یک مقاله کامل و مهم در مورد برنج

[آیورودا]

 موضوع :برنج سالم

بر اساس یافته‌های نوین و توسعه‌های اخیر مبنی بر کاهش مصرف مواد شیمیایی یا عدم استفاده از آنها در تولید محصولات کشاورزی که در حال حاضر در دنیا بالغ بر 12 میلیون هکتار به کشت (ارگانیک) یا کشت بدون مصرف کود و سم مبادرت می‌ورزند.

در محصول برنج نیز در بعضی از کشورها از جمله ژاپن در این زمینه اقداماتی را انجام داده‌اند. به طوری که با دست‌آورده‌های تحقیقاتی، برنج‌های ارگانیک با حفظ و حتی افزایش عملکرد در واحد سطح اقدام نمودند.
در کشور ما (ایران) در سال‌های اخیر نیز اقداماتی جهت، تولید برنج سالم با حداقل کود و سم نمودند از جمله آن استفاده از زنبور تریکوگراما برای کنترل کرم ساقه‌خوار برنج و نیز استفاده از اردک برای کنترل علف هرز و نیز بعضی از آفات از جمله برگ‌خوار برنج نمودند.
توسعه فنی کشت برنج سالم با هدف بکارگیری حداقل کود و سم جهت تولید برنج توسط محققان مؤسسه تحقیقات برنج کشور معاونت مازندران تدوین و ارائه شده و امید است با بکارگیری این توصیه‌ها توسط کشاورزان باعث ترویج و توسعه فرهنگ استفاده بهینه یا حداقل از کود و سم در شالیزارهای کشور به ویژه استان‌های شمالی نایل گردیم. ​

​

ردیف
توصیه فنی با شرح عملیات
زمان
توضیحات
1
انتخاب زمین
فصل زراعی قبل
اراضی که خاک حاصلخیز، ورودی آب مستقل و سیستم زهکشی دارند برای این امر مناسب می باشد.استفاده از کود دامی پوسیده به مقدار 20 تن در هکتار و نیز کشت محصولات خانواده بقولات در تناوب با برنج باعث افزایش حاصلخیزی خواهد شد.
2
تناوب مناسب کشت
فصل زراعی قبل از برنج (فصل کشت دوم)
مناسب ترین تناوب قبل از برنج، کشت شبدر برسیم می باشد زیرا امکان کشت برنج را در زمان مناسب فراهم می نماید. همچنین باعث افزایش حاصلخیزی خاک می شود.
3
شخم اول
اسفند و فروردین
برای خزانه در اسفند و برای زمین اصلی اواسط فروردین با گاو آهن برگردان با عمق 15 تا 20 سانتی متر انجام شود.
4
تهیه بذر
بهمن و اسفند
بذور برنج را می توان به صورت گواهی شده از مراکز خدمات جهاد کشاورزی تهیه نمود. البته بعضی از کشاورزان با آشنایی از روش تهیه بذر هر ساله خودشان قسمتی از مزرعه را برای تهیه بذر انتخاب می نمایند.
5
انتخاب رقم
اسفند
با توجه به تولید اقتصادی، دوره رشد، کیفیت تحمل به آفات و بیماریها و سایر شرایط و نیز با مشورت کارشناسان یکی از ارقام اصلاح شده یا محلی انتخاب می شود. توجه به اینکه تحمل ارقام به آفات و بیماریها در جهت کاهش مصرف کود و سموم شیمیایی بسیار مهم می باشد. بنابراین بهتر است کشاورزبا مشورت با کارشناسان محققان نسبت به انتخاب رقم اقدام نماید.
6
محل خزانه
اسفند
محل خزانه براساس حاصلخیز بودن مزرعه، دسترسی به آب، زهکشی مناسب، تابش خورشید، عدم آلودگی شدید به آفات و علفهای هرز و سایر شرایط مورد نیاز باید انتخاب شود.
7
شخم دوم و آب تخت کردن
اواخر اسفند و اوایل فروردین
حداقل بیست روز قبل از زمان بذرپاشی در خزانه می بایست اقدام به آبیاری و شخم دوم و سوم مزرعه نمود تا بقایای شبدر مشکلی ایجاد نکند و نیز خاک برای سبز کردن بذر آماده شود.
8
میزان بذر
اسفند
مقدار 40 تا 50 کیلوگرم بذر برای یک هکتار کفایت می نماید. البته در صورت تهیه بذر مناسب در خزانه
9
سبک و سنگین کردن بذر
فروردین
با استفاده از محلول آب و نمک (15%) که با معیار شناور بودن تخم مرغ تازه مشخص می شود اقدام به سبک و سنگین کردن بذور نموده بذور پوک و نارس جدا شوند.به منظور جداسازی نمک از سطح شلتوک لازم است چند بار با آب معمولی شستشو داده شود.
10
ضدعفونی بذر و جوانه زنی
قبل از بذرپاشی
خیساندن بذر در آب ولرم و تمیز به مدت 24ساعت ، سپس بذر را به مدت 24 ساعت در محلول سمی قارچکش های توصیه شده حفظ نباتات مانند تیوفانات متیل تیرام (پودر وتابل 80% به میزان 5/4 گرم سم برای یک کیلو گرم بذر در 5/1 لیتر آب حل گردد) کاربوکسین تیرام (75% پودر وتابل با محلول دو در هزار)، سلست (مایع قابل حل 5/2% به میزان دو در هزار) و تریفمین (امولسیون 15% به میزان 3/3 واحددر هزار) خیسانده و سپس برای جوانه زدن در گرمخانه نگهداری شود (در صورت تهیه بذر از مزارع سالم و فاقد آلودگی با نظر کارشناس فنی، نیازی به ضد عفونی نمی باشد).
11
نگهداری در گرمخانه جهت جوانه دارکردن بذر
فروردین
بهتر است در گلخانه در درجه حرارت 30-25 درجه یا در جای گرم (با پوشش گونی در زیر و اطراف بذر) نگهداری نمود. بطوریکه ارتفاع بذر از 30 سانتی متر تجاوز نکند.
12
هم زدن و آبدهی بذر
فروردین
هر دوازده ساعت جهت تأمین رطوبت و هوادهی باید هم زده و آب با دمای 40-30 درجه (ولرم) آب پاش نمود.
13
اندازه مناسب جوانه برای بذرپاشی
فروردین
بذور جوانه زده باید یکنواخت باشد اندازه ریشچه و ساقچه حدود نیم گرم مناسب است.
14
تراکم بذرپاشی در خزانه
فروردین
حدود 100 گرم بذر در متر مربع مناسب است البته براساس نوع رقم کمی تفاوت دارد که با نظر کارشناس یا محقق اقدام شود.
15
مساحت خزانه ​

به ازای هر هکتار کشت برنج (250 تا 300 متر مربع خزانه مورد نیاز) خواهد بود و به صورت جوی پشته (ایستگاهی) توصیه می شود.
16
ابعاد خزانه ​

طول پشته 15 متر،عرض پشته ها 5/1-20/1 متر و عرض جوی ها 80-70 سانتی متر می باشد. پشته ها طوری ایجاد شود که مسطح و بدون چاله باشد.
17
پوشش خزانه
فروردین
پس از بذرپاشی روی خزانه را کمان چوبی یا میله گرد آهنی نصب نموده و روی آن را با نایلونهای مناسب کاملاً می پوشانند.
18
آبیاری خزانه
فروردین اردیبهشت
در چند روز اول بذرپاشی نباید روی بستر آب باشد. معمولاً رطوبت گل برای جوانه زنی کافی می باشد. در صورت نیاز در صبحها به کرتها آب رسانده و بلافاصله زهکشی شود تا روی بستر آب قرار نگیرد. پس از دوتا سه برگه شدن و همزمان با هوادهی گیاهچه ها باید پای بوته ها آب وجود داشته باشد. لازم است تا از ماندابی شدن بستر خزانه جلوگیری شود.
19
هوادهی خزانه
فروردین اردیبهشت
در مرحله 3 برگی لازم است مرحله به مرحله بویژه در روزهای گرم نسبت به هوادهی و مطابقت دادن گیاهچه به شرایط آب و هوایی طبیعی اقدام نمود.
20
شرایط گیاهچه های تولید شده
نیمه اول اردیبهشت
گیاهچه های پرورش یافته نه تنها از لحاظ یکنواختی و سرسبزی می بایست مورد توجه قرار گیرند بلکه از لحاظ ارتفاع نشا و طول ریشه و نیز ریشه دوانی مطلوب بوده و به رنگ سفید و فعال باشند. همچنین گیاهچه برنج می بایست دارای قطر ساقه مناسب باشد (ضعیف و لاغر نباشد).
21
زمان انتقال نشا
اردیبهشت
نشایی با سن 30-25 روز و با ارتفاع حدود 25 سانتی متر و 5-4 برگه برای انتقال مناسب می باشد.
22
مصرف کود در خزانه (خزانه معمولی)
فروردین و اردیبهشت
مصرف 2تا 5/2 کیلوگرم از کودهای اوره و سوپرفسفات تریپل و یک تا 5/1 کیلوگرم سولفات پتاسیم در 100 متر مربع خزانه. تمامی کودهای سوپرفسفات تریپل و سولفات پتاسیم به همراه 5/1 کیلوگرم کود اوره باید قبل از آخرین مرحله آماده کردن خزانه به زمین داده شده و با خاک مخلوط شوند. باقیمانده کود اوره در یک تا دو نوبت به صورت سرک مصرف شود با این یاد آوری که آخرین نوبت مصرف سرک حداقل باید یک هفته قبل از انتقال نشا باشد.
23
زمان مناسب نشاکاری
اوایل اردیبهشت
بهترین زمان نشاکاری دهه دوم اردیبهشت می باشد.
24
تراکم نشاکاری (فاصله نشاکاری)
اردیبهشت
مناسب ترین تراکم برای ارقام اصلاح شده 25×25 سانتیمتر و برای ارقام محلی 20×20 سانتیمتر می باشد.
25
تعداد نشا در کپه
اردیبهشت
در صورت تولید نشاهای قوی 1 تا 2 بوته کافی است، برای اطمینان می توان تا 3 بوته در کپه کشت نمود. نشاکاری با بوته های زیاد باعث رقابت منفی و نیز کاهش محصول می شود.
26
مدیریت آب در اوایل نشاکاری برنج
اردیبهشت و خرداد
آبیاری شالیزار ضمن تأمین نیاز آبی گیاهچه ها، در صورت کنترل ارتفاع آن باعث پیش گیری از گسترش رشد علفهای هرز خواهد شد. بنابراین تا سایه اندازی برنج در سطح خاک ارتفاع آب 5 سانتیمتر توصیه می شود.
27​

 

[آیورودا]

روشهای کنترل علفهای هرز
اردیبهشت و خرداد
ضمن رعایت یکسری اصول پیش گیری شامل بذر خالص، خزانه مناسب، مبارزه مکانیکی در خزانه و روشهایی نظیر مدیریت آب در زمین اصلی، استفاده از اردک در شالیزار و نیز مبارزه دستی با علفهای هرز پیشنهاد می گردد.
28
رهاسازی جوجه اردکها
اواخر اردیبهشت و اوایل خرداد
به منظور کنترل بیولوژیکی علفهای هرز و بعضی از آفات و نیز افزایش حاصلخیزی خاک رها کردن 300-250 جوجه اردک با سن دو هفته در هکتار توصیه می شود. حدود 10 روز بعد از نشاکاری زمانیکه گیاهچه استقرار پیدا کرد می توان جوجه اردکهای مورد نظر را در شالیزار رهاسازی کرد. محصور بودن شالیزار با سیم توری یا وسایل دیگر ضروری می باشد. شالیزارهایی که کنار مناطق مسکونی می باشند برای این روش مناسب می باشد.
29
محل نگهداری جوجه اردکها
دوره رشد و بعد از برداشت برنج
اگر لانه جوجه اردک ها در کنار شالیزار ایجاد شود بطوریکه اردکها شبانه روز در شالیزار فعالیت داشته باشند بهتر است.
30
مدیریت تغذیه و پرورش جوجه اردکها
دوره رشد
تغذیه یکبار در روز کفایت می نماید و بهتر است غروب انجام شود. با مشورت کارشناس دامپروری از مواد غذایی نظیر سبوس برنج و باقی مانده مواد غذایی خانوار نظیر نان و ...استفاده شود. برای واکسیناسیون و مصرف دارد درو و امور درمانی با دامپزشک مشورت شود.
31
مدیریت کود
اردیبهشت تا مرداد
با استفاده ازآزمون خاک و مشورت محقق نسبت به برآورد نیاز کودی اقدام شود. البته کود دامی، کود سبز ومیزان ازت تثبیت شده توسط شبدر و نیز میزان کود دامی فراهم شده توسط اردکها باید برآورد شود. بنابراین با درنظر گرفتن موارد ذکر شده و نوع رقم، کود مورد نیاز تعیین می گردد.
32​

 

[آیورودا]

کنترل آفت برگخوار و ساقه خوار برنج پس از برداشت برنج در شالیزار
اواسط شهریور ماه تا اسفندماه فصل پاییز و زمستان اوایل شهریورتا اواخر آبان ماه اوایل تا اواسط مهر ماه در طول سال دهه سوم اسفند-تا اواخر شهریور ماه
شخم- آب تخت (برای اراضی که مستعد انجام کشت دوم نیست و کشاورز قصد آن را در اراضی مستعد ندارد). شخم- کشت گیاهان علوفه ای، دانه های روغنی، سبزی جمع آوری بقایای برنج در یک نقطه از زمین و در صورت عدم سوزاندن آنها سوزاندن بقایای گیاهی اراضی شالیزاری بعد از برداشت برنج به هیچ وجه توصیه نمی شود. عدم جابجایی بذور بدون گواهی سلامت بذر از منطقه ای به منطقه ی دیگر. نصب تله نوری یا فانوسی برای کشتن شب پره های زمستان گذران حداقل 1 فانوس در 3 هکتار به شرط مشارکت کامل کشاورزان
33
مبارزه با آفت کرم ساقه خوار
خرداد تا مرداد
مبارزه زراعی - وجین پنجه های آلوده به ساقه خوار از چهار هفته بعد از نشاکاری تا قبل از آبستنی و انهدام پنجه های آلوده با دست و زیر خاک نمودن آنها (حداقل 2 مرتبه) - نصب تله نوری یا فانوسی برای بررسی جمعیت شب پره ها ی ساقه خوارهمراه با بررسی وضعیت مراحل رشدی آفت در بوته های برنج و تلفیق اطلاعات مورد استفاده از آن برای تعیین زمان مناسب کنترل بیولوژیکی. مبارزه بیولوژیکی:1- یک بار در خزانه با توجه به فنولوژی گیاه (در شرایطی که حداقل 10 روز بعد نشاء به زمین اصلی انتقال یابد). 2- برای نسل اول وقتی که در داخل 50% های از ساقه های نمونه برداری شده شفیره باشد و تکرار آن یک هفته بعد از اولین رهاسازی برای نسل دوم و سوم با شروع پرواز پروانه از طریق تله های نوری و تکرار آن با فاصله یک هفته بعد برای سه بار.لازم به توضیح است که در هر مرتبه رهاسازی مقدار زنبور یک گرم در هکتار در 100 تریکوکارت (700-500 عدد شفیره سالم بر روی هر تریکوکارت ) استفاده می شود.
34
مبارزه با آفت برگخوار ​

با توجه به استفاده تلفیقی شامل بهزراعی، زنبور تریکوگراما و نیز اردک جمعیت برگخوار کنترل خواهد شد. در صورت مشاهده خسارت اقتصادی با استفاده از کرت دستجات روی گیاهچه و تکان دادن برنج باعث پایین افتادن کرم برگخوار شده و اردکها براحتی از آن تغذیه می کنند.
35
پیش گیری و مبارزه با بیماریها ​

انتخاب ارقام مقاوم بهترین روش پیش گیری از بیماریها می باشد. بطوریکه ارقام اصلاح شده نسبت به بیماری بلاست مقاوم می باشند. 1- کاشت ارقام مقاوم و متحمل به آفات و بیماریها 2- شخم عمیق بقایای گیاهی بعد از برداشت محصول 2- رعایت اصول صحیح زراعت برنج مانند فاصله کاشت، زمان کاشت (کاشت زود هنگام برای فرار از بیماری بلاست توصیه می گردد)، آبیاری مناسب 3- مصرف بهینه کودها به ویژه مصرف تقسیطی کودهای ازته 4- از بین بردن علف های هرز میزبان واسط 5- رعایت تناوب زراعی بین ارقام محلی و پرمحصول 6- زهکشی مناسب شالیزار7- رعایت بهداشت زراعی
36
قطع آب و خشکاندن شالیزار
مرداد و شهریور
براساس نوع رقم و دوره رشد، شرایط آب و هوایی و بافت خاک و نیز مشورت کارشناس تعیین می شود. بطور کلی حدود 20 روز بعد از نشاکاری می توان اقدام به قطع آب نمود (البته حضور اردک نیاز به مدیریت ویژه آب دارد باید دقت شود)
37
برداشت محصول
مرداد شهریور
وقتیکه 90-85 درصد دانه ها رسیده و به زردی رفتند برای برداشت مناسب می باشد. بهتر است به پیش بینی هواشناسی توجه نمود در صورتیکه 4 تا 5 روز بارندگی نباشد از 48 ساعت پس از درو می توان به جمع آوری و خرمنکوبی شالی اقدام نمود.
38
خرمنکوبی
مرداد و شهریور
برای خرمنکوبی باید از خرمنکوب یا کمباین مخصوص شالی استفاده کرد. تنظیم دقیق دستگاه مذکور در کاهش ضایعات بسیار مؤثر است. ..​

 

[آیورودا]

آماده سازی زمین
[FONT=courier new, courier, mono]خاک شالیزار[/FONT]
[FONT=courier new, courier, mono]بهترین نوع خاک برای رشداین گیاه خاکهای لیمونی رسی هستند.این نوع خاک مخلوطی ازدونوع خاک لیمونی ورسی هست. قطرذرات تشکیل دهنده این نوع خاک ریزبوده وقطری کمتراز 0.002 میلیمتردارد. بهمین دلیل نفوذپذیری این نوع خاک نسبت به آب کم بوده واین خودعامل مهمی درغرقابی شدن زمین شالیزاراست. چسبندگی بین ذرات این خاکها بسیارزیادبوده ودرصورت خشک شدن درآنهاسله ایجادمی شود(سله به شکافهای کم وبیش عمیقی گفته می شودکه ممکن است دراین نوع خاک به وجودآید). خاک مذکوردارای پتاس،منگنز،آهن وفسفرمی باشد.چون برنج دارای ریشه های سطحی است لذادراین خاک به راحتی می تواندرشدنماید.موادغذایی دراین خاک زیادجابجانمی شودوازیک ثبات نسبی برخورداراست. رنگ خاک درمناطق مختلف باتوجه به درصدموادتشکیل دهنده آن متفاوت است .همچنین خاکهای رسی وقتی که درتابستان بعد ازبرداشت برنج خشک گردندباایجادسله مانع فرسایش خاک می شوند. بهترین PH برای برنج 5.5 تا6.5 بوده ولی برنج درخاکهای دارای PH بین4 تا7 نیزمی تواندرشدنماید. برنج درخاکهای اسیدی رشدمی کندکه عموما دارای یون سولفات هستند. درزراعت برنج ازانجام شخمهای عمیق بایدخودداری نمودزیرااولا برنج دارای ریشه های سطحی بوده وحداکثرتاعمق 25سانتی مترنفوذ می نماید.ثانیا شخم های عمیق بازیروروکردن خاکهاقسمت های زیرین خاک راکه دارای املاح است بالا آورده ودرنتیجه باعث افزایشPH خاک می گرددواثرا سوء برجذب عناصرمی گذارد. برنج نسبت به شوری عملکردویژه ای نشان می دهد.وجودنمک درمرحله تولیدپنجه مانع تولیدآن شده ودرنتیجه رشدآن متوقف می شود.هرچقدرگیاه مسن ترشوددربرابرشوری مقاومت بیشتری پیدامی نماید.هدایت الکتریکی EC سه میلی موس هیچ نوع تغییری درعملکردبرنج به وجودنمی آوردولی هدایت الکتریکی7.2 میلی موس باعث کاهش عملکردتاسطح50 درصدمی شود. به طورکلی برنج را می توان درروی خاکهای مختلفی کاشت ولی خاک بابافت سنگین بانفوذپذیری کم برای رشدونموآن مناسبترازخاک باانواع بافتهای دیگراست. به هرحال خاک برنجکاری بایدکم وبیش ازعناصرمغذی نیزغنی باشد.[/FONT]

[FONT=courier new, courier, mono]کودهای مناسب برای شالیزار[/FONT]
[FONT=courier new, courier, mono]کودسبز[/FONT]
[FONT=courier new, courier, mono]کودسبزباقیمانده گیاهان است که پس ازبرداشت محصول قسمتی ازآن درخاک باقی می ماندودارای اهمیت زیادی برای حاصلخیزی خاک است مثل کلش وسبوس،برگ،ساقه وباقیمانده ریشه ها.اضافه شدن موادعالی به خاک توسط گیاه بستگی به نوع کشت وآب وهوا دارد. کلش به برگ وساقه گیاهان تیره غلات گفته می شودکه عمده ترین مواداولیه تولیدکننده وقسمت آلی وهوموس خاک راتشکیل می دهدوازنظرپتاس وکلسیم غنی است.افزودن این ماده درخزانه باعث افزایش موادغذایی سطح خاک می گردد.اکثروزن کلش ازموادآلی تشکیل شده است،مقدارازت آن نسبتاکم بوده(حدود0.5درصدوحتی کمتر)ولی درصورت تجزیه مقدارآن افزایش می یابد.کلش دارای موادشیمیایی زیادی است ولی عموما فاقداسیدهومیک است.کلش رامی توان مستقیمابه خاک افزودویااین که ابتداآن رادرمحل مخصوصی تبدیل به کودنمودوسپس به خاک اضافه کرد.هرتن کلش 250کیلوگرم هوموس می تواندتولیدنماید. به طورکلی هدف ازاستفاده ازکودسبزبالابردن حاصلخیزی خاک،افزایش هوموس ومقدارازت خاک می باشد. شخم کودسبزبایدسطحی باشدزیرااگرشخم عمیق صورت گیردکلش درزیر خاک بدون تخمیروپوسیدگی مانده وموجب اختلالاتی درخاک می گردد.کودهای سبزی که درشالیزاراستفاده می گرددعموماشبدرویایونجه است،همچنین گیاهان دیگری که سازگارباشرایط رشدونموبرنج باشند.گاهی اوقات ازجلبک های آبی نیزبرای افزایش ازت خاک بهره گیری می شود. [/FONT]

[FONT=courier new, courier, mono]کود دامی[/FONT]
[FONT=courier new, courier, mono]استفاده ازکوددامی برای خاکهای شالیزارامری مهم وضروری است.کشاورزان بایدهرساله کوددامی به خاک اضافه نمایند،زیراکوددامی مهمترین منبع تولیدهوموس خاک است که درنتیجه موجب افزایش ازت خاک خواهدشد.هرتن کودمی توانددرحدود10کیلوگرم ازت به خاک بیافزاید.کودهی دامی ازقبیل: کوداسب،کودگاو،کودگوسفند،کودهای مخلوط قدیمی وکودطیورمی توانندمورداستفاده قراگیرند.درآب وهوای مرطوب مانندگیلان که رطوبت زیاداست نبایدمقدارکودمورداستفاده از10تا12تن درهکتارتجاوزنماید.بهترین مقدارمصرف کوددامی درزمین های هوموس رسی ویالیمونی 8تا10تن درهکتاراست.درزمین های شنی مانندشالیزارهای اطراف سواحل دریااین مقدارافزایش یافته وممکن است بسته به درصدشن وفقیربودن خاک تا20تن درهکتارنیزبرسد.کودهای دامی دارای موادآلی ومعدنی،عناصرپرمصرف ازقبیل ازت،فسفر،پتاس،کلسیم،منیزیم،گوگرد،منگنز،بور،مس،روی وکبالت می باشدکه درغنی سازی خاک شالیزاربسیارمهم بوده ودرنتیجه باعث افزایش محصول برنج خواهدشدوهرساله ازپرداخت هزینه گزاف جهت تامین کودهای شیمیایی پرهیزمی شود.کوددامی رابایددرپاییزوقبل ازرسیدن فصل سرمابه خاک افزود.این نوع کودهابایدکاملاپوسیده باشنددرغیراین صورت باعث رشدبی رویه علفهای هرزشالیزارشده وهمچنین جذب آن نیزتوسط گیاه مشکل خواهدشدوسبب عوارض وبیماری نیزروی برنج می گردد. [/FONT]

 

[آیورودا]

[FONT=courier new, courier, mono]کودشیمیایی[/FONT]
[FONT=courier new, courier, mono]ازت:[/FONT]
[FONT=courier new, courier, mono]این عنصر موجب سرعت رشد ، سهولت تنفس ، شادابی رنگ بوته ها، رشدریشه ها ، افزایش سطح برگ،بالارفتن مقدارپروتئین می گردد. بهترین میزان کود ازت برای برنج 100 تا 150 کیلوگم در هکتار می باشد. در خاک رسی مقدارمصرف کمتر و در خاک شنی مقدار مصرف بیشتر می باشد. اوره (46% ماده ازته دارد). [/FONT]
[FONT=courier new, courier, mono]طرز مصرف این کود بدین صورت است که:[/FONT]
·[FONT=courier new, courier, mono] در دو یا چند مرحله به خاک می دهند، نصف را قبل از کاشت یا در موقع نشا و نصف دیگر را 20 تا 30 وز قبل از ظهو پانیکول به خاک می دهند.[/FONT]
·[FONT=courier new, courier, mono]دو سوم کود ازته را با کود فسفاته و پتاسیک به خاک می دهند و بقیه را 3 تا 4 هفته بعد از نشاکاری به عنوان سرک می دهند[/FONT]
[FONT=courier new, courier, mono]فسفر: [/FONT]
[FONT=courier new, courier, mono]فسفر باعث تولید ریشه های قوی ، گسترده ، ساقه های محکم و ضخیم ، تشکیل و پرشدن دانه ، زودرسی محصول برنج و افزایش کمیت محصول برنج می شود.[/FONT]
[FONT=courier new, courier, mono]فسفر را باید قبل از کاشت به خاک داد.[/FONT]
[FONT=courier new, courier, mono]سوپرفسفات تریپل(مواد میکرو چون آهن ، منگنز، ب و مولیبدن دارد) ، فسفات آمونیم(17 تا 20 % ازت و 45 تا 50 % فسفر دارد) [/FONT]
[FONT=courier new, courier, mono]پتاس:[/FONT]
[FONT=courier new, courier, mono]پتاس موجب ثبات گیاه، انجام بهتر تلقیح ، افزایش مقاومت گیاه در برابر بیماری ها ، رشدونمو گیاه و سنتز ازت ا مساعد می کند. [/FONT]
میزان کود پتاس 40 تا 100 کیلو گرم در هکتار است. این کود را 2 تا 3 ماه قبل از کاشت و در هنگام شخم پاییزه در عمق 15 سانتی متر خاک مخلوط می کنند.
کاشت برنج
[FONT=courier new, courier, mono]عملیات تهیه بذر
[/FONT]بذر باید خوب ، دارای قوه نامیه بالا و سنگین باشد و این بذر را در جای خشک و مناسبی نگه داری بطوریکه حشرات ، موش ها ، پرندگان و .... به آن دسترسی نداشته باشند. استفاده ازاین بذر در استان های شمالی 2 تا 5 فروردین ماه آغاز می گردد.برای انتخاب بذر باید آن را با آب نمک بررسی کرد تا بذرهای خوب از بذرهای ضعیف و بذور علفهای هرز جداشود. برای اینکار 3 تا 4 کیلوگرم نمک برای 18 لیتر آب مناسب است(تخم مرغ در روی آب قرار بگیرد) . وقتی این مخلوط آماده شد شلتوک ها را در آن می ریزند و خوب بهم می زنند. به علت اختلاف وزنی بذور سنگین ته بذر می ماندو بقیه در روی آب می ماند و باید دور ریخته شود. بذور انتخاب ما باید چند بار با آب خالص شستشو شود تا نمک آن از بین برود.

[FONT=courier new, courier, mono]عملیات جوانه دار نمودن بذر
بذور را در داخل کیسه می ریزند، البته کل کیسه را پر نمی نمایند. پس از از ان کیسه های پرشده را در داخل ظف یا حوض پرآب می اندازند و بسته به درجه حرارت محیط به مدت 2 تا 3 روز در داخل آب قرار می دهندتا آب کافی جذب شود.در این مدت روزی 2 تا 3 مرتبه به ظرف یا حوض آب اضافه می کنند چون آب جذب گیاه می شودیا آب از آنجا خارج می شود.پس از این مدت بذور خیس شده را در محیط مناسب در داخل حیاط روی زمین ، گونی ، پارچه یا حصیر پهن می نمایند و روی آن را با کیسه یا نمدی می پوشانند.این عمل ممکن است تا یک هفته طول بکشد(هر چه درجه حرارت بیشتر باشد مدت جوانه دار نمودن کاهش می یابد) . پس از این مدت بذور جوانه دار شده و آماده جهت کاشت می شود(برای هر هکتار 60 کیلو مناسب است ولی می شود آن را کمتر کرد).

[FONT=courier new, courier, mono]عملیات تهیه خزانه (تیمبجار)[/FONT]
زمینی که برای خزانه انتخاب می گرددباید در اواخر پاییز به عمق 15 تا 20 سانتی متر با بیل یا وسایل دیگر شخم زده شود و در اواخر زمستان قبل از شروع فصل کشت روی ان مقداری کود دامی کاملا پوسیده بریزند ، سپس انرا با خاک مخلوط می کنند . پس از این عمل در خزانه آب ریخته و با تیلر زمین را شخم می زنند و سنگ و کلوخ موجود را می گیرند. سپس کود اوره و فسفات آمونیم به زمین می دهند، پس از این عمل با ماله یا وسایل دیگر زمین را صاف می نمایندو بعدا زمین را به طول 5 تا 10 متر و عرض 1.5 تا 3 متر مرز بندی می کنند.سه روز قبل از بذر پاشی می توان خاک را با بوتاکلر یا بنتیوکارپ (میزان مصرف 4 تا 6 سانتی مکعب سم در 10متر مربع خزانه)برای سوروف سمپاشی نمود(سطح زمین باید 3 سانتی متر آب داشته باشد).
(در خزانه ژاپنی 30 [FONT=courier new, courier, mono]kg[/FONT] بذر به ازا 100 متر مربع از خزانه مصرف می شود.) در اطراف مرز جوی هایی ایجاد می کنند تا آب از این جویها عبو نماید و در داخل کرت شود
.
وقتی خزانه آماده شد 3 تا 6 سانتی متر آب در داخل خزانه نگه داشته و بذر را می پاشند و یا اینکه زمین را آب می ریزند و پس از خیس شدن زمین آب را خارج و بذر پاشی می کنند.

[/FONT]

 

[آیورودا]

[FONT=courier new, courier, mono]عملیات کاشت بذر در خزانه[/FONT]
بعد از 3 روز آب داخل خزانه را خارج کرده و روی بذرها کلش سوخته می ریزند زیرا :
· باعث تقویت خاک می شود.
· از برخورد مستقیم نور خورشید به بذور جلوگیری می کند.
· از حمله پرندگان به بذور جلو گیری می کند.
از این موقع به بعد روزها در داخل خزانه آب است و در هنگام غروب آب را از خزانه خارج می کنند. این عمل را رشد کافی نشا انجام می گیرد.
بعد از بذر پاشی وقتی سووف 2 تا 3 برگه است از پروپانیل استفاده می شود.

[FONT=courier new, courier, mono]عملیات نگه داری و مراقبت از خزانه [/FONT]
چون کاشت در اوایل فرودین ماه انجام می شود ، هوا سرد است پس از پلاستیک استفاده می شود. در روزهای آفتابی پلاستیک را کنار زده تا هوا جریان یابد . در شب چون هوا دوباره سرد می شود پلاستیک را می گذارند. این عمل تا 2 و 3برگی شدن نشا برنج ادامه دارد.
رشد نشا 25 تا 30 روز طول می کشدو آماده انتقال باشد . نشا ها 15 تا 20 سانتی متر و 4 تا 5 برگی است.

[FONT=courier new, courier, mono]عملیات کاشت در زمین اصلی[/FONT]
· ابتدا در زمین اصلی اقدام به مرمت و بازسازی مرزها ، کرت ها و همچنین جویهای اطراف کرتها می نمایند.
· پاک کردن زمین از کاه و کلش و اجسام خارجی
شخم زمین دوبار یکی در اول پاییز یا اواخر زمستان و شخم دیگر به وسیله تیلر در بهار انجام میگیرد. شخم دوم عمود بر شخم اول انجام می گیرد. پس از ان عمل تسطیح و ماله کشی(پیشکاول) (چند روز قبل از انتقال نشا به زمین اصلی ) انجام گرفته و سطح زمین کاملا هموار گردد.و بعد زمین را کرت بندی می کنند.

[FONT=courier new, courier, mono]عملیات نشاکاری [/FONT]
این عمل معمولا از اوایل تا اواسط ادیبهشت ماه شروع می گردد. و اندازه نشا ها هم 20 تا 25 سانتی متر است ودارای 4 تا 5 برگ می باشد. باید نشا ها را از خزانه کنده و به زمین اصلی انتقال داد ، قبل از کندن نشا ها خزانه باید کاملا آبیاری تا عمل کندن نشا ها راحت باشد . فاصله کاشت نشا هم به رقم و واریته برنج بستگی دارد. در هنگام نشا کاری باید در داخل زمین شالیزار به اندازه کافی آب وجود داشته باشد ، زیرا آب مانع رشد علفهای هرز و کم شدن درجه حرارت میشود و همچنین به عنوان قیم نشا عمل می کند. بعد از کاشت باید به زمین کود داد مثل اوره و فسفات آمونیم(100 کیلو در هکتار) .
سرعت ماشین نشا کار 2.5 کیلومتر در ساعت است
[FONT=courier new, courier, mono]داشت برنج[/FONT]
[FONT=courier new, courier, mono]آبیاری[/FONT]
وجود آب سبب انتقال مواد مختلف از ریشه به ساقه ، برگ و دانه ها شده و در نتیجه موجب تهیه مواد خشک می گردد. برنج در طول دوره شد خود به طور متوسط به 30000 تا 35000 مترمکعب آب نیاز دارد. این مقدار باید در هنگام پنجه زنی ، تشکیل پانیکول و هنگام گل دادن در اختیار گیاه قرار بگیرد.
اگر در مرحله تشکیل پانیکول و گل دادن آب در اختیار گیاه برنج قرار نگیرد ، تلقیح به خوبی انجام نمی گیردو برنج عملکرد پایینی خواهد داشت.
تراکم علفهای هرز در مقدار نیاز ابی هم تاثیر گذار است چون علف هرز هم مقدار زیادی آب مصرف می کند.
آب سرد هم رسیدن برنج را به تاخیر می اندازد.

 

[آیورودا]

علفهای هرز
علفهای هرز یکی از مهمترین مشکلات در مزارع برنج است . و به گونه های مختلفی به برنج آسیب می رسانند:
· علفهای هرزی همچون سوروف در مرحله نشا به علت شباهت با برنج همراه آن در زمین اصلی کاشته میشود و پس از رشد تولید بذر نموده و در سال های بعد مشکل ساز خواهند شد.
· به علت رقابت شدید،اغلب بر محصول فائق آمده و مانع رشد آنها می گردد.
· علفهای هرز خاصیت ترمیمی دارندپس بعد از بین رفتن قسمتهای هوایی خود را دوباره می سازند.
· دانه های بیشتری نسبت به محصول تولید می کنند.
· علفهای هزی مثل اویار سلام در داخل مزرعه و مرغ در روی کرتها رشد می کنندپس کشاورز باید هزینه ای را برای نابودی آنها خرج کند.
· برخی مثل نی سایه اندازی روی برنج ایجاد می کنند
· رویش نی و لویی در مسیر جویها موجب کندی جریان آب و کاهش آب و ... می شود.
· به عنوان میزبان آفت و بیماری عمل می کنند و همینطور مثل آقطی ، نی ، لویی ، شال تسبیح ، تیرکمان آبی ، آلاله آبی و شنگ به عنوان پناهگاه زمستانه عمل می کنند.
[FONT=courier new, courier, mono]برداشت برنج[/FONT]
[FONT=courier new, courier, mono]عملیات برداشت[/FONT]
وقتی رنگ اندام های از سبز به زرد تغییر یافته اند(معمولا 4 تا 6 هفته بعد از گل دادن رخ می دهد). زمین تا حد ممکن خشک است. میزان رطوبت شلتوک 20 تا 25 % است. عملیات برداشت حدود اوایل مرداد ماه شروع می شودو تا اواخر شهریور ادامه دارد.
وقتی برنج برداشته شد 1 تا 2 روز روی ساقه بریده خود قرار دارد تا کاملا خشک شود. بعد آنها را جمع می کنیم .

​

[FONT=courier new, courier, mono]عملیات بعد از برداشت[/FONT]
شلتوک را در کارخانه برای جدا کردن پوست و سفید کردن آماده می کنند . ابتدا دانه ها را خشک (رطوبت دانه را در درجه حرارت 35 تا 40 درجه سانتی گراد به مدت 2 تا 4 روز به 14 درصد می رسانند) بعد از این عمل در قسمت دیگر کارخانه پوست از دانه ها جدا گردیده و برنج قهو ه ای را جهت سفیدکردن به قسمت دیگر کارخانه منتقل می کنند. بعد از سفید شدن بوجاری می شود و در نهایت داخل کیسه هایی شده و از آنجا خارج می شود..

 

[آیورودا]

پرورش نشاء جعبه‌ای و مدیریت خزانه

اکوسیستم‌های طبیعی و فرآیندهای آن در بعضی از موارد به دلخواه انسان و نیازهای او به پیش نمی‌روند و در بسیاری از مواقع کند و بطئی می‌باشند. یکی از راه‌های مناسب‌سازی و تحت کنترل در آوردن این فرآیندها استفاده از مکانیزاسیون می‌باشد. مکانیزاسیوم بر نیروهای طبیعی غلبه کرده و قدرت انسان را در کنترل طبیعت و تغییر آن به نفع خود افزایش می‌بخشد و این چنین است که مکانیزاسیون افزایش تولید و بهره‌وری را به دنبال خواهد داشت. در دو دهه اخیر تلاش‌های زیادی در ایران جهت بکارگیری ماشین‌آلات در کشت برنج صورت گرفته است اما یکی از علت‌های اصلی عدم استمرار و ادامه استفاده از ماشین‌های کشت برنج، مشکل تهیه نشاء و پرورش آن بوده است. به طوری که وجه تمایز اصلی کشت مکانیزه و سنتی برنج در پرورش نشاء، نشاء‌کاری و برداشت می‌باشد که در سیستم مکانیزه ماشین جایگزین نیروی انسانی در این مراحل شده است. هدف کشت مکانیزه برنج کاهش صعوبت کای، نشاءکاری منظم و هندسی به نحوی که تراکم مطلوب بوته در واحد سطح تأمین شود، افزایش عملکرد و رسیدن به مدیریت کلان می‌باشد. در متن حاضر روش تهیه و پرورش نشاء جعبه‌ای خدمت خوانندگان محترم ارائه می‌شود امید است مورد استفاده شما عزیزان قرار گیرد. عملیات پرورش نشاء جعبه‌ای از مراحل مختلفی تشکیل شده است که به شرح زیر می‌باشد:‌


تهیه خاک بستر بذر
خاک مناسب برای پرورش نشاء جعبه‌ای

مهمترین خصوصیات خاک خوب برای جعبه نشاء، اسیدیته (PH) مناسب، بافت متوسط با مواد آلی کافی و قابلیت نگهداری آب می‌باشد. خاک لوم رسی (خاک رس مخلوط با لوم و مواد گیاهی) مناسب‌ترین خاک برای این منظور است. خاک رسی (سنگین و چسبنده) و خاک شنی (سبک) مناسب این کار نیستند. بهترین نوع خاک بدین منظور، خاک شالیزاری، خاک جنگل، خاک باغ و خاکی است که قبلاً برای کشت مورد استفاده قرار گرفته و حاوی مقداری مواد آلی است. به منظور استفاده از خاک شالیزاری بعد از برداشت محصول برنج، با انجام شخم پائیزه خاک سطحی را در معرض هوا قرار داده و پس از جمع‌آوری برای بستر بذر استفاده می‌نمائیم. البته در سال‌های اخیر کشاورزان گل شالیزاری را بعد از عملیات گل آب به طور مستقیم در جعبه نشاء استفاده می‌کنند که این روش دارای مزایا و معایبی به شرح زیر می‌باشد:

مزایا:

تنظیم بودن اسیدیته، کم بودن عامل بیماری‌زا، حاصلخیزی و مواد آلی کافی.
معایب:

لزوم استفاده از روزنامه در کف جعبه به منظور جلوگیری از نشت و خروج گل‌آب از سوراخ‌های جعبه، ریختن گل‌آب در جعبه و تسطیح آن با دست، وجود بذر و علف‌های هرز، سنگین شدن جعبه نشاء و عدم امکان استفاده از ماشین بذرپاش که استفاده از این روش را در سطوح وسیع کشت مشکل‌ساز نموده است. تهیه خزانه مناسب به تولید نشاء‌های مطلوب می‌انجامد. آماده‌سازی خاک بستر کشت باید در پائیز تمام شده باشد. در چنین مواردی، باید 10 تا 20 درصد بیشتر از حد مورد نیاز، اقدام به تهیه خاک نمائیم.
مقدار خاک مورد نیاز

مقدار خاکی که برای یک جعبه لازم است حدود 5 کیلوگرم است. عمق بستر خاک در جعبه نشاء باید 2 سانتیمتر باشد و ضخامت خاکی که برای پوشاندن بذر مورد استفاده قرار می‌گیرد باید 5/0 سانتیمتر باشد. جهت تولید نشاء برای سطحی معادل 1000 مترمربع از زمین اصلی، نشاء‌های جوان به 100 کیلو خاک و نشاء‌های نیمه‌بالغ به 150 کیلو خاک نیاز می‌باشد.
تمیز کردن و خشک کردن خاک

جمع‌آوری خاک 2 تا 3 ماه قبل از بذرپاشی باید انجام شود. بعد از جمع‌آوری، خاک باید به خوبی خشک شود البته قبل از خشک شدن کامل، کلوخ‌های خاک باید شکسته شده و خرد شود که در زمان شروع بذرپاشی اقدام به خرد کردن خاک توسط دستگاه کراشر (خاک خردکن) و جداسازی سنگ و بقایای گیاهی و علف‌های هرز سال قبل توسط صفحات مشبک (الک) می‌نمائیم. وجود سنگ یکی از عوامل اصلی در شکستن انگشتی‌های ماشین نشاء کار در حین نشاء‌کاری می‌باشد.
تنظیم PH (اسیدیته) خاک بستر بذر

به طور کلی باید گفت زمانی بستر کشت برای تولید نشاء‌های قوی مناسب است که اسیدیته آن بین 5/4 تا 5/5 باشد. اگر قرار باشد از خاک‌هائی با اسیدیته 5/6 تا 7 برای بستر کشت استفاده نمود، نیاز به خنثی‌سازی و تعدیل اسیدیته در سطوح مناسب می‌باشد. در اصل، عملیات تعدیل اسیدیته باید دو تا سه ماه قبل از زمان بذرپاشی انجام گیرد. پیش از هر چیز دیگر، نمونه خاک‌ها باید جمع‌آوری و آزمایش شوند. به منظور خنثی‌سازی اسیدیته، از گل گوگرد و یا پودر سولفور، به روش زیر استفاده می‌گردد:
خاک بستر بذر باید یک ماه قبل به طور کامل با گل گوگرد مخلوط شود. در این مورد، رطوبت خاک باید در حد 80 درصد باشد. به منظور کاهش یک واحد اسیدیته خاک می‌توان 100 کیلوگرم خاک بستر را با 100 گرم گل گوگرد مخلوط کرد. در ابتدا، 10 لیتر از کل خاک تهیه شده را با گل گوگرد مخلوط کرده، سپس مخلوط موردنظر را با باقیمانده خاک مخلوط می‌نمائیم که در این شرایط ترکیب یکنواختی بوجود می‌آید. میزان پودر سولفور لازم به ازاء هر 110 تا 120 کیلوگرم خاک، حدود 200 تا 250 گرم می‌باشد. لازم به ذکر است چنانچه کشاورزان عزیز از خاک شالیزاری بعد از شخم پائیزه در تهیه خاک بستر جعبه نشاء استفاده نمایند، مشکل تنظیم اسیدیته وجود نداشته و نیاز به کاربرد مواد فوق نمی‌باشد.

 

[آیورودا]

استفاده از کود در جعبه پرورش نشاء

مقدار استاندارد کود در جعبه برای سه عنصر K , P , N به میزان 2 گرم برای هر عنصر در نظر گرفته می‌شود که با استفاده از دستگاه میکسر (مخلوط‌کن) خاک با کود به خوبی مخلوط می‌شود. چنانچه خاک بستر بذر از خاک‌های کوهستانی بوده و از نظر مواد غذائی فقیر باشد، تقریباً 4 گرم از هر عنصر خالص کودی مصرف می‌شود. کودهای مصرفی ممکن است شامل سولفات آمونیوم، سوپر فسفات تریپل، سولفات پتاسیم و غیره باشد. چنانچه از کود اوره، فسفات آمونیوم و سولفات پتاسیم استفاده شود با توجه به درصد عناصر موجود در آنها به ترتیب مقدار 5/3 گرم اوره، 4/4 گرم فسفات آمونیوم و 4 گرم سولفات پتاسیم برای هر جعبه استفاده می‌شود. مصرف بیش از اندازه کودها ممکن است باعث ضعیف شدن گیاهچه‌ها به همراه افتادگی برگ‌ها بعد از مرحله 5/2 برگی شود. خاک بستر کشت باید کاملاً با کودها مخلوط شده و از خشک شدن آن نیز جلوگیری شود. بنابراین، رطوبت چنین خاک‌هائی باید در حدود 80 درصد نگهداری شود به طوری که به آرامی با دست شکل گیرد. برای نشاء‌های جوان، چون مرحله رشدشان کوتاه است، کاربرد کودهای پایه به تنهائی کافی می‌باشد. چنانچه نشاء‌ها علائم توقف رشد و کمرنگ شدن برگ‌ها را نشان دهند، کودهای اضافی باید در مرحله 5/2 برگی‌شان بکار روند.
به منظور ریشه‌دهی بهتر نشاء‌ها گاهاً 2 تا 3 روز قبل از نشاء‌کاری به ازاء هر 100 جعبه مقدار 500 گرم کود سولفات آمونیوم به عنوان استارتر بکار گرفته می‌شود.
لزوم حذف ریشک‌ها و زوائد شلتوک (گلوم‌های ناقص)

چنانچه بذرهای برنج دارای ریشک یا گلوم‌های ناقص باشند، حتی بذرهای مرغوب هم ممکن است هنگام سبک و سنگین کردن با محلول آب و نمک به سطح آب آیند و در نتیجه عملیات بذرپاشی به طور یکنواخت انجام نمی‌گیرد. در این مورد ریشک‌ها را می‌توان بوسیله مالش دادن بذور در یک کیسه و سپس غربال کردن آنها حذف نمود. البته در سیستم مکانیزه از دستگاهی به نام ماشین ریشک‌زن بدین منظور استفاده می‌شود. عملیات انتخاب بذور مورد نیاز برای کشت با روش سبک و سنگین کردن بذور در محلول آب و نمک و حذف دانه‌های پوک، نیمه پر و نارس برنج انجام می‌شود.
تهیه بذر مرغوب در برنج

بذر مناسب، نشاء‌های قوی و خاک حاصلخیز از عوامل اساسی افزایش عملکرد در کشت برنج می‌باشند. بهترین راه برای تهیه بذر مناسب کشت،‌ انتخاب مزرعه‌ای عاری از آفات و بیماری‌ها می‌باشد که بدین منظور پنجه‌هائی با دانه‌ها و خوشه‌های یک‌شکل را می‌توان با دست برداشت نمود.
مرحله بعدی خرمنکوبی خوشه‌ها می‌باشد. به طوری که سرعت چرخش خرمنکوب خیلی کم باشد. چون سرعت زیاد چرخش ممکن است به دانه‌ها آسیب برساند و جنین دانه‌ خسارت ببیند که در آن صورت جوانه‌زنی بذر به خوبی انجام نمی‌گیرد. بذر خرمنکوبی‌شده باید به طور مناسبی حفظ و نگهداری شود، به طوری که زیاد خشک نشود و رطوبت آن در حد 14 تا 15% باشد. میزان بذری که تهیه می‌کنیم به اندازه 3 کیلوگرم برای هر 1000 مترمربع در شرایط مطلوب می‌باشد (در کشور ما این مقدار به 4 تا 6 کیلوگرم افزایش می‌یابد*. عمل بذرگیری که به صورت فوق انجام می‌شود باید هر دو سال یکبار تکرار شود و بیش از دو سال از یک بذر استفاده نگردد.
انتخاب بذر با استفاده از وزن مخصوص

با سبک و سنگین کردن بذور، بذرهای سالم و پر با توجه به وزنشان از دانه‌های پوک و نیمه پر جدا شده و در ته ظرف می‌نشینند. برای انتخاب بذر می‌توان از محلول‌های آب و نمک، سولفات آمونیوم، خاکستر چوب، خاک رس و غیره استفاده نمود. انتخاب بذر با محلول آب و نمک از متداول‌ترین روش‌هاست. روش تهیه محلول برای انتخاب بذر با استفاده از قانون وزن مخصوص اجسام انجام می‌گیرد، در مورد استفاده از نمک باید گفت که 4 کیلوگرم نمک را در 20 لیتر آب خالص حل می‌کنیم. در مورد سولفات آمونیوم، حدود 5/4 کیلوگرم مورد نیاز می‌باشد و در مورد روش خاکستر چوب از 12 تا 14 لیتر خاکستر چوب استفاده می‌شود. در مورد محلول رس، از آنجائی که تفاوت‌های کیفی بین انواع رس‌ها وجود دارد، محلول باید طوری تهیه شود که بتواند یک تخم‌مرغ تازه را به سطح محلول آورده به طوری که پشت تخم‌مرغ به اندازه سر نوشابه از محلول خارج گردد. هر بار باید از 10 لیتر محلول برای قرار دادن بذرها استفاده نمود. اگر چه محلول مورد نظر ممکن است چندین بار استفاده شود، ولی وزن مخصوص آن در هر نوبت باید بوسیله تحم‌مرغ تأیید گردد و سپس از آب و نمک استفاده گردد.
با توجه به ‌آزمایشات انجام‌شده توسط نویسندگان در مورد ارقام محلی مانند طارم از آب خالص نیز می‌توان بدین منظور استفاده نمود و برای ارقام پرمحصول و دانه گرد از محلول آب و نمک به روش فوق استفاده می‌شود.
ضدعفونی کردن بذور

بذرهای برنج مورد حمله بیماری‌های زیادی از جمله باکتری‌های مختلف، بلاست برنج، پوسیدگی طوقه (جیبرلا) و غیره قرار می‌گیرند. ضدعفونی بذرها می‌تواند از خسارت دیدن بذرها در اثر بیماری‌ها جلوگیری کند. ضدعفونی بذر با توجه به میزان غلظت سم و مدت زمان انجام کار بر حسب درجه حرارت آب انجام می‌شود. در مورد بنومیل اگر درجه حرارت آب 15 درجه سانتیگراد یا بیشتر باشد، باید به مدت 17 تا 18 ساعت از محلول 3 در هزار این سم استفاده شود. چنانچه درجه حرارت آب 10 درجه سانتیگراد یا بیشتر باشد، به مدت 24 ساعت باید از محلول 3 در هزار استفاده شود. درجه حرارت‌های بالاتر آب اثرات ضدعفونی‌کننده بیشتری دارد. بنابراین نه تنها باید از غلظت پائین‌تر سم استفاده کرد بلکه باید بذر را مدت زمان کوتاهتری با قارچ‌کش تیمار نمود. بعد از انتخاب بذور سالم توسط محلول نمک، بذرها باید کاملاً با آب شسته شوند، سپس در محلول بنومیل 3 در 1000 به مدت 17 تا 18 ساعت یا محلول Hmoai (تیوفانات متیل تیرام 80 درصد) با غلظت 2 در 1000 به مدت 24 ساعت قرار می‌دهیم. بعد از ضدعفونی، بذور موردنظر را به مدت یک یا دو روز باقی گذارده، سپس به آرامی آنها را در آب خیسانده تا جوانه بزنند. شستشوی بذور بلافاصله بعد از ضدعفونی،‌ ممکن است باعث کاهش اثرات سم شود.
سموم قارچ‌کش جدیدی که برای ضدعفونی بذر برنج به کشور وارد گردید عبارتند از تریفمین و سلست که به نسبت 2 در هزار کاربرد دارد.

 

[آیورودا]

خیساندن بذر برنج

بذرهای نارس و نامناسب برنج هنگام خیساندن به طور غیریکنواخت جوانه می‌زنند و غالباً گیاهچه‌های ضعیفی با قدرت زنده ماندن پائین را تولید می‌کنند. در مرحله جذب آب، محتوی نشاسته‌ بذرها به تدریج به قند تبدیل شده و جوانه بذر ظاهر می‌شود. سرعت شکستن پوسته بذر توسط جوانه برنج به درجه حرارت آب بستگی دارد. مجموع درجه حرارت مورد نیاز برای جوانه‌زنی بذر برنج 100 درجه سانتیگراد می‌باشد. به طوری که اگر درجه حرارت آب 10 درجه سانتیگراد باشد، بذر برنج برای جوانه‌زنی به 10 روز زمان نیاز دارد. چنانچه از آب جاری و یا آب رودخانه در این مورد استفاده شود باید توجه کرد که درجه حرارت آب تا ساعت 9 صبح ممکن است مناسب نباشد. بهترین شرایط جوانه‌دار کردن بذور در مدت 5 تا 6 روز می‌باشد. مقدار آب مصرفی به منظور خیساندن بذور باید دو برابر میزان بذر باشد. استفاده از یک ظرف بزرگ در این مورد مطلوب می‌باشد. به منظور خروج مناسب جوانه از پوسته بذر، علاوه بر آب، اکسیژن نیز مورد نیاز می‌باشد.
بنابراین، با تعویض آب در هر روز یکبار عمل اکسیژن ‌رسانی به خوبی انجام می‌گیرد. ضمناً از یکنواختی درجه حرارت آب نیز باید اطمینان حاصل کنیم. در روش مکانیزه از حوضچه جوانه‌زنی بذر استفاده می‌شود که دارای هیتر، ترموستات تنظیم دما و سیستم آبپاش بوده که به طور همزمان حرارت و اکسیژن مورد نیاز بذور را برای جوانه‌زنی تأمین می‌کند.
تسریع در جوانه‌زنی

اقدامات کافی جهت تسریع در جوانه‌زنی قبل از بذرپاشی،‌ باعث یکنواختی در جوانه‌زنی بذور می‌شود، که این مسئله خود شروع خوبی برای رشد گیاه برنج می‌باشد. چنانچه این عمل در درجه حرارت‌های پائین انجام شود، حتی 5 تا 6 روز خیساندن بذر نیز باعث تسریع در جوانه‌زنی نمی‌شود. از طرفی خیساندن به مدت طولانی ممکن است قدرت زنده ماندن بذرهای برنج را کاهش دهد. در این مورد استفاده از یک اتاق شستشو یا حوضچه جوانه‌زنی به منظور جوانه‌زنی یکنواخت بذور می‌تواند مفید باشد به طوری که بعد از قرار دادن کیسه‌های محتوی بذر در درون دستگاه، با تنظیم درجه حرارت دستگاه (در روز اول 10 درجه، روز دوم تا پنجم 15 درجه و روز ششم 30 درجه سانتیگراد = 100 درجه)، جوانه‌زنی بذور به طور یکنواخت انجام می‌شود. این عمل می‌تواند تاریخ بذرپاشی را جلو بیندازد بدون اینکه از قوه نامیه بذرهای برنج بکاهد. در روش دیگری کیسه‌های محتوی بذر تحت دمای 25 درجه به مدت 4 الی 5 روز در داخل حوضچه جوانه‌زنی که دارای ترموستات تنظیم دما می‌باشد، قرار می‌گیرند و جوانه می‌زنند. درجه حرارت اپتیمم برای تسریع جوانه‌زنی 32 درجه سانتیگراد است، زمان لازم حدود 20 تا 40 ساعت است. وقتی بذور برنج در حرارت 32 درجه سانتیگراد انکباتور (دستگاه گرم‌کننده) قرار داده شوند، حدود 21 ساعت طول می‌کشد تا بیش از 90% بذرها رویش یابند. چنانچه حوضچه جوانه‌زنی در دسترس نباشد مراحل عملیات تسریع در جوانه‌زنی به شرح زیر می‌باشد:
کیسه‌های حاوی بذر را از آب خارج کرده تا اینکه آب اضافی از آن خارج گردد. سپس بذرها را در تشت محتوی آب داغ با درجه حرارت 40 درجه سانتیگراد به مدت 10 ساعت قرار می‌دهیم پس از پایان این مدت، بذرها جوانه‌های کوچکی به طول 1 میلی‌متر به شکل سینه کبوتر تولید می‌کنند. اما اگر طویل‌تر از این شود احتمال دارد که در حین بذرپاشی شکسته شود. البته مردم ژاپن درجه حرارت 42 درجه سانتیگراد را مدنظر می‌گیرند که ممکن است کاربرد چنین آب داغی بلافاصله بعد از خیساندن مطلوب‌تر باشد. درجه حرارت فوق ممکن است تا 2 درجه سانتی‌گراد هم کاهش یابد، به همین خاطر باید کوشش کرد تا اینکه درجه حرارت 40 درجه در این مدت حفظ شود که با استفاد از دماسنج می‌توان درجه حرارت آب را کنترل نمود.
در روش دیگری کیسه‌های محتوی بذر برنج در حفره‌ای که به همین منظور در خاک ایجاد شده قرار می‌گیرد و روی آنها را به طور کامل با کاه برنج می‌پوشانند. بذرهای برنج در این روش از گرمای ایجادشده در اثر تخمیر کاه استفاده نموده و جوانه می‌زنند.
عملیات بذرپاشی

کاهش رطوبت بذور

بعد از اینکه بذور از حوضچه جوانه‌زنی خارج شدند دارای درصد رطوبت بالائی هستند و در هنگام بذرپاشی با ماشین بذرپاش یا توسط دست ایجاد چسبندگی می‌نمایند. به همین دلیل رطوبت بذور قبل از بذرپاشی باید کاهش یابد که بدین منظور از دستگاه سانتریفوژ استفاده می‌شود. به طوری که کیسه‌های محتوی بذر را به مدت 3 تا 5 دقیقه در داخل سانتریفوژ قرار می‌دهیم و رطوبت بذور به این ترتیب کاهش می‌یابد. در روش سنتی، بذور جوانه‌دار شده دارای رطوبت کمی بوده و نیازی به عملیات کاهش رطوبت بذور نمی‌باشد.
جعبه نشاء

جعبه‌هائی که در کشور ژاپن ساخته می‌شوند در اندازه‌های کوچک هستند، نشاء‌های رشدیافته در این جعبه‌ها توسط هر نوع ماشین نشاء‌کاری بدون توجه به اینکه ساخت کدام کارخانه است قابل استفاده می‌باشد. جعبه نشاء دارای ابعاد 58 سانتیمتر طول، 28 سانتیمتر عرض و 3 سانتیمتر عمق می‌باشد و جنس آنها پلاستیکی می‌باشد.
پر کردن جعبه‌های نشاء با خاک

در کشور ژاپن برای این کار ابتدا یک روزنامه (در صورت بزرگ بودن سوراخ جعبه‌های نشاء) در کف جعبه قرار داده تا ریشه‌ها بتوانند شکل حصیری (Mat) به خود بگیرند. خاک خزانه باید توسط تسطیح‌کننده تا عمق 2 سانتیمتر مسطح شود. البته در روش مکانیزه توسط ماشین بذرپاش از روزنامه استفاده نمی‌شود و تنظیم عمق خاک بستر بذر (2 سانتیمتر) توسط تسطیح‌کننده قابل تنظیم انجام می‌شود.
آبیاری جعبه‌ها

بعد از ریختن خاک بستر بذر، جعبه‌ها توسط پمپ آبپاشی می‌شوند که بر روی ماشین بذرپاش تعبیه شده و دارای نازل‌هائی با فشار قابل تنظیم برای آبپاشی است.
میزان بذر

میزان بذر مورد نیاز برای هر جعبه بستگی به نوع واریته و وزن هزار دانه آن دارد. در ژاپن میزان بذر مورد نیاز برای هر جعبه 36/0 لیتر می‌باشد. برای 100 متر مربع تعداد 22 تا 23 جعبه و 21/7 لیتر بذر خشک برنج مورد نیاز خواهد بود. در کشور ما ایران به منظور بذرپاشی واریته‌های محلی و پرمحصول مقدار 180 تا 200 گرم بذر سالم و جوانه‌دار در هر جعبه نشاء توصیه می‌شود. بذرپاشی با تنظیم رطوبت بستر بذر آغاز می‌شود. بذرپاشی زمانی باید انجام گیرد که رطوبت خاک بستر بذر به سطح 80 تا 85 درصد برسد. همه بذور نباید به طور یکجا مصرف شوند و 10 درصد از بذور باید به منظور بذرپاشی تکمیلی در جاهائی که غیریکنواخت (تنک) بذرپاشی شده است، استفاده شوند. سطح بستر بذر به منظور یکنواختی در بذرپاشی و ایجاد پوشش یکنواخت خاک باید صاف و هموار باشد. ضخامت خاک پوششی بذر باید دو برابر قطر بذر برنج باشد. در بذرپاشی چنانچه 10 تا 20 جعبه پهلوی هم قرار گیرند بذرپاشی راندمان بیشتری خواهد داشت. بعد از آبیاری کامل اقدام به پوشاندن سطح بذور توسط خاک می‌نمائیم. اگر این عملیات در صبح انجام شود می‌توان در بعدازظهر جعبه‌ها را در داخل اتاق جوانه‌زنی قرار داد. در سیستم مکانیزه ماشین بذرپاش دارای مخزن بذر با میزان پاشش قابل تنظیم بدین منظور می‌باشد که قبل از بذرپاشی اقدام به کالیبراسیون آن می‌نمائیم تا میزان بذر دلخواه در هر جعبه تأمین شود..

 

[آیورودا]

لزوم استفاده از خاک پوششی

پوشش دادن یکنواخت بستر بذر یکی از عوامل مهم در خروج یکنواخت جوانه‌ها از خاک می‌باشد. البته خاکی که به عنوان پوشش مورد استفاده قرار می‌گیرد ممکن است همان خاک موجود در جعبه باشد، ولی باید کاملاً عاری از هرگونه عناصر کودی باشد. میزان خاکی را که به عنوان پوشش برای هر جعبه در نظر می‌گیریم حدود 440 تا 450 گرم می‌باشد. البته خاک پوششی قبل از استفاده باید توسط یک مش با سوراخ‌هائی به قطر 3/1 تا 7/1 میلی‌متر غربال شود، سپس مورد استفاده قرار گیرد. از طرف دیگر، کلوخه‌های بزرگ خاک باید خرد شوند. اسیدیته خاک در صورت بالا بودن باید تنها با استفاده از گل گوگرد و بدون استفاده از کودهای شیمیائی تنظیم شود. پوشش دادن بذر توسط خاک چنانچه با دست انجام گیرد، سریع‌تر و مؤثرتر خواهد بود. بذور کاشته شده بعد از آبیاری کامل باید توسط خاک پوشش داده شوند. چنانچه خاک پوششی هم‌ارتفاع جعبه نشاء شده و با سطح آن مماس شود، ممکن است که آب به بیرون از جعبه نشت کند و از طرف دیگر حجم بالای خاک باعث کمبود اکسیژن در جوانه‌زنی بذور می‌شود. به منظور تسریع و یکنواختی در جوانه‌زنی و جلو انداختن ریشه‌دهی، تأمین اکسیژن شاید مهم‌تر از هر چیز دیگری باشد. نکته مورد توجه اینکه خاک پوششی بذر باعث نفوذپذیری یکنواخت خاک جعبه می‌شود. در سیستم مکانیزه مخزن حاوی خاک پوششی و تسطیح‌کننده نهائی جعبه نشاء، آخرین بخش ماشین بذرپاش را تشکیل می‌دهد.
مدیریت رویاندن بذر در اتاقک رشد

بعد از بذرپاشی، جعبه‌ها باید فوراً در داخل جعبه کشودار پرورش بذر یا تاریکخانه قرار گیرند، که در تاریکخانه درجه حرارت به طور اتوماتیک در 32 درجه سانتیگراد می‌شود که این عمل توسط ترموستاتی که از قبل نصب و راه‌اندازی شده انجام می‌گیرد. رطوبت مورد نیاز نیز توسط تشت محتوی آب داغ که توسط هیتر گرم شده و در قسمت پائین تاریکخانه قرار دارد، به صورت بخار تأمین می‌شود. بعد از دو روز، جوانه‌زنی به طور همزمان انجام می‌شود. در این شرایط همه جوانه‌ها به شکل گیاهچه‌های ایده‌آل از خاک خارج می‌شوند، که طول کولئوپتیل آنها حدود 2/1 سانتیمتر می‌باشد. بنابراین، در این لحظه می‌توان به مرحله بعدی که شروع سبز کردن می‌باشد، وارد شد.
رویاندن بذر به روش ساده

چنانچه اتاقک رشد در اختیار نباشد، عمل جوانه‌زنی باید با استفاده از یک روش ساده و به سرعت انجام گیرد. جعبه‌های حاوی بذر باید در کنار هم بر روی زمین در هوای آزاد و آفتابی قرار گیرند و روی آنها با پلاستیک پوشانده شود (ایجاد گرمخانه). سپس درجه حرارت خاک بستر بذر باید به 30 درجه سانتیگراد برسد که این عمل از طریق قرار دادن جعبه‌ها در معرض آفتاب به مدت 2 ساعت انجام می‌گیرد. از طرف دیگر پوشش پلاستیک از خشک‌شدن ‌آنها نیز جلوگیری می‌کند. جعبه‌های گرم‌شده باید به صورت ردیف‌های 20تائی بر روی هم قرار گرفته و توسط 2 پایه چوبی مکعب‌شکلی به ابعاد 10 سانتیمتر از زمین فاصله گیرند. بعد از پوشاندن جعبه‌ها توسط پلاستیک، در صورت امکان آنها را باید توسط حصیر پوشاند. سپس گیاهچه‌های جوان رشد می‌کنند و زمانی که طول آنها به 10 میلی‌متر رسید وارد مرحله بعدی یعنی سبزشدن می‌شوند.
کنترل گیاهچه‌ها تا مرحله 5/1 برگی

در پرورش گیاهچه‌ها علاوه بر یکنواختی و میزان رشد، وضعیت تولید نشاسته نیز مهم می‌باشد. گیاهچه‌ها تا مرحله 5/1 برگی باید در حرارت‌های پائین نگهداری شوند. به طور کلی کنترل درجه حرارت در مراحل ابتدائی رشد به این دلیل مهم می‌باشد که جوانه‌زنی یکنواخت و ارتفاع کم گیاه باعث سهولت کار ماشین نشاء‌کار می‌شود. درجه حرارت بالا باعث ضعف گیاه و نیز ضعیف‌شدن برگ و ساقه شده که نتیجه آن سرعت در رشد و کاهش تولید نشاسته در گیاهچه‌ها می‌باشد. بنابراین، عناصر غذائی بذرهای برنج ممکن است مصرف شوند و در این حالت به خاطر کمبود مواد غذائی، رشد و توسعه ریشه‌ها کاهش می‌یابد. رشد اولیه سریع برگ‌ها و ساقه‌ها ممکن است باعث کاهش نفوذ نور و در نتیجه کاهش تولید نشاسته شود، که در مراحل آخر رشد، از پتانسیل تولید و عملکرد گیاهچه کاسته می‌شود. بنابراین نکته مورد ذکر اینکه گیاهچه‌ها باید طوری پرورش یابند که در مراحل اولیه رشد بتوانند نشاسته بیشتری را تولید و ذخیره نمایند.
سبز کردن اولیه

بعد از اتمام جوانه‌زنی، مرحله مقدماتی سبز کردن آغاز می‌شود. گیاهچه‌ها وقتی از مرحله پرورش نشاء در اتاقک رویش و یا هر وسیله دیگر پرورش نشاء خارج شدند باید در داخل یک گلخانه، گرمخانه یا تونل پلاستیکی قرار گیرد. این عمل به منظور ایجاد شرایط مطلوب برای گیاهچه از قبیل طویل‌شدن طول اولین برگ، توسعه پنج ریشه طوقه‌ای در گره کولئوپتیلی و جذب ترکیبات کودی در خاک و نیز جذب آندوسپرم موجود در بذر انجام می‌گیرد. موارد ذکرشده پایه و اساس پرورش گیاهچه‌های سالم و قوی می‌باشند. در این رابطه، یکی از روش‌ها این است که گیاهچه‌ها در معرض هوا قرار بگیرند، البته نه اینکه کاملاً در معرض هوای آفتابی بیرون قرار گیرند بلکه باید در داخل گرمخانه پلاستیکی قرار گیرند تا اینکه علاوه بر تأمین و جذب اکسیژن از نور مستقیم خورشید نیز در امان باشند. برای محافظت گیاهچه‌ها از نور خورشید و درجه حرارت بالا در طول روز، و درجه حرارت پائین در شب، از پلاستیک و یا حصیر می‌توان به عنوان پوشش گرمخانه استفاده کرد. نکته دیگر اینکه درجه حرارت باید طوری کنترل شود که تفاوت زیادی بین درجه حرارت شب و روز وجود نداشته باشد. سبز کردن باید در مدت سه روز انجام شود. درجه حرارت در روز اول 25 درجه سانتیگراد، در روز دوم 20 درجه سانتیگراد بوده و در روز سوم پوشش پلاستیک را باید برداریم. .

 

[آیورودا]

آماده‌سازی خزانه در زمین اصلی و انتقال جعبه‌های نشاء به خزانه

در پرورش نشاء مکانیزه سه نوع بستر خزانه وجود دارد که عبارتند از خزانه آپلند، نیمه‌آپلند و خزانه مرطوب که در خزانه‌های نیمه‌آپلند و مرطوب مدیریت آبیاری به سهولت انجام می‌گیرد. در خزانه خشک از گلخانه نیز می‌توان استفاده نمود به طوری که نشاء‌ها بعد از مرحله اولیه سبز شدن به گلخانه منتقل شده و در بستر خشک گلخانه در کنار هم چیده شده و با استفاده از آب‌پاش آبیاری شوند.
آماده‌سازی بستر خزانه

زمین انتخاب‌شده بدین منظور باید با عمق کم شخم زده شود و خاک آن به خوبی خرد گردد. اسیدیته آن باید 5 تا 5/5 باشد که به منظور کاهش اسیدیته مقدار 30 تا 60 گرم پودر گوگرد در 1 متر بستر خزانه استفاده می‌شود. کاربرد کود پایه مورد نیاز نمی‌باشد به خاطر اینکه ریشه نشاء‌های جوان به مقدار کمی از جعبه خارج و وارد خاک بستر می‌شوند. پهنای بستر خزانه 6/1 متر (برای قرار دادن دو جعبه در کنار هم) و ارتفاع آن 10 سانتیمتر بوده و طول آن به دلخواه و بستگی به شرایط و اندازه زمین دارد. به طوری که برای نشاء‌کاری یک هکتار، 240 جعبه نشاء مورد نیاز می‌باشد.
قرار دادن جعبه‌ها در بستر خزانه

سطح بستر خزانه باید بسیار صاف و یکنواخت باشد به طوری که ته جعبه نشاء با سطح بستر خزانه مماس باشد. چنانچه سطح بستر خزانه یکنواخت نباشد آب و مواد غذائی در یک طرف جمع شده و باعث ضعیف‌شدن نشاء‌ها در طرف مقابل می‌شوند.
سبز کردن

وقتی که مراحل اولیه رویاندن و سبز کردن به پایان رسید یعنی زمانی که گیاهچه‌ها به رنگ سبز روشن درآمدند، عملیات سبز کردن باید فوراً آغاز شود. کنترل گیاهچه‌ها باید به نحوی انجام شود که سبز شدن آنها در مدت 8 روز به اتمام رسد. در این مدت نیازهای غذائی ضروری گیاهچه باید تأمین شود. سؤالی که در اینجا مطرح است این است که آیا ریشه‌های طوقه‌ای واقع در گره کولئوپتیلی می‌توانند برای جذب عناصر غذائی در خاک به طور کامل توسعه یابند. توسعه ریشه‌های طوقه‌ای به کنترل درجه حرارت و تأمین رطوبت بستگی دارد. زمانی که اندازه ذرات خاک 05/0 میلی‌متر (بافت متوسط) باشد، ریشه‌ها به خوبی توسعه می‌یابند، به خاطر اینکه در چنین خاکی رطوبت بخش‌های سطحی و عمقی یکنواخت بوده و نفوذپذیری هوا نیز در آنها بیشتر است.
مدیریت خزانه:

کنترل حرارت

نشاء جوان پس از سبز شدن در طول روز به حرارتی بیش از 20 درجه سانتیگراد نیاز دارد. اگر درجه حرارت بیش از 30 درجه باشد نشاء‌ها به صورت میله‌ای و باریک رشد می‌کند و در حرارت کمتر از 20 درجه رشد نشاء به کندی انجام می‌شود. درجه حرارت کافی و مناسب برای رشد نشاء در طول شب بین 15 تا 20 درجه می‌باشد. حرارت 12 درجه در طول شب برای نشاء مشکل چندانی ایجاد نمی‌کند در حالی که پائین آمدن دما تا زیر 12 درجه و بیش از 20 درجه به مدت چندین ساعت رشد فیزیولوژیکی نشاء را دچار اختلال می‌نماید. به منظور کنترل حرارت خزانه از دماسنج برای ثبت حرارت می‌توان استفاده نمود و در صورت افزایش بیش از حد حرارت در زیر تونل پلاستیکی با کنار زدن پلاستیک و افزایش تهویه و مدیریت صحیح آبیاری درجه حرارت کنترل خواهد شد.
مدیریت آبیاری

مدیریت آبیاری به منظور رشد مناسب نشاء‌ها، تنظیم اسیدیته خاک و کنترل بیماری‌های قارچی، کنترل درجه حرارت و ریشه‌دهی مناسب نشاء‌ها و تسهیل نشاء‌کاری با ماشین نشاء‌کار بسیار مهم می‌باشد...

 

[آیورودا]

کنترل بیماری‌ها

با استفاده از مدیریت صحیح ‌آبیاری بیماری‌های قارچی در خزانه کنترل می‌شوند. چنانچه درجه حرارت خزانه پس از انتقال جعبه‌های نشاء، بالاتر از 30 درجه سانتیگراد باشد و خزانه به مدت چندین روز بدون آب باقی بماند، بیماری‌های قارچی از جمله فوزاریوم، پی تیوم و غیره توسعه یافته و باعث مرگ گیاهچه می‌شوند. برای جلوگیری از این خسارت، پس از انتقال جعبه‌های نشاء به خزانه اقدام به آبیاری می‌نمائیم تا حدی که جعبه‌های نشاء کاملاً غرقاب گردند. علاوه بر این در طول دوره داشت، چنانچه درجه حرارت در طول ساعات گرم روز بالاتر از 30 درجه سانتیگراد باشد، خزانه به مدت 3 تا 6 ساعت به حالت غرقاب نگه داشته می‌شود و بقیه ساعات روز اقدام به تخلیه آب و زهکشی خزانه می‌نمائیم تا حدی که خزانه کاملاً از آب تخلیه گردد و امکان رشد کافی ریشه‌ها و خروج گازهای مضر فراهم شود.
کنترل سرما

برای کنترل سرما در شب‌ها و روزهای خیلی سرد می‌توان خزانه را در طول شب یا روز به حالت غرقاب نگاه داشت. اما با طولانی‌شدن طول مدت غرقابی مشکلات ماندابی و عدم خروج گازهای مضر باعث صدمه و خسارت نشاء‌ها خواهد شد. لذا باید نسبت به تخلیه آب از کرت‌ها اقدام نمود و حتی‌المقدور چندین ساعت در طول روز خزانه بدون آب باشد.
کنترل گرما

برای کنترل گرما در خزانه خصوصاً در روزهای خیلی گرم، قبل از افزایش بیش از حد دما در زیر تونل پلاستیکی، باید با کنار زدن بخش‌هائی از نایلون اقدام به تهویه خزانه نمود. به منظور کاهش بیشتر دما، غرقاب نمودن خزانه و برقراری جریان آب در آن بسیار ضروری است.
تنظیم اسیدیته (PH) خزانه

همان‌طوری که آب در کنترل سرما و گرما نقش دارد، مدیریت صحیح آبیاری می‌تواند اسیدیته خاک خزانه را تنظیم نماید. با غرقاب نمودن خزانه می‌توان خاک‌های اسیدی،‌ قلیائی و آهکی را به سوی خنثی‌ گرایش داد.
شرایط ایده‌آل نشاء‌های برنج به منظور نشاءکاری

در هر نشاء جوان، نیمه بالغ و بالغ، نشاء‌های بسیار خوب آنهائی هستند که دارای پتانسیل تولید بالائی باشند. در اثر کمبود نور و افزایش تراکم در جعبه نشاء با مشاهده پهنک برگ‌های پائینی در مراحل اولیه پرورش نشاءها، ملاحظه می‌گردد که برگ‌های پائینی نشاء‌های جوان، نیمه‌بالغ و بالغ در مقایسه با برگ‌های بالاتر، به خاطر کمبود نور طویل‌تر می‌شوند. نکته قابل توجه در پرورش نشاءها این است که نشاء‌های پرورش‌یافته باید دارای میانگره‌های کوتاه‌تر و ضخیم‌تری باشند. ارتفاع نشاء‌ها باید به اندازه‌ای باشد که تنها برای ماشین نشاء‌کار مناسب باشد. بنابراین پرورش نشاء‌های سالم کلید موفقیت کشت برنج است.
گیاهچه‌ها زمانی می‌توانند شرایط ایده‌آلی داشته باشند که دارای ساختاری هرمی شکل باشند. به طوری که دارای مزوکوتیل کوچک (فاصله بین بذر و غلاف ساقه‌چه)، برگ‌های سبز روشن و ریشه‌های طوقه‌ای کاملاً توسعه یافته بوده و حدود 4 برگ نیز داشته باشند. کیفیت گیاهچه‌ها به مقدار زیادی به طول مزوکوتیل و طول میانگره‌های پائینی بستگی دارد. اما در مورد ریشه باید گفت که چنانچه کولئوپتیل در بخش پائین‌تری بوده و ساقه اصلی نیز قوی باشد، گیاهچه‌ها قادر خواهند بود چند روز بعد از انتقال به مزرعه ریشه‌های جدید زیادی تولید نمایند که کندن آنها از زمین مشکل می‌باشد. شرایط مطلوب گیاهچه‌های بالغ نیز همانند گیاهچه‌های جوان می‌باشد.
نشاء‌ها زمانی که به مرحله 5/3 تا 4 برگی رسیدند اقدام به نشاء‌کاری آنها می‌نمائیم. بدین منظور چند ساعت قبل از نشاء‌کاری بسته به درجه حرارت هوا اقدام به خارج کردن نشاء‌ها از خزانه نموده تا رطوبت جعبه‌های نشاء کاهش یابد و نشاءکاری با ماشین نشاء‌کار به سهولت انجام شود.

 

[آیورودا]

رتون، پتانسیل افزایش عملکرد برنج

رتون، پتانسیل افزایش عملکرد برنج

رتون، پتانسیل افزایش عملکرد برنج:
مقدمه
حدود یک سوم از اراضی برنج استان مازندران، باتلاقی است که در حال حاضر به دلیل ماندابی بودن، هیچگونه کشتی در آن توصیه نمی‌‌گردد (10). به لحاظ اینکه برنج بعنوان یکی از اساسی‌ترین مواد تأمین کننده غذای مردم کشور اهمیت خاصی را داراست، لذا افزایش عملکرد آن در واحد سطح در واحد زمان، از اهداف اصلی کشاورزی نوین می باشد. برای نیل به این منظور، باید از مدیریت های زراعی برتر و خصوصیات فیزیولوژیکی خاص در گیاهان استفاده نمود.
در خانواده غلات سه گیاه برنج، سورگوم و نیشکر دارای یک صفت فیزیولوژیکی اختصاصی می باشند که آنها را قادر می سازد بعد از برداشت، در صورت مساعدت شرایط محیطی، رشد و نمو مجدد نمایند و محصول جدید تولید کرده و امکان برداشت دوباره را بوجود آورند، که اصطلاحاً به « رتونینگ » موسوم می باشد (7). طبق تعریف، رتون دهی یعنی جوانه زنی مجدد پنجه های برداشت شده محصول اصلی که راهی است برای افزایش عملکرد برنج بدون افزایش سطح زیر کشت (13). در واقع رتون ها پنجه هایی هستند که از جوانه های در حال خواب بر روی کلش زنده باقی مانده از گیاه اصلی بوجود می آیند (2).
در مناطقی که بعد از کشت اصلی برنج به علت محدودیت شرایط اقلیمی و شرایط خاکی امکان کشت دیگری نباشد، در صورت دسترسی به آب کافی، رتون می تواند به عنوان کشت دوم مورد استفاده قرار گیرد. از آنجائیکه در استفاده از رتون نیاز به عملیات آماده سازی مجدد زمین نمی باشد و همچنین به علت زودرس بودن محصول آن و در مجموع هزینه کم در بهره وری مجدد از زمین (20)، از فوایدی می باشند که استفاده از رتون می تواند درآمد اضافی برای کشاورز داشته باشد (6).
از آنجا که مناطق وسیعی از اراضی شالیزاری مازندران به کشت رقم محلی طارم (136 هزار هکتار) اختصاص دارد (11) که از خصوصیات آن قابلیت رتون دهی مناسب و زودرسی آن (60-40 درصد طول دوره رویش گیاه اصلی) را می توان نام برد. چون در فواصل زمانی اوایل مرداد تا اوایل آذر و پس از برداشت محصول طارم سطح وسیعی از اراضی شالیزاری تحت کشت رقم طارم، شرایط آبگیری امکان کشت دوم نبوده و زمین بدون استفاده باقی می ماند بنابراین با توجه به شرایط اقلیمی مناسب مازندران از این زمین ها می توان به عنوان کشت دوم از رتون رقم طارم استفاده نمود (6).
با توجه به موارد فوق رتونینگ به چند دلیل می تواند جایگزین مناسبی برای بهره برداری اقتصادی از این دوره، مساعد در این منطقه باشد:

اولاً: سیتم راتونینگ جدای از زراعت اصلی منطقه نمی باشد و کشاورز برنجکار با کلیه مراحل پروسه تولید، آشنا می باشد و در هیچیک از مراحل تولید، نیاز به ماشین آلات خاص ندارد.
ثانیاً: هزینه جدید برای تهیه بذر، خزانه، شخم، آماده سازی زمین، نشاءکاری و محافظتهای اولیه ندارد. یعنی با هزینه بسیار ناچیز و بدون بکارگیری مواد اولیه جدید تولید خواهد شد.
ثالثاً: طول دوره رویش رتون بسیار کوتاه است بطوریکه حدود 60-40 درصد طول دوره گیاه اصلی خود را در بر می گیرد.

آمارهای اولیه نشان می دهد که در شرایط اقلیمی مناسب با مواظبت های اندک از رتون می توان حدود 1500-800 کیلوگرم در هکتار محصول بدست آورد و بعضی از کشاورزان نمونه و مجرب با عمال مدیریت صحیح حتی قادر به برداشت تا 3300 کیلوگرم در هکتار شده اند (6). بررسی ها و گزارشات در کشورهای مختلف عملکرد 5/3-5/1 تن در هکتار را برای رتون اعلام نمودند و گاهی اوقات تا 5 تن در هکتار هم گزارش شده است (5).

تاریخچه رتونینگ در جهان و ایران
نخستین گزارشها در مورد امکان استفاده از رتون مربوط به هندوستان در سالهای 43-1942 انجام شده است (6). تا سال 1970 در مناطق برنج‌خیز دنیا، رتونینگ فقط بصورت ابتدائی بوسیله کشاورزان اعمال می شد و کارهای سیستماتیک و پیوسته تحقیقاتی روی آن صورت نگرفته بود. به همین منظور در 25-21 آوریل 1986 در بنگلور هند انجمنی در ارتباط با رتونینگ تشکیل شد. این انجمن زیر نظر انستیتو تحقیقات بین المللی برنج در فیلیپین (IRRI) و انجمن محققان کشاورزی هند و دانشگاه علوم کشاورزی بنگلور قرار داشت. این گروه دورنمای اقتصادی و وضعیت مدیریتی رتونینگ را مورد بحث قرار دادند و تصمیم به همکاری در زمینه انجام آزمایشات مختلف، برای بهبود مدیریت رتون و افزایش توانایی رتون، گرفتند. امروزه در بسیاری از کشورهای برنج‌‌‌خیز دنیا از قبیل چین، امریکا، فیلیپین، برمه، برزیل، جمهوری دومنیکن، هند، ماداگاسکار و بنگلادش در سطح اقتصادی از رتونینگ در زراعت برنج استفاده می نمایند. در ایران نیز از دیرباز، کشاورزان برنجکار با این صفت فیزیولوژیکی برنج بشکل ابتدائی خود، آشنا بودند.
خوشبختانه یکسری تحقیقات اولیه درباره رتون در ایران صورت گرفته است. شرایط اقلیمی و محیطی به گونه ای است که می توان اظهار داشت که فکر استفاده از رتون نسبت به دوباره کشت برنج بسیار اقتصادی است. رتونینگ می تواند سیمای اقتصادی شالیزارها را دگرگون سازد و گامی در جهت بهره وری بیشتر مزارع برنج باشد. به نظر می رسد، سیستم رتونینگ در این منطقه بتواند بهره وری اقتصادی داشته داشته باشد، که این مقوله، احتیاج به بررسی و تحقیقات دامنه دار دارد.

 

[آیورودا]

اراضی مستعد استحصال رتون
رتون در میکروکلیماهایی از استان مازندران پرورش می یابد که اراضی تحت پوشش آن ماندابی بوده و از لحاظ تأمین آب مشکل نداشته باشد (10). بویژه آن قسمت از اراضی که برنج به صورت تک محصول کشت شده و منابع و نهاده ها در غیر فصل زراعی در اثر عدم کشت مضاعف یا کشت دوم بلااستفاده می ماند. چنین وضعیتی بطور وسیع در شالیزارهای گیلان و مازندران وجود دارد. بطوریکه حداقل 30 درصد این گونه اراضی در پاییز آبگیر بوده و برای کشت دوم سایر محصولات (غیر برنج) مناسب نمی باشد. از طرف دیگر هزینه اضافه جهت تأمین آب زراعی برای این اراضی لازم نمی باشد. با این حال می توان حتی در اراضی که توسط موتور پمپ از چاهها آبیاری می شوند نیز برنامه ریزی و برداشت رتون نمود. با توجه به بارندگی زیاد در شمال کشور در ماههای شهریور و مهر، نیاز آنچنانی به استفاده از موتور پمپ نبوده و بنظر می رسد، چند بار آبیاری در صورت کمبود بارندگی، کفایت نماید (3).

مرفولوژی و فیزیولوژی رتون برنج
مرفولوژی گیاه رتون با گیاه اصلی فرقهای اساسی دارد. معمولاً ارتفاع گیاه رتون کمتر و پنجه های مؤثر (تولیدکننده خوشه) که تولید می نماید، کمتر است. هر چند ممکن است تعداد کل پنجه های تولیدی رتون بیشتر باشد، این پنجه ها از جوانه های خواب بر کلشهای زندهء باقی مانده از گیاه اصلی، بوجود می آیند. این جوانه ها ممکن است بر گره های مختلف از پایین تا بالا قرار گرفته باشند. بطور کلی جوانه هایی که از گره های بالایی می باشند، نسبت به پنجه هایی که از گره های پایینی ایجاد شده اند، سریعتر شکل گرفته و زودتر می رسند.
در واریته های مختلف، محل شکل گیری پنجه ها مختلف می باشد. در بعضی از واریته ها، پنجه ها فقط از گره های بالایی ایجاد می شوند و در بعضی دیگر، از گره های پایینی و در عده ای از واریته ها همه گره های باقی مانده، توانایی تولید پنجه را دارا می باشند. میزان پنجه رتون بستگی به توانائی ریشه زائی محصول اصلی و اندوخته های مواد غذائی در قاعده ساقه های باقیمانده (کلش ها) دارد (2 و 9).
بیدار شدن جوانه های در حال خواب و رتون دهی از 1 تا 10 روز پس از برداشت شروع شده و به سرعت رشد می نماید. اگرچه جوانه ها پس از رشد سریعی که از خود نشان می دهند، کمتر برگ تولید می کنند، ولی جوانه هائی که از گره های پائین تر ایجاد می شوند، دارای خوشه بلندتر و تعداد دانه در خوشه به مراتب بیشتر از جوانه هائی هستند که از گره های بالا ایجاد می شوند اما درصد باروری آنها تا حدودی نسبت به جوانه های ایجاد شده از گره های بالائی، کمتر است. اگر بتوان شرایط لازم را برای توسعه رتون مهیا کرد، می توان از جوانه های بوجود آمده از گره های بالاتر محصول بیشتری استحصال نمود...

 

[آیورودا]

بطور کل رشد رتون ارتباط زیادی با مقدار کربوهیدرات باقیمانده در ساقه و ریشه بعد از برداشت گیاه اصلی دارد. هرچه ذخیره کربوهیدرات بیشتر باشد، گیاه پتانسیل تولید رتون بالاتری خواهد داشت. از جمله عوامل مهم در پتانسیل تولید رتون، عامل ژنتیک می باشد. واریته های مختلف با داشتن ریخته ارثی متفاوت، توانائی رتون دهی متفاوتی دارند که شناخت توانائی ژنتیکی تولید رتون در ارقام، می تواند به اصلاح کنندگان برنج کمک نماید تا بتوانند در جهت بالابردن توانائی تولید رتون، از طریق اصلاح نژاد اقدام نمایند.
جوانه های تولیدشده از گره های بالاتر با نسبت C/N بالا، دارای رشد بطئی و نامطمئن و جوانه های تولیدی از گره های پائین با نسبت C/N پائین پس از رشد، کاملاً مشخصات گیاه جوان را پیدا نموده، که شادابی یک گیاه جوان را داراست. بنابراین باید پرورش گره های پائین را تقویت نمود، چون در چنین شرایطی بوته های جوان شباهت زیادی به نشاء جوان خواهند داشت.
در رقم طارم محلی، طول دوره رشد جوانه های رتون با هم فرق نمی کنند و شبیه یکدیگرند. جوانه ها بعد از 5 روز تحت شرایط محیطی عموماً سریعتر رشد می کنند و سپس بوسیله گره های دوم و سوم ادامه می یابند، 8 روز پس از تشکیل رتون (سبز شدن جوانه ها) جوانه ها شاخه می زنند.
تصور می شود سرعت پیر شدن برگهای گیاه اصلی، بزرگترین علت کاهش محصول رتون باشد. اگر گیاه اصلی دیرتر پیر شود، می توان باور کرد که پتانسیل تولید محصول رتون ممکن است افزایش قابل توجهی پیدا نماید. به تعویق افتادن پیری برگها، ممکن است همراه با افزایش ظرفیت کربوهیدرات در ساقه گیاه اصلی باشد. این دلیلی است که گیاه رتون بتواند بهتر رشد نماید. عملکرد رتون و تولید محصول مشخصاً وابسته به غلظت کربوهیدرات است. همچنین توسعه پنجه زنی رتون وابسته به غلظت تنظیم کننده های رشد آن دارد. موتیور و همکاران (2002) نشان دادند که تجمع ماده خشک، میزان اضافه بیوماس و تجمع نیتروژن در سراسر گیاه با رتونینگ رابطه معنی دار داشت، که با افزایش سن گیاه میزان تجمع ماده خشک و نیتروژن افزایش یافت.

عوامل اصلی مؤثر در رتون زائی برنج
1. شناسائی ارقام مستعد رتون زا در شرایط جغرافیائی هر منطقه
2. تهیه زمین در کشت اصلی
3. تاریخ کاشت محصول اصلی
4. تراکم بوته و فواصل کاشت محصول اصلی
5. انتخاب کرت محصول اصلی
6. درجه حرارت در اواخر دوره رسیدن محصول اصلی و شدت نور
7. مراقبتهای لازم محصول اصلی طی دوران رشد و اجرای عملیات بهزراعی
8. ذخیره کربوهیدرات موجود در کلش اصلی
9. زمان برداشت محصول اصلی
10. ارتفاع برداشت گیاه اصلی

ارقام مناسب رتون
اگر چه واریته های برنج از نظر ژنتیکی، برای رتون دهی تفاوت دارند ولی تقریبا اکثر ارقام قادر به ایجاد رتون می باشند. عامل اصلی در انتخاب ارقام جهت رتون دهی، شرایط محیطی و عوامل اقلیمی می باشد. اخگری (1374) در رشت گزارش کرد که رقم حسنی به دلیل زودرسی، بیشترین عملکرد را نشان داده است و ارقام میان‌‌رس سپیدرود، حسن سرایی و بینام هم عملکرد خوبی داشتند و رقم خزر بخاطر دیررسی عملکرد خوبی نداده است. رقم طارم محلی با ارتفاع بلند ساقه و مقدار کربوهیدرات بیشتر در ساقه مورد استفاده مناسبی در بوته های رتون شده است. از طرف دیگر ارتفاع بلند باقیمانده تعداد گره های بیشتری را در برگرفته و مسأله رویش رتون از گره های مختلف و عدم همزمان رسی نیز مشهود بوده است (9). در ارقام اصلاح شده، اکثر بوته ها بعد از برداشت از گره های بالایی ایجاد رتون می نمایند (3). . گزارشات موجود نشان می دهد که برای مناطق حاره ای، ارقام میان رس تا دیررس مناسب هستد، ولی برای مناطق معتدله نظیر شمال کشورمان، ارقام زودرس نظیر حسنی، طارم مازندران مناسب می باشند (2). در صورتی می توان از ارقام میان رس رتون گرفت که تاریخ کاشت (نشاءکاری) در اوایل اردیبهشت انجام شود.

 

[آیورودا]

تهیه زمین در کشت اصلی
عمق شخم در زمان تهیه زمین اصلی تا 25 سانتیمتر با شخم سطحی موجب افزایش عملکرد دانه رتون می گردد (باید دقت نمود که لایه Hardpan در شالیزار نشکند). عملیات تهیه زمین و آماده سازی آن از جمله تسطیح و جابجایی خاک و کنترل علفهای هرز تأثیر زیادی در افزایش تعداد پنجه های بارور بر عملکرد دانه رتون دارد (2).

تاریخ کاشت در زمین اصلی
در مناطق معتدله به علت کوتاه بودن دوره گرمائی مناسب، جهت برداشت رتون ضروری است تا حد امکان اقدام به کشت زود نمود. بطوریکه اگر انتظار عملکرد مطمئن و مطلوب را داریم، باید حتی الامکان در اوایل اردیبهشت نسبت به نشاءکاری آن در شمال کشور اقدام نمود. درصورتیکه هرچه تاریخ نشاءکاری با تأخیر انجام شود ضریب اطمینان، برای برداشت رتون کمتر خواهد بود. زیرا تأخیر کشت سبب می شود مرحله گلدهی و خوشه دهی رتون با سرمای پائیز برخورد نموده و درصد پوکی افزایش می یابد (9). بنابراین تاریخ کاشت از طرق زیر بر عملکرد رتون مؤثر است:
1. برخورد زمان گلدهی با درجه حرارت پائین و افزایش پوکی
2. وقوع بارندگی در زمان برداشت
3. اختلال در تاریخ کاشت محصول بعدی (بعد از برداشت رتون)
4. در مناطق معتدل به علت کوتاه بودن دوره گرمای مناسب لازم است محصول اصلی هر چه سریعتر کشت شود که در مورد ارقام محلی شمال کشور اوایل اردیبهشت بهترین تاریخ کاشت می باشد (2).

تراکم بوته و فواصل کاشت محصول اصلی
فاصله کاشت محصول اصلی، یکی از عوامل در موفقیت رتون دهی محصول بشمار می رود زیرا با مطالعه‌ای که توسط کارشناسان IRRI در مورد اثر فاصله کاشت بر عملکرد محصول (رقم IR28) صورت گرفته است، نتیجه گرفتند که عملکرد محصول اصلی در فاصله 20×20 بهترین عملکرد را در مقایسه با فاصله 15×15 و 25×25 داده است، ولی اختلاف معنی دار آنچنانی وجود نداشت (9). در مقابل، فاصله کاشت کمتر و تراکم بیشتر باعث شده است که تعداد بوته های از دست رفته زیاد شده و میزان تولید رتون کاهش یابد. بنابراین تراکم بوته بر تأمین تعداد بوته و کپه کافی در واحد سطح در کشت اصلی و کاهش بوته های از دست رفته و جبران آن در کشت اصلی و حفظ سلامتی ریشه ها در زمان پنجه زنی محصول اصلی برای افزایش تعداد پنجه مثمر در شیوه معمول کشت و در شرایط زراعی برای ارقام محلی20×20 یا 25× 25 مناسب می باشد (2). البته باید توجه داشت که ارقام مختلف از نظر فاصله مناسب کاشت برای رتون، باهم متفاوت می باشند. همچنین در اراضی مختلف از نظر حاصلخیزی هم این فاصله کاشت متغیر است.

انتخاب کرت محصول اصلی
برای تولید مؤفق، محصول اصلی باید یکنواخت و با سیستم ریشه ای قوی باشد، کرتهای آلوده به علف هرز، آفات و بیماریها مناسب برای رتون دهی نیستند. قابلیت دسترسی کرت به آب آبیاری و حاصلخیزی آن بسیار مهم است. از طرفی انتخاب کرت هایی که به علت مشکل زهکشی امکان کشت دوم وجود ندارد، مناسب نمی باشند (2).

فاکتورهای محیطی مؤثر بر رتون دهی
اثر عوامل محیطی بر رشد رتون برنج متغیر است. بررسیهای بعمل آمده نشان می دهد که اثرات دما، حاصلخیزی خاک و مواد غذائی بر ااندامهای رویشی گیاه تا حدود زیادی مؤثر است. توانائی ژنتیکی رتون بسیار مهم است، زیرا سیستم قوی ریشه، محصول اصلی دانه و اندوخته های ذخیره ای در قاعده ساقه ممکن است شرایط مناسبی برای محصول دهی خوب رتون را فراهم نماید. درجه حرارت در مراحل آبستنی، برداشت و نیز پس از برداشت محصول اصلی بر قابلیت رتون دهی مؤثر است (2).
مطالعاتی که Ichii (1988)، در خصوص اثرات دما بر رتون انجام داده است نشان می دهد که هر چه دما بیشتر شود و به عبارت دیگر، افزایش دما با افزایش ارتفاع و پنجه زنی گیاه رابطه مستقیم دارد. همچنین هر چه دما پائین تر بیاید طول دوره رشد گیاه از 60-50 روز به 95-90 روز افزایش می یابد و با پائین آمدن درجه حرارت محیط ممکن است سنبلچه ها عقیم گردند. گیاهان در معرض حرارت 29-21 درجه سانتیگراد در مرحله آبستنی محصول اصلی جوانه های رتون بیشتری نسبت به قرار گرفتن در معرض 37 درجه تشکیل خواهند داد. درجه حرارت بالا بعد از برداشت برنج سبب می شود تعداد جوانه های تشکیل شده بیشتر، سرعت رشد زیادتر و وزن شاخ و برگ گیاه رتون افزایش یابد (2). گیاه رتونی که در معرض درجه حرارت پائین 20 درجه سانتیگراد، قرار گیرد، نسبت به آنهائی که در معرض حرارت بالای 45-27 درجه قرار میگیرند، بیش از 3-2 برابر پنجه های اصلی، رتون تولید می کنند. درجه حرارت پایین باعث طولانی شدن دوره رشد گیاه رتون میگردد.
نور و شدت آن نیز همانند درجه حرارت، تأثیر بسزائی بر پنجه، ارتفاع، وزن و محصول رتون دارد. تحت شدتهای نوری مختلف، ارتفاع رتون و درصد پنجه های رتون گیاه تغییر می کند. تحقیقات انجام شده نشان داده است که نور آفتاب و در شرایط صاف بودن هوا، 50 درصد ابری و 75 درصد ابر برای دو هفته قبل از برداشت محصول اصلی، بشدت بر پنجه و ارتفاع رتون اثر دارد. حداکثر ارتفاع رتون به شدت نور بستگی دارد و هرچه شدت نور بیشتر باشد، پنجه زنی گیاه بیشتر ولی ارتفاع گیاه کمتر خواهد بود. حداکثر ارتفاع گیاه قبل از رفتن به دوره زایشی، وقتی هوا صاف و آفتابی باشد و شدت تشعشع خورشید بالا باشد، 30 روز طول می کشد. این عمل در هوائی که 50 درصد آن ابر است، 25 روز و برای هوائی که 75 درصد آن ابراست، 20 روز طول می کشد. هر چه سایه افکنی بیشتر باشد، به همان نسبت، رشد رویشی زیاد شده ولی دوره گل دادن گیاه حدود 7 روز به تأخیر می افتد. اگر چه عوامل محیطی بر رتون دهی گیاه مؤثر می باشد ولی باید اذعان نمود که ظرفیت ژنتیکی گیاه است که توانائی پنجه زنی آن را مشخص می کند. شدت نور، تعداد پنجه های رتون تولید شده را افزایش می دهد و همچنین حذف کپه ها آنرا افزایش می دهد. شدت نور بر محصول دانه، تعداد دانه در خوشه، تعداد دانه پر در خوشه، درصد پوکی و وزن هزاردانه نیز مؤثر می باشد...

 

[آیورودا]

مدیریت مصرف کودهای شیمیائی
کود یکی از عناصری است که تأثیر زیادی بر عملکرد محصول می گذارد. بررسیها نشان می دهد که رشد رتون دقیقاً مرتبط با ترکیب و سرعت استفاده از کود است. اگرچه نیاز کودی هر گیاه را با معیار تجزیه گیاهی و خاک باید مورد سنجش قرار داد، ولی بطور عموم و براساس تجربه های اعمال شده، اکثر گیاهان نیاز به کود دارند.
برای رشد بهینه رتون معمولا کود اوره بصورت سرک مصرف می شود و بررسیها نشان می دهد که رتون بر اساس نوع واریته تا 70 کیلوگرم تحمل کودپذیری را دارد. مصرف کود اوره در 10 تا 20 روز قبل از برداشت و پس از برداشت به محصول اصلی، مورد آزمایش قرار گرفت. واکنش رتون به کاربرد مواد غذائی در این پریود نشان داده است که مصرف کود در 10 تا 20 روز قبل از برداشت در تعداد پنجه زنی رتون و نیز تعداد شاخه و برگ گیاه رتون تأثیر نداشته است، ولی 10 تا 20 روز پس از برداشت محصول اصلی، ضمن افزایش تعداد پنجه، باعث افزایش وزن شاخه و برگ گیاه رتون گردید.
اکثر بررسیها نشان می دهد که استفاده از کود ازته برای رتون در مقابل کشت اصلی خیلی کمتر بوده و معمولاً حدود 50 تا 75 درصد کود ازتهء موردنیاز کشت اصلی می باشد. در بیشتر گزارشات کشورهای مختلف و داخل کشورمان آمده که مصرف حدود 50 کیلوگرم کود اوره (20 تا 25 کیلوگرم ازت) باعث افزایش عملکرد رتون بصورت معنی داری در مقابل تیمار بدون مصرف کود ازته شده است.
اما مصرف حدود 100 کیلوگرم اوره، اختلاف معنی داری از نظر عملکرد رتون، با 50 کیلوگرم نداشته است. حتی بکارگیری ازت اضافی، ممکن است باعث دیررسی رتون و کاهش عملکرد آن شود. برای استحصال رتون مطلوب، باید 50 کیلوگرم اوره را حدود 2 تا 3 هفته بعد از برداشت محصول اصلی، زمانیکه سطح مزرعه تقریباً پوشیده از آب باشد، جهت افزایش کارائی ازت مصرفی، مصرف نمود. مطالعات و گزارشات در کشورهای مختلف بیانگر آنست که بکارگیری کودهای فسفات و پتاس، افزایش معنی داری از نظر عملکرد دانه رتون، نشان نداده است.

مدیریت آب
آب یکی از فاکتورهای مؤثر و اساسی در رشد و توسعه جوانه های رتون می باشد. در صورت تأمین آب مطمئنه، برنج پنجه دهی بسیار خوبی از خود نشان می دهد. ماله کشی پس از برداشت محصول اصلی در اراضی باتلاقی، به نظر می رسد زمینه پنجه زنی را زودتر فراهم نماید. ماله کشی باید به گونه ای باشد تا به قاعده ساقه و ریشه گیاه، آسیب وارد نیاید.
تحقیقات انجام شده در این خصوص در کشورهای مختلف نتایج متفاوتی را نشان داده اند. بطوریکه در بعضی از این گزارشات، آبیاری بلافاصله بعد از برداشت را باعث پوسیدگی ساقه های باقیمانده ذکر کرده اند، بخصوص در شرایطی که بوته ها در نزدیکی زمین درو می شوند، تعداد کپه های از بین رفته زیاد خواهد بود (12). برای تقویت رتون دهی، مزرعه را باید دو هفته قبل از برداشت نمناک نگه داشت. زهکشی مزرعه در زمان برداشت محصول اصلی و پس از آن موجب تقویت رتون دهی و افزایش تعداد خوشه های بارور می گردد (2).
کربلائی و همکاران (1379) نشان داد که اگر بلافاصله پس از برداشت، رطوبت کمتر از حد اشباع باشد، پس از مدتی قطع آبیاری ممکن است اثر سوء بر تعداد بوته رتون و پنجه زنی آنها داشته باشد و همچنین بارندگی بعد از برداشت نیز تعیین کننده است. لذا ایجاد شرایط مساعد برای رتون دهی بهتر به وضعبت آب و هوائی، بارندگی و میزان رطوبت خاک بستگی دارد. او پیشنهاد نمود که بهترین حالت آبیاری بعد از برداشت، کنترل رطوبت خاک به حالت اشباع است.

مدیریت آفات، بیماری ها و علفهای هرز
بطور کلی برای استحصال رتون مناسب باید توجه زیادی به مسأله آفات و بیماریها در کشت اصلی و رتون نمود، زیرا رویش مجدد در ساقه هائی ایجاد می شود که بیماریها خسارت چندانی به ساقه های کشت اصلی، وارد نکرده باشد.
مهمترین آفت برنج، کرم ساقه خوار برنج می باشد، که نسل سوم آن ممکن است در شرایط ایده‌آل به محصول رتون آسیب وارد نماید. بررسیها نشان می دهد که زمینه فراهمی آلودگی رتون در نسل سوم کرم ساقه خوار وجود دارد ولی معمولاً در حد آستانه خسارت اقتصادی تلقی نمی شود. علاوه بر آفت ساقه خوار برنج، آفت شب پره تک نقطه ای برنج نیز از آفاتی است که در رتون خسارت زا می باشد.
رتون می تواند میزبانی برای ارائه رشد جمعیت آفات باشد که این فاکتور باید در توصیه رتونکاری لحاظ گردد. قطعاً برای اینکه رتون بیش از آستانه اقتصادی دچار خسارت نشود، کشاورزان اقدام به مصرف سموم حشره کش می نمایند که آلودگی محیط زیست را به دنبال خواهد داشت. برای این منظور باید واریته هائی انتخاب گردند که حتی المقدور مقاومت نسبی به آفات داشته باشند تا هزینه مصرف مواد شیمیائی جهت مبارزه با آن کمتر شده و محیط را آلوده نکند. البته با افت درجه حرارت در پائیز، جمعیت آفات کم می شود، با این حال باید احتیاط لازم را انجام داد.
محصول رتون در قیاس با محصول اصلی به دلیل پائین بودن درجه حرارت تمایل بیشتری به بیماری شایع لکه قهوه ای دارد. بررسیها نشان داده که عفونتهای ویروسی کوتولگی علفی، در رتون بیشتر از سطح پائین گیاه حادث می گردد. اثر کودهای فسفاته بر اندامهای گیاهی مثل توسعه ریشه، پرشدن دانه و غیره و نیز اثر پتاسیم بر ایجاد مقاومت بر آفات و بیماریها توسط کسانی که روی این محصول کار کردند، گزارش نشده است.
مهار بموقع علفهای هرز محصول اصلی برنج، تأثیر زیادی در کاهش میزان رشد علفهای هرز پس از برداشت برنج می گردد. بررسیها نشان می دهد که پنجه زنی مؤثر، تأثیر بسزائی در عملکرد رتون و محصول اصلی دارد. شخم، چنگک زدن و خوابانیدن کلش ها پس از برداشت برنج، باعث دفن کلش ها و علفهای هرز می شود. حساسیت این عمل به دلیل باتلاقی بودن اراضی بسیار بالاست، زیرا هرگونه تأثیر منفی بر ریشه اصلی، باعث جابجائی آن شده که نه تنها باعث تأخیر در جوانه زنی رتون می گردد، بلکه 90 درصد اینگونه بوته ها شرایط لازم برای دوباره پنجه زنی را پیدا نمی کنند. با خوابانیدن کلش و علفهای هرز ضمن اینکه علفهای هرز در اوایل رشد جوانه و مرحله حساس پرورش آن، نشو و نما نمی کند و باعث رشد خوب رتون می گردد. در نتیجه عملکرد محصول افزایش می یابد. برای جلوگیری از رقابت علفهای هرز و رتون، باید با دقت علفهای هرز مزرعه اصلی را کنترل نمود تا به گیاه رتون آسیب وارد نیاید..