهار نفر (مانند آب، غذا و اکسیژن) به‌مدت شش ماه نیازمند پشتیبانی و تدارک بسیار قوی‌ای است که علاوه بر پیش‌زمینه‌های علمی، بسیار پرهزینه خواهد بود و حتی ترفند این شرکت برای تامین این هزینه‌ها (برگزاری این طرح در قالب یک نمایش تلویزیونی) نیز ناکارآمد به‌نظر می‌رسد. علاوه بر اینها اقامت طولانی‌مدت در فضایی کوچک و بسته نیز باعث نارسایی‌های جسمی می‌شود. تابش‌ها و تشعشعات فضایی نیز مشکل دیگری است که چیره شدن بر آن دشوار است. حتی اگر این افراد سالم به مدار مریخ برسند، فرود ایمن در سیاره‌ای مانند مریخ بسیار دشوار است. سنگین‌ترین جسمی که بشر تا کنون توانسته است در مریخ فرود آورد، کاوشگر کنجکاوی است. ناسا برای آنکه این کاوشگر سالم در مقصد فرود آید، ناچار شد از فناوری‌های نوین و پرهزینه‌ای استفاده کند. چیزی که می‌توان گفت نه امروزه و نه در آینده نزدیک، نمی‌توان محموله‌ای چندتنی را با چهار سرنشین به هر شکلی در مریخ فرود آورد. علاوه بر اینها طبق گفته‌های مسوولان شرکت مارس وان در دوره‌های زمانی مشخص، فضاپیماهای با سرنشین و بدون‌سرنشین به مریخ اعزام می‌شود تا کار ادامه پیدا کند. هر چند گفتن چنین سخنی بسیار ساده است اما باید دانست دانشمندان به رغم همه پیشرفت‌های علم و فناوری نمی‌توانند کاوشگرهای خود را همان جایی که می‌خواهند فرود آورند و معمولا این کاوشگرها در محدوده‌ای تقریبی که شعاع آن ممکن است به چند صد کیلومتر هم برسد، فرود می‌آیند. بدیهی است نمی‌توان آب و غذای چند فضانورد گرسنه را 200کیلومتر آن‌طرف‌تر فرستاد.
علاوه بر همه اینها مشکلات روانشناختی، یکی از موضوعات بسیار مهم است که گویا مسوولان پروژه مارس وان آن را به کلی فراموش کرده‌اند. اقامت در محیطی دور از خانواده و عزیزان، برای هر فردی بسیار دشوار است که پیامدهای نامطلوبی دارد و باعث کاهش کارآمدی می‌شود. اگر این محیط ناشناخته و قرار باشد که کسی برای همیشه در این وضعیت بماند، دچار مشکلات روانشناختی بسیاری می‌شود که مانع به نتیجه رسیدن طرح می‌شود. گفتنی است چندی پیش آزمایشی با عنوان مریخ 500 انجام شد که طی آن چند نفر را در محیطی منزوی قرار دادند تا برنامه سفر به مریخ را شبیه‌ساری کنند. نتایج این آزمایش به وضوح نشان داد هر انسانی در اثر انزوای درازمدت دچار مشکلات بسیاری می‌شود که باید برای پیشگیری یا حل آنها چاره‌ای اندیشید. این مساله آنقدر حاد است که برخی روانشناسان می‌گویند کسی که با پای خود به تبعیدی خودخواسته می‌رود و حکم مرگ تدریجی‌اش را امضا می‌کند، تعادل روانی ندارد و نباید و نمی‌توان او را به هیچ ماموریتی فرستاد. به هر روی این طرح نیز مانند بسیاری از طرح‌های بلندپروازانه دیگر درس‌های بزرگی برای ما دارد؛ از جمله اینکه در نمایشی شرکت نکنیم که بهره خودمان از آن، فقط مرگی تدریجی و ناخواسته است.
مهسان زرکوب
منبع : روزنامه شرق - شماره 1970 - 15 اسفند 1392
.
ماموریت ناممکن
مدتی است که رسانه‌ها از یک طرح علمی ماجراجویانه سخن می‌گویند که توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. در این طرح که مارس‌وان نام دارد، قرار است تا سال ۲۰۲۳ نخستین گروه از انسان‌ها به مریخ سفر کنند. مسافران مریخ از بین داوطلبانی از سراسر دنیا انتخاب می‌شوند و پس از گذراندن دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت، عازم مریخ می‌شوند. اولین گروه که چهار عضو دارد، سال۲۰۲۳ به مریخ می‌رسند. دو سال بعد هم دومین گروه به مریخ می‌روند. به‌این‌ترتیب، هر دو سال یک‌بار، انسان‌هایی بدون امید به بازگشت به مریخ می‌روند تا آنجا را مسکونی کنند. این فضانوردان باید بناهایی را که پیش‌تر ربات‌ها به مریخ ارسال کرده‌اند، تکمیل کنند تا منزلگاه خودشان و افراد بعدی باشد. هر چند رویاپردازی درباره سفر به ناشناخته‌ها بسیار شیرین و دلپذیر است، اما باید دانست بر خلاف آنچه که مدیران این طرح مدعی هستند، بسیاری از فناوری‌های لازم برای سفر به مریخ در دسترس نیست و در نتیجه به احتمال بسیار یا این سفر انجام نمی‌شود یا به تلخی به پایان می‌رسد. برای مثال اگر قرار باشد فضانوردانی بتوانند سالم به مقصد برسند، لازم است سفر از زمین به مدار زمین، سفر از مدار زمین به مدار مریخ و سفر از مدار مریخ به سطح مریخ به سلامت انجام شود و در عین حال مریخ نیز مهربانانه با میهمانان ناخوانده خود رفتار کند. امروزه هیچ شرکت خصوصی موشک‌های پرقدرت لازم برای پرتاب دست‌کم چهار نفر به فضا را در اختیار ندارد. البته هم‌اکنون چند شرکت خصوصی در حال آزمایش محصولات برای اعزام انسان به مرز فضا هستند ولی باید تاکید کرد نه این آزمایش‌ها به نتیجه نهایی رسیدند و نه طراحی فضاپیمایی برای بردن انسان به مرز فضا و سالم برگردان به این معنا است که می‌توان از چنین فضاپیمایی برای سفری چندماهه به مقصد مریخ استفاده کرد. علاوه بر همه اینها تامین نیازهای حیاتی دست‌کم چهار نفر (مانند آب، غذا و اکسیژن) به‌مدت شش ماه نیازمند پشتیبانی و تدارک بسیار قوی‌ای است که علاوه بر پیش‌زمینه‌های علمی، بسیار پرهزینه خواهد بود و حتی ترفند این شرکت برای تامین این هزینه‌ها (برگزاری این طرح در قالب یک نمایش تلویزیونی) نیز ناکارآمد به‌نظر می‌رسد. علاوه بر اینها اقامت طولانی‌مدت در فضایی کوچک و بسته نیز باعث نارسایی‌های جسمی می‌شود. تابش‌ها و تشعشعات فضایی نیز مشکل دیگری است که چیره شدن بر آن دشوار است. حتی اگر این افراد سالم به مدار مریخ برسند، فرود ایمن در سیاره‌ای مانند مریخ بسیار دشوار است. سنگین‌ترین جسمی که بشر تا کنون توانسته است در مریخ فرود آورد، کاوشگر کنجکاوی است. ناسا برای آنکه این کاوشگر سالم در مقصد فرود آید، ناچار شد از فناوری‌های نوین و پرهزینه‌ای استفاده کند. چیزی که می‌توان گفت نه امروزه و نه در آینده نزدیک، نمی‌توان محموله‌ای چندتنی را با چهار سرنشین به هر شکلی در مریخ فرود آورد. علاوه بر اینها طبق گفته‌های مسوولان شرکت مارس وان در دوره‌های زمانی مشخص، فضاپیماهای با سرنشین و بدون‌سرنشین به مریخ اعزام می‌شود تا کار ادامه پیدا کند. هر چند گفتن چنین سخنی بسیار ساده است اما باید دانست دانشمندان به رغم همه پیشرفت‌های علم و فناوری نمی‌توانند کاوشگرهای خود را همان جایی که می‌خواهند فرود آورند و معمولا این کاوشگرها در محدوده‌ای تقریبی که شعاع آن ممکن است به چند صد کیلومتر هم برسد، فرود می‌آیند. بدیهی است نمی‌توان آب و غذای چند فضانورد گرسنه را 200کیلومتر آن‌طرف‌تر فرستاد.
علاوه بر همه اینها مشکلات روانشناختی، یکی از موضوعات بسیار مهم است که گویا مسوولان پروژه مارس وان آن را به کلی فراموش کرده‌اند. اقامت در محیطی دور از خانواده و عزیزان، برای هر فردی بسیار دشوار است که پیامدهای نامطلوبی دارد و باعث کاهش کارآمدی می‌شود. اگر این محیط ناشناخته و قرار باشد که کسی برای همیشه در این وضعیت بماند، دچار مشکلات روانشناختی بسیاری می‌شود که مانع به نتیجه رسیدن طرح می‌شود. گفتنی است چندی پیش آزمایشی با عنوان مریخ 500 انجام شد که طی آن چند نفر را در محیطی منزوی قرار دادند تا برنامه سفر به مریخ را شبیه‌ساری کنند. نتایج این آزمایش به وضوح نشان داد هر انسانی در اثر انزوای درازمدت دچار مشکلات بسیاری می‌شود که باید برای پیشگیری یا حل آنها چاره‌ای اندیشید. این مساله آنقدر حاد است که برخی روانشناسان می‌گویند کسی که با پای خود به تبعیدی خودخواسته می‌رود و حکم مرگ تدریجی‌اش را امضا می‌کند، تعادل روانی ندارد و نباید و نمی‌توان او را به هیچ ماموریتی فرستاد. به هر روی این طرح نیز مانند بسیاری از طرح‌های بلندپروازانه دیگر درس‌های بزرگی برای ما دارد؛ از جمله اینکه در نمایشی شرکت نکنیم که بهره خودمان از آن، فقط مرگی تدریجی و ناخواسته است.
مهسان زرکوب
منبع : روزنامه شرق - شماره 1970 - 15 اسفند 1392
.