ریشه
ریشه یکی از اندامهای اصلی گیاه است و عموماً درون خاک قرار دارد. خاک خوب عناصر کانی مورد استفاده گیاه را فراهم می‌کند. نقش اصلی ریشه در زندگی گیاه، جذب آب و مواد کانی و نگاهداری گیاه است به علاوه ریشه کلیه گیاهان معمولاً مقداری مواد غذایی را، حداقل برای زمانی کوتاه، در خود ذخیره می‌کنند. ریشه علاوه بر سه نقش جذب آب و مواد کانی، نگاهداری گیاه، و اندوختن مواد، عمل هدایت مواد غذایی و آب را نیز عهده‌دار است. آب و نمکهای کانی که از خاک جذب شده‌اند، به ساقه و از آنجا به برگ و دیگر اندامهای گیاه، که در بالای سطح خاک قرار دارند، هدایت می‌شوند. مواد آلی ساخته شده در برگها نیز از طریق ساقه به ریشه اصلی حمل می‌شود و سپس از ریشه اصلی به ریشه‌های فرعی و بالاخره به بافتهای زاینده کوچکترین ریشه‌ها می‌رسد.
ریشه دارای ویژگیهای زیر است:
1ـ کلاهکی که نوک آن را محافظت می‌کند و بدون بشره حقیقی است چنین بخشی در ساقه وجود ندارد.
2ـ وجود تارهای کشنده که آب و نمکهای کانی را جذب می‌کند.
3ـ دستجات چوب و آبکش نخستین که به صورت متناوب در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند.
4ـ رشد چوب نخستین «برون مرکزی » است: یعنی: تمایز آن از سمت خارج به طرف داخل صورت می‌گیرد.
5ـ فاقد روزنه است و انشعابات آن از دایره محیطیه منشأ می‌گیرند.
6ـ ساختار پسین در دو لپه‌ایها و بازدانگان همانند ساختار پسین ساقه است.
توازن بین ریشه، ساقه و برگهای گیاه
در هر گیاه، بین مقدار ریشه و ساقه و برگها باید توازنی برقرار باشد. این توازن به ویژه از نظر مجموع سطح برگ و مجموع سطح ریشه حائز اهمیت است. به عبارت دیگر، بین ساخته شدن هیدراتهای کربن توسط برگها و جذب آب و مواد کانی به وسیلة ریشه باید توازنی حفظ شود. هرقدر مجموع سطح برگها بیشتر باشد، نور بیشتری از خورشید دریافت می‌شود و در نتیجه انرژی نوری بیشتری برای ساخته شدن هیدراتهای کربن جذب می‌گردد. همچنین هرچه سطح ریشه بیشتر باشد، آب و مواد کانی بیشتری از خاک جذب می‌شود.
ریشه‌ها ممکن است متناسب با نقشی که ایفا می‌کنند تغییر شکل یابند که مهمترین آنها عبارت‌اند از:
1. ریشه‌های ذخیره‌ای (غده‌ای)
ریشه‌های کوتاه شده
میکوریز.
ریشه‌های
ریشه‌های هوایی
6. ریشه‌های انگلی (مکنده)
ریشه‌های تنفسی
آرایش بافتهای نختسین در ریشه
-کلاهک کلاهک در نوک قرار دارد و پرومریستم (پیش مریستم) را حفظ می‌کند، در ضمن باعث سهولت نفوذ ریشه به درون خاک می‌شود.
-بشره بشره، که تارهای کشنده بخشی از آن است، از لایه‌های یک یاخته‌ای تشکیل شده است با این حال موارد استثنایی دیده می‌شود.
پوست پوست ریشه که از پوست ساقه ضخیمتر است، از مریستم اصلی به وجود می‌آید. در بیشتر دولپه‌ایها و بازدانگان، پوست بیشتر از یاخته‌های پارانشیمی تشکیل شده است.
اگزودرم (برون پوست)
دیواره یاخته‌ای لایه زیر بشره در بسیاری از گیاهان چوب پنبه‌ای می‌شود. در این صورت اگزودرم به صورت بافت محافظ تشکیل می‌گردد. اگزودرم از نظر ساختاری و سیتوشیمیایی شبیه آندودرم است. یاخته‌های اگزودرم حتی پس از رشد کامل، پروتوپلاست زنده دارند. ضخامت اگزودرم از یک تا 3 لایه متغیر است
آندودرم (درون پوست)
آخرین لایه درونی پوست که از یک ردیف یاخته‌های مشخص تشکیل شده است آندودرم نام دارد و یکی از ویژگیهای ساختاری ریشه است. این یاخته‌ها به شکل مکعب مستطیل و کاملاً به هم فشرده‌اند. سطوح درونی و بیرونی آنها سلولزی است اما در سطوح دیگرشان نوار ضخیمی از جنس چوب پنبه یا کوتین دیده می‌شود که همانند قاب یا کمربندی به دور یاخته قرار دارد (نوار کاسپاری ). قابهای‌دویاخته مجاور کاملاً به‌هم اتصال‌دارند . برخی معتقدند که نوار کاسپاری از لیگنین یا چوب پنبه یا هر دو ساخته شده است. سیتوپلاسم یاخته‌های آندودرمی به نوار کاسپاری طوری چسبیده است که در اثر مواد پلاسمولیز کننده نیز به آسانی جدا نمی‌شود.
دایره محیطیه
در مراحل نخستین تشکیل استوانه مرکزی از پروکامبیوم یک لایه یاخته پارانشیمی از قسمت بیرونی آن تنوع حاصل می‌کند و به صورت دایره محیطیه ظاهر می‌شود. دایره محیطیه به عنوان نوعی بافت مریستمی نامشخص تا آغاز ساختار پسین در ریشه به فعالیت خود ادامه می‌دهد و ریشه‌های جانبی تولید می‌کند. یاخته‌های ویژه‌ای از آن کامبیوم آوندی و یاخته‌های دیگر آن، کامبیوم چوب پنبه‌ای را به وجود می‌آورند.
در نهاندانگان، دایره محیطیه معمولاً یک لایه است، اما در بسیاری از تک لپه‌ایها از چند لایه تشکیل شده است. دایره محیطیه در بازدانگان متشکل از چند لایه است.
استوانه مرکزی
استوانه مرکزی از بقیه یاخته‌های قسمت درونی پروکامبیوم به وجود می‌آید و بخش مرکزی ریشه را اشغال می‌کند. استوانه مرکزی در پوست ریشه مشخصتر از ساقه است، زیرا آندودرم در ریشه رشد بیشتری دارد. با توجه به اینکه مریستم اصلی درونی، بر خلاف ساقه، در ریشه وجود ندارد، بافت پارانشیم نامنظم در مرکز (مغز) ریشه گیاهان دولپه‌ای دیده نمی‌شود.اما در ریشه گیاهان تک لپه‌ای ممکن است تشکیل گردد.
از آنجا که دایره محیطیه و استوانة مرکزی هر دو از پروکامبیوم به وجود می‌آیند، به مجموع این دو قسمت استل نیز می‌گویند.
ساختار پسین ریشه
نمو قطری ریشه مربوط به فعالیت دو لایه زاینده کامبیوم و فلوژن است. نحوه تشکیل کامبیوم آوندی بدین ترتیب است که: 1) پس از کامل شدن رشد نخستین، پروکامبیوم بین انشعابات آوندهای چوبی نخستین و آوندهای آبکشی نخستین باقی نمی‌ماند، بلکه به صورت قطعات جدا از هم است و بخشی از کامبیوم آوندی را تشکیل می‌دهد. 2) یاخته‌های دایره محیطیه که بر روی قسمت خارجی انشعابات آوندهای چوبی قرار دارند، به یاخته‌های مریستمی تبدیل می‌شوند.
ریشه یکی از اندامهای اصلی گیاه است و عموماً درون خاک قرار دارد. خاک خوب عناصر کانی مورد استفاده گیاه را فراهم می‌کند. نقش اصلی ریشه در زندگی گیاه، جذب آب و مواد کانی و نگاهداری گیاه است به علاوه ریشه کلیه گیاهان معمولاً مقداری مواد غذایی را، حداقل برای زمانی کوتاه، در خود ذخیره می‌کنند. ریشه علاوه بر سه نقش جذب آب و مواد کانی، نگاهداری گیاه، و اندوختن مواد، عمل هدایت مواد غذایی و آب را نیز عهده‌دار است. آب و نمکهای کانی که از خاک جذب شده‌اند، به ساقه و از آنجا به برگ و دیگر اندامهای گیاه، که در بالای سطح خاک قرار دارند، هدایت می‌شوند. مواد آلی ساخته شده در برگها نیز از طریق ساقه به ریشه اصلی حمل می‌شود و سپس از ریشه اصلی به ریشه‌های فرعی و بالاخره به بافتهای زاینده کوچکترین ریشه‌ها می‌رسد.
ریشه دارای ویژگیهای زیر است:
1ـ کلاهکی که نوک آن را محافظت می‌کند و بدون بشره حقیقی است چنین بخشی در ساقه وجود ندارد.
2ـ وجود تارهای کشنده که آب و نمکهای کانی را جذب می‌کند.
3ـ دستجات چوب و آبکش نخستین که به صورت متناوب در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند.
4ـ رشد چوب نخستین «برون مرکزی » است: یعنی: تمایز آن از سمت خارج به طرف داخل صورت می‌گیرد.
5ـ فاقد روزنه است و انشعابات آن از دایره محیطیه منشأ می‌گیرند.
6ـ ساختار پسین در دو لپه‌ایها و بازدانگان همانند ساختار پسین ساقه است.
توازن بین ریشه، ساقه و برگهای گیاه
در هر گیاه، بین مقدار ریشه و ساقه و برگها باید توازنی برقرار باشد. این توازن به ویژه از نظر مجموع سطح برگ و مجموع سطح ریشه حائز اهمیت است. به عبارت دیگر، بین ساخته شدن هیدراتهای کربن توسط برگها و جذب آب و مواد کانی به وسیلة ریشه باید توازنی حفظ شود. هرقدر مجموع سطح برگها بیشتر باشد، نور بیشتری از خورشید دریافت می‌شود و در نتیجه انرژی نوری بیشتری برای ساخته شدن هیدراتهای کربن جذب می‌گردد. همچنین هرچه سطح ریشه بیشتر باشد، آب و مواد کانی بیشتری از خاک جذب می‌شود.
ریشه‌ها ممکن است متناسب با نقشی که ایفا می‌کنند تغییر شکل یابند که مهمترین آنها عبارت‌اند از:
1. ریشه‌های ذخیره‌ای (غده‌ای)
ریشه‌های کوتاه شده
میکوریز.
ریشه‌های
ریشه‌های هوایی
6. ریشه‌های انگلی (مکنده)
ریشه‌های تنفسی
آرایش بافتهای نختسین در ریشه
-کلاهک کلاهک در نوک قرار دارد و پرومریستم (پیش مریستم) را حفظ می‌کند، در ضمن باعث سهولت نفوذ ریشه به درون خاک می‌شود.
-بشره بشره، که تارهای کشنده بخشی از آن است، از لایه‌های یک یاخته‌ای تشکیل شده است با این حال موارد استثنایی دیده می‌شود.
پوست پوست ریشه که از پوست ساقه ضخیمتر است، از مریستم اصلی به وجود می‌آید. در بیشتر دولپه‌ایها و بازدانگان، پوست بیشتر از یاخته‌های پارانشیمی تشکیل شده است.
اگزودرم (برون پوست)
دیواره یاخته‌ای لایه زیر بشره در بسیاری از گیاهان چوب پنبه‌ای می‌شود. در این صورت اگزودرم به صورت بافت محافظ تشکیل می‌گردد. اگزودرم از نظر ساختاری و سیتوشیمیایی شبیه آندودرم است. یاخته‌های اگزودرم حتی پس از رشد کامل، پروتوپلاست زنده دارند. ضخامت اگزودرم از یک تا 3 لایه متغیر است
آندودرم (درون پوست)
آخرین لایه درونی پوست که از یک ردیف یاخته‌های مشخص تشکیل شده است آندودرم نام دارد و یکی از ویژگیهای ساختاری ریشه است. این یاخته‌ها به شکل مکعب مستطیل و کاملاً به هم فشرده‌اند. سطوح درونی و بیرونی آنها سلولزی است اما در سطوح دیگرشان نوار ضخیمی از جنس چوب پنبه یا کوتین دیده می‌شود که همانند قاب یا کمربندی به دور یاخته قرار دارد (نوار کاسپاری ). قابهای‌دویاخته مجاور کاملاً به‌هم اتصال‌دارند . برخی معتقدند که نوار کاسپاری از لیگنین یا چوب پنبه یا هر دو ساخته شده است. سیتوپلاسم یاخته‌های آندودرمی به نوار کاسپاری طوری چسبیده است که در اثر مواد پلاسمولیز کننده نیز به آسانی جدا نمی‌شود.
دایره محیطیه
در مراحل نخستین تشکیل استوانه مرکزی از پروکامبیوم یک لایه یاخته پارانشیمی از قسمت بیرونی آن تنوع حاصل می‌کند و به صورت دایره محیطیه ظاهر می‌شود. دایره محیطیه به عنوان نوعی بافت مریستمی نامشخص تا آغاز ساختار پسین در ریشه به فعالیت خود ادامه می‌دهد و ریشه‌های جانبی تولید می‌کند. یاخته‌های ویژه‌ای از آن کامبیوم آوندی و یاخته‌های دیگر آن، کامبیوم چوب پنبه‌ای را به وجود می‌آورند.
در نهاندانگان، دایره محیطیه معمولاً یک لایه است، اما در بسیاری از تک لپه‌ایها از چند لایه تشکیل شده است. دایره محیطیه در بازدانگان متشکل از چند لایه است.
استوانه مرکزی
استوانه مرکزی از بقیه یاخته‌های قسمت درونی پروکامبیوم به وجود می‌آید و بخش مرکزی ریشه را اشغال می‌کند. استوانه مرکزی در پوست ریشه مشخصتر از ساقه است، زیرا آندودرم در ریشه رشد بیشتری دارد. با توجه به اینکه مریستم اصلی درونی، بر خلاف ساقه، در ریشه وجود ندارد، بافت پارانشیم نامنظم در مرکز (مغز) ریشه گیاهان دولپه‌ای دیده نمی‌شود.اما در ریشه گیاهان تک لپه‌ای ممکن است تشکیل گردد.
از آنجا که دایره محیطیه و استوانة مرکزی هر دو از پروکامبیوم به وجود می‌آیند، به مجموع این دو قسمت استل نیز می‌گویند.
ساختار پسین ریشه
نمو قطری ریشه مربوط به فعالیت دو لایه زاینده کامبیوم و فلوژن است. نحوه تشکیل کامبیوم آوندی بدین ترتیب است که: 1) پس از کامل شدن رشد نخستین، پروکامبیوم بین انشعابات آوندهای چوبی نخستین و آوندهای آبکشی نخستین باقی نمی‌ماند، بلکه به صورت قطعات جدا از هم است و بخشی از کامبیوم آوندی را تشکیل می‌دهد. 2) یاخته‌های دایره محیطیه که بر روی قسمت خارجی انشعابات آوندهای چوبی قرار دارند، به یاخته‌های مریستمی تبدیل می‌شوند.
