شرايط تشکيل بلور هاي گارنت زونينگ دار در دگرگوني مجاورتي توده نفوذي حسن آباد، جنوب غربي تفت
زندي فر سميرا*,ولي زاده محمدعلي,برقي محمدعلي
* دانشكده زمين شناسي، پرديس علوم، دانشگاه تهران
در هاله دگرگوني مجاورتي اطراف گرانوديوريت هاي روستاي حسن آباد يزد، فراواني بلورهاي گارنت در زون هاي مختلف دگرگوني، كه برخي از اين بلورها زونينگ واضحي را نشان مي دهند، قابل توجه مي باشد. نتايج حاصل از آناليزهاي نقطه اي گارنت ها با ميكروسكپ الكتروني روبشي (SEM) از مركز به سمت حاشيه نشان داد كه گارنت ها متعلق به سري گرانديت مي باشند و تغيير ناگهاني عناصر Al و Fe از مركز به سمت حاشيه نشان دهنده تشكيل منطقه بندي گارنت ها در هنگام رشد بلور است، ولي در اطراف شكستگيها در اثر نفوذ آبگون ها منطقه بندي به طور موضعي از بين رفته است. بررسيهاي انجام شده بر روي تغييرات عناصر از مركز به حاشيه بلور نشان مي دهد كه عامل اصلي ايجاد منطقه بندي نوساني در گارنت هاي مورد مطالعه، ناآميختگي در سيستم دوتايي گروسولار - آندراديت بوده و با تغيير در تركيب آبگون هاي گرمابي ادامه يافته است.
كليد واژه: گارنت، زونينگ، دگرگوني مجاورتي، روستاي حسن آباد، يزد
پترولوژي و دگرساني توده هاي نفوذي مرتبط با کاني سازي طلاي کوه زر تربت حيدريه
مظلومي بجستاني عليرضا*,رسا ايرج
* گروه زمين شناسي، دانشگاه پيام نور، مرکز مشهد
کانسار طلاي كوه زر در شرق ايران و 35 كيلومتري غرب شهرستان تربت حيدريه (استان خراسان رضوي) قرار دارد. اين کانسار نوع اكسيد آهن(IOCG) غني از اسپکيولاريت است. اين معدن در کمربند ولکانيکي - پلوتونيکي خواف - بردسکن واقع شده است. پي جوييهاي اخير در اين کمربند موجب شناسايي ذخاير مختلف مس - طلاي نوع غني از اکسيد آهن (IOCG) از جمله در کوه زر شده است. در ناحيه مورد مطالعه انواع توف و گدازه هاي اسيدي تا حد واسط مربوط به ائوسن فوقاني گسترش دارند. توده هاي نفوذي با تركيب گرانيت، گرانوديوريت، سينوگرانيت و مونزونيت هاي اليگوميوسن در آندزيت، داسيت و ريوداسيت ائوسن فوقاني نفوذ نموده اند. توده هاي نفوذي از سري مگنتيت، غني از پتاسيم و متاآلومينوس هستند. نمودارهاي عنکبوتي گرانيتوئيدها غني شدگي عناصر ليتوفيل با شعاع يوني بزرگ (Rb, K, Th, Ce) و تهي شدگي در عناصر Ti, Sr, Nb را نشان مي دهند. بر اساس شاخصهاي ژئوشيميايي احتمالا ماگماتيسم در حاشيه قاره ها صورت گرفته است. انواع دگرسانيهاي پروپليتيک (کلريتي)، سيليسي، آلبيتي، آرژيليکي، کربناتي و سريسيتي مشاهده شده اند. در توده هاي نفوذي دگرساني آلبيتي و در سنگهاي آتشفشاني دگرساني پروپليتيک (اپيدوتي) نمود بيشتري دارند. سيالات کانه دار با منشا ماگمايي سبب کاني سازي اسپکيولاريت و طلا در سنگهاي نفوذي و آتش فشاني شده اند. کاني سازي در راستاي زونهاي شکستگي و گسلي امتداد لغز و فضاهاي کششي بين آنها رخ داده است. طلاي آزاد همراه با کوارتز و اسپکيولاريت يافت مي شود. ذخيره کانسار (در يخش اکتشاف شده) بالغ بر 0.725ميليون تن بوده و هم اکنون در حال بهره برداري و استحصال طلا مي باشد.
كليد واژه: کوه زر، پترولوژي، طلا، اسپکيولاريت، کوارتز، دگرساني
کانسار مس - طلا کالچويه در 110کيلومتري شرق اصفهان و در داخل سنگهاي آتشفشاني و آذر آواري ائوسن واقع شده است. توفهاي ماسه اي و گدازه هاي آندزيتي بيشتر حجم اين مجموعه را به خود اختصاص داده اند. کاني سازي در منطقه به شکل رگه اي و رگچه اي بوده و گانگ اصلي کاني سازي، کوارتز مي باشد. کانيهاي فلزي اصلي شامل کالکوپيريت، کالکوسيت، گالن و کاني هاي هوازده شامل گوتيت، اکسيدهاي آهن، مالاکيت و آزوريت مي باشند. بررسيهاي انجام شده در اين منطقه حاکي از آن است که کاني سازي فلزي کالچويه از نوع کانسارهاي کم سولفيد کوارتز رگه هاي گرمابي است و نتايج مطالعات دماسنجي بر روي کانيهاي کوارتز، نشان دهنده وجود محلول با دماي کم تا متوسط و قدرت کم کاني سازي است.
* بخش زمين شناسي، دانشگاه تربيت مدرس، تهران، ايران
کانسار اکسيد آهن آپاتيت دار سرخه ديزج در 32 کيلومتري جنوب خاوري زنجان قرار گرفته است. اين محدوده در پهنه ساختاري البرز باختري- آذربايجان و در زيرپهنه طارم قرار دارد. در محدوده سرخه ديزج، قديمي ترين واحدهاي سنگي با ترکيب تراکيت - تراکي آندزيت، اليوين بازالت و سنگهاي آذرآواري توف برش و لاپيلي توف مربوط به ائوسن مي باشد که توده نفوذي نيمه عميق کوارتزمونزونيتي، مونزونيتي و گرانيتي با سن ائوسن پاياني - اليگوسن آغازين در اين توالي نفوذ کرده است. توده نفوذي نيمه عميق منطقه، ويژگيهاي گرانيت نوع I را دارد و ماگماتيسم منطقه، مشخصات نوع کوه زايي و مربوط به قوسهاي ماگمايي را نشان مي دهد. کانه زايي در اين منطقه، عمدتا در سه بخش (A,B و C)برونزد يافته است که در سنگ ميزبان توده نفوذي نيمه عميق تشکيل شده اند. ويژگيهاي مربوط به اين سه بخش از نظر سنگ ميزبان، کاني شناسي، دگرساني، ساخت و بافت و محتواي فلزي مشابه است. در داخل سنگهاي آتشفشاني نيز کانه زايي به صورت رگه اي و با وسعت کم مشاهده مي شود که ويژگيهاي مشابه با سه بخش قبلي را دارد. ماده معدني به شکل رگه اي بوده و بافت کانسنگ ها از نوع داربستي، توده اي، نواري، برشي و رگه - رگچه اي است. مهمترين کانيهاي موجود در اين کانسار شامل مگنتيت (با Ti پايين) و آپاتيت بوده که به مقدار کم، کانيهاي سولفيدي از جمله کالکوپيريت، بورنيت و پيريت همراه آنها مي باشند. کانيهايي از جمله ايلمنيت، اسپينل (مگنتيت تيتان دار)، گالن و اسفالريت به مقدار جزيي به همراه کانيهاي قبلي تشکيل شده اند. کانيهاي سوپرژن از جمله کالکوسيت، مالاکيت، آزوريت، کووليت، هماتيت و گوتيت در اثر فرآيندهاي هوازدگي و سوپرژن تشکيل شده اند. دگرسانيهاي فلدسپات پتاسيم، اکتينوليتي، آرژيليک، سريسيتي، سيليسي، تورماليني و کلريتي- اپيدوتي از دگرسانيهاي اصلي در اين کانسار هستند که وسعت دگرساني سيليسي و آرژيليک از ساير دگرسانيها بيشتر است. مطالعات انجام شده بر روي عناصر نادر خاکي، بيانگر غني شدگي اين کانسار از عناصر نادر خاکي سبک (LREE)نسبت به عناصر نادر خاکي سنگين (HREE) است. الگوي REE آپاتيت، مگنتيت و سنگهاي دربرگيرنده، مشابه هم بوده و ارتباط ماگمايي را بين آنها نشان مي دهد. همچنين محتواي REE آپاتيت نسبت به سنگهاي دربرگيرنده و مگنتيت بالاتر است. در مطالعات سيالات درگير از کاني آپاتيت که داراي دو نسل است، استفاده شد. مطالعه ويژگيهاي کانسار اکسيد آهن آپاتيت دار سرخه ديزج، بيانگر تشکيل اين کانسار از سيالات ماگمايي غني ازFe, P و REE مي باشد. مقايسه مهمترين ويژگيهاي کانسار اکسيد آهن آپاتيت دار سرخه ديزج (از جمله محيط تکتونيکي، سنگ ميزبان، کاني شناسي، دگرساني، ساخت و بافت و ژئوشيمي) با ويژگيهاي تيپ هاي مختلف کانه زايي آهن در دنيا، نشان داده است که کانسار اکسيد آهن آپاتيت دار سرخه ديزج بيشترين شباهت را با کانسارهاي اکسيد آهن آپاتيت دار تيپ کايرونا دارد که اين کانسارها زيرگروه کانسارهاي تيپ اکسيد آهن – مس - طلاي هيدروترمال (IOCG) مي باشند.
كاني سازي و اکتشافات ژئوفيزيکي به روش IP/RS و مغناطيس سنجي زميني در محدوده MA-I و اطراف آن، منطقه اکتشافي مس - طلا پورفيري ماهرآباد، شرق ايران
ملك زاده شفارودي آزاده*,حيدريان شهري محمدرضا,كريم پور محمدحسن
* گروه پژوهشي اکتشاف ذخاير معدني شرق ايران، دانشگاه فردوسي مشهد
منطقه اکتشافي ماهرآباد اولين کاني سازي مس - طلا پورفيري شرق ايران است که به طور تفصيلي مطالعه شده است. ارتباط کاني سازي با توده هاي نفوذي نيمه عميق عمدتا مونزونيتي با بافت پورفيري، گسترش آلتراسيون ها و نوع آنها شامل پتاسيک، سرسيتيک - پتاسيک، کوارتز – سرسيت – کربنات - پيريت، کوارتز – کربنات - پيريت، سيليسي - پروپليتيک و پروپليتيک، بافت استوک ورک کاني سازي، مجموعه مينرالي هيپوژن شامل پيريت، کالکوپيريت، بورنيت و مگنتيت و ناهنجاريهاي بالاي مس و طلا اثبات مي کند که کاني سازي از نوع مس - طلا پورفيري است. محدوده MA-I به علت آلتراسيون شديد کوارتز – سرسيت – کربنات - پيريت و تراکم بسيار بالاي رگچه هاي کوارتز - سولفيدي مهمترين بخش کاني سازي منطقه بوده که اطراف آن را آبرفت پوشانده است. برداشتهاي IP/RS و مغناطيس سنجي زميني در محدوده اکتشافي MA-I و دشت اطراف آن انجام شد. حفاري بر روي ناهنجاري شبه مقطع IP به شناسايي کاني سازي سولفيدي در منطقه بسيار وسيعي زير آبرفت منجر گرديد. مطالعات تفصيلي زمين شناسي، آلتراسيون، کاني سازي و ژئوشيمي سطحي و زيرسطحي گسترش کاني سازي پوشيده را در سمت جنوب و غرب محدوده مورد مطالعه تاييد مي کند. بر اساس ناهنجاري مغناطيس سنجي زميني، مرکز سيستم کاني سازي (زون پتاسيک) در جنوب غربي محدوده شناسايي شد. زون آلتراسيون کوارتز – سرسيت – کربنات - پيريت که در اطراف زون پتاسيک واقع شده، داراي پاسخ مغناطيسي بسيار پايين است. برداشتهاي IP/RS و مغناطيس سنجي زميني در وسعت بيشتري نسبت به قبل قويا توصيه مي شود.
کاني شناسي و ژئوشيمي عناصر نادر خاکي در کانسار روي- سرب- مس (نقره) گميش تپه، جنوب غرب زنجان
صالحي طوبي,قادري مجيد*,رشيدنژادعمران نعمت اله
* گروه زمين شناسي، دانشگاه تربيت مدرس، تهران، ايران
کانسار روي- سرب- مس (نقره) گميش تپه در 90 کيلومتري جنوب غرب زنجان و در بخش شمال غربي زون اروميه- دختر قرار دارد. رخنمون هاي سنگي منطقه معدني را توالي هاي آتشفشاني- رسوبي و رسوبي اليگوميوسن و مجموعه ولکانو- پلوتونيکي پليوسن (دايک هاي با ترکيب آندزيت پورفيري، توده نيمه عميق داسيتي و ولکانيک هاي ريوداسيتي) تشکيل مي دهند. از دگرساني هاي موجود در کانسار مي توان به دگرساني هاي سيليسي، سيليسي- سولفيدي، سريسيتي، کربناتي، آرژيليکي و پروپيليتي اشاره کرد. کانه زايي اصلي در کانسار گميش تپه، به صورت رگه اي و در امتداد گسلي نرمال با روند شمال شرقي- جنوب غربي و شيب تقريبا قائم در سنگ هاي ميزبان چون کريستال ليتيک توف داسيتي، گنبد نيمه عميق داسيتي، خصوصا توف ريوليتي رخ داده است. پاراژنز کاني شناسي در رگه هاي کانه دار از پيريت، آرسنوپيريت، کالکوپيريت، بورنيت، اسفالريت فقير از آهن، گالن، تتراهدريت و اسپکيولاريت تشکيل شده است که کاني هايي مانند کوارتز، کلسيت، کلريت و کاني هاي رسي، آنها را همراهي مي کنند. بر اساس نتايج آناليزهاي شيميايي، ميانگين عيار عناصر از رگه هاي کانه دار، شامل 6% روي؛ 4% سرب؛ 2% مس و 88 ppm نقره است. همچنين، الگوي توزيع عناصر نادر خاکي نمونه هاي دگرسان شده توده نيمه عميق داسيتي (پليوسن) و توف ريوليتي (اليگوميوسن) در مقايسه با نمونه هاي سالم، از عناصر LREE غني شدگي دارند، در صورتي که HREE رفتارهاي متفاوتي نشان مي دهند. بي هنجاري منفي Eu در الگوهاي بهنجارشده کندريتي سنگ هاي فوق، در ارتباط با افزايش نسبت سنگ/سيال و تجزيه پلاژيوکلازهايي است که ازEu نسبتا غني هستند. الگوي عناصر نادر خاکي توف سيلتي (کمرپايين ماده معدني) در مقايسه با سنگ ديواره رگه هاي کانه دار، غني شدگي از همه REE و بي هنجاري مثبت از Eu نشان مي دهد. اما در نمونه هاي کانسنگي، نسبت LREE به HREE و ميزان Eu در مقايسه با توف ريوليتي (ميزبان رگه هاي معدني) و توف سيلتي، غني شدگي بيشتري نشان مي دهند که علت آن، تاثير سيالات ماگمايي- گرمابي غني از کلر است که سبب دگرساني در طول زون کانه زايي، تهي شدگي ازLREE و Eu در سنگ هاي ميزبان و سرانجام، تمرکز و حمل اين عناصر در سيال کانه ساز شده است.
* گروه پژوهشي اكتشاف ذخاير معدني شرق ايران، دانشگاه فردوسي مشهد
منطقه کلاته تيمور در 20 کيلومتري شمال غرب کاشمر و 4 کيلومتري روستاي کلاته تيمور در استان خراسان رضوي قرار دارد. اين منطقه جزيي از کمربند آتشفشاني- دروني شمال گسل درونه است و از نظر ساختاري در جنوب زون سبزوار، حد فاصل گسلهاي درونه و تکنار واقع شده است. سنگهاي منطقه شامل دو واحد اصلي مجموعه سنگهاي آذرآواري- آتشفشاني با سن ائوسن زيرين تا مياني و سنگهاي نيمه عميق مي باشد. سنگهاي آتشفشاني با طيف ترکيبي آندزيت بازالت، آندزيت، لاتيت، تراکيت، داسيت و ريوداسيت به صورت گدازه، توف، لاپيلي توف و آگلومرا ديده مي شود. بر اساس پيمايشهاي صحرايي و مطالعات آزمايشگاهي، چندين توده نفوذي در منطقه براي اولين بار شناسايي شد. توده هاي نفوذي با رخنمون کوچکي به شکل استوک ديده مي شوند. نفوذيها شامل کوارتز هورنبلند بيوتيت مونزوديوريت پورفيري، کوارتز بيوتيت مونزوديوريت پورفيري، کوارتز ديوريت پورفيري و ميکروديوريت مي شود. بارزسازي هاله هاي دگرساني در محدوده موردنظر با استفاده از طول موجهاي VNIR و SWIR مربوط به تصاوير سنجنده هاي ETM[SUP]+[/SUP]7 و استر انجام گرفت. آلتراسيون در منطقه، گستردگي خطي دارد و شامل انواع پروپيليتيک، سرسيتيک، آرژيليک و سيليسي است. با وجود وسعت زياد آلتراسيون در منطقه، وسعت کاني سازي در سطح محدود است. فراواني کاني سازي سولفيدي کمتر از 3% و بيشتر به شکلهاي افشان، استوک ورک و پرکننده فضاي خالي ديده مي شود. در منطقه چشمه نقره، آثار فعاليتهاي معدن کاري قديمي مشاهده مي شود که بيانگر اهميت معدني اين منطقه در زمانهاي گذشته است. اکتشافات ژئوشيميايي باعث کشف ناهنجاريهايي از عناصر طلا، مس، سرب، روي، نقره، ارسنيک، آنتيمون، جيوه و بيسموت گرديده است. بررسيهاي ژئوشيمي سنگي در نواحي آلتراسيون، نشان دهنده همبستگي طلا با عناصر مس، سرب، روي و نقره مي باشد. با توجه به الگوي آلتراسيون، توزيع غيريکنواخت کاني سازي و درصد پايين کاني زايي سولفيدي، مطالعات بيشتر مي تواند بر روي سيستم منطقه در تيپ کانسار طلا- مس گرمابي از نوع کم سولفيد صورت گيرد.
بررسي ژئوشيمي دگرسانيهاي گرمابي مرتبط با کاني سازي طلاي اپي ترمالي در ناحيه مسجدداغي، شرق جلفا، شمال باختر ايران
امام علي پور علي*,عبدلي اسلاملو حسين,حاج عليلو بهزاد
* گروه مهندسي معدن، دانشگاه اروميه
در ناحيه مسجدداغي، دو نوع کاني سازي مس پورفيري- طلاي اپي ترمالي در پيوند با يک مجموعه آذرين آتشفشاني- نفوذي حدواسط روي داده است. انواع دگرسانيهاي سيليسي، آرژيليک پيشرفته، آرژيليک حدواسط و پروپيليتيک در ارتباط با کاني سازي اپي ترمالي شناخته شده اند که حالت منطقه اي دارند. بررسي تغييرات جرمي عناصر با استفاده از عنصر Zr به عنوان عنصر بي تحرک ناظر، گوياي غني شدگي SiO[SUB]2[/SUB] و تا حدودي K[SUB]2[/SUB]O و Al[SUB]2[/SUB]O[SUB]3[/SUB]، و تهي شدگيNa[SUB]2[/SUB]O ، MgO و CaO در زون دگرساني سيليسي است. عناصرAs ,Rb ,Pb ,Sr ,Ba و Cu نيز داراي غني شدگي هستند. زون دگرساني آرژيليک پيشرفته، در اکسيدهاي اصليL.O.I ,SO[SUB]3[/SUB] ,Al[SUB]2[/SUB]O[SUB]3[/SUB] SiO[SUB]2[/SUB] ,K[SUB]2[/SUB]O و MgO غني شدگي و در Fe[SUB]2[/SUB]O[SUB]3[/SUB] CaO،Na[SUB]2[/SUB]O و MnO تهي شدگي نشان مي دهند. در اين زون Sr ,Cu ,Ba و Zn کاهش يافته اند. زون پروپيليتيک از نظر اکسيدهاي CaO ,MgO ,SiO[SUB]2[/SUB]و L.O.I غني شدگي و در اکسيدهاي Na[SUB]2[/SUB]O و K[SUB]2[/SUB]O تهي شدگي نشان مي دهد. شواهد ژئوشيميايي و کاني شناسي نشان مي دهند که آب شويي گرمابي فلدسپارها و کانيهاي مافيک در سنگ اوليه، و تشکيل تجمعات کوارتز، کائولينيت، پيريت، باريت، آلونيت و سرسيت در زون آرژيليک پيشرفته و تجمعات کلريت، اپيدوت و کلسيت در زون پروپيليتيک، مسوول ايجاد تغييرات شيميايي يادشده است. به نظر مي رسد افزايش و کاهش عناصر توسط عواملي نظير ترکيب شيميايي محلولهاي گرمابي، تغييرات دما و نسبت سنگ/آب کنترل شده است. شاخصهاي دگرساني CIA و MIA در سنگهاي دگرسان، نشانگر بالا بودن شدت دگرسانيها در زونهاي سيليسي و آرژيليک پيشرفته در مقايسه با زون پروپيليتيک است.
بررسي انواع گونه هاي موليبدنيت در فرايند فراوري مربوط به معدن مس سرچشمه
امين زاده بالنده*,شهاب پور جمشيد,اسدي پور مرتضي
* گروه زمين شناسي، دانشگاه شهيد باهنر، كرمان
موليبدنيت در کانسار مس پورفيري سرچشمه در 5 فرم مختلف تشکيل شده است که عبارتند از: (1) موليبدنيت در رگه هاي کوارتز؛ (2) موليبدنيت در رگه هاي کوارتز که توسط رگه هاي پيريت پر شده اند؛ (3) موليبدنيت در رگه هاي کوارتز - پيريت - کالکوپيريت؛ (4) رگه هاي موليبدنيت با مقادير بسيار پايين کوارتز و (5) موليبدنيت انتشاري. رگچه هاي داراي موليبدنيت به دليل درشت بودن ذرات موليبدنيت در آنها در صورت خردايش مناسب (ذرات موليبدنيت در اندازه 74 ميکرون) به آساني از دانه هاي باطله جدا شده و بازيابي موليبدنيت از آنها به خوبي انجام مي گيرد. آنچه باعث افت شديد در بازيابي موليبدنيت در برخي روزها گرديده است، وجود موليبدنيت هاي انتشاري است. اين نوع موليبدنيت ها به دليل دانه ريز بودن در مرحله خردايش به درجه آزادي مطلوب نمي رسند و در صورت خردايش تا حد 74 ميکرون نيز در مراحل فلوتاسيون مانند يک کاني هيدروفيل رفتار مي کنند و در فاز باطله تجمع مي يابند.
* گروه پژوهشي اكتشاف ذخاير معدني شرق ايران، دانشگاه فردوسي مشهد
منطقه ارغش در 45 کيلومتري جنوب غرب نيشابور واقع شده است. واحدهاي نيمه عميق در منطقه شامل بيوتيت هورنبلند کوارتز مونزوديوريت پورفيري، هورنبلند بيوتيت کوارتز مونزوديوريت پورفيري، هورنبلند مونزونيت پورفيري، بيوتيت هورنبلند مونزونيت پورفيري، مونزوديوريت پورفيري و بيوتيت کوارتز مونزوديوريت پورفيري مي باشد. واحدهاي آتشفشاني در منطقه شامل هورنبلند بيوتيت داسيت، بيوتيت هورنبلند داسيت، آندزيت و بازالت بالشي است. واحدهاي دروني شامل هورنبلند مونزوديوريت، هورنبلند مونزونيت، کوارتز مونزونيت، هورنبلند کوارتز مونزوديوريت، بيوتيت گرانوديوريت، هورنبلند گرانوديوريت، بيوتيت هورنبلند گرانوديوريت، بيوتيت کوارتز ديوريت و پيروکسن دلريت مي باشد.
پنج نوع آلتراسيوني که در منطقه شناسايي شده شامل پتاسيک، پروپيليتيک، کربناته، سيليسي و سرسيتي است و بر اساس فراواني کانيهاي حاصل از دگرساني به 12 زون تفکيک شده است. کاني سازي اوليه از نوع کاني سولفيدي پيريت به صورت افشان با فراواني 3-4% بوده و کاني سازي ثانويه شامل ليمونيت، هماتيت و ژاروسيت است. براي انجام مطالعات دقيق هاله هاي ژئوشيميايي و مشخص کردن زون بندي ژئوشيميايي عناصر، تعداد 20 نمونه خرده سنگي و 8 نمونه رسوب آبراهه برداشت شد. نمونه ها به روش طيف سنجي جذب اتمي(AAS) براي فراواني عناصر (Cu, Zn, Pb, Ag and Sb) آناليز شدند. در نمونه هاي رسوب رودخانه فراواني مس 34-58 ppm، روي45-422 ppm ، سرب 28-42 ppm و نقره2-12 ppm مي باشد، در حالي که در نمونه هاي خرده سنگي ميزان مس8-1137 ppm ، روي ،13-411 ppm سرب15-97 ppm و نقره 3-32 ppm است.
زمين شيمي و پيدايش کانيهاي گروه آلومينيم، فسفات- سولفات (APS) در زون دگرساني آرژيليک پيشرفته، شمال غرب شيرکوه، يزد
تقي پور بتول*,مر فريد
* بخش علوم زمين، دانشكده علوم، دانشگاه شيراز
توده هاي لوکوکرات با ترکيب گرانيتي تا گرانوديوريتي در شمال غرب باتوليت شيرکوه، واحدهاي رسوبي منطقه شامل کنگلومرا (کرتاسه پاييني)، ماسه سنگ و شيل- ماسه سنگهاي ترياس- ژوراسيک را تحت تاثير قرار داده اند. توده هاي لوکوکرات در پي ايجاد دگرگوني مجاورتي در منطقه، دگرساني گرمابي وسيعي را در اين سنگهاي ميزبان به وجود آورده اند. فازهاي دگرساني تاخيري بيشتر ماسه سنگهاي آرکوزي سازند سنگستان را تحت تاثير قرار داده و سبب شکل گيري زونهاي دگرساني پروپيليتيک، کوارتز- سريسيت، آرژيليک پيشرفته و سيليسي در منطقه شده است. زون کوارتز- سريسيت گسترده ترين زون دگرساني در اين منطقه است. زون دگرساني آرژيليک پيشرفته با مجموعه کانيهاي زير مشخص شده است: ژاروسيت، آلونيت و فيروزه، که اين کانيها جزئي از کانيهاي آلومينيم، فسفات- سولفات دار (APS) مي باشند. با در نظر گرفتن مجموعه کانيهاي ژاروسيت، آلونيت و فيروزه و واکنشهاي رخ داده بين اين کانيها، دگرسانيهاي اين منطقه در يک سامانه با فوگاسيته بالاي اکسيژن و اسيديته بالا شکل گرفته است.
معدن سرب نخلک در 55 کيلومتري شمال شرق انارک و در امتداد رشته کوهي منفرد موسوم به کوه نخلک واقع شده است. کاني شناسي ماده معدني ساده بوده و گالن و باريت، کانيهاي اصلي و اوليه را تشکيل مي دهند و سروزيت کاني اقتصادي ثانويه پس از گالن مي باشد. کانيهاي اسفالريت، کالکوپيريت، پيريت، تترائدريت- تنانتيت و آکانتيت از ديگر کانيهاي اوليه اند که به صورت ادخالهاي کميابي درون گالن حضور دارند. علاوه بر سروزيت، ديگر کانيهاي ثانويه عبارتند از: انگلزيت، پلاتنريت، ولفنيت، مالاکيت و غيره. سنگ ميزبان در اثر فرايند دولوميتي شدن به دولوستون تبديل شده است. چهار نوع دولوميت در سنگ ميزبان تشخيص داده شده اند که شناخته شده ترين آنها دولوميتهاي نوع زين اسبي است. بافتهاي متنوعي ازجمله بافتهاي برشي، کوکاد، نواربندي قشري و کلوفرم در رگه هاي کانسار وجود دارد که اين بافتها از نوع بافتهاي پرکننده فضاي خالي هستند. آزمايش نمونه هاي گالن نخلک نشان داد که تعدادي از عناصر کمياب ارزشمند درون اين کاني تمرکز يافته اند که مهمترين آنها نقره است. جفت عناصرAg-As ، Zn-Cd، As-Cu و As-Sb داراي همبستگي بالايي نسبت به يکديگر مي باشند. برخي از همبستگيها به سبب حضور ادخال کانيهاي بيگانه درون گالن است. نمودار سه تايي Ag-Sb-Bi نشان مي دهد که گالن نخلک غني از نقره و آنتيموان و فقير از بيسموت مي باشد. نسبت Sb/Bi (3773) در گالن، شرايط تشکيل در دماي پايين را نشان مي دهد. با توجه به چينه شناسي کربناتي کرتاسه بالايي، دگرساني دولوميتي سنگ ميزبان، کانسارسازي ديرزاد و لايه کران، عدم ارتباط با فعاليتهاي آذرين و همچنين بافهاي پرکننده فضاي خالي، ويژگيهاي کاني شناسي و شواهد ژئوشيميايي، مدل کانسارسازي نوع دره مي سي سي پي براي کانسار سرب نخلک پيشنهاد مي شود.
كليد واژه: نخلک، گالن، پرکننده فضاي خالي، عناصر کمياب، نوع دره مي سي سي پي
مراحل تشکيل و تکوين کانسار سولفيد توده اي غني از طلاي باريکا، خاور سردشت، شمال باختر پهنه دگرگونه سنندج - سيرجان: بر اساس مطالعه ساخت، بافت و ميکروترمومتري سيالات درگير
تاج الدين حسينعلي*,راستاد ابراهيم,يعقوب پور عبدالمجيد,محجل محمد
* بخش زمين شناسي، دانشگاه تربيت مدرس، تهران
کانسار سولفيد توده اي غني از طلا (و نقره) باريکا، در 18 کيلومتري خاور سردشت، در شمال باختر پهنه دگرگونه سنندج - سيرجان قرار دارد. واحدهاي سنگي رخنمون يافته در محدوده باريکا، مجموعه اي از سنگهاي آتشفشان - رسوبي زيردريايي دگرگون شده کرتاسه، شامل متاولکانيکهاي آندزيتي، متاتوفيت، فيليت و اسليت مي باشند. کانسار باريکا، از دو بخش کانسنگ چينه سان و زون استرينگر تشکيل شده است که به طور کامل در واحد متاولکانيک آندزيتي K[SUP]mv1[/SUP] قرار گرفته اند. بخش چينه سان کانسار، متشکل از کانسنگ هاي سولفيدي و باريتي همراه با بخشهاي فرعي از نوارهاي سيليسي است که به صورت توده اي و يا نوارهاي موازي بر روي رگه هاي سيليسي زون استرينگر، که کمرپايين بخش چينه سان را قطع کرده اند، قرار گرفته است. بخش چينه سان کانسار از نظر كاني شناسي تنوع زيادي داشته و از پيريت، اسفالريت، گالن، استيبنيت، مجموعه اي از سولفوسالت ها و طلا (الكتروم) تشکيل يافته است. کاني شناسي رگه هاي سيليسي زون استرينگر ساده بوده و شامل پيريت، گالن، اسفالريت، تترائدريت و مقادير نادر كالكوپيريت مي باشد. هر دو بخش کانسنگ چينه سان و زون استرينگر، در اثر عملکرد پهنه برشي باريکا به شدت دگرشکل شده اند. عيار متوسط طلا و نقره در بخش چينه سان کانسار به ترتيب 8.3 و 420گرم بر تن و در رگه هاي سيليسي زون استرينگر به ترتيب 0.7 و 32 گرم بر تن اندازه گيري شده است. عيار مجموع فلزات پايه در کانسار باريکا همواره کمتر از 1 درصد است.
مطالعات اخير حاکي از آن است که کانسار سولفيد توده اي باريکا، شکل ناقص و تکامل نيافته از يک کانسار سولفيد توده اي نوع کروکو است که تنها بخش کانسنگ سياه در آن تشکيل گرديده و فاقد کانسنگ هاي زرد و پيريتي است. اين کانسار بعد از تشکيل، درجه پايين دگرگوني (رخساره شيست سبز) و درجه بالاي دگرشکلي را تحمل کرده است. فرآيندهاي دگرگوني و دگرشکلي اعمال شده بر روي کانسار، ساختها، بافتها و اشکال جديدي از کانه هاي طلا در کانسنگ را ايجاد نموده است. در مرحله همزمان با ولکانيسم، نهشت سيالات هيدروترمال کم دما (140-200 درجه سانتي گراد) و شوري پايين (9.6-1) درصد وزني NaCl، که از طلا (و ديگر عناصر کانه ساز) غني بوده است، به تشکيل کانسار باريکا، که مشخصات بخش کانسنگ سياه يک کانسار کروکو را داراست، منجر شده است. در اين مرحله از کاني سازي، طلا به صورت غيرقابل رويت در داخل پيريت هاي فرامبوئيدال و در همراهي نزديک با سولفوسالت ها و ديگر کانيهاي سولفيدي تمرکز يافته است. عملکرد دگرگوني پيش رونده (دگرشکلي مرحله D1) بر بخش چينه سان کانسار باريکا، به تبلور پيريت هاي فرامبوئيدال، ايجاد پيريت هاي درشت بلور و تشکيل الکتروم در مرز دانه هاي پيريت تجديدتبلور يافته منجر شده است. عملکرد پهنه برشي باريکا (دگرشکلي مرحله D2)، دگرشکلي شديد کانسار و تحرک دوباره طلا و کانيهاي حاوي Sb, Ag, Pb و As را موجب گرديده و متعاقبا طلاهاي درشت دانه (تا 3 ميلي متر) در فضاهاي ايجاد شده در اين مرحله از دگرشکلي تمرکز يافته اند. مرحله دگرگوني پس رونده، با تشکيل رگه هاي سيليسي سفيدرنگ فاقد کانه (دگرشکلي مرحله D3)و متعاقبا رخداد يک دسته گسل هاي نرمال با شيب تند (دگرشکلي مرحله D4) همراه بوده است.
كليد واژه: کانسار سولفيد توده اي غني از طلا، کانسنگ سياه نوع کروکو، سيالات درگير، دگرگوني، دگرشکلي باريکا، سنندج - سيرجان، ايران
* گروه پژوهشي اکتشاف ذخاير معدني شرق ايران، دانشگاه فردوسي مشهد
کاني سازي آهن کلاته شاهين در 107 کيلومتري جاده قوچان - نيشابور (استان خراسان رضوي) قرار دارد. توده هاي نيمه عميق با ترکيب مونزونيت تا هورنبلند ديوريت پورفيري در آهکهاي کرتاسه نفوذ كرده اند. واحدهاي رسوبي منطقه از قديم به جديد شامل آهکهاي مربوط به کرتاسه زيرين و ميکروکنگلومرا تا ماسه سنگهاي مربوط به ائوسن و پليوسن - کواترنر مي باشد. کاني سازي در اين منطقه طي دو مرحله هيپوژن و سوپرژن شکل گرفته است. در مرحله هيپوژن، پيريت، مگنتيت و اسپکيولاريت و در مرحله سوپرژن، گوتيت، ليمونيت و هماتيت تشکيل شده اند. بررسي شرايط دمايي و فوگاسيته اكسيژن، دماي تشكيل كاني هاي هيدروترمالي شرق منطقه را در محدوده کمتر از 350[SUP]o[/SUP]Cمعرفي مي نمايد. در غرب منطقه، ميزان هماتيت و گوتيت بسيار کمتر و اغلب به صورت رگه و رگچه اي همراه با دولوميت هيدروترمالي مي باشند. محلولهاي هيدروترمالي عامل کاني سازي در غرب منطقه نسبت به شرق با ميزان سولفيد کمتر، اکسيدان تر و دماي کمتر بوده اند. نتايج آناليز ژئوشيمي به روش جذب اتمي براي عناصر Fe، Mn،Mg و Ca، نشان دهنده بيشترين ميزان آهن (30.4 درصد) در محل ترانشه در شرق منطقه است. آهن و منگنز در محل ترانشه همبستگي مثبت نشان مي دهند. همچنين رابطه اي بين ميزان اين عناصر و فاصله از توده ها وجود ندارد. بنابراين توده هاي نفوذي منطقه غيربارور بوده و نقشي در کاني سازي ندارند. شدت کل ميدان مغناطيسي در 742 نقطه در دو شبکه 20×5 متر اندازه گيري شد. نقشه هاي شدت کل ميدان مغناطيسي، انتقال به قطب و همچنين ادامه به سمت بالا با نرم افزارMapper ER تهيه شد. بررسي نقشه هاي تهيه شده، وجود آنومالي هاي A، B، C، F، E، D[SUB]1[/SUB]،D[SUB]2[/SUB] و D[SUB]3[/SUB] را در منطقه نشان مي دهد. با توجه به اين که در فاصله تقريبا 40 متري آنومالي هاي B وC ، توده هورنبلند ديوريت پورفيري رخنمون دارد، اين احتمال وجود دارد که منبع آنومالي ها مربوط به توده نفوذي باشد. از طرفي به دليل وجود کاني سازي هماتيت در آهک هاي منطبق بر آنومالي هاي B و C اين احتمال نيز وجود دارد که منبع اين آنومالي ها مربوط به کاني سازي مگنتيت در عمق باشد. بنابراين در محل اين دو آنومالي، حفاري اکتشافي پيشنهاد مي شود.
منطقه نظام آباد جزئي از زون سنندج - سيرجان است که در جنوب غرب شهرستان اراک واقع است. عمده سنگهاي توده نفوذي منطقه، کوارتزديوريت و به ندرت گرانوديوريت است که توسط دايک هايي از لوکوگرانيت آلکالن، پگماتيت ها و رگه هاي کوارتز - تورمالين همراه با كانه زايي و فاقد كانه زايي قطع شده اند. کانيهاي اصلي کوارتزديوريت شامل هورنبلند سبز، بيوتيت، پلاژيوکلاز، کوارتز و به مقدار کمتر پيروکسن است. کانيهاي اصلي لوکوگرانيت هاي منطقه شامل ميکروکلين، ارتوکلاز، کوارتز، آلبيت و به مقدار خيلي کم، بيوتيت و مسکوويت است. کانيهاي فرعي شامل آپاتيت، زيرکن، اسفن، اپيدوت، آلانيت، تورمالين و اپاک مي باشد. حضور کانيهاي آب دار نظير بيوتيت و آمفيبول اوليه در سنگ مشخص مي کند ماگماي اوليه بيش از 3 درصد وزني آب دارد. حضور آندالوزيت و گارنت در برخي از کوارتزديوريت هاي منطقه مربوط به آلايش ماگماي کالکوآلکالن با پوسته، در حين صعود است. بافتهاي غالب اوليه در سنگها، گرانولار، گرانوفير و پوئي کليتيک مي باشد. بافتهاي ثانويه، پرتيت، سرسيتيزاسيون، کلريتيزاسيون و کائولينتيزاسيون هستند. فعاليتهاي گرمابي جديدتر و استرين هاي تکتونيکي را مي توان عامل ايجاد پرتيت در لوکوگرانيت ها دانست. Kلازم براي سرسيتيزاسيون فلدسپارها علاوه بر خود کاني از کلريتي شدن بيوتيت حاصل شده است.تبديل بيوتيت به مسکوويت، نشان دهنده عملکرد سيالات غني از K[SUP]+[/SUP] در مراحل بعدي است. با استفاده از آناليزهاي انجام شده بر روي سنگهاي منطقه، مشخص گرديد که توده نفوذي از نوع کالک آلکالن، متاآلومينه تا پرآلومينه و K متوسط تا بالاست. بررسي عناصر اصلي در نمودار هاي هارکر مشخص كرد که با افزايش SiO[SUB]2[/SUB] مقدار اکسيدهاي FeO, MnO, CaO و Al[SUB]2[/SUB]O[SUB]3[/SUB] کاهش و Na[SUB]2[/SUB]O و K[SUB]2[/SUB]O افزايش يافته است که حاكي از نقش مهم تبلور تفريقي ماگما در تشكيل سنگهاي گرانيتوئيدي نظام آباد است.
آشکارسازي کسر فراواني و توزيع مکاني کانيهاي رسي با استفاده از رده بندي زير پيکسلي داده هاي استر؛ مطالعه موردي، معدن استقلال آباده
هاشمي تنگستاني مجيد*,عزيزي مسلم
* بخش علوم زمين و مرکز دورسنجي و GIS، دانشگاه شيراز
معدن خاک نسوز استقلال آباده با ترکيب اصلي کائولينيت و پيروفيليت و توليدي بالغ بر يک ميليون تن در سال، يكي از بزرگترين كانسارهاي رسوبي در ايران است. فرآيندهاي ناآميختگي طيفي خطي و پالايش تطبيقي تنظيم شده آميخته براي شناسايي کسر فراواني و توزيع مکاني کانيهاي رسي موجود در اين معدن بر روي دسته داده هاي مرئي - فروسرخ نزديک و فروسرخ موج کوتاه (VNIR+SWIR) سنجنده استر اعمال شد. ارزيابي فراواني زيرپيکسلي داده استر نشان داد که پيکسل هاي با فراواني نسبي بالا از دو کاني کائولينيت و پيروفيليت در دو محدوده متفاوت رخنمون پيدا کرده اند. بررسي دو روش ناآميختگي طيفي، نشان دهنده قابليت بهتر روش پالايش تطبيقي تنظيم شده آميخته نسبت به الگوريتم ناآميختگي طيفي خطي براي تعيين کسر نسبي کانيهاي رسي در ناحيه مورد مطالعه است.
كليد واژه: بندي زيرپيکسلي، استر، ناآميختگي طيفي خطي، پالايش تطبيقي تنظيم شده آميخته
کاني سازي و اکتشافات ژئوشيميايي در کمربند ولکانيکي - پلوتونيکي هلاک آباد (جنوب سبزوار) با نگرشي بر اکتشاف مس پورفيري
پناهي شهري محدثه*,كريم پور محمدحسن,شباني فاطمه
* گروه پژوهشي اکتشاف ذخاير معدني شرق ايران، دانشگاه فردوسي مشهد
منطقه مورد مطالعه در30 کيلومتري جنوب سبزوار و محدوده روستاي هلاک آباد واقع شده است. کاني سازي به دو صورت فلزي و غيرفلزي (کائولين) صورت گرفته است. کاني سازي پيريت به صورت بافت افشان و رگچه اي و مرتبط با آلتراسيون نوع آرژيليک در محل توده هاي نفوذي مونزونيتي تشکيل شده است. کالکوپيريت نيز به طور محدود در محل رگچه ها همراه با پيريت ديده مي شود. اکسيداسيون کانيهاي سولفيدي اوليه سبب تشکيل مقادير زيادي از کانيهاي اکسيد- سولفات آهن مانند هماتيت، ليمونيت و ژاروسيت در بخشهاي سطحي شده است. اکتشافات ژئوشيميايي بر مبناي رسوبات رودخانه اي و سنگي مورد بررسي قرار گرفت. نتايج آناليز رسوبات رودخانه اي و سنگي، بي هنجاري مس و روي را در قسمتهايي از منطقه نشان مي دهد. بي هنجاري مس و روي به ترتيب در بخش غربي معدن هلاک آباد به بيش از 500ppmو 900 مي رسد. در بخش شرقي منطقه با وجود افزايش ميزان کاني سازي سولفيدي (پيريت) مقادير عناصر مس و روي کاهش نشان مي دهد. اين پديده به دليل هوازدگي و اکسيده شدن کانيهاي سولفيدي در سطح و انحلال اين عناصر است. وجود سيستم آلتراسيوني مناسب، توده هاي نيمه عميق مونزونيتي و الگوي کلي زمين شناختي در منطقه مويد پتانسيل اکتشافي براي سيستم مس پورفيري در منطقه هلاک آباد است.
کاني شناسي و زمين شناسي اقتصادي کانسار پلي متال چشمه حافظ، استان سمنان، ايران
مهرابي بهزاد*,قاسمي سياني مجيد
* گروه زمين شناسي، دانشکده علوم، دانشگاه تربيت معلم تهران
کانسار پلي متال چشمه حافظ در بخشي از کمربند آتشفشاني ترود - چاه شيرين در جنوب شرق دامغان واقع شده است. در اين ناحيه ولکانيسم هاي کالک آلکالن و کاني زايي هاي همراه عمدتا در ارتباط با گسلهاي اصلي انجيلو و ترود (شمال شرقي - جنوب غربي) است. سنگهاي داراي رخنمون در ناحيه مورد مطالعه از توالي آتشفشاني – تخريبي نظير ماسه سنگ، توف ها و برش هاي آتشفشاني و به طور عمده گدازه هاي آندزيتي و آندزيت بازالت در منطقه چشمه حافظ تشکيل شده است. دگرسانيها در منطقه چشمه حافظ شامل پروپليتيک، سرسيتي شدن، آرژيليتي شدن و سيليسي شدن است. کاني سازي در منطقه معدني در سه مرحله شامل: مرحله اول) کوارتز، کلسيت با مقدار کمي پيريت و کالکوپيريت؛ مرحله دوم) مرحله اصلي کاني سازي سولفيدي است که شامل گالن خودشکل اوليه، سپس گالن، اسفالريت و کالکوپيريت و در نهايت گالن، کالکوپيريت، پيريت، تتراهدريت، بورنيت و ديژنيت و مرحله سوم) شامل رگه هاي کوارتز و کربنات فاقد آثار کاني سازي همراه با مقدار کم پيريت و کالکوپيريت است. با توجه به نتايج تجزيه شيميايي 12 نمونه معرف از بخشهاي مختلف رگه ها، عيار ميانگين عناصر به ترتيب عبارتند از 0.15 گرم در تن (ppm) طلا، 3.23 گرم در تن (ppm) نقره، 4.47 درصد وزني سرب، 1.73 درصد وزني روي، 2.64 درصد وزني مس است. بر اساس مطالعات سيالات درگير ميانگين دماي همگن شدن و شوري در منطقه چشمه حافظ به ترتيب140-300[SUP]o[/SUP]C و 4.7 تا 18 درصد وزني معادل نمک طعام است. نمودار دماي همگن شدگي و شوري سيال نشان مي دهد که کاني سازي در منطقه چشمه حافظ بر اثر تزريق متناوب سيال با شوري بالا و اختلاط با سيال با شوري کمتر و رقيق شدگي آن تشکيل شده است. به منظور ارزيابي وضعيت کاني سازي در عمق از روش ژئوفيزيکي قطبش القايي و مقاومت سنجي استفاده شده است. نتايج ژئوفيزيک کاني سازي را در شمال غرب معدن (گردنه توتو) تاييد مي کند.
رفتار عناصر اصلي، فرعي و جزئي (شامل عناصر نادر خاکي) در طي فرايندهاي کائولينيتي شدن در کانسار زنوز، شمال شرق مرند، استان آذربايجان شرقي
علي پور وحيده*,عابديني علي
* گروه زمين شناسي، دانشكده علوم، دانشگاه اروميه، كد پستي: 57153، اروميه، ايران
کانسار کائولن زنوز، در 15 کيلومتري شمال شرق مرند، استان آذربايجان شرقي واقع مي باشد. بر اساس سيماهاي فيزيکي در بررسي هاي صحرايي، نظير رنگ، 5 نوع مشخص از کائولن، شامل (1) سفيد، (2) ليمويي، (3) خاکستري، (4) قهوه اي و (5) زرد در اين کانسار تشخيص داده شد. شواهد صحرايي و مطالعات سنگ نگاري نشان مي دهند که اين کانسار از نظر ژنتيکي در ارتباط با سنگهاي تراکي آندزيتي است. با توجه به يافته هاي کاني شناسي، اين کانسار شامل کانيهاي کوارتز، کائولينيت، مونت موريلونيت، کلسيت، پيروفيليت، کلريت، موسکويت- ايليت، دولوميت، هماتيت و آناتاز است. يافته هاي زمين شيميايي نشان مي دهند که عملکرد فرايندهاي دگرساني روي سنگهاي تراکي آندزيتي در طي توسعه کانسار کائولن زنوز با شست وشوي عناصري نظيرAl ، Na، K، Rb، Ba، V، Hf، Cu، Zr، Tm، Yb وLu ، غني شدگي عناصري نظير U، Nb و Ta و شست وشو تثبيت عناصري چونSi ، Fe، Ca، Mg، Ti، Mn، P، Cs، Sr، Th، Co، Cr، Ni، Y، Ga، LREE، Tb، Dy، Hoو Er همراه بوده است. تلفيق نتايج به دست آمده از مطالعات کاني شناسي و زمين شيميايي حکايت از آن دارند که شرايط فيزيکوشيميايي محيط دگرساني، پايداري نسبي کانيهاي اوليه، جذب سطحي، جذب ترجيحي توسط اکسيدهاي فلزي، وجود مواد ارگانيکي، فرايندهاي روبش و تمرکز، تثبيت در فازهاي کانيايي نئومورف نقش مهمي در توزيع عناصر در اين کانسار ايفا نموده اند. مطالعات زمين شيميايي نشان مي دهند که توسعه اين کانسار در ارتباط با دو تيپ فرايند، (1) هيپوژن و (2) سوپرژن مي باشد. الگوي توزيع REEها نشان مي دهد که درجه تفريقLREE ها از HREEها در کائولن هاي سوپرژن بيشتر از کائولن هاي هيپوژن است. مطالعات زمين شيميايي نشان مي دهند که اکسيدهاي منگنز، زيرکن، آناتاز، هماتيت، سريانيت و فسفات هاي ثانويه (مونازيت، رابدوفان، چورچيت و زينوتايم) ميزبان عناصر نادر خاکي در اين کانسار مي باشند.
مطالعه کانه زايي کانسار مگنتيت دهبيد فارس با استفاده از داده هاي کاني شناسي و ژئوشيميايي
رجب زاده محمدعلي*,راستي صغري
* بخش علوم زمين، دانشگاه شيراز
کانسار مگنتيت دهبيد در شمال شرق استان فارس در حاشيه جنوبي زون دگرگوني سنندج- سيرجان واقع شده است. کانه زايي در شکلهاي رگه اي و عدسي در امتداد گسلهاي NW-SE در درون دولوميت سيليسي شده با سن ترياس رخ داده است. بر اساس داده هاي کاني شناسي، مگنتيت و به مقدار کمتر هماتيت با بافت توده اي تشکيل دهنده کانسار آهن مي باشند که به صورت سيماني قطعات زاويه دار سنگ ميزبان را دربرمي گيرند. داده هاي ژئوشيميايي کانسنگ نشانگر تغييرات وسيع آهن از 34 تا 75 درصد وزني است. مقادير عناصر فسفر، تيتانيوم، کروم و واناديوم بسيار پايين بوده و نسبتهايNi/Co ، Cr/V در کنار بي هنجاري مثبت Eu، بي هنجاري منفي Ce، Eu/Sm =<1 وLa/Lu =>1 و غني شدگي شديد از عناصر LREE نسبت به عناصرHREE ، داده هاي صحرايي و بافتي نشانگر منشا گرمابي ذخيره آهن و تشکيل آن از طريق فرايند پر کردن فضاي خالي است. توده هاي آذرين پراکنده با ماهيت ريوليتي و بازالتي در محدوده مورد مطالعه به عنوان منشا آهن و موتور گرمايي در سيستم گرمابي عمل کرده اند و کاهش ناگهاني دما و احتمالا فشار در اثر اختلاط سيالات عوامل اصلي نهشته شدن اکسيدآهن از سيال کانه دار محسوب مي شوند.
معدن فيروزه نيشابور: نخستين کاني سازي مس- طلا- اورانيم- عناصر نادر خاکي سبک نوع IOCG در ايران
كريم پور محمدحسن*,ملك زاده شفارودي آزاده,اسفنديارپور اكبر,محمدنژاد حسن
* گروه پژوهشي اكتشاف ذخاير معدني شرق ايران، دانشگاه فردوسي مشهد، مشهد، ايران
معدن فيروزه نيشابور در شمال غرب نيشابور و در کمربند آتشفشاني جنوب قوچان واقع شده است. مهمترين واحدهاي سنگي منطقه شامل گدازه و پيروکلاستيک هاي آندزيتي - داسيتي با سن ائوسن هستند. توده هاي نفوذي نيمه عميق با ترکيب ديوريت پورفيري تا سينيت پورفيري (گرانيتوئيدهاي سري مگنتيت) در آن نفوذ کرده اند. آلتراسيون وسيعي واحدهاي آتشفشاني و نفوذي منطقه را تحت تاثير قرار داده است که شامل چهار زون اصلي سيليسي، آرژيليک، کربناتي و پروپليتيک مي باشد. زون سيليسي و بعد آرژيليک، آلتراسيون هاي اصلي منطقه هستند. کاني سازي به شکلهاي افشان، استوک ورک و برش هيدروترمالي ديده مي شود. کانه هاي اوليه شامل پيريت، مگنتيت، اسپکيولاريت، کالکوپيريت و بورنيت است. کانه هاي ثانويه شامل فيروزه، کالکوزيت، کووليت و اکسيدهاي آهن است. زون گوسان وسيعي در منطقه ديده مي شود که نشان دهنده اکسيداسيون شديد کانيهاي سولفيدي است. ضخامت زون اکسيدان بيش از 80 متر است. بررسيهاي ژئوشيميايي، ناهنجاريهاي عناصر مس، طلا، روي، آرسنيک، موليبدن، کبالت، اورانيم، عناصر نادر خاکي سبک، نيوبيم و توريم را نشان مي دهد. نتايج مطالعات ژئوفيزيک هوايي نيز ناهنجاري بالاي مغناطيسي و راديومتري (اورانيم و توريم) را در کمربند آتشفشاني ائوسن ميزبان معدن مشخص کرده است.
بر اساس ويژگيهاي زمين شناسي، آلتراسيون، کاني سازي، ژئوشيمي و ژئوفيزيک، معدن فيروزه نيشابور يک کاني سازي بزرگ مس- طلا- اورانيم- عناصر نادر خاکي سبک نوع IOCG است. مقايسه ويژگيهاي اين معدن با معادن بزرگ IOCG دنيا نشان مي دهد که اين معدن شبيه دو معدن المپيک دم استراليا و کاندلارياي شيلي است. همچنين مقايسه آن با دو کانسار IOCG قلعه زري و کوه زر نشان مي دهد که معدن فيروزه نيشابور نخستين کاني سازي IOCG چندفلزي است که در ايران معرفي مي شود.
بررسي ژئوشيمي کاني سازي جيوه و تاثير زيست محيطي آن بر منطقه طوره، باختر شهرستان خوي
امام علي پور علي*,عبدالهي شريف جعفر
* گروه مهندسي معدن، دانشگاه اروميه
در ناحيه طوره واقع در شمال غرب شهرستان خوي، کاني سازي جيوه در ارتباط با يک سيستم دگرساني گرمابي نوع ليستونيتي روي داده است. زون دگرساني جيوه دار در يکي از سرشاخه هاي رودخانه الند قرار گرفته و حدود 0.4 کيلومترمربع گسترش دارد. تنها ترکيب يافت شده از جيوه در اين منطقه، سولفيدجيوه (سينابر) است که به فرم رگه- رگ چه اي نهشته شده است. بررسي ژئوشيميايي نشان مي دهد که توزيع جيوه در زون دگرساني تغييرپذيري زيادي دارد و مقادير آن در دامنه 0.36 تا 10500 گرم در تن در نوسان است. ميانگين عيار جيوه در زون دگرساني 300 ppm است، اگرچه در رگه هاي کانه دار ميانگين آن به 0.35 درصد مي رسد. با توجه به کلارک جيوه در پوسته زمين، اين عنصر به ميزان بيش از 3750 برابر در کل زون دگرساني و به ميزان بيش از 46000 برابر در رگه هاي کانه دار غني شدگي و تمرکز پيدا کرده است. بر اساس ژئوشيمي کانيهاي سنگين رسوبات آب راهه اي، پراکندگي کانه سينابر تحت فرايندهاي هوازدگي فيزيکي و انتقال تا فاصله دست کم 7 کيلومتري از زون دگرساني در آبراهه پايين دستي آن روي داده است. غلظت جيوه در نمونه هاي گرفته شده از آبهاي سطحي و زيرزميني کمتر از 0.1 µg/l است. در مقايسه با داده هاي موجود از غلظتهاي جيوه در مناطق معدني ديگر دنيا و با در نظر گرفتن حد مجاز آلودگي آبهاي آشاميدني، مي توان گفت که آبهاي اين منطقه از نظر جيوه آلودگي پيدا نکرده اند. بنابراين، با وجود گستردگي زون ناهنجار در ناحيه طوره، اين زون نتوانسته است به عنوان يک منبع آلوده کننده محيط زيست از نظر جيوه عمل کند. به نظر مي رسد که به دليل حضور جيوه در ترکيب پايدار سولفيد جيوه، امکان خروج جيوه در نتيجه تخريب اين کاني فراهم نشده است.
سيماهاي ژئوشيميايي ذخيره کائولن کجل، شمال غرب هشتجين، استان اردبيل
عابديني علي*,معصومي رحيم,كلاگري علي اصغر
* گروه زمين شناسي، دانشكده علوم، دانشگاه اروميه، اروميه
ذخيره کائولن کجل، در 20 کيلومتري شمال غرب هشتجين، جنوب غرب استان اردبيل واقع گرديده است. شواهد صحرايي و بررسيهاي آزمايشگاهي نشان مي دهند که اين ذخيره محصول دگرساني ايگنمبرايت ها، توف ها و تراکي آندزيت هاي ائوسن مي باشد. بر اساس يافته هاي کاني شناسي، کانيهاي سنگ ساز اصلي اين ذخيره شامل کائولينيت، مونت موريلونيت، پالي گورسکيت، ارتوکلاز، زئوليت (استيلبيت)، کوارتز و کلسدوني هستند. محاسبات تغييرات جرم عناصر با فرض Ti به عنوان عنصر مانيتور بي تحرک نشان مي دهد که شست وشو و تثبيت، دو تنظيم کننده عمده براي تمرکز عناصر اصلي، فرعي، جزئي و نادر خاکي در اين ذخيره مي باشند. الگوي توزيع REE به هنجار شده به ايگنمبرايت در نمونه هاي کائولن، بيان کننده تفريق ضعيفLREE ها ازHREE ها همراه با رخداد آنومالي هاي منفي شديد Eu در طي تکوين ذخيره مي باشند. محاسبه ضرايب همبستگي بين عناصر نشان مي دهند که همبستگي دروني بالايي بينHREE ها در بين نمونه هاي مورد مطالعه وجود دارد. با توجه به شاخصهاي زمين شيميايي مي توان استدلال کرد که دگرسانيهاي هيپوژن توسط دگرسانيهاي سوپرژن در طي توسعه اين ذخيره همپوشاني شده اند. با توجه به نحوه توزيع عناصر در ذخيره، به نظر مي رسد که رفتار عناصر در طي کائولينيتي شدن ايگنمبرايت ها، تحت تاثير عواملي چونpH ، پتانسيل احيا، تغييرات دمايي، نسبت بالاي فلوئيد به سنگ، جذب سطحي و ترجيحي توسط رسها و اکسيدهاي آهن، اختلاف در ميزان پايداري کانيها، فراواني يونهاي کمپلکس ساز (CO3[SUP]2-[/SUP]، F?، Cl?، PO3[SUP]4-[/SUP] و (SO4[SUP]2-[/SUP] و جانشيني ايزومورفي قرار گرفته است. نتايج به دست آمده حکايت از آن دارند که محلولهاي اسيد سولفاتي وراگرمايي همراه با محلولهاي اسيدي سوپرژن نشات گرفته از اکسيداسيون پيريت هاي هيپوژن نقش ارزنده اي در توسعه اين ذخيره ايفا نموده اند. ملاحظات زمين شيميايي بيشتر نشان مي دهند که کانيهاي رسي همراه با فسفات هاي ثانويه اي نظير مونازيت، رابدوفان، و زينوتايم ميزبانان احتمالي براي عناصر نادر خاکي در اين ذخيره به شمار مي روند.
* اصفهان، دانشگاه اصفهان، دانشكده علوم، گروه زمين شناسي
هيدروشيمي آبهاي زيرزميني مناطق آيرکان و چشمه شتري و ژئوشيمي عناصر نادر خاکي، آلکالي گرانيت آيرکان را به عنوان منشا اورانيوم و ساير عناصر محلول در آبهاي زيرزميني اين مناطق نشان مي دهد. بررسيهاي ژئوشيميايي و هيدروژئوشيميايي و روند انتقال و تحرک اورانيوم و توريم در محيطهاي آبي اين مناطق، اشاره به جذب سطحي اورانيوم توسط هيدروکسيدهاي آهن (گوتيت) به عنوان عاملي بازدارنده در برابر انتقال و حمل اورانيوم از اعماق به سطح دارند. طيف سنجي پرتو گاما در رسوبات منطقه چشمه شتري توسط آشکارسازHPGe ، نشان دهنده حضور [SUP]226[/SUP]Ra به ميزان بسيار زياد و به عنوان هسته پرتوزا مي باشد که دليل اکتيويته بسيار بالاي اين رسوبات نيز هست. توليد [SUP]226[/SUP]Ra از واپاشي [SUP]238[/SUP]U، نيمه عمر کوتاه [SUP]226[/SUP]Ra نسبت به [SUP]238[/SUP]U، انتقال راديوم توسط آبهاي زيرزميني از اعماق به سطح و شواهد (هيدرو) ژئوشيميايي، همگي بيانگر احتمال حضور کانسار مخفي اورانيوم و کانه زايي اورانيوم در عمق و در حدفاصل گرانيت آيرکان و منطقه چشمه شتري است.
كليد واژه: مناطق آيرکان و چشمه شتري، اورانيوم، توريم، جذب سطحي، طيف سنجي پرتو گاما، هسته پرتوزا
منطقه مورد مطالعه در شرق ايران و جنوب شهر گناباد قرار گرفته است. اين منطقه در شمال پهنه برشي گسل دشت بياض و نواحي جنوبي گسل درونه واقع شده است. حرکات اين دو گسل موجب جابه جايي و تغيير مکان نسبتا زياد اين بلوک شده است. باتوليت گرانوديوريتي- گرانيتي نجم آباد با روند شرقي- غربي داراي رخنموني در حدود 8×2 کيلومتر است. کاني سازي منطقه در ارتباط با توده هاي گرانيتي و مونزونيتي مي باشد. آلتراسيون در اين توده ها شامل پروپليتيک، سرسيتي، آرژيليک و سيليسي مي باشد. باتوليت گرانيت- گرانوديوريت نجم آباد به لحاظ شاخص آلومينيوم، از نوع متاآلومينوس است. نمودار عنکبوتي نرماليزه شده نسبت به بخش تحتاني پوسته قاره اي غني شدگي عناصر ليتوفيل با شعاع يوني بزرگ (LILE) مانندRb ، Cs، K و عناصر خاکي کمياب سبک La) (LREE) و (Ce و کاهيدگي عناصر Ba, Nb, Ta, Sr, Ti به خوبي ديده مي شود. بر پايه پذيرفتاري مغناطيسي پايين ((5 to 11× 10[SUP]-5[/SUP] SI units، گرانيت و گرانوديوريت متعلق به سري ايلمنيت هستند. سن باتوليت بر اساس روش U-Pb در کاني زيرکن 161.85 ميليون سال (ژوراسيک مياني کالووين) تعيين شد. بر اساس مقادير ايزوتوپ اوليه?Nd=-6.51 ، نسبت ايزوتوپ[SUP]87[/SUP]Sr/[SUP]86[/SUP]Sr اوليه 0.709131 و نسبت ايزوتوپ [SUP]143[/SUP]Nd/[SUP]144[/SUP]Nd اوليه به ميزان 0.512095، ماگماي گرانيت – گرانوديوريت نجم آباد از پوسته قاره اي منشا گرفته است. در محدوده زماني ژوراسيک مياني (قبل از کالووين) به دليل تصادم و در نتيجه کوه زايي سنگهاي ترياس فوقاني- ژوراسيک تحتاني تحت تاثير دگرگوني ناحيه اي واقع شده اند. همزمان با کوهزايي ژوراسيک مياني (164-162 ميليون سال قبل) گرانيتوئيدهاي احيايي (سري ايلمنيت ذوب پوسته قاره اي) در منطقه نجم آباد، شاه کوه و سرخ کوه تشکيل و در سنگ هاي دگرگوني ناحيه اي اين مناطق نفوذ نموده اند.
كليد واژه: نجم آباد، گرانيت، سن سنجي زيرکن، تصادم قاره، منشا ماگما
بررسي منشا کروميت و عناصر گروه پلاتين در افيوليت شمال نائين
شمسي پوردهكردي رضا,صادقي مريم,غلامي فشاركي زهره*
* باشگاه پژوهشگران جوان، دانشگاه آزاد اسلامي، واحد خوراسگان
افيوليت ملانژ نائين در 140 کيلومتري شرق اصفهان واقع است. از نظر مطالعات زمين شناسي، افيوليت اين منطقه يکي از افيوليت هاي مزوزئيک مربوط به ميکروپليت غرب ايران مرکزي در پهنه اروميه - دختر محسوب مي گردد. سنگ حاکم منطقه پريدوتيت و پريدوتيت سرپانتيني شده است. اين پريدوتيت ها از لرزوليت، هارزبورژيت و دونيت هاي جايگزيني تشکيل شده و متعلق به رخساره اسپنيل پريدوتيت مي باشند. پاراژنز کانه ها در پريدوتيت کروميت، ايرارسيت، مگنتيت، هماتيت، پنتلانديت، ميلريت، کالکوپيريت، پيريت و کوولين مي باشند. شواهد ژئوشيمي سنگ ميزبان و کروميت نشان دهنده سري ماگمائي تولئيتي مي باشد و تيپ اين کروميت آلپي است. عناصر گروه پلاتين (Ir, Pt, Pd, Os)در کروميت غني شدگي دارند. الگوي نمودار عنکبوتي REE تاييدي ديگر بر فرايند ذوب بخشي و وجود سري بونينيتي مي باشد.
كليد واژه: نايين، کروميت، عناصر گروه پلاتين، افيوليت
رابطه زايشي ميان کانه زايي اسکارني و پتروژنز توده گرانيتوئيدي دره زرشک (جنوب غرب استان يزد)
مر فريد,ديمر صالح*,تقي پور بتول
* بخش علوم زمين، دانشكده علوم، دانشگاه شيراز
بيشتر ذخاير اسکارني داراي ارتباط مستقيم با فعاليت ماگمايي هستند و همبستگي معناداري ميان ترکيب شيميايي پلوتون مادر و محتواي فلزي اسکارن مرتبط با آن وجود دارد. کانسار دره زرشک در جنوب غرب يزد واقع شده است. مطالعات سنگ شناختي و زمين شيميايي توده گرانيتوئيدي دره زرشک نشان مي دهد که ترکيب سنگ شناختي از گرانيت تا کوارتزديوريت تغيير مي کند و مانند بسياري از گرانيتوئيدهاي اسکارني ديگر جهان داراي ماهيت کم قليايي، کلسيمي- قليايي و کم آلومينيم تا آلومينيم بالاست. اين پژوهش نشان مي دهد که ويژگيهاي زمين شيميايي سنگهاي گرانيتوئيدي دره زرشک مشابه گرانيتوئيدهاي ذخاير اسکارن Cu-Fe ميلستريم کانادا، اسکارن Fe بريتيش کلمبيا و اسکارن هاي Cu-Au کمربند طلاي ريونارسيا در اسپانياست. شباهت الگوي رفتاري عناصر REE بين توده نفوذي و اسکارن هاي دره زرشک نيز مويد رابطه زايشي قوي ميان فرايندهاي ماگمايي و اسکارن زايي مي باشد.
كليد واژه: گرانيتوئيد، اسکارن، زمين شيمي، دره زرشک، جنوب غرب يزد، ايران
سنگ زايش اسکارن مرتبط با توده نفوذي مس پورفيري علي آباد-دره زرشک، يزد
تقي پور بتول*,مكي زاده محمدعلي
* بخش علوم زمين، دانشگاه شيراز
منطقه مورد مطالعه بخشي از نوار ماگماتيسم سنوزوئيک ايران مرکزي در غرب استان يزد را دربرمي گيرد. نفوذ توده هاي لوکوکرات علي آباد-دره زرشک با ترکيب گرانيت تا گرانوديوريت و با سن اليگوسن، سبب رخداد دگرگوني مجاورتي و پيدايش اسکارن در بخش کنگلومرايي سازند سنگستان شده است. اين توده ها منسوب به ماگماي کالکوالکالن و محيط کمان آتشفشاني هستند. مجموعه کانيهاي زير در اسکارن هاي اين منطقه به ترتيب اهميت مشاهده شده است: گارنت، اپيدوت، کوارتز، کلسيت، پيريت، اکسيدآهن. گارنتهاي قهوه اي رنگ کاني شاخص اين اسکارن مي باشند. بر مبناي آناليزهاي نقطه اي مايکروپروب گارنتها داراي ميانگين ترکيب شيميايي آندراديت-گروسولر (And 65, Gross 30)متمايل به قطب آندراديت هستند. نفوذپذيري بالاي کنگلومراها و وجود بخش هاي کربناته از عوامل مهم براي تراوش سيالات و شکل گيري گارنتها بوده است. تغييرات فشار بخشي اکسيژن در سيال سبب شکل گيري منطقه بندي نوساني واضح در گارنتها شده است. تحول اسکارن علي آباد- دره زرشک در محدوده دمايي 530 تا 380 درجه سانتي گراد و فشار 0 ,5 کيلوبار و فوگاسيته بالاي اکسيژن بوده است. هميافتي نزديک اسکارن با توده نفوذي حاوي کاني سازي مس پورفيري اين اسکارن را از نوع اسکارن مس پورفيري نشان مي دهد.
کانه زايي پلي متال سرب- روي، مس و آنتيموان نوع انتشاري، رگه چه اي و رگه اي در محدوده معدني گله چاه- شوراب، مجموعه ماگمايي شرق ايران
مهرابي بهزاد,طالع فاضل ابراهيم*,نخبه الفقهايي علي
* گروه زمين شناسي، دانشگاه تربيت معلم، تهران، ايران
مجموعه ماگمايي شرق ايران در ناحيه لوت مرکزي، ميزبان کانسارهاي پلي متال رگه اي و پورفيري متعددي است که محدوده معدني گله چاه- شوراب در شمال غرب آن قرار دارد. سنگهاي آتشفشاني و توده هاي نيمه عميق در منطقه، متشکل از کوارتزلاتيت پورفيري، داسيت و ريوداسيت پورفيري و هورنبلند- بيوتيت آندزيت با ماهيت کالک آلکالن، معادل گرانيت تيپ I، طي جاي گيري در ترشيري، سنگ بستر منطقه را که شيل، سيلتستون و آهک ژوراسيک (سازند شمشک) است قطع کرده اند. گسلها و درز و شکافها، کنترل کننده هاي اصلي کاني سازي در منطقه هستند. سيالات کانه دار حاوي سرب، روي، مس، آنتيموان و عناصر کمياب، کانه زايي هاي نوع انتشاري، رگه- رگه چه اي و در مواردي استوک ورک و برشي در اين شکستگيها ايجاد کرده اند. کانه زايي رگه اي و رگه چه اي سرب+ روي± مس± آنتيموان در معدن متروکه گله چاه به همراه دگرسانيهاي کربناتي و سيليسي مشاهده مي شود. کانه هاي هيپوژن شامل گالن، اسفالريت، پيريت، کالکوپيريت، بورنونيت و تتراهدريت و محصولات سوپرژن آن شامل سروزيت، کوولين، ديژنيت و پيريت کلوئيدي نسل دوم است. کانه زايي سرب+ روي+ مس+ آنتيموان همراه با دگرساني هاي سريسيتي و سيليسي در معدن متروکه شوراب نيز شامل دو نوع کاني سازي، يکي رگه چه اي و رگه اي برشي در مرز داسيت پورفيري، شيل و ماسه سنگ هاي ژوراسيک و ديگري کانه زايي انتشاري و انتشاري- رگه چه اي درون نفوذي هاي ريوداسيت و داسيت هاي پورفيري دگرسان شده است. کانه هاي اصلي هيپوژن شامل گالن، اسفالريت، استيبنيت، پيريت آرسنيک دار، کالکوپيريت و مجموعه تتراهدريت- تنانتيت و کاني سازي سوپرژن سولفيدي- اکسيدي شامل مالاکيت، کوولين، سروزيت و پيريت ملنکوئيتي است. رخداد کانه زايي پلي متال سرب+ روي+ آنتيموان± آرسنيک± نقره همراه با مجموعه دگرساني سريسيتي، کربناتي و کلريتي در انديس معدني چوپان به دو شکل رگه اي، رگه چه اي- استوک ورک (تا عمق 30 متري) محدود به گسلها و کاني سازي نوع انتشاري-جانشيني (عمق بيش از 70 متر) در سنگ ميزبان ريوداسيت و داسيت هاي پورفيري است. مطالعه سيالات درگير حاکي از آن است که کانه زايي هاي مس انتشاري- رگه چه اي و پلي متال انتشاري- جانشيني به ترتيب در کانسارهاي شوراب و چوپان در دما، شوري و عمق بالاتري نسبت به کانه زايي سرب و روي رگه- رگه چه اي کانسار گله چاه تشکيل شده اند و کانه زايي هاي تشکيل شده در ارتباط با تحول سيالات گرمابي کانه دار و اختلاط با آبهاي جوي داراي دما و شوري پايين در منطقه هستند.
كليد واژه: کانه زايي پلي متال، انتشاري- رگه چه اي و رگه اي، مجموعه ماگمايي شرق ايران، گله چاه- شوراب، اختلاط سيالات گرمابي
سن سنجي زيرکان به روش اورانيم- سرب در منطقه اکتشافي مس- طلا پورفيري ماهرآباد: شاهدي بر دوره متالوژنيک ائوسن مياني ذخاير پورفيري در شرق ايران
ملك زاده شفارودي آزاده*,كريم پور محمدحسن
* گروه پژوهشي اكتشاف ذخاير معدني شرق ايران، دانشگاه فردوسي مشهد، مشهد، ايران
شرق ايران به واسطه رژيم تکتونيکي زون فرورانش در گذشته که به فعاليتهاي ماگماتيسمي آلکالن تا کالک آلکالن گسترده در زمان ترشيري انجاميده است، پتانسيل خوبي براي تشکيل کانسارهاي مس پورفيري دارد. ماهرآباد اولين منطقه اکتشافي مس- طلاي پورفيري بوده که در شرق ايران کشف شده است. اين کانسار وابسته به يک سري استوک هاي پورفيري مونزونيتي تا ديوريتي است که درون سنگهاي آتشفشاني جايگزين شده اند. پورفيري هاي مونزونيتي، نقش اساسي را در کاني سازي داشته اند. زون هاي دگرساني گسترده اي شامل پتاسيک، سريسيتيک- پتاسيک، کوارتز- سريسيت- کربنات- پيريت، کوارتز- کربنات- پيريت، سيليسي- پروپيليتيک، پروپيليتيک، کربناته و سيليسي وجود دارد. کاني سازي به حالتهاي افشان، استوک ورک و برش هيدروترمالي اتفاق افتاده است. بر اساس اکتشاف اوليه، مس بين 179 تا 6830 گرم در تن (ميانگين 3200 گرم در تن) و طلا بيش از 1000 ميلي گرم در تن (ميانگين 570 ميلي گرم در تن) وجود دارد. اين منطقه اکتشافي يک ذخيره مس پورفيري غني از طلاست. سن سنجي ليزر- ابليشن اورانيم- سرب روي دو نمونه از توده هاي نفوذي مرتبط با کاني سازي نشان مي دهد که پورفيري هاي مونزونيتي در 39±0.8 تا 0.8±38.2 ميليون سال پيش در فاصله زماني کمتر از يک ميليون سال در ائوسن مياني متبلور شده اند. اين اولين سن دقيق را براي دوره کاني سازي هاي نوع پورفيري مشخص مي کند. همچنين نسبت ايزوتوپ اوليه ([SUP]87[/SUP]Sr/[SUP]86[/SUP]Sr) i و ([SUP]143[/SUP]Nd/[SUP]144[/SUP]Nd) i اوليه با توجه به سن 39 ميليون سال محاسبه شد. نسبت ايزوتوپ اوليه[SUP]87[/SUP]Sr/[SUP]86[/SUP]Sr) i ) در توده هاي مونزونيتي بين 0.7047 تا 0.7048 بوده است. نسبت ([SUP]143[/SUP]Nd/[SUP]144[/SUP]Nd) iاوليه نيز بين 0.512694 تا 0.512713 مي باشد. ميزان ?[SUB]Nd[/SUB] اوليه بين1.45 تا 1.81 است. بر اساس داده هاي ايزوتوپي منشا ماگماي اوليه خارج از پوسته قاره اي بوده است. اين پژوهش مي تواند براي بررسي جايگاه تکتونو- ماگماتيکي و تکامل شرق ايران مورد استفاده قرار گيرد.
