نفت خام توسط خطوط لوله به پالايشگاه هاي نفت در سراسر كشور منتقل مي شود. نفت خام در ابتدا وارد برج (ستون) تقطير گرديده و در اين برج گرم مي شود. در اثر حرارت نفت خام تبخير شده و بخارات آن ضمن بالا رفتن در برج سرد شده و در قسمت هاي مختلف آن (سيني ها) به مايع تبديل شده و برش ها ي (محصولات) متنوعي از آن بدست مي آيد.
يكي از اين برش ها، برش روغني (لوبكات) است. لوبكات ماده اوليه اي است كه در پالايشگاه هاي توليد روانكارها از آن براي توليد انواع روانكارها استفاده مي گردد. در اين پالايشگاه ها عمليات پالايش روي لوبكات انجام شده و ماده اي به نام روغن پايه به عنوان ماده اوليه روغن هاي موتوري، صنعتي و گريس از آن بدست مي آيد. در حال حاضر در كشور چهار پالايشگاه نفت پارس، بهران، ايرانول و سپاهان به توليد روغن هاي دست اول (Virgin Oils) از لوبكات حاصل از نفت خام مشغول هستند.
با توجه به پتانسيل بالاي بازار مصرف و ظرفيت توليد روغن هاي پالايشگاهي (Virgin Oils) در چهار پالايشگاه مذكور، شركت هايي نيز در كشور فعال هستندكه به توليد روغن ها با شيوه اي مختلف اشتغال دارند كه در زير قابل بررسي و دسته بندي مي باشند:
Joint Ventures
شركت هاي خارجي مانند شل و توتال با مشاركت شركت هاي دارنده پالايشگاه نظير، نفت پارس و بهران اقدام به تاسيس شركت هاي مشاركتي (Joint Ventures) پارس- شل و به توتال نموده اند كه با استفاده از قابليت هاي دو شركت پارس و بهران از جمله امكانات پالايشگاهي، بتوانند برخي روغن هاي صنعتي و موتوري خود را در كشور توليدكنند.
به واسطه استفاده از روغن پايه مرغوب توليد شده در پالايشگاهي مانند نفت پارس و همچنين مواد افزودني انحصاري، روغن موتور شل هليكس در داخل كشور توليد مي شود كه به لحاظ استانداردهاي بين المللي از سطوح كارايي مشابهي با محصول توليد شده شركت شل در ساير نقاط دنيا برخوردار است.
شركت هاي بلندينگ تحت ليسانس
اين شركت ها با استفاده از ظرفيت مازاد روغن پايه توليد شده توسط چهار شركت پالايشگاهي داخلي و با استفاده از روغن پايه هاي وارداتي، با كسب مجوز و ليسانس برخي شركت هاي خارجي توليدكننده روغن هاي موتوري مانند كاسترول، اِلف (elf) و ليكومولي، اقدام به توليد برند شركت خارجي مي كنند. هر چند هدف در اين شركت ها استفاده از حداكثر ظرفيت موجود در كشور براي توليد روغن مي باشد اما متغير بودن مشخصات روغن پايه هاي استفاده شده در توليد
اين گونه روغن ها به دليل محدوديت هاي پيش رو جهت دستيابي به روغن پايه مناسب از جمله عواملي است كه كيفيت اين نوع روغن ها راتحت تاثير قرار داده و مصرف كننده را با چالش عدم استمرار كيفيتروغن ها مواجه مي سازد.
شركت هاي بلندينگ با نام داخلي
برخي شركت ها با استفاده از روغن پايه هاي داخلي و يا وارداتي و استفاده از مواد افزودني، روغن توليد شده خود را با برند داخلي به بازار عرضه مي دارند. اين شركت ها با توجه به سهم اندك خود از بازار يا بكارگيري شيوه هاي مختلف از جمله استفاده از ظروف زيبا و رنگين، ضمن منحرف كردن مصرف كننده از كيفيت محتويات داخلي مظروف، ذهن مصرف كننده را آماده خريد محصول مي نمايند. بكارگيري از حربه هاي تبليغاتي و شعارهاي فريبنده مانند »جادوي سبز«، انتظارات نامتعارفي را در ذهن مصرف كننده ايجاد مي كند كه هيچگاه به آن دست نمي يابد.
شركت هاي توليد كننده روغن هاي تصفيه مجدد
استفاده از روغن موتور تصفيه شده از نقطه نظر صرفه جويي در منابع تجديدپذير و حفظ و صيانت از محيط زيست، امروزه از اهميت ويژه اي برخوردار است. به دليل تنوع منابع تامين روغن هاي كاركرده جمع آوري شده (روغن هاي صنعتي، موتوري، دنده و...) تركيب اين روغن ها از پيچيدگي هاي خاصي برخوردار بوده به نحوي كه فرايند تصفيه آن را به شدت تحت تاثير قرار مي دهد. لذا در صورتي كه روغن هاي هم نوع را جمع آوري كرده و از اختلاط آنها با يكديگر پرهيز شود، عمليات احيا و بازسازي آسان تر صورت مي گيرد.
مواد آلوده كننده و ناخالصي موجود در روغن موتور را مي توان به سه دسته اصلي تقسيم بندي كرد:
مواد فرار مانند آب و سوخت، تركيبات محلول در روغن مانند تركيبات آلي فلزي و تركيبات نامحلول در روغن مانند گرد و غبار، ذرات فلزي، اكسيدهاي فلزي و اكسيدهاي سرب.
عمليات تصفيه روغن هاي كاركرده شامل مراحل مختلفي است: در ابتدا روغن سوخته را وارد حوضچه هاي تخليه مي كنند كه مواد خارجي سنگين و آب غير محلول ته نشين شده و از روغن سياه رنگ جدا مي شود. اين روغن سپس وارد مخازن تقطير شده، آب و مواد فرار مانند سوخت در اثر حرارت زياد تبخير شده و از آن جدا مي شود. روغن سوخته باقي مانده ضمن سرد شدن و ماندن در مخازن، براي عمليات اسيدزني آماده مي شود. پس از گذشت زماني حدود يك روز، به روغن مذكور اسيد سولفوريك اضافه شده كه طي اين عمليات مواد آسفالتي و لجن هاي اسيدي از روغن جدا مي گردد. روغن حاصل از اين فرايند كه حاوي مقاديري مواد اسيدي است به كمك آهك خنثي گرديده سپس از خاك تونسيل براي رنگبري روغن استفاده مي گردد. اين روغن به عنوان ماده اوليه روغن هاي موتوري تصفيه مجدد بوده و با استفاده از مواد افزودني ارزان و نامرغوب پايين ترين سطح كارايي روغن هاي موتوري، بدست مي آيد.
قديمي بودن تكنولوژي تصفيه مجدد روغن هاي كاركرده در شركت هايي از اين قبيل، تا حد زيادي از اثرات مثبت اين عمليات مي كاهد به گونه اي كه كيفيت روغن هاي تصفيه اي حاصل بسيار پايين بوده ضمن آنكه به دليل حضور تركيبات مضر از جمله مواد اسيدي و ذرات فلزي باقيمانده و همچنين خاك استفاده شده براي رنگبري به قطعات مختلف موتور مانند پيستون ها، رينگ ها، سيلندر، ياتاقانها و... آسيب جدي وارد مي آيد. لذا استفاده از اين نوع روغن ها به رغم ارزاني آنها هيچگاه توصيه نمي شود.
واحدهاي توليد كننده روغن هاي تقلبي
عده اي نيز با هدف كسب سود مطلوب و سوء استفاده از اعتبارشركت هاي معتبر توليد كننده روغن مانند نفت پارس و ديگر شركت هاي معتبر داخلي اقدام به تقلب مي كنند.
اين افراد با شيوه هاي مختلف مانند تخليه كامل محصول با كيفيت و پركردن مجدد با محصول تقلبي، رقيق كردن محصول شركت معتبر(اختلاط روغن، ضديخ و... با تركيباتي از جمله گازوئيل، آب و...) و... محصولات تقلبي خود را در بازار توزيع مي نمايند و برخي مصرف كنندگان به واسطه عدم اطلاع از اين امر با استفاده از اين روغن ها در موتور خودرو- متحمل خسارت هاي جبران ناپذيري مي گردند.
خريد مستقيم (ويژه شركت هاي بزرگ و صنايع) و يا خريد از افراد توصيه شده توسط شركت هاي توليد كننده معتبر مانند نفت پارس، اولويت استفاده از روغن ها در مظروف1 و4 ليتري به روغن هاي موجود در
بشكه هاي بي نام (روغن بالك)، ارايه مشاهدات و اطلاعات از واحدهاي توليدكننده روغن هاي تقلبي به مراجع قضايي و شركت هاي توليد كننده معتبر، از جمله راههايي است كه مي توان از ترويج و گسترش اين پديده ناهنجار در سطح كشور جلوگيري به عمل آورد.
