onia$
دستیار مدیر تالار مدیریت
[h=1]توریسم؛ فرصتی برای رونق اقتصادی[/h]
نسرین شفیعی
امروزه، صنعت گردشگری یا توریسم می‌تواند باعث ایجاد و ترویج صلح و ثبات در کشورهای در حال توسعه شود.
این صنعت همچنین با ایجاد مشاغل درآمدزا موجب رونق اقتصادی کشور و نیز سبب حمایت و حفاظت بیشتر از محیط‌زیست و ایجاد آگاهی‌های ملّی و فرهنگی در میان مردم می‌شود. گردشگری و جهانگردی بخشی حیاتی در اقتصاد جهانی به شمار می‌آید. در واقع، حدود یک تریلیون دلار، درآمد ناخالص صنعت توریسم سراسر جهان فقط در سال 2008 برآورد شده است که رقم قابل توجهی در اقتصاد به شمار می‌آید. گردشگری و جهانگردی چهارمین صنعت بزرگ جهان پس از صنایع سوخت، مواد شیمیایی و خودرو محسوب می‌شود.
در میان بیش از 200 کشور جهان، کشورهایی هستند که بیش از دیگران بر روی این صنعت سودآفرین سرمایه‌گذاری کرده‌اند؛ برای مثال، صنعت توریسم در چند سال گذشته در ترکیه رشد حیرت‌انگیزی داشته است. تنها در سال 2008 به‌رغم بحران مالی بین‌المللی، بیش از 26 میلیون توریست از نقاط مختلف جهان از این کشور دیدن کردند. این تعداد در سال 2012 به حدود 33 میلیون خواهد رسید که رتبه ترکیه را در کشورهای منطقه خاورمیانه و غرب آسیا به رتبه برتر خواهد رساند. (گزارش RNCOS)
ترکیه که در همسایگی ایران است و مشترکات بسیار مذهبی، فرهنگی و تاریخی با آن دارد از لحاظ توریسم بسیار جلوتر از کشورمان قرار گرفته است. ترکیه هم‌اکنون با سرمایه‌گذاری‌های مناسب به مقصد توریستی ایده‌آلی برای گردشگران سراسر جهان به ویژه منطقه اروپا تبدیل شده است. عوامل مختلف از جمله رشد درآمدها در این کشور، سیاست‌های حمایتی دولت و موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد که آن را دروازه شرق و غرب داده، موجب رونق صنعت توریسم در این کشور شده است. گردشگری در ترکیه سریع‌ترین رشد را نسبت به دیگر کشورهای خاورمیانه داشته است طوری که حدود نیمی از کل توریست‌های خارجی در خاورمیانه فقط به مقصد ترکیه وارد این منطقه شده‌اند.
جالب توجه اینکه این ارقام هیچ‌گاه تحت تاثیر نوسانات بازارهای مالی بین‌المللی هم قرار نگرفته است. بر‌اساس دیدگاه کارشناسان، علت اصلی رشد سریع گردشگری در ترکیه، حمایت‌های بی‌وقفه وزارت توریسم این کشور است که بودجه‌های کلانی را برای پیشرفت این صنعت در نظر گرفته است. در کنار این سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت، شرکت‌های خصوصی نیز بیکار ننشسته‌اند و در زمینه‌هایی همچون قایقرانی، گلف، ورزش‌ها و تفریحات زمستانی، و همچنین توریسم درمانی و پزشکی فعالیت بسیاری داشته‌اند که همگی آنها از طرف دولت ترکیه حمایت شده‌اند.
علاوه بر ترکیه، کشورهای بسیاری در جهان هستند که نگاهی ویژه به درآمدهای صنعت توریسم دارند. برای مثال، کشور فرانسه با بیش از 74 میلیون جهانگرد خارجی در سال رتبه اول را در جهان از آن خود کرده است. دیگر کشورها حتی اگر کوچک و دورافتاده باشند، درآمد صنعت توریسم را درآمدی پایدار برای خود به حساب می‌آورند که ارزش سرمایه‌گذاری را در آن بالا می‌برد. در این میان کشور پهناور و پُرظرفیت ایران از قافله عقب مانده است که باید تدابیر جدیدی در زمینه جذب و حمایت از جهانگرد بین‌المللی بیندیشد. سوالی که در ابتدا مطرح می‌شود این است که چگونه می‌توان باعث ترویج صنعت جهانگردی شد؟ از جمله این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تبلیغات مؤثر
- تشویق توریسم داخلی شامل گردشگران محلی و بومی
- حفظ جذابیت‌های توریستی و ایجاد امکانات جدیدتر جذب توریسم
- ارائه امکانات اسکان بهتر و مطلوب‌تر همچون هتل‌ها، سرویس‌های بهداشتی و خدماتی
- تعلیم و تربیت راهنمایان تور آگاه‌تر و مجرب‌تر به همراه خدمات‌رسانی بهتر
- امکانات حمل‌و‌نقل و تردد امن‌تر و آسان‌تر در کشور
- ایجاد امنیت و ثبات در کشور
- امکان خدمات رسانی مالی و بانکی بین‌المللی
- ایجاد مراکز تفریحی ویژه توریست‌های خارجی
به طور معمول، گردشگران برای دیدن مکان‌های جدید، آب و هوا و طبیعت متفاوت، مردم، فرهنگ، آداب و رسوم و جشنواره‌های ویژه و نیز آثار هنری و تاریخی به شهر یا کشور دیگر سفر می‌کنند. یک مقصد توریستی موفق، مقصدی است که زمینه‌های دستیابی به تمامی این موارد را برای یک گردشگر علاقه‌مند فراهم کند. با توجه به اینکه کشور ایران نیز همچون ترکیه در منطقه خاورمیانه قرار گرفته است، باید توجه داشت که مهم‌ترین عامل برای جذب جهانگردان و درآمدزایی از راه این صنعت، مساله حساس امنیت یک شهر یا کشور است. به دنبال عامل امنیت، عوامل دیگری همچون سطح فرهنگ و آگاهی مردم یک منطقه، امکانات دولتی و خصوصی همچون امکانات بانکی استفاده از کارت‌های اعتباری بین‌المللی و خودپردازها، وجود رستوران، هتل و امکان استفاده از تلفن راه دور و اینترنت، وجود فروشگاه‌های صنایع دستی، راهنمایان تور آموزش دیده و وجود نقشه و اطلاعات، معرفی آداب و رسوم همچون موسیقی و غذا همگی می‌توانند به شکوفایی صنعت توریسم یک کشور منجر شود. شرکت در جشنواره‌های هنری، فرهنگی و ملی می‌تواند دلیل هیجان‌انگیز دیگری برای سفر جهانگردان خارجی به یک کشور باشد.
برگردیم به شرایط کشور خودمان. ایران از نظر جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی در رتبه 10 کشورهای جهان قرار دارد، و از نظر جاذبه‌های طبیعی و آب و هوایی در بین 5 کشور جذاب دنیا جا دارد. ولی با کمال شگفتی از تعداد 600 میلیون جهانگرد در سال تنها حدود 2 میلیون نفر از ایران دیدن می‌کنند. با یک حساب سرانگشتی ساده می‌توان به عدم موفقیت ایران در جذب توریست پی بُرد.
برای ایجاد و رونق صنعت گردشگری، باید برنامه‌های مشخصی توسط سه رکن اساسی دخیل در این صنعت انجام گیرد. این سه رکن اساسی عبارتند از: جامعه میزبان، دولت میزبان، و سرمایه‌گذاران خارجی. جامعه میزبان باید مزیت‌های خود را به عنوان عاملی جهت بهبود ارائه خدمات، حفاظت از محیط زیست و حمایت از فرهنگ به کار گیرد. دولت میزبان موظف به از بین بردن موانع، ایجاد فرصت‌ها و اتخاذ استانداردها و اجرای قوانین بین‌المللی شناخته شده در صنعت توریسم است. سرمایه‌گذاران خارجی نیز با سرمایه‌گذاری مستقیم در توریسم می‌توانند به عنوان یک عامل تثبیت شده اقتصادی به شمار آیند که موجب تسهیل دانش و فنّاوری، و توسعه آن در این صنعت باشند. توسعه صنعت توریسم برای بخش نیازمند جامعه نیز سودمند خواهد بود. با وجود اینکه این صنعت می‌تواند فواید اجتماعی، فرهنگی، و محیط زیستی زیادی داشته باشد، ولی بیشترین فایده آن توسعه اقتصادی کشور است. با افزایش اشتغال ناشی از رونق توریسم، فرصت‌های بهبود معیشت مردم کم درآمد فزونی خواهد یافت. همچنین درآمد مالیاتی حاصل از این صنعت می‌تواند در جهت توسعه بهداشت و آموزش به کار رود که خود از عوامل فقرزدایی در جامعه به شمار می‌رود. صنعت توریسم، موجب رونق اقتصادی در سطح ملی و محلی می‌شود. این صنعت همچنین، باعث رشد کشاورزی و صنعتی یک کشور می‌شود. خرید مستقیم توریست‌ها از قشر کم بضاعت و فروشندگان محلی موجب افزایش شغل و نیز سرمایه‌های کوچک آنها می‌شود. اگر بر این باور باشیم که صنعت توریسم ارمغان آور صلح و رونق اقتصادی است، باید تلاش‌های اساسی جهت ایجاد و گسترش آن انجام دهیم از جمله: سرمایه‌گذاری بنیادی و توسعه جامع برنامه‌های ملی در این زمینه، اجرای چارچوب‌های نظارتی قوی، استفاده از مکانیسم‌هایی برای به حداکثر رساندن درآمد ارزی کشور، تلاش وسیع برای به حداقل رساندن جرم و جنایت و فساد، و ایجاد امنیت و محیطی سالم برای گردشگران. مطالعاتی که در کشورهای هند، کنیا و نیجریه انجام گرفته به طور خاص به این مساله اشاره می‌کند که صلح نسبی و نرخ رشد اقتصادی پیش‌شرط‌های یک صنعت توریسم موفق به حساب می‌آیند. مثال دیگر کشور آفریقای جنوبی است که به علت ویژگی‌های منحصر به فرد خود اخیرا رشد سریعی در صنعت توریسم داشته است. این کشور با گوناگونی فرهنگی، قومی، زبانی و نیز آب و هوای دل‌انگیز و طبیعت زیبا و حیات وحش خود مقصد بسیاری از گردشگران علاقه‌مند به فرهنگ و ورزش و طبیعت از نقاط مختلف جهان شده است. سرمایه‌گذاری‌های خارجی بعد از انتخابات آزاد 1994 در توسعه اقتصاد این کشور و به تبع آن رشد صنعت توریسم آن تاثیر زیادی داشته است. به طور متوسط 7 درصد از اشتغال این کشور مدیون گردشگران داخلی و بین‌المللی است که هر ساله به تعداد آنها نیز افزوده می‌شود.
با وجود اینکه توریسم موجب پیشرفت، صلح و ثبات و رفاه می‌شود؛ اگر همراه با برنامه‌ریزی شناخت مناسب از این صنعت و لازمه‌های آن صورت نگیرد برعکس می‌تواند برای یک کشور و مردم آن آسیب‌پذیر نیز باشد. برای بهره مندی از مزایای مطلوب و موثر گردشگری باید همزمان به حمایت آگاهانه از محیط زیست، و احترام به سنت‌ها و ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی مردم نیز پرداخت. صنعت توریسم نیاز به قوانین و مقررات منسجم و پایدار دارد، و حمایت از آن نباید مقطعی و گذرا باشد. تغییر قوانین و دستکاری مقررات می‌تواند به پویایی و رشد این صنعت آسیب برساند.
نسرین شفیعی
امروزه، صنعت گردشگری یا توریسم می‌تواند باعث ایجاد و ترویج صلح و ثبات در کشورهای در حال توسعه شود.
این صنعت همچنین با ایجاد مشاغل درآمدزا موجب رونق اقتصادی کشور و نیز سبب حمایت و حفاظت بیشتر از محیط‌زیست و ایجاد آگاهی‌های ملّی و فرهنگی در میان مردم می‌شود. گردشگری و جهانگردی بخشی حیاتی در اقتصاد جهانی به شمار می‌آید. در واقع، حدود یک تریلیون دلار، درآمد ناخالص صنعت توریسم سراسر جهان فقط در سال 2008 برآورد شده است که رقم قابل توجهی در اقتصاد به شمار می‌آید. گردشگری و جهانگردی چهارمین صنعت بزرگ جهان پس از صنایع سوخت، مواد شیمیایی و خودرو محسوب می‌شود.
در میان بیش از 200 کشور جهان، کشورهایی هستند که بیش از دیگران بر روی این صنعت سودآفرین سرمایه‌گذاری کرده‌اند؛ برای مثال، صنعت توریسم در چند سال گذشته در ترکیه رشد حیرت‌انگیزی داشته است. تنها در سال 2008 به‌رغم بحران مالی بین‌المللی، بیش از 26 میلیون توریست از نقاط مختلف جهان از این کشور دیدن کردند. این تعداد در سال 2012 به حدود 33 میلیون خواهد رسید که رتبه ترکیه را در کشورهای منطقه خاورمیانه و غرب آسیا به رتبه برتر خواهد رساند. (گزارش RNCOS)
ترکیه که در همسایگی ایران است و مشترکات بسیار مذهبی، فرهنگی و تاریخی با آن دارد از لحاظ توریسم بسیار جلوتر از کشورمان قرار گرفته است. ترکیه هم‌اکنون با سرمایه‌گذاری‌های مناسب به مقصد توریستی ایده‌آلی برای گردشگران سراسر جهان به ویژه منطقه اروپا تبدیل شده است. عوامل مختلف از جمله رشد درآمدها در این کشور، سیاست‌های حمایتی دولت و موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد که آن را دروازه شرق و غرب داده، موجب رونق صنعت توریسم در این کشور شده است. گردشگری در ترکیه سریع‌ترین رشد را نسبت به دیگر کشورهای خاورمیانه داشته است طوری که حدود نیمی از کل توریست‌های خارجی در خاورمیانه فقط به مقصد ترکیه وارد این منطقه شده‌اند.
جالب توجه اینکه این ارقام هیچ‌گاه تحت تاثیر نوسانات بازارهای مالی بین‌المللی هم قرار نگرفته است. بر‌اساس دیدگاه کارشناسان، علت اصلی رشد سریع گردشگری در ترکیه، حمایت‌های بی‌وقفه وزارت توریسم این کشور است که بودجه‌های کلانی را برای پیشرفت این صنعت در نظر گرفته است. در کنار این سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت، شرکت‌های خصوصی نیز بیکار ننشسته‌اند و در زمینه‌هایی همچون قایقرانی، گلف، ورزش‌ها و تفریحات زمستانی، و همچنین توریسم درمانی و پزشکی فعالیت بسیاری داشته‌اند که همگی آنها از طرف دولت ترکیه حمایت شده‌اند.
علاوه بر ترکیه، کشورهای بسیاری در جهان هستند که نگاهی ویژه به درآمدهای صنعت توریسم دارند. برای مثال، کشور فرانسه با بیش از 74 میلیون جهانگرد خارجی در سال رتبه اول را در جهان از آن خود کرده است. دیگر کشورها حتی اگر کوچک و دورافتاده باشند، درآمد صنعت توریسم را درآمدی پایدار برای خود به حساب می‌آورند که ارزش سرمایه‌گذاری را در آن بالا می‌برد. در این میان کشور پهناور و پُرظرفیت ایران از قافله عقب مانده است که باید تدابیر جدیدی در زمینه جذب و حمایت از جهانگرد بین‌المللی بیندیشد. سوالی که در ابتدا مطرح می‌شود این است که چگونه می‌توان باعث ترویج صنعت جهانگردی شد؟ از جمله این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تبلیغات مؤثر
- تشویق توریسم داخلی شامل گردشگران محلی و بومی
- حفظ جذابیت‌های توریستی و ایجاد امکانات جدیدتر جذب توریسم
- ارائه امکانات اسکان بهتر و مطلوب‌تر همچون هتل‌ها، سرویس‌های بهداشتی و خدماتی
- تعلیم و تربیت راهنمایان تور آگاه‌تر و مجرب‌تر به همراه خدمات‌رسانی بهتر
- امکانات حمل‌و‌نقل و تردد امن‌تر و آسان‌تر در کشور
- ایجاد امنیت و ثبات در کشور
- امکان خدمات رسانی مالی و بانکی بین‌المللی
- ایجاد مراکز تفریحی ویژه توریست‌های خارجی
به طور معمول، گردشگران برای دیدن مکان‌های جدید، آب و هوا و طبیعت متفاوت، مردم، فرهنگ، آداب و رسوم و جشنواره‌های ویژه و نیز آثار هنری و تاریخی به شهر یا کشور دیگر سفر می‌کنند. یک مقصد توریستی موفق، مقصدی است که زمینه‌های دستیابی به تمامی این موارد را برای یک گردشگر علاقه‌مند فراهم کند. با توجه به اینکه کشور ایران نیز همچون ترکیه در منطقه خاورمیانه قرار گرفته است، باید توجه داشت که مهم‌ترین عامل برای جذب جهانگردان و درآمدزایی از راه این صنعت، مساله حساس امنیت یک شهر یا کشور است. به دنبال عامل امنیت، عوامل دیگری همچون سطح فرهنگ و آگاهی مردم یک منطقه، امکانات دولتی و خصوصی همچون امکانات بانکی استفاده از کارت‌های اعتباری بین‌المللی و خودپردازها، وجود رستوران، هتل و امکان استفاده از تلفن راه دور و اینترنت، وجود فروشگاه‌های صنایع دستی، راهنمایان تور آموزش دیده و وجود نقشه و اطلاعات، معرفی آداب و رسوم همچون موسیقی و غذا همگی می‌توانند به شکوفایی صنعت توریسم یک کشور منجر شود. شرکت در جشنواره‌های هنری، فرهنگی و ملی می‌تواند دلیل هیجان‌انگیز دیگری برای سفر جهانگردان خارجی به یک کشور باشد.
برگردیم به شرایط کشور خودمان. ایران از نظر جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی در رتبه 10 کشورهای جهان قرار دارد، و از نظر جاذبه‌های طبیعی و آب و هوایی در بین 5 کشور جذاب دنیا جا دارد. ولی با کمال شگفتی از تعداد 600 میلیون جهانگرد در سال تنها حدود 2 میلیون نفر از ایران دیدن می‌کنند. با یک حساب سرانگشتی ساده می‌توان به عدم موفقیت ایران در جذب توریست پی بُرد.
برای ایجاد و رونق صنعت گردشگری، باید برنامه‌های مشخصی توسط سه رکن اساسی دخیل در این صنعت انجام گیرد. این سه رکن اساسی عبارتند از: جامعه میزبان، دولت میزبان، و سرمایه‌گذاران خارجی. جامعه میزبان باید مزیت‌های خود را به عنوان عاملی جهت بهبود ارائه خدمات، حفاظت از محیط زیست و حمایت از فرهنگ به کار گیرد. دولت میزبان موظف به از بین بردن موانع، ایجاد فرصت‌ها و اتخاذ استانداردها و اجرای قوانین بین‌المللی شناخته شده در صنعت توریسم است. سرمایه‌گذاران خارجی نیز با سرمایه‌گذاری مستقیم در توریسم می‌توانند به عنوان یک عامل تثبیت شده اقتصادی به شمار آیند که موجب تسهیل دانش و فنّاوری، و توسعه آن در این صنعت باشند. توسعه صنعت توریسم برای بخش نیازمند جامعه نیز سودمند خواهد بود. با وجود اینکه این صنعت می‌تواند فواید اجتماعی، فرهنگی، و محیط زیستی زیادی داشته باشد، ولی بیشترین فایده آن توسعه اقتصادی کشور است. با افزایش اشتغال ناشی از رونق توریسم، فرصت‌های بهبود معیشت مردم کم درآمد فزونی خواهد یافت. همچنین درآمد مالیاتی حاصل از این صنعت می‌تواند در جهت توسعه بهداشت و آموزش به کار رود که خود از عوامل فقرزدایی در جامعه به شمار می‌رود. صنعت توریسم، موجب رونق اقتصادی در سطح ملی و محلی می‌شود. این صنعت همچنین، باعث رشد کشاورزی و صنعتی یک کشور می‌شود. خرید مستقیم توریست‌ها از قشر کم بضاعت و فروشندگان محلی موجب افزایش شغل و نیز سرمایه‌های کوچک آنها می‌شود. اگر بر این باور باشیم که صنعت توریسم ارمغان آور صلح و رونق اقتصادی است، باید تلاش‌های اساسی جهت ایجاد و گسترش آن انجام دهیم از جمله: سرمایه‌گذاری بنیادی و توسعه جامع برنامه‌های ملی در این زمینه، اجرای چارچوب‌های نظارتی قوی، استفاده از مکانیسم‌هایی برای به حداکثر رساندن درآمد ارزی کشور، تلاش وسیع برای به حداقل رساندن جرم و جنایت و فساد، و ایجاد امنیت و محیطی سالم برای گردشگران. مطالعاتی که در کشورهای هند، کنیا و نیجریه انجام گرفته به طور خاص به این مساله اشاره می‌کند که صلح نسبی و نرخ رشد اقتصادی پیش‌شرط‌های یک صنعت توریسم موفق به حساب می‌آیند. مثال دیگر کشور آفریقای جنوبی است که به علت ویژگی‌های منحصر به فرد خود اخیرا رشد سریعی در صنعت توریسم داشته است. این کشور با گوناگونی فرهنگی، قومی، زبانی و نیز آب و هوای دل‌انگیز و طبیعت زیبا و حیات وحش خود مقصد بسیاری از گردشگران علاقه‌مند به فرهنگ و ورزش و طبیعت از نقاط مختلف جهان شده است. سرمایه‌گذاری‌های خارجی بعد از انتخابات آزاد 1994 در توسعه اقتصاد این کشور و به تبع آن رشد صنعت توریسم آن تاثیر زیادی داشته است. به طور متوسط 7 درصد از اشتغال این کشور مدیون گردشگران داخلی و بین‌المللی است که هر ساله به تعداد آنها نیز افزوده می‌شود.
با وجود اینکه توریسم موجب پیشرفت، صلح و ثبات و رفاه می‌شود؛ اگر همراه با برنامه‌ریزی شناخت مناسب از این صنعت و لازمه‌های آن صورت نگیرد برعکس می‌تواند برای یک کشور و مردم آن آسیب‌پذیر نیز باشد. برای بهره مندی از مزایای مطلوب و موثر گردشگری باید همزمان به حمایت آگاهانه از محیط زیست، و احترام به سنت‌ها و ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی مردم نیز پرداخت. صنعت توریسم نیاز به قوانین و مقررات منسجم و پایدار دارد، و حمایت از آن نباید مقطعی و گذرا باشد. تغییر قوانین و دستکاری مقررات می‌تواند به پویایی و رشد این صنعت آسیب برساند.
