توليد و مصرف فرآورده‌هاي اطلاعاتي در دانشكده‌هاي معماري (1)
چكيده دانشجويان دانشكده معماري در طول دوران تحصيلي خود به دو نحو در معرض فرآوره هاي اطلاعاتي و شهرسازي قرار مي گيرند 1) مصرف فرآورده هاي معماري (كارهاي ديگران ) . نقشه هاي بناهاي تاريخي سراسر كشور كه در طول سالهاي متمادي و در شرايط دشوار توسط كارشناسان سازمان ميراث فرهنگي كشور ، دفتر تاريخي ، سازمان ملي حفاظت آثاربلستاني تهيه گرديده است ، از مهمترين و ارزشمندترين اسناد معماري و شهرسازي اين سرزمين محسوب مي شوند. 2) توليد فرآورده هاي معماري ( كارهاي خودشان ) طبيعت آموزش در دانشكده هاي معماري ، ضرورتا اقتضا مي كند كه دانشجوي معماري ، در معرض استفاده از اطلاعات توليد شده مذكور در قسمت اول ، قرار گيرد ، تا موقعيت تاريخي / جغرافيايي خود را به عنوان معمار / شهرساز در تاريخ سارندگي كشور بشناسد . اين كار تحت عناوين و دروس گوناگون آشنايي با معماري مجتمعهاي زيستي ، اصول و مبناي معماري و شهرسازي و …..تحقق مي پذيرد . اين فرآيند با تجزيه و تحليل و مصرف فرآورده ها ي اطلاعاتي آموزش / پژوهش همراه است . هم اكنون اين روند توليد و مصرف در دانشكده هاي معماري ، علي رغم امتيازات فراوان ، داراي نواقصي نيز هست كه عمده ترين آنها را مي توان به شرح زير مطرح كرد : الف ) اتلاف وقت دانشجو جهت دستيابي به كارهاي انجام شده ؛ ب ) عدم اطلاع از كارهاي انجام شده در كشور ؛ ج ) سرقت اطلاعات ؛ د ) هويت زدايي اطلاعات ؛ ه ) احتكار اطلاعات ؛ و ) دوباره كاري و چند باره كاري در توليد اطلاعات ؛ ز ) خلاء نظام تصحيح و تكميل . پيشنهاد مي شود براي رفع نارسايي هاي موجود ، يك كاسه كردن اطلاعات ، سياستگذاري و دستيابي به شبكه اطلاع رساني در خور اين حركت آموزشي _ پژوهشي ، كميته اي متشكل از مركز اطلاعات و مدارك علمي ايران ، وزارت مسكن و شهرسازي ، سازمان ميراث فرهنگي كشور ، دانشكده هاي معماري و شهرسازي و تشكيل و اين كميته در زمينه دستيابي به مشي واحد و هماهنگ ، برنامه ريزي لازم به عمل آورد . اميد است اين همكاري بتواند ، منشا اثرات مفيدي در توليد و مصرف اطلاعات معماري و شهرسازي شده و حركت سازندگي كشور را به سهم خود و به نحو شايسته اي تقويت نمايد .
چرايي امر خوشبختانه در روند آموزش معماري در داخل كشور ، شرايطي به وجود آمده است كه تقريبا بلا استثناء همه دانشجويان كارشناسي ارشد پيوسته معماري ، در معرض آشنايي نسبتا مطلوب با گذشته معماري و شهرسازي در اين مملكت قرار مي گيرند . اين امر به دلايل عمده زير صورت مي گيرد : الف : آشنايي جهت ايجاد مهارت ارتباط در دانشجو ، با منبع اطلاعاتي معماري كه زمان و مكان در تكون آن نقش داشته است . آموزش " سواد معماري " جهت خواندن اطلاعات نهفته در اثر يا آثار ؛ ب : ايجاد زمينه هاي حساسيت لازم در دانشجو ، براي درك قابليتهاي آموزشي و پژوهشي محيط ؛ ج : افزايش باور دانشجويان نسبت به توانمنديهاي آفرينش معماري در مقابل با خودباختگي فرهنگي به عنوان يكي از ترفندهاي استعماري ؛ د : كاهش نياز به اطلاعات معماري و شهرسازي وارداتي بدلايل / فرهنگي / فني .
معماري و شهرسازي كشور
بناها و مجموعه هاي بسياري درسراسر كشوروجود دارند كه با توجه به اهميت آنها از نظر فرهنگي / تاريخي ، نقشه برداري و بازنگاري شده اند – شامل خانه هاي قديمي ، بازارها ، مساجد ، مدارس كاروانسراها ، آب انيارها ، بازارچه ها ، سراها ، تيمچه ها و
… بخش عمده اي از اطلاعات فني ياد شده توسط سازمان ملي حفاظت آثار باستاني ( سابق ) ، دفتر آثار تاريخي (سابق ) آماده شده و در سازمان ميراث فرهنگي كشور – كه حاصل ادغام سازمانهاي سابق الذكر است – اين
فعاليت ادامه يافته و اطلاعات نگهداري مي شود . نقشه ها و اسناد ياد شده ، بعضا منتشر گرديده ، ولي بسياري از آنها شرايط انتشار نيافته است . امكانات مالي و پاره اي ضرورتهاي بازنگري در كيفيت دقت آنها از عوامل عمده عدم انتشار اين اطلاعات بوده است . نقشه ها برحسب تناسب با موضوع ، در مقياس تهيه شده اند كه جهت سهولت تكثير و امكان چاپ ، به صورت كتاب يا مجله ، فيلم شده و به اندازه قطع 5 A درأمده اند . اين نقشه ها از طريق معرفي نامه دانشكده ها يا دانشگاهها درازاي مبلغي ناچيز ، جهت استفاده در اختيار دانشجويان قرار مي گيرد . تجربه يزد
در دهه اول انقلاب اسلامي ، كار سند برداري از بناهاي تاريخي استان يزد را به عهده داشتيم . اين كار قبلأ توسط
پيشكسوتان ما و مديران قبلي انجام شده بود . ما نيز همان راه را ادامه داديم و در جهت تكامل آن كوشيديم . در تداوم اين راه ، يعني توليد اسناد اطلاعاتي از ابنيه تاريخي استان ، تعدادي از همكاران به همراه كادر فني به انجام اين رسالت توليد اسناد علمي فرهنگي و اطلاع رساني كمك كردند . اين كار در غربت تمام ، دور از چشم مردم و مسئولان و در زمان بسيار دشوار جنگ همراه با كمبود امكانات مالي ، اداري و تداركاتي انجام پذيرفت .
قبلأ زماني كه جهت نقشه برداري از كاروانسراي "خرگوش" واقع در جاده قديم يزد – اصفهان عزيمت كرديم ، وسيله نقليه ما يك دستگاه وانت بود كه گروه پنج نفري ما را به آنجا برد . سه شبانه روز در آنجا اتراق كرديم و در خرابه ها با مار و موش و گوسفندان ساكن در كاروانسرا همخانه شديم
. سندبرداري كلان
نقشه برداري از مجموعه بازار تا ميدان خان" يزد ، يكي از پروژه هايي بود كه در دهه ياد شده به كوشش و زير نظر اينجانب انجام شد و حدود چهار سال طول كشيد . اين كار ، از نظر كيفيت و دقت در مقايسه با موارد مشابه در سطح كشور ، از كيفيت و دقت در مقايسه با موارد مشابه در سطح كشور ، از كيفيت نسبتا بالايي برخوردار است .باتوجه به وسعت مجموعه ، مسئله و ضرورت اعمال دقتهاي لازم با دو روش نقشه برداري با دوربين و بازرنگاري با دست ، تواما
صورت گرفته است . و زحمت كار با دوربين را يكي از همكاران مهندس به عهده داشتند . اين نقشه ، شامل پلان ، مقاطع و نمادهاست . با دست هاشور خورده تا عناصر معماري و ارتباطات فضايي اين مجموعه شهري و تاريخي ، آن طور كه شايسته است جلوه گر شده ، اطلاعات نهفته در خود را به نحو بهتري عرضه و معرفي نمايد . سندبرداري از مجموعه
بازارها و ميدان خان يزد ، اگر چه درداخل شهر انجام مي گرفت و مشكلات آمد و شد در پي نداشت ؛ اما به دليل تنوع مالكيتها ، بسته بودن در بعضي مغازه ها ، كارگاهها ،حجره ها – به دلايل گوناگوني نظير فوت ، مسافرت ، مهاجرت ، مسائل حقوقي و 000 زمان زيادي را مصرف كرد و دوندگيهاي فراواني به دنبال داشت .
اين سند كه با مقياس تهيه گرديده ، هنوز جاي كار فراوان دارد . مجموعه هاي ارزشمند ديگري در اطراف بازار وجود دارند كه آنها نيز مي بايست به آن اضافه شوند . سند برداري از بافت اطراف دانشكده معماري
از آنجا كه دانشكده معماري دانشگاه يزد كه در جوار همين مجموعه واقع شده – و بافت همجوار آن نيز واجد ارزش است ، در سال گذشته توسط تعدادي از دانشجويان اين به صورت مجموعه اي معرفي گرديد .
دراين مورد ، مقياس طوري انتخاب شده كه قابليت همسازي با نقشه هاي قبلي وجود داشته باشد . دورنماي اين حركت ، مي تواند به نقشه برداري و مستند سازي بخش عمده اي از شهر يزد به عنوان يكي از بافتهاي تاريخي و باارزش كشور منتهي شود . ريزبرداري
در يك فرصت استثنايي به هنگام تعمير ، يا به تعبيري بهتر ، كالبد شكافي سقف نفيس چهار سوق بازار خان يزد كه به صورت كادربندي در سه مرحله اجرا شده است ، موفق شديم جزئيات اجرايي ساخت و ساز آن را در مقياس سندبرداري كنيم كاري مشابه آن را به هنگام تعمير سقف ايوان مسجد جامع يزد به لطف خداوند انجام داديم . فرصت سند برداري
اين گونه "فرصتهاي سندبرداري" هميشه و به راحتي به دست نمي آيد و پس از خاتمه مرمت و عمليات اجرايي تقريبا موضوع منتفي مي گردد . معمولأ مرمت كه با كالبد شكافي بنا همراه است ، يك فرصت سند برداري مناسب است . اگر از اين فرصت درست استفاده شود و شرايط مطلوبي از نظر نيروي انساني بصير ، زمان ، بودجه وسايل فراهم باشد ، مي توان از سابقه و تاريخ ساخت و ساز كشور ، اطلاعات ارزشمندي را ضبط و ثبت كرد .
اين امكانات اطلاع رساني را كه "فرصت سندبرداري" نام نهاده ايم ، مي بايست با دقت ، هوشياري و خبرگي خاصي شكار كرده و از آن بهره برداري اطلاعاتي نمود . بازسازي بر اساس اسناد و مدارك
درپاره اي موارد مثل خانه مودت – سندبرداري در مقياس را تجزيه كرديم . اين روش كه در مورد نقوش و كارهاي گره كاري بيشتر مي تواند مصرف داشته باشد ، امكان بازسازي شهر را در صورت بروز حادثه رلزله ، آتش سوزي و …. ممكن مي سازد . همين نقشه هاي دقيق بودند كه به عنوان يك امكان مناسب اطلاع رساني ، شرايطي را فراهم آوردند ، تا قسمتهاي آسيب ديده ناشي از حملات هوايي دشمن در مسجد جامع اصفهان مجددا بازسازي شده و به حالت اوليه برگردد .درپاره اي موارد ن بخصوص در مورد نقوش برجسته روي سنگها و كتيبه ها – كه امكان سرقت آنها وجود دارد – با استفاده از روش قالب گيري آن نقوش "شبيه سازي " مي شود و در مركز اسناد و اطلاعات نگهداري مي گردد نمونه هايي از اين شبيه سازي از نقوش نفيس بقعه شيخ علي بليمان ، در مركز ميراث فرهنگي يزد موجود است . اين نسخه هاي مشابه ، مي تواند پليس ملي و بين المللي را در دستگيري سارقان اموال فرهنگي كمك نمايد . شبيه سازي
ما گونه هايي از ابنيه ارزشمند را سندبرداري كرديم كه به ويراني كشيده شدند و ديگر آثاري از آنها باقي نيست . گرمخانه
قديمي مسجد جامع بافق با كانه پوشهاي استثنايي اش ، خانه منسوب به وحشي بافقي ، خانه مربوط به حاج علي اكبر قناد – كه از نظر فضاسازي يكي از بي نظيرترين خانه هاي يزد بود – از زمره آن آثار به شمار مي رود .
يكي از آفات اطلاع رساني و سندبرداري از معماري و شهرسازي گذشته ما ، يورش تخريب براي خيابان كشي است كه در محلات قديمي يزد و در بسياري از شهرهاي كشور مثل كاشان طي پنج دهه گذشته به وقوع پيوسته است تخريب وسيع در محله تل يزد جهت ايجاد بلوار ، آن چنان سريع و شتابزده صورت گرفت كه ، امكان توليد حدال اسناد ترسيمي از خانه ها و سازمان فضايي شهر از خود به جاي نگذاشت . دراين مسير ، اطلاعات گونه هاي نادري از خانه هاي قديمي درخاك مدفون شدند . هم اكنون ساختمانهاي برش خورده طرفين بلوار ، فرصتي مناسب براي تهيه اطلاعات تصويري از ساخت و ساز سنتي اند . كه در آينده اي نه چنان دور ، با يورش پاساژهاي اين باقيمانده اطلاعات نيز ، محو و به فراموشي سپرده خواهد شد . اطلاعات گفتاري
بخش عمده اي از اطلاعات مربوط به معماري قديم ، به صورت " گفتار " توليد و عرضه مي شود . ساعتهاي زيادي را پاي صحبت معماران سنتي و ديگر هنرمندان نشسته ايم . و اطلاعات پرارزش آنها را از طريق " گوش مصرف
كرده ايم .
آقاي استاد حاجي علي اكبرآخوند (خرمي) با 95 سال سن ، اگر چه ديگر قادر نيستند بالاي چوب بست رفته به هنرنمايي و انجام فعاليتهايي نظير كار روي سقف عمارت بادگير "باغ دوست آباد" بپردازند ، اما وجود پربركتشان بك منبع بسيار ذيقيمت و غير قابل تجديد اطلاع رساني است . اين استاد بزرگوار در اوائل دهه اول انقلاب اسلامي ، درخواست بازنشستگي نمودند و دليل آنرا عدم كارايي خود مي دانستند . بنده خدمت اين بزرگوار عرض كردم ، شما تشريف بياوريد و همين جا كنار اتاق بنده بنشينيد . نقش شما براي ما بركت دارد . خداي را هزار مرتبه شكر اين بركت همچنان تداوم داشته و هفته اي نيست كه دهها دانشجو و پژوهشگر ا زفيض حضورشان بهره نگيرند .
استادكاران قديم منابع مهم اطلاع رساني
اين عزيزان اگر به وسيله دست ، چشم و پاي توان توليد به معناي گذشته را ندارند ؛ اما بدون اغراق در سينه هايشان به عنوان مركز اسناد ، منابع اطلاعاتي بي نظير جاي گرفته است كه سالها بعد از سالها ، بر اساس كار مداوم تدارك ديده شده است . لايه هاي اطلاعاتي نهفته در سينه هاي اين بزرگواران ، هرچه سريعتر مي بايست در حد امكان به فيلمهاي آموزشي و پژوهشي تبديل و در مراكز مختلف اطلاع رساني نگهداري شود .
اينجانب تا حدي كه توانسته ام ، دانشجويان را به ضبط اطلاعات گفتاري اين اساتيد تشويق و ترغيب نموده ام ولي اين كار در مقياس بزرگي كاري كه مي بايست در طيف وسيعي صورت گيرد ، هيچ و ناچيز است و برنامه و بودجه خاص خود را طلب مي كند . اين حركت مستند سازي و سندبرداري ، مي بايست به صورت يك برنامه ضربتي انجام شود ، والا در آينده اي نه چندان دور ، به افسوس خواهيم نشست و نسل بعد از ما به خاطر عدم اطلاع از تجارب كذشته و انقطاع ( سيستم اطلاع رساني سينه به سينه * ) در تشخيص خسارتهاي وارده ، حتي به خوردن افسوس هم موفق نخواهد شد .
توليد و مصرف فرآورده‌هاي اطلاعاتي در دانشكده‌هاي معماري
توليد و مصرف فرآورده‌هاي اطلاعاتي در دانشكده‌هاي معماري
توليد و مصرف فرآورده‌هاي اطلاعاتي در دانشكده‌هاي معماري(2)
مهارت . سواد اطلاع يابي يك نكته بسيار مهم در خصوص استخراج اطلاعات معماران سنتي وجود دارد و آن ، اين است كه به راحتي نمي توان به لايه هاي اطلاعاتي نهفته در سينه هاي آنان دسترسي پيدا كرد . اولأ به دلايل گوناگون اطلاعات خود را ارائه نمي كند كه تا حدود زيادي هم درست است . آنها بايستي اطمينان حاصل نمايند كه مصرف كننده اطلاعات به حق تشنه آن است و اگر تشنه بود ، قدر آن را خواهد دانست . تشنگي اطلاعات آنها بر اساس اعتقادات درست و تربيتهاي مذهبي مايل اند اطلاعات را به "اهلش " برسانند . آنها با "مدرك جويان " ( در تقابل با دانشجويان ) و با بساز بفروشها ( در تقابل با كساني كه معماري را رسالت مي دانند ، با شبه پژوهشگران ( كساني كه اداي آدمهاي محقق را در مي آورند ) و آدمهاي قدرناشناس ( كساني كه قدر و منزلت اطلاعات را نمي دانند و زحمت توليد را نكشيده اند تا قدر آن را بدانند و مي خواهد يك شبه ره صدساله را بپيمايند و با مصرف قرص و كپسولهاي اطلاعاتي معمار شوند ) ، اطلاعات خود را ارائه نخواهند كرد . شرايطي لازم است تا بتوان به قابليتهاي اطلاعاتي معماران سنتي معرفت حاصل نمود و دسترسي پيدا كرد . آنها مي دانند اطلاعاتشان را نبايد ارزان بفروشند – چرا كه آن اطلاعات ، ارزان به دست نيامده است . در طول دهه گذشته كه افتخار شاگردي اين استاد بزرگوار ( حاجي استاد علي اكبر آخوند ) نصيبم شد ، فهميدم كه شاگردي كردن ، استاد مي خواهد . و بعد تا حدود اندكي توانستم از ذخاير ايشان استفاده كنم و نحوه ارتباط و توليد سند را تجربه نمايم . ضرورت آگاهي از اطلاعات گذشته در نظام تحقيق و توسعه كشور ، مي بايست تحولي اساسي به وجود آيد تا علي رغم وامگيري اطلاعات از كشورهاي صنعتي و صرف هزينه هاي ارزي و ريالي به قابليتهاي اطلاع رساني خودمان در داخل كشور بها داده شود . نسل سازنده ما مي بايست از كم و كيف " ساختن " در گذشته كشورش اطلاع حاصل كند . بداند نسل او چگونه فكر مي كرده و چگونه " مي ساخته" است . بسياري از ساختمانهاي سنتي و قديمي ما ، بهترين اسناد " اطلاع رسان " براي معرفي قابليتهاي انساني است ؛ حفاظت و نگهداري از آنها حفاظت از " اطلاعات " و حفاظت از استعدادهاي انساني است . اگر نسل حال و آينده ما از آنها " اطلاع حاصل كند ، خود را ريشه دار مي يابد و بهتر مي تواند در اوضاع پر تلاطم ، سرنوشت خود را رقم بزند . خاك سپاري اطلاعات به هر حال ، آدمها روزي مي آيند و روزي مي روند ، بقاء مختص ذات حضرت اوست . اگر شرايط مطلوب براي ثبت تجارب معماران سنتي ما صورت نگيرد ، با رحلت عزيزان ، اطلاعات پر ارزش را در گورستانها به خاك خواهيم سپرد – كما اينكه در گذشته بارها چنين كرده ايم .ما تا زماني كه " به خود " بياييم و در نظام تحقيق و توسعه كشور ، " قدر " اطلاعات را به نحو شابسته ندانيم ، با خسران غير قابل جبران دفن اطلاعات رو به رو خواهيم بود . و در آن صورت شايد خداوند به راحتي از سر تقصيرمان نگذرد . اطلاعات ديداري يكي از قابليتهاي اطلاع رساني كشور ، هيكل مواريث معماري ماست . در نقاط گوناگون كشور فراوان داريم و شهر يزد يكي از شاخصهاي آن است كه از نظر آثار دوران اسلامي بسيار غني است . به همين دليل دانشكده معماري دانشگاه يزد را در دل محلات قديمي يزد بنيان نهاديم . تجربه دانشكده معماري يزد اين دانشكده اولين دانشكده معماري ايران است كه در خارج از تهران تاسيس شد . اين تجربه ، يعني ارائه ايده تاسيس دانشكده در بافت قديم شهري چون يزد ، حاصل يك دهه شاگردي آقاي دكتر باقر آيت الله زاده شيرازي بود . اين حركت كه حركتي جديد در توسعه به شمار مي آيد ، تداوم حركت قبلي تجربه شده در محله "فهاران " يزد است كه خانه اي قديمي به مركزي فرهنگي تبديل كرديد . گرچه حركت ياد شده فاقد جايگاه برنامه اي در سطح ملي بوده و هست ؛ اما مي توان آن را به عنوان الگويي براي توسعه مورد تامل و تحقيق قرار داد . سعي ما بر اين بوده و هست تا شهر قديم ، بناها و ابنيه تاريخي و ديگر عناصر پيدا و ناپيداي شاكله آن به عنوان يك امكان و استعداد (پتانسيل ) اطلاع رساني مجسم ، زنده و فعال به خاطر حركت و زندگي مردم در آنها درطيف وسيعي ، در معرض استفاده دانشجويان يعني مصرف كنندگان اطلاعات قرار گيرد به همين دليل بسياري از كلاسها ، كارگاهها ، … در فضاهايي داير مي شود كه دانشجو، با خود آنها مستقيما ازتباط برقرار مي كند و از اطلاعات نهفته در آنها بر حسب علاقه ، ذائقه ، بينش و دانش خود بهره مي گيرد. اسناد اطلاع رساني مجسم وقتي دانشجويان را به " مسجد جامع فهرج مي بريم ، در واقع تماس آنها را با يك سند اطلاع رساني مجسم ، منحصر به فرد و يگانه كه از قرون اوليه اسلامي به يادگار مانده است – و اطلاعات خود را متواضعانه در اختيار مي گذارد – برقرار مي كنيم . وقتي اينجانب در شهريور 1371 در دانشكده معماري گرونوبل فرانسه ، از كيفيت ساخت و ساز و عمر اين مسجد در يك جمع بين المللي صحبت مي كردم ، همه بدون استثنا، از ويژگيهاي يكي از شيوه هاي ساخت و ساز ارزان ، ممكن ، بدون ضرر به محيط زيست و ساخته شده با استفاده از گل – كه چهارده قرن پايدار مانده است – متعجب شدند . آنها مي گفتند بحق شايسته مي بود كه مركز تحقيقات ساختمان سازي گلين كه ما در اينجا داير كرده ايم ، با توجه به ذخاير اطلاع رساني ارزشمندي كه شما در اختيار داريد در شهر و كشور شما تاسيس مي شد . توليد اطلاعات دانشجويان ضمن استفاده از نقشه ها ، مدارك و مطالعات انجام شده در سازمان ميراث فرهنگي كشور ، خود نيز ، به توليد اطلاعات مي پردازند . موارد متعددي بوده است كه پلان به دانشجو داده شده و او خود اطلاعات تكميلي بنا شامل مقاطع ، نما و…. را توليد و تحويل داده است . مورد ديگر ، تجربه نگارنده در اين خصوص – با دانشكده معماري دانشگاه شهيد بهشتي ، با هماهنگيهاي آن دانشكده است . در بعضي از موارد در دروسي نظير تركيب ، نقشه فضا و پاره اي دروس معماري ، نقشه هايي در اختيار دانشجويان قرار مي كيرد و دانشجويان اطلاعات تصويري ديگر ، شامل عكس ، گرافيك به آن مي افزايند و به بررسي و ارزيابي كم و كيف فضاهاي معماري ساخته شده مي پردازند . در درس آشنايي با معماري اسلامي ، حركت به سمت سندبرداري كامل و دقيق نماها توسط دانشجو است. حاصل اطلاعات گردآوري شده ، به صورت اسناد نوشتاري و به صورت آلبوم ، در مركز اسناد تحقيقات مدرسه معماري نگهداري مي گردد . همين اسناد در دانشكده هاي پيشكسوت ، مثل دانشگاه شهيد بهشتي مرحع تحقيق دانشجويان جوانتر قرار مي گيرد . همين كار تقريبا در وضعيت مشابهي ، در مورد دروس تاريخ معماري ، تاريخ شهرسازي ،اصول و مباني معماري و شهرسازي ، مباني نظري معماري ، روش تركيب و پروژه هاي مرمت ابنيه و بافتها انجام مي شود. اين پروژه هاي تحقيقاتي علي رغم پاره اي ضعفها از منابع بسيار ارزشمند اطلاع رساني اند كه گذشته از بركات آموزشي و تربيتي به صورت اسناد ترسيمي نوشتاري ، اسناد تصويري ، اسناد شنيداري و اسناد حجمي (ماكت ) حامل پيامهايي براي نسل حال و آينده اند . آسيب شناسي ضعف اسناد اشكالاتي در تدارك اطلاعات ياد شده به نظر مي رسد كه اجمالأ مي توان آنها را به شرح ذيل برشمرد . 1 – توليد اين اسناد هزينه بر است و دانشجو نمي تواند به راحتي از پس هزينه هاي آن برآيد . به ناچار مجبور است كار كند و كار و فعاليت او در بيرون از محيط آموزشي ، از زمره عواملي است كه زمينه كاهش كار فكري دانشجو بر روي پروژه هاي تحقيقاتي را فراهم مي آورد 2 – خلا " قدرشناسي " تحقيق در روند توسعه و در مقياس كلان جامعه . 3 – غصب و اشغال جاي دانشجو توسط دانشجوها . 4- عدم بهره گيري از آموخته ها در اجتماع . 5 – حاكميت مدرك سالاري در جامعه . 6 – حبس يا احتكار اطلاعات ، توسط بنگاههايي كه قابليت اطلاع رساني دارند . 7 – كم ارزش بودن تحقيقات دانشجويي در روند گزينشهاي بعد از فراغت از تحصيل . 8 – خلا مالكيت معنوي در شكار توليد ، پردازش و ارائه اطلاعات و پشتوانه حقوقي لازم . در بسياري از موارد كم و كيف اطلاع رساني در موسسات ، قائم به شخص است . در پاره اي از موارد پارتي بازي نقش تعيين كننده دارد . بوروكراسي در ثبت و صدور معرفي نامه هاي دانشجويي زمان بر است – ضمن آنكه از سوي ديگر ، نمي توان آن را جزو زمان تحقيق به حساب آورد . در شرايط متعارف ، وقت زيادي از دانشجويان صرف اخذ و دستيابي به اطلاعات توليد شده مي گردد . در بسياري از موارد ، روند اطلاع رساني دچار بوروكراسي اداري مي شود و زمان هزينه هاي تلف شده را نمي توان ، جزو فرآيند تحقيق به حساب آورد و اين در حالي است كه مي توان با اندك برنامه ريزي د رسطح ملي به آن خاتمه داد. مالكيت معنوي اسناد اطلاع رساني متاسفانه در پاره اي موارد ديده شده ، استفاده كنندگان از نقشه ها و مدارك ، نام و مشخصات سازمان و افراد تهيه كننده اطلاعات را حذف و حاصل كار ديگران را به جاي كار يا نام خود جا زده اند كه ، اين عمل به نوبه خود ، نوعي تجاوز به حريم مالكيت معنوي تهيه كنندگان آن آثار است . اگر پشتوانه هاي مالي اداري / حقوقي / تداركاتي ، فراهم آيد ، مي توان اطلاعات توليد شده را به سرعت انتشار داد و تا حد ممكن از سرقت اطلاعات جلوگيري كرده و به اشاعه فرهنگ سالم اطلاع رساني در جامعه كمك نمود . ما براي آنكه به توليد ، پردازش و عرضه اطلاعات معماري دامن بزنيم مي بايست شرايط ارزشگذاري اطلاعات و اسناد را جستجو كنيم . به نظر مي رسد ما هنوز بهاي اطلاعات را نمي دانيم : ارزان به دست مي آوريم و ارزان از دست مي دهيم . ضمن آنكه محملي هم براي نگهداري ، حفاظت اطلاعات به صورت شبكه ملي و جامع تدارك نديده ايم . جلوگيري چند باره كاريها دوباره كاري و چند باره كاريها ، از ويژگيهاي رايج است كه ناشي از عدم اطلاع دانشكده ها از كارهاي يكديگر و كار سازمانهاي ذي ربط ديگر است . و اين در حالي است كه از بسياري ابنيه حتي كروكي تهيه نگرديده و ساختمانهايي براي چندمين بار نقشه برداري مي شوند . اين كار ، به دليل پاره اي خودخواهيها ، عدم ارتباط با هم ، عدم تضمين مالكيت معنوي توليد كنندگان اطلاعات و اسناد صورت مي پذيرد مي توان از طريق يك برنامه ريزي جامع كشوري ، تا حدود زيادي به احتكار و اسراف اطلاعات پايان داد و نيروهاي توانمند و پژوهشگر را به فعاليت در زمينه هاي جديدي از تحقيق و توسعه تشويق و ترغيب كرد. زمان توليد اسناد و اطلاعات توسط دانشجو ، معمولأ يك ترم يا حداكثر دو ترم است . با توجه به تراكم فشارهاي مادي و روحي كه بر هر دانشجو وارد مي شود امكان تدارك يك كار علمي سطح بالا و قابل استناد و قابل اتكاء از نظر دقت و حساسيت توليد و عرضه اطلاعات وجود ندارد . آنها كار را در پايان ترم خاتمه يافته تلقي مي كنند . اين رسالت كسان ديگر و دستگاههاي ديگر است كه مي بايست ، بر روي كارهاي انجام شده حساب تازه اي باز كرده براي تصحيح و تكميل ، نظام شايسته اي را فراهم آورند . به نظر اينجانب كارهايي كه به صورت متفرق انجام مي شود ، مانند دانه هاي پراكند ه تسبيح اند . فرد يا افرادي لازم است اين دانه هاي اطلاعاتي را – به قول ما يزديها – با رشته اي نخ بپتكانند و از آن تسبيح اطلاعاتي بسازند كه داراي هويتي جديد و كاربردي متعاليتر خواهد بود . سرنخ اين نخ را بايد ، در نظام اطلاع رساني در تحقيق و توسعه جستجو كرد . يك تشكيلات قوي و توانمند علمي / فني و با انگيزه لازم است ، تا اين اوراق پراكنده را "شيرازه " كرده به صورت كتاب درآورد و از مجموع آنها قابليت جديدي را فراهم سازد . در روند توسعه كشور مي بايست ، روي قابليت ها ، توانمندي ها و استعدادهاي دانشجويان در زمينه تحقيقات حساب كنيد . به آنها شخصيت و امكانات بدهيم و روي توليد اطلاعات به عنوان يكي از زيباترين مصاديق توليد ، و مصرف آن به عنوان زيباترين مصاديق مصرف ، در دانشكده ها و حتي خارج از دانشكده ها و دستكاههاي اداري ذي ربط حساب كنيم . چاره يابي تا آنجا كه ممكن است در راستاي اشاعه فرهنگ ارجگذاري و قدرشناسي به اطلاعات پيدا و ناپيدا و قدرشناسي ذخاير اطلاعاتي كشور ، بخصوص آنها كه استخراج نشده اند – يعني استادكاران ، معماران سنتي و پيشكسوتان حرفه اي سنتي به عنوان منابع اطلاعاتي تلاش كنيم .يادمان باشد اسراف بد است و اسراف در اطلاعات بدترين آنها ، احتكار بد است و احتكار اطلاعات زشت ترين آنها . پيشنهاد و استنتاج دستگاههايي چون : مركز اطلاعات و مدارك علمي ايران ، سازمان برنامه و بودجه به وزارت مسكن و شهرسازي وزارت فرهنگ و آموزش عالي ( و موسسات تابعه نظير سازمان ميراث فرهنگي كشور ) و دانشكده هاي معماري و شهرسازي ، در جهت يك كاسه كردن اطلاعات موجود ، سياستگذاري و انتخاب مشي واحد و شايسته براي بهره برداري از قابليتهاي اطلاع رساني در جامعه ، آستين همت را بالا زنند . با اين اميد كه به حول و قوه الهي و با ياوري عزيزان دست اندركار ، يكي از اساسيترين حركتها در تعميق و پژوهش در روند تحقق و توسعه كشور تحقيق يابد .
توليد و مصرف فرآورده‌هاي اطلاعاتي در دانشكده‌هاي معماري (1)
