هماهنگی و تضاد در معماری و فضای شهری
نویسنده مقاله : مهندس آرتور امید آذری
نویسنده مقاله : مهندس آرتور امید آذری
در مورد مقوله هاهنگی و تضاد در طراحی نكات زير قابل توجه است:
- برقراري ارتباط ميان طراحي و زمينه.
- ايجاد انسجام.
- وحدت.
در عین حال برخی از تناسبات اجزا بنا كه باعث وحدت خواهند شد عبارتند از:
- پنجره ها.
- محل قرارگيري درب.
- عناصر تزئيني.
- سبك.
- مصالح.
- خط افق.
- ويژگيهاي مشترك.
هر جائي براي خود داراي تركيبي از عناصر و درجه اي از آزادي براي ايجاد تنوع است. يك ساختمان براي حفظ تناسب با زمينه و تقويت وحدت بصري نيازي به تقليد دقيق از شكل و فرم ساختمانهاي مجاور ندارد، بلكه بايد ويژگيهاي مشترك و اساسي معيني را رعايت كند. طراحي متناسب با زمينه خود ابزار مهمي براي حفاظت مي باشد، زيرا بدين ترتيب مي توان ساختمانهاي باارزش را در زمينه اي متناسب و تقويت شده نگهداري كرد.
مهمترين اقدام برنامه ريزان و شهروندان تأكيد بر حفظ جنبه هاي مثبت موجود محيط توسط طراحان است. بايد توجه داشت که طراحي و اجراي كامل و موفق يك پروژه بزرگ به عوامل زير بستگي دارد:
- محلي مناسب.
- طراحي زبردست.
- بودجه كافي.
- كارفرمائي استثنائي.
- نظام اداري كارآمد و حمايت كننده.
هنگام طراحي در بين ساختمانهاي باارزش «رعايت ويژگي و مقياس ابنيه باارزش محلي در بناهاي جديد كه موجب وحدت و يكپارچگي مي شود، الزامي است.حركت كوچكي كه در نماي اين ساختمان جهت منعكس نمودن خطوط نماي ساختمانهاي مجاور انجام گرفت، براي جبران تفاوتهاي بسيار زياد آن با بناهاي مجاور كافي نيست. جايگزيني جان پناه سبك مصري با قرنيزي برجسته و مشخص و همچنين نوار عمودي و تيره پنجره هايي متناسب تر مي تواند ارتباطي مثبت را به وجود آورد.
اغتشاش بصری
اگر اكثر ساختمانهاي در يك فضاي شهري با هم متفاوت و متباين باشند، نتيجه هرج و مرج و اغتشاش بصري خواهد بود.
| تمرکز بصری |
طراحي همگون و متناسب با زمينه |
| طراحي يكنواخت |
| عدم امكان يا عدم لزوم طراحي متناسب با زمينه |
| تفاوت شرايط |
| آزادي عمل (در پس درختان) |
| آزادي عمل (در مناطق در حال تحول) |
| ارتباط اختياري |
| هماهنگي نسبي (همگني) |
| همگوني شديد |
| شبيه سازي |
| راهنماي طراحي |
شناخت پیوندهای طرح و نحوه استفاده از ضوابط
هويت و شخصيت مجموعه چنان قوي است كه نمي توان تصوير كرد هيچ سبك و نوع ديگر ساختمان در اين مجموعه قرار گيرد، بدون اينكه مجموعه را دچار مشكلات زمينه و محيطي سازد. وحدت و يكپارچگي در يك مجموعه حاصل عوامل ارتباطي زير است:
- خط افق آسمان.
- فاصله بين ساختمانها.
- تناسب پنجره ها، درب ها و غيره و نحوه استقرار آنها.
- برجستگيها و فرورفتگي هاي نما.
- فرم و شكل كلي بنا.
- محل و نحوه حل مدخل ورودي.
- جنس مصالح، پرداخت و بافت نما.
- الگوي سايه حاصل از حجم و عناصر تزئيني.
- مقياس بنا.
- سبك معماري
- محوطه سازي در صورت وجود.
تنها آخرين ضابطه يعني محوطه سازي در مورد خانه هاي كوئين آن وجود نداشته است. اين ساختمانها درست از لبه پياده رو شروع مي شوند.
خط افق
در حاليكه شكل هر سقف نسبت به ديگري متفاوت بوده ولي دو عامل شيب و مقياس موجب ايجاد وحدت گرديده و خط افق جالب و چشم نوازي ارايه كرده است.
فاصله گذاری
شكاف عميق بين نماها در اين رديف از مجموعه طرحي از خطوط سايه عمودي به وجود مي آورد كه بي شباهت به استفاده از سكوت در آهنگسازي نيست و بدينوسيله با (پر و خالي ها) مي توان به شيريني ريتم در رديف يك مجموعه اضافه كرد.
برجستگی ها و فرو رفتگی های نما
عقب نشيني از حد مالكيت لبه خيابان جهت ايجاد فضاي كافي براي برجستگي پنجره ها و فرورفتگي براي تعريف فضاي ورودي و شكاف بين ابنيه همگي موجب ايجاد احساس عمق و استواري طرح گرديده است.
| تناسب پنجره ها، درب ها و ديگر عناصر |
| فرم و شكل كلي بنا |
محل و نحوه مدخل ورودي
نحوه و محل ورود به يك ساختمان معمولاً بخش مهمي از طراحي را تشكيل مي دهد و هنگامي كه درهاي ورودي مانند اين موارد داراي ويژگي هاي مشتركي هستند
جنس مصالح ، پرداخت و بافت نما
كنده كاري هاي چوبي، طاقچه ها و ديواركوب ها، تزئينات سقف و شيرواني، سنگهاي سرطاق و توفال كوبي هاي تزئيني تمام سطح بنا به جز چند قطعه چوب باريك و بلند را مي پوشاند و همگي از بالا تا پائين به دقت رنگ شده اند. جزئيات نما به اين مجموعه غنائي يادماني بخشيده است.
سایه و نور
نحوه بازي آفتاب و سايه بر روي نماي يك ساختمان مي تواند به اندازه ويژگيهاي پايدارتر و ملموس تر حائز اهميت باشد و خود موجب ايجاد كاراكتر و مشخصه اي بوده و در هماهنگي نماها نقش داشته باشد.
مقياس بناها
در برخورد اوليه به نظر مي رسد كه اين مجموعه ساختمانها داراي ارتفاع مشابهي هستند، اما بعضي ساختمانها، يك طبقه تمام بلندتر از ساختمانهاي ديگر هستند. اختلاف ساختمان يا تركيب فرم ساختماني پنهان شده است. اگر چه شباهت ارتفاع كاملاً رعايت نشده ولي نقش بسزائي در ارتباط اين ساختمان با هم ايفا نموده است.
| نوعي ارزيابي از اعتبار يك مجموعه از ضوابط |
چند نکته احتیاطی
خانه هاي رديفي كوئين آن نمونه كاملاً استثنائي است كه مسائل در آن كاملاً روشن هستند. در اغلب موارد مسائل در آنها دشوارتر است. بايد بدانيم كه معيارها و ضوابط تصميم گيري نمي كنند، اما به تعريف تصميم گيرندگان كمك مي كنند. ليست معيارها و ضوابط طراحي براي شناخت اشكالات و ارايه طريق اصلاح آنها بسيار مفيد است.چنانچه دستور العملهاي طراحي شهري كامل نباشند، در اجراي كار با مشكل روبرو مي شود، به عنوان مثال درخواست رعايت خطوط نماي ساختمانهاي مجاور از طرح ممكن است تنها به يك خط روي نما ختم شود. بيانات كلي و مشابه مي تواند مفاهيم و تفسيرهاي كاملاً متفاوتي را براي افراد مختلف داشته باشد.
مسایل جاری
قرار گرفتن ساختمانهاي مرتفع بزرگ و جديد در بين ساختمانهاي تجاري قديمي تر و نسبتاً كوچكتر مشكلي است كه در بسياري از شهرها به چشم مي خورد. در مناطق باز حومه اي با كمك فضاي سبز مي توان مشكل راحل كرد، ولي در مناطق شهري كه ساختمانها داراي مرز مشترك هستند، اين امر موجب عدم هماهنگي خواهد شد. شكستن ارتفاع ساختمان بلند به صورت پلكاني يك روش براي ايجاد زمينه اي مناسب براي ساختمان كوچكتر است.تغييرات زياد ناگهاني در مقياس را مي توان با استفاده از مراحل و مقياسهاي مياني بين ساختمانهاي كوتاه و ساختمانهاي مرتفع يا بزرگ حذف نمود، يا لااقل به حداقل كاهش داد. در اين صورت كوتاهترين پله يا شكستگي ساختمان بزرگ مي بايستي در مقياس متناسبي با ساختمان كوتاه باشد. معمولاً ارتفاع متناسب اين شكستگي تا دو و نيم برابر ارتفاع ساختمان كوتاه بايستي باشد.خط نقطه چين حجمي را تعيين كرده كه در صورت وجود توده ساختماني اضافي از معبر عمومي ديده نمي شود.
ایجاد زمینه جدید
در اغلب شهرها بخشهاي كوچك و بزرگي وجود دارند كه فاقد هرگونه زمينه خاصي هستند. در اين قسمتها كه آثار گذشته از بين رفته و ساختمانهاي باقيمانده داراي هيچ ارزشي از لحاظ ساختماني، زيبائي يا تاريخي نيستند. رايج ترين روش آن است كه به نخستين طرح پيشنهادي از ميان گزينه ها اجازه داد تا چهارچوب كار را مشخص كند، اين امر مستلزم حداقل تلاش بر ايجاد زمينه اي جديد مي باشد.
مناطق حساس
در مناطق تاريخي و حساس از نظر معماري و شهرسازي كه اساساً از ساختمانهاي دو و سه طبقه بوجود آمده مي‌بايست تأثير حتي كوچكترين انحراف از مقياس موجود را به حداقل رسانيد. يك راه حل ساده طراحي آن است كه در نقاطي كه حجم بالقوه ساختماني از معابر عمومي قابل رؤيت نيست، اجازه احداث بنا داده بشود.
سوء استفاده از اصول و قوانین
يك فرد خوش صحبت و حرفه اي با استفاده از فن بيان و ترفندهاي گوناگون مي تواند از انجام كاري صحيح طفره رود. در اين حالت در مقابل يك گروه نا آشنا با طراحي براحتي مي توان كوچكترين حركت طراحي را به مثابه كامل ضوابط و مقررات نشان داد. در شهرهاي كوچك و ارگانهايي كه متخصصين مربوطه وجود ندارد اين اتفاق بيشتر رخ مي دهد.
روش دیگری برای بخش های بدون زمینه موجود
تهيه زمينه‌اي انتخابي از ميان نقاشيها و عكس‌هايي از مجموعه‌هاي خوب طراحي شده بعنوان الگو و مدل براي طراحي می تواند به عنوان روشی دیگر مورد توجه باشد. اين روش در دفاتر معماري معاصر كه از مجلات مانند پراگرسيو آركيتكچر و ديگر مجله‌هاي معماري شبيه است.
تباین موثر
خيابانها، صحنه كارزار و جنگ پايان‌ناپذير طراحي هستند. تباين براي ايجاد يك محيط شهري جالب و زنده ضروري است. اما همچون هر ادويه تندي در غذا مي‌بايستي محتاطانه از آن بهره‌برد. اين بهره‌گيري به مزاج جامعه مربوطه هم مربوط مي‌شود (مانند ادويه در خوراك هندي، ايراني و ژاپني).
- تباين بين اين دو ساختمان در كادر اين عكس جالب و از نظر بصري لذتبخش است اما در واقع هيچ كادر و هارچوب مشخص وجود ندارد.
- ساختمان مدرن، و متفاوت و در تضاد شديد با ساختمانهاي مجاور خود مي‌باشد.
هنگامي كه ساختمان جديد ديگري در كنار ساختمان قبلي بنا شود، در صورت بي‌توجهي انسجام و پيوستگي چهارچوب ساختمانهاي سنتي و داراي تزئينات ظريف تدريجاً از بين مي‌رود.تنها ساختمان كاملاً متفاوت با زمينه، اينگونه موارد بعنوان آخرين باقيمانده ساختمانهاي قديمي در بين ساختمانهاي جديد در شهرهاي قديمي و رو به رشد سريع قابل ملاحظه است.
انواع گوناگون تضاد و تباین و همگنی
- هندسه ساده و تركيبي- هندسي- هندسي و ارگانيك
نکات مهم در مورد تباین
در كنار نكات منفي تباين نكات مفيدي درباره ماهيت تباين وجود دارد كه مي‌تواند ما را در رسيدن به نتايج صحيح و درست ياري كند.ساختمان مركز ايالت «ايلي نويز» ممكن است مانند يك مجسمه به نظر آيد ولي اندازه و نحوه استقرار آن را به موجوديتي تفرقه افكن و مخرب در زمينه محيطي خود تبديل كرده است.وحدت و انسجام ميدان كاخ دادگستري كاليفرنيا در اثر بي توجهي و وجود چند ساختمان ناهنجار و نامتناسب با زمينه تضعيف شده است.هنگامي كه همه ساختمانها بخواهند مركز توجه و منحصر به فرد باشند. اغتشاش بصري پديدمي آيد. اين مسئله نيز موجب گيجي، سردرگمي و ناآرامي خواهد شد.ساختمانهاي متضادي كه در تقابل با يكديگر و محيط پيراموني هستند مي‌بايد از لحاظ بصري از يكديگر جدا شوند.محدود كردن ساختمانهاي كاملاً متضاد در يك منطقه مشخص و خاص شريكي از راههاي ممكن براي كاهش تأثير مخرب بصري اين ساختمانها مي‌باشد، (مانند محل نمايشگاههاي بين‌المللي).برخي مناطق حومه‌اي اغلب دچار يكنواختي بيش از حد بوده كه خود حاصل وجود يكنواخت شده و درخت و يك اندازه بودن اكثر ساختمانها مي‌باشد. تزريق اندك ويژگي شهري به نقاط حساس و كليدي يكي از راههاي ممكن براي ايجاد نظم قطعي‌تري به اين محيط مي‌شوند.تباين مي‌تواند خدمات ارزشمند بسياري را عرضه نمايد كه عبارتند از:
- اعلام وجود يك فعاليت مهم اجتماعي.
- اعلام وجود يك فعاليت كاربري مهم شهري.
- ايجاد تمركز بصري در يك فضاي باز بزرگ.
- شكستن خستگي بيش از حد مناطق يكنواخت.
- ايجاد نظمي كلي در سيماي شهر با فهمي زيبا شناسانه.
- ايجاد ريتم و ملودي متنوع و دلنشين در سيماي شهري.
آنچه غير قابل قبول و غير منطقي بنظر مي‌رسد، پراكندگي بي‌مفهوم بي‌برنامه، ساختمانهاي متباين در سطح يك مجموعه شهري است. تباين و تضاد بيش از حد تجملي خطرناك و غير قابل قبول است. ساختمان كاملا متباين با تضاد كوبنده مدعي برتري است:
1- دانه بندي درشت و بافت نا هماهنگ
2- دانه بندي نرم و ريز و بافت هماهنگ
3- دانه بندي درشت و خشن و بافت
.
.
برگرفته از : گروه مهندسین ایران معماری
