درپرتو ضیافت الهی
درپرتو ضیافت الهی
مقدّمه
در فرهنگ اسلامی، رمضان این ماه ضیافت الهی؛ آغاز ماه های سال بوده(1) امام صادق علیه السلام می فرماید: «اِذا سَلُمَ شَهرُ رمضانَ سَلُمتِ السّنَةُ»، قال علیه السلام : «و رأس السّنة شهرُ رمضانَ.»(2)
سلامت «سال» در گرو سلامت آن است. اگر این ماه انسان مواجه با آفت شود، تمام سال دچار آسیب خواهد شد.
قرآن و مجامع حدیثی، فضایل فراوانی برای «ماه رمضان» بیان کرده اند که در این نوشتار کوتاه، به نقل برخی از آن ها بسنده می شود:
1. ماه خدا: ماه رمضان تنها ماهی است که نامش در قرآن آمده(3) و مستقیما به خداوند سبحان استناد دارد.
امام رضا علیه السلام از حضرت علی علیه السلام نقل فرمود:
«روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله خطبه ای خواند و در آغاز آن فرمود: «ایُّها النّاسُ قَد اَقبَلَ اِلیکم شهرُ اللّهِ...»؛(4) مردم، آگاه باشید که ماه خدا به سوی شما روی کرده است... .
از امام صادق علیه السلام نیز نقل شده است: پیامبر فرمود: «... شهرُ رمضانَ شهرُ اللّهِ عزَّ و جلّ...»؛(5) «ماه رمضان ماه خدای بزرگ است... .(6)
امام سجاد علیه السلام نیز در وقت وداع با ماه رمضان چنین فرمود:
«السّلام علیکَ یا شهرَ اللّهِ الأکبر، و یا عیدَ اولیائِه...»؛(7) سلام بر تو ای بزرگ ترین ماه خدا و ای عید دوستان خدا.
2. برتر از تمام ماه ها: ماه رمضان به لحاظ ارزشی، با سایر ماه ها فرق دارد و بر آن ها برتری دارد. از رسول اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده است: «انَّ شهرَکم هذا لیسَ کالشهور»؛(8) محقّقا این ماه شما همانند دیگر ماه های سال نیست.
از امام زین العابدین علیه السلام نیز چنین نقل شده است:
«السّلامُ علیکَ مِن شهرٍ لا تُنافسه الأیّآمُ»؛(9) سلام بر تو، ماهی که هیچ ایّام دیگر شایستگی رقابت با تو ندارند.
به دیگر سخن، هیچ زمان دیگری با تو منافسه و رقابت نمی کند، تو پیشگامی و یازده ماه به دنبال تو اند.(10)
امام سجاد علیه السلام در سخن دیگری در جهت تبیین وجه این برتری می فرماید:
«پس خداوند برتری ماه رمضان را بر دیگر ماه ها از این راه نشان داده که در این ماه، محرّمات زیاد و فضیلت های آشکار و مشهوری مقرّر شده است. و از این رو، از باب بزرگداشت این ماه، چیزهایی را که در دیگر ماه ها حلال است، در ماه رمضان حرام شمرده و به خاطر تکریم آن، خوردنی ها و نوشیدنی ها را ممنوع فرموده است... و فضیلت یک شب از شب های این ماه را بر فضیلت شب های هزار ماه دیگر ترجیح داده و نام آن را «شب قدر» نهاد...»(11)
3. ماه زینت بهشت: مأموران الهی برای ورود و فرا رسیدن ماه رمضان، بهشت را زینت می کنند.(12)
4. ماه نزول قرآن: قرآن که برترین کتاب آسمانی و بهترین سخن الهی است،(13) در ماه رمضان و شب مبارک «قدر» نازل شده است.(14) شب قدر طبق صریح آیه قرآن و گفتار نبوی، از هزار ماه برتر است.(15)
امام صادق علیه السلام فرمود: «و قلبُ شهر رمضانَ لیلةُ القدرِ.»(16)
5. ماه ضیافت الهی: رمضان تنها ماهی است که از آن به عنوان ظرف مناسب برای مهمانی پروردگار از بندگان مؤمن یاد شده است.(17) بدین روی، می بینیم: در فرازی از خطبه ای که رسول گرامی صلی الله علیه و آله در آستانه ورود به «ماه رمضان» ایراد فرموده آمده است:
«اَیُّها النّاسُ قَد اَقبلَ اِلیکم شهرُ اللّهِ... هو شهرٌ دُعیتم فیه الی ضیافةِ اللّه...»؛(18)
ای مردم، ماه خداوند به سوی شما روی کرده است...؛ ماهی که شما در آن ماه به مهمانی پروردگار کریم دعوت شده اید.
الف. مفهوم «ضیافت الهی»
نزد ارباب فن، اولین قدم در حوزه «ضیافت الهی» کسب فهم دقیق نسبت به معنای این تعبیر بلند عرفانی است. امام خمینی قدس سره در این باره می فرماید: «... ما باید حساب کنیم، ببینیم که این ضیافت چی بوده است، و ما چقدر راه یافتیم به این ضیافت. در عین حالی که همه عالم تحت رحمت الهی است و هرچه هست رحمت اوست و رحمت او به همه چیز واسعه است، لکن باب ضیافت یک باب دیگر است، دعوت به «ضیافت» یک مسئله دیگری است.»(19)
ایشان در گفتار دیگری فرمود: «من فکر می کردم که این ضیافتی که شما مؤمنین دعوت برش شدید که "ضیافت اللّه" است این چیست؟ دعوت شدیم به "ضیافت..." "ضیافت" رفتن در حضور آن کسی است که انسانی را دعوت کرده است. خدا دعوت کرده است، ما هم در اثر این، در دنبال این دعوت وارد می شویم در این ضیافت، آیا ما در این ماه رمضان، در این ضیافت وارد شده ایم؟... آیا در محضر حق تعالی، که دعوت کرده است ما را، ما رفته ایم در این محضر تا استفاده بکنیم؟ یا وارد نشده ایم؟...»(20)
به هر حال، باید دانست که «ضیافت الهی» با مهمانی های معمولی بسیار متفاوت است. بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، در تبیین این تفاوت می فرماید: «خداوند دعوت کرده است ما را به اینکه شما باید وارد بشوید در این میهمان خانه و این ضیافت هم جز ترک، چیزی نیست؛ ترک هواها، ترک خودی ها، ترک منی ها. این ها همه در این میهمان خانه است. همان طوری که شهوات ظاهری را باید ترک بکنیم، از شهوات باطنی، که بالاترین سدّ راه است برای انسان، باید از این ها جلوگیری کنیم. تمام این مفاسد که در عالم حاصل می شود، برای این است که در این ضیافت وارد نشده اند، یا اگر وارد شده اند استفاده نکرده اند... کوشش کنید که این دعوت را لبّیک بگویید، راه به شما بدهند در اینجا، و اگر چنانچه راه یافتید مسائل حل است...»(21)
نکته مهم اینکه فهم درست از این ضیافت، موجب می شود مهمان های پروردگار نه تنها از طولانی شدن ماه رمضان خسته نشوند، بلکه آرزویشان این باشد که تمام سال ماه رمضان باشد تا همواره از حضور در این میهمان خانه بهره گیرند. رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «لو یعلَمُ العبادُ ما فی رمضان َ لودّوا ان یکونَ رمضانُ السّنةَ.»(22)
سعیدبن جبیر(23) می گوید: «از ابن عباس پرسیدم: پاداش کسی که در ماه رمضان روزه بگیرد و حقّش را بشناسد چیست؟ ابن عباس پاسخ داد: ابن جبیر، خودت را آماده کن تا پاسخی به تو بدهم که تا به حال گوش هایت آن را نشنیده و بر قلبت خطور نکرده است... از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود: «لو عَلمتم مالکم فی رمضانَ لزدتم للّهِ تبارک و تعالی شکرا»؛(24) اگر می دانستید در ماه رمضان چه منافعی برای شما در نظر گرفته شده است، هر آینه زیاد خدا را شکر می کردید.
ب. همگانی بودن ضیافت الهی
در ضیافت الهی، به دلیل نامتناهی بودن وجود پروردگار و گسترده بودن دامنه عطا و رحمت الهی، هیچ نوع محدودیت کمّی مطرح نیست؛ دعوت نامه برای همه مردم صادر شده و همگان به حضور در این مهمانی فراخوانده شده اند. بدین روی، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در زمان ابلاغ این دعوت نامه می فرماید: «ای مردم، ماه خدا به شما رو کرده است...؛ ماهی که شما در آن ماه به مهمانی پروردگار دعوت شده اید.»(25)
امام خمینی قدس سره نیز در راستای این سخن بلند نبوی می فرماید: «خدا همه را دعوت کرده است به این ضیافت، و اهل معرفت و کُمّل از اولیا در آن ضیافت وارد می شوند و می توانند، البته (افراد) نادری می توانند از عهده برآیند.»(26)
همّتی باید، قدم در راه زن صاحب آن خواه مرد و خواه زن
غیرتی باید، به مقصد ره نورد خانه پرداز جهان چه زن چه مرد
شرط راه آمد نمودن قطع راه بر سر رهرو چه معجر چه کلاه.(27)
ج. آداب ضیافت الهی
یکی از محورهای مهم در حوزه ضیافت، توجه به آداب مربوط به آن است. اگر مهمانان، به درستی با این آداب آشنا نباشند و یا به آن عمل نکنند، نتیجه مطلوبی از ضیافت نصیبشان نخواهد شد. برخی از این آداب عبارتند از:
1. ترک هواهای نفسانی
در آموزه های وحیانی، متابعت از «هوای نفس» و پیروی از خواهش های نفسانی، ریشه همه لغزش ها و مصیبت ها به حساب آمده است.(28) بدین روی، رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «انّما سُمِّی الهوی لأَنَّه یَهوی بصاحبِه»؛(29) به خواهش های نفسانی، «هوا» گفته اند؛ چون صاحبشان را به انحطاط و سقوط می کشانند. پس باید به مقابله با هوای نفس برخاست تا از شرّ آن در امان ماند.
اگرچه کسب موفقیت در این عرصه و نجات یافتن از خطر هوای نفس، و چشم پوشیدن از خواهش های نفسانی در عرصه های زندگی منوط به تحمّل سختی های فراوان است، ولی حقیقتی دست یافتنی است. به هر حال، باید یوسف وار در این راستا حرکت کرد و از خداوند مدد جُست. خوشبختانه ماه رمضان مناسب ترین زمان برای آغاز این مبارزه و چیره شدن بر شیاطین است؛ چه آنکه آن ها در این ماه، در قید و بند قرار دارند و بسته شده اند. رسول اکرم صلی الله علیه و آله در فرازهای پایانی خطبه شریفه شعبانیه می فرماید: «... والشّیاطین مغلولةٌ فاسألوا رَبّکم اَن لا یُسلّطُها علیکم...»؛(30)... شیاطین (در این ماه) بسته شده اند. پس، از خدای خود بخواهید که آن ها را بر شما مسلّط نسازد.
در بخشی از سلام های امام سجاد علیه السلام به ماه رمضان نیز می خوانیم: «السّلام علیکَ مِن ناصرٍ أعانَ علی الشیطانِ و صاحبٍ سَهّلَ سُبُل الأحسان»؛(31) سلام بر تو ای رفیقی که کمک کردی تا بر شیطان مسلّط شویم و ای دوستی که راه های خوبی را بر ما آسان گرداندی.
به دیگر سخن، امام سجاد علیه السلام می فرماید: «انسان در این ماه بر شیطان مسلّط می شود و به خاطرات شیطانی گوش فرا نمی دهد. گویا می فرماید: تو برای ما دوست خوبی بودی که توانستیم به کمک تو بر شیطان پیروز شویم. ما نه تنها در بُعد سلبی از دست شیطان نجات پیدا کردیم و کار بدی نکردیم، بلکه در بعد اثباتی هم پیروز شدیم. راه های خیر را خوب و به آسانی طی کردیم. اگر در غیر ماه مبارک رمضان کار خیر را به سختی انجام می دادیم، در این ماه به آسانی انجام دادیم. تو باعث شدی که ما راه احسان را با سهولت طی کنیم.(32)
امام خمینی قدس سره در مقام توصیه به همه کسانی که خواهان ورود به عرصه ضیافت الهی می باشند، فرمود: «همه کسانی که دعوت شدند به این ضیافت، بدانند که ضیافت خدا در این نشئه، چشم پوشی از شهوات است و ترک آن چیزی که قلب انسان، یعنی روح طبیعی انسان، بهش مایل است. آن ها را باید ترک کنید. این ضیافت خداست و این ضیافت سایه ضیافت هایی است که در طول عالم وجود تحقق دارد، منتهی در عالم ماده، به این صورت است که ترک شهوات طبیعی است، شهوات جسمانی است، و در عالم مثال، ترک شهوات خیالی است، و در عالم بعد از مثال، ترک شهوات عقلانی است...؛ ضیافت اللّه به ترک این چیزهاست؛ برای اینکه این ضیافت، رفتن در حضور آن کسی است که انسان را دعوت کرده است.(33)
«اگر ذرّه ای هوای نفس در انسان باشد، این به مهمانی وارد نشده است. یا اگر وارد شده است، استفاده نکرده است. تمام این جار و جنجال هایی که در دنیا می بینید، برای این است که استفاده از این ضیافت نکرده اند، در این میهمانی وارد نشده اند، دعوت خدا را قبول نکرده اند... ترک اکل و شرب کردیم، لکن آنکه باید بشود نشده است... اگر می بینید در دنیا جنگ و جدال است و در بین شما هم خدای نخواسته نمونه اش هست، بدانید در این ضیافت وارد نشدید. ماه رمضان را ادراک نکردید.»(34)