گنجینه معماری قم

E . H . S . A . N

مدیر تالار مهندسی معماری مدیر تالار هنـــــر
مدیر تالار
مکان های تاریخی و دیدنی قم


شهرستان قم داراي ديدني هاي مذهبي, طبيعي و تاريخي زيادي است كه اهميت بناهاي مذهبي؛ اين منطقه را به يكي از قطب هاي گردشگري مذهبي ايران تبديل كرده است. آستانه مقدس حضرت معصومه(س) و مسجد مقدس جمكران در شهرستان قم؛ مهم ترين بناي تاريخي – مذهبي منطقه به شمار مي آيند كه همواره پذيراي بازديد کنندگان انبوه خود هستند.


درميان منابع طبيعي قم، درياچه نمک و درياچه حوض سلطان از اهميت به سزايي برخوردارند و جزو گردشگاه هاي شهرستان قم به شمارمي آيند. غار وشنوه و غار كهک نيز از ديگر جاذبه هاي طبيعي اين شهرستان است که در کنار آثار متعدد تاريخي و مذهبي شهرستان قم، از مکان هاي ديدني منطقه به شمار مي آيند.. شهرستان قم به علت وجود آثار معماری ،تاريخي و مذهبي متعدد، به لحاظ گردشگري مذهبي داراي پتانسيل و جايگاه ويژه اي است.


در این تاپیک سعی من بر آن است که در حد توان و به مرور زمان،مجموعه آثار معماری قم را که در گروههای زیر طبقه بندی میشوند،معرفی و تشریح نمایم:
1-مساجد
2-امامزاده ها
3-کاروانسراها
4-مدرسه ها
5-خانه ها
6-قلعه ها
7-برج ها
8-آتشکده ها
9-تیمچه وبازارها
10-مقابر
11-آب انبارها
12-پل ها
13-حمام ها
14-میل ها


ضمنا پیشاپیش،از همه ی دوستانی که در جهت غنای مطلب ،گامی بر خواهند داشت،صمیمانه سپاسگذاری میکنم.:gol:

فهرست مطالب:

مسجد جامع قم
#2
مسجدصرم#3
مسجدپنجه علي قم
#3
مسجدجامع كهك#3
مسجدفيض قم#3
مسجد اعظم
#4
مسجد امام حسن عسگري (ع)
#5
مسجدو مدرسه آقا#6
مسجدسيدصادق روحاني#6
مسجدفاطميه (مسجد خانم)
#6
مسجدامام حسن مجتبي
(ع) #6
مسجد جمکران
#7
مرقدحضرت فاطمه معصوم ه(س)
#8
امامزاده احمد بن اسحاق#9
امامزاده اسماعیل (ع)#9
امامزاده باوره
#9
مجموعه چهل اختران
#9
پنج امامزادهام#10
امزاده حلیمه خاتون#10
امامزاده سلیمان
#10
امامزاده سلطان محمد شریف
#10
امامزاده سید سربخش#10
شاهزاده ابراهیم#10
تیم بزرگ- راسته اصلی بازار #11
معماری کاروانسرا ها #12
کاروانسرای اتابکی
#12
کاروانسرای آوه#12
کاروانسرای پاسنگی #12
كاروان سرای باقرآباد#13
كاروان سرای پل دلاک#13
كاروان سرای سفيدآب#13
كاروان سراي سنگي علي‌آباد قم#13
كاروان سرای كنارگرد#13
كاروان سراي منظريه#13
كاروان سرای سنگی محمدآباد#14
كاروان‌سراي سنگي كوه نمك#14
كاروان سرای قلعه سنگی#14
كاروان‌سراي صدري#15
کاروانسراى حسن‌آباد#15
كاروان‌سراي عسگرآباد
#15
کاروانسراى دهکده طالب#15
كاروانسرای عباس آباد – سیاهكوه#15
کاروانسرای الله قلی #15
کاروانسرای علی آباد#16
كاروانسرای حوض سلطان ( رباط حوض سلطان ) #16
کاروانسرای طینوج (شاه عباسی)#16
كاروانسرای دیر کاج
#16
کاروانسرای دودهک #16
مدرسه ی جهانگیر خان
#17
مدرسه فيضيه#18-#19
مدرسه غياثيه (پامنار)#18
مدرسه حجتيه#18
مدرسه دارالشفاء#18
مدرسه مهدي قلي خان‌#18
مدرسه حاج سيد صادق (مدرسه حاجي)#18
مدرسه رضويه#18
مدرسه ستيه#18
مدرسه حضرت آيت الله گلپايگاني#18
مدرسه معصوميه #18
دبيرستان امام صادق (حكيم نظامي)#18
 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

E . H . S . A . N

مدیر تالار مهندسی معماری مدیر تالار هنـــــر
مدیر تالار
بخش اول-معماری مساجد

بخش اول-معماری مساجد

با توجه به ترتیب چیدمان گزینه های فوق،بخش اول را به معماری مساجد قم اختصاص می دهیم:

بخش 1-1 = مسجد جامع قم


در قرن سوم هجری یكی از علما و محدثین قم به نام " ابوالصدیم حسین بن علی بن آ دم اشعری " كه در زمره صحابه حضرت امام علی التقی (ع) وحضرت امام حسن عسگری (ع) به شمار می رفت، مسجدی در قم بنا كرد. طبق نوشته كتاب تاریخ قدیم قم كه در قرن چهارم هجری نوشته شده است . معلوم نیست كه محل آن مسجد دركدام یك از مكان های زیر بوده است :
- مسجدی به نام مسجد جامع كه در یكی از محله های قدیمی قم ، نزدیك دروازه ی ری واقع شده است.
- مسجدی كه اكنون به نام امام حسن عسگری شناخته می شود.
- مسجدی كه در حدود خاكفرج و اراضی كمیدان واقع بوده و اكنون اثری از آن به جای نمانده و به احتمال قوی وبه موجب قراین تاریخی همین مسجد بوده است.
- مسجدی كه اكنون برجاست و به نام مسجد جامع قم شناخته می شود و همان است كه درمحله مسجد جامع ، درخیابان آذر و نزدیك دروازه ری واقع شده است.
- مسجد جامع عتیق و تاریخی قم مجموعه ای از بناهای چند عصر و از جمله مساجد دو ایوانی به شكل مربع مستطیل است . اسكلت اصلی گنبد خانه ی متوازن آن ، به نیمه ی نخست سده ششم هـ . ق تعلق دارد. این مسجد پس از مسجدامام حسن عسگری (ع) قدیمی ترین مسجدی است كه در قم بنا شده و به اعتبار متون معتبر ، سال احداث بنای كنونی گنبد خانه 529 هـ .ق است . این تاریخ تا پیش از تعمیرات دوران فتحعلی شاه دركتیبه های گچبری موجود در بنا به وضوح نمایان بود.

ایوان :

-
یكی از زیباترین و با شكوه ترین بناهای این مجموعه ، ایوان بسیار مجلل آن است . این ایوان به دهانه 14، عرض 7 و ارتفاع 18 متر ، از نظر تناسب وزیبایی ، ممتاز و بی نظیر است. مقرنس گچی پوشش ایوان و نیز نقشه كاشی كاری دیوار آن كه در میانه قاب هایی از آجر كلوكی ( آجر كوچك ) و تراش ، توأم با نمابندی كتیبه های متعدد موضعی و كمربندی جلب توجه می كند، بیش از هرچیز موجب تحسین معماران و هنرمندان می شود. در توصیف این ایوان باید گفت كه مظهر جمال ، اعتدال و توازن است ؛ زیرا تمام اجزای آن در جای خود قرار گرفته و متناسب است . مقرنس پوشش آن با نقشه ی بسیار جالبی طراحی شده كه در برگیرنده دو كوه مطبّق ( طبقه طبقه شده ) و معلق در دو طرف آن است و مانند دو گنبد پنج طبقه به نظر می رسد كه هر طبقه ی آن دارای پنج قطار با پنج حوضچه بزرگ و كوچك است . درمیان دوگنبد آویزان ، سه حوض بزرگ وارونه با سطح قوس آراسته ، و مزین به ترنج هایی از كاشی معرق وجود دارد كه در میان قابی از كاشی های سفالی با جدار هشت تایی صفه دار نمایان است.
بین این حوض ها جداری شبیه دو گنبد كوچك و معلق ، با حوضچه های متنوع و منظم در سه ردیف با قطارهای مشابه وجود دارد . مشخص نیست این مصالح ساختمانی سنگین را چگونه تا سقف بالا برده و چگونه آنجا آویخته اند كه پس از قرن ها هنوز بی خدشه و شكست ، پا برجا و سالم باقی ماند ه است .
این مقرنس بی نظیر و ممتاز، كه از نقاشی ملات سازی ، توأم با رنگ آمیزی طلایی برخوردار است ، از دور به صورت مقرنسی از آجر نمایان است .
تزیینات كاشی این مسجد در زمان فتحعلی شاه و در سال 1248 هـ . ق صورت گرفته كه به مرور شكسته و ریخته شد . از این رو ابتدا از طرف مرحوم حضرت آیت الله فیض در سال 1365 هـ .ق و مجدداً از طرف آیت الله العظمی بروجرودی درسال 1375 هـ . ق تمام مسجد تعمیر و به ازاره سنگی ، آراسته و مزین گردید . این كاشی كاری بر فراز ازاره ای از سنگ تراش سفید به ارتفاع 20/1 متر است و تمام بدنه ایوان را از بغله ها و اسپر تا كتیبه كمربندی تزیین نموده است .
كاشی ها ، خشتی منقش هفت رنگ با نقشه بندی اسلیمی واژدربندی است و در میانه كاشی كاری آن ، چند خط عمودی وافقی از آجر كلوكی و تراش دیده می شود كه مانند قابی كاشی ها را در میان گرفته و وسط هرقاب ، نمایی ساخته شده ودرون هرنما، ترنجی دیده می شود كه روی آن آیه شریفه " وما خلقت الجن والانس الالیعبدون" نوشته شده است . این آیه در كتیبه ی معابد و مشاهد از آثارمخصوص فتحعلی شاه است و در سینه اسپر ، بالای پوشش دوقوسی ، سه درگاه ورودی ، به مقصوره ی سه قاب آجری مربع مستطیل گرفته شده كه درون آنها با كاشی های خوش نقش ، زیبا وشفافی مزین شده است . در قاب وسطی درترنجی كشیده به خط ریز ثلث ، آیة الكرسی و در پایان " فالله خیر حافظاً وهو ارحم الراحمین " نوشته شده است .
در ترنج كشیده دیگری " لااله الا الله ، محمد رسول الله ، علی ولی الله – (تعمیر 1365 هجری ) خوانده می شود و در سومی " انا مدینه العلم و علی بابها" جلب توجه می كند. در كمرگاه ایوان ، كتیبه ای از كاشی خشتی با زمینه لاجوردی وجود دارد كه به خط ثلث سفید بر روی آن سوره مباركه جمعه ودر پایان " سبحان ربك رب العزه عما یصفون وسلام علی المرسلین والحمدلله رب العالمین ، فی تاریخ شهر ربیع الثانی سنه سِتَ و اربعین و مأتین بعد اَلفٍ من هِجَرة النبویه" خوانده می شود.
لبه ایوان از دو قوس بالا و نیز طرفین به صورت گیلویی و روی آن طُرّه برنجی پیچی از كاشی فیروزه فام هر یك به اندازه 405 % در 40% به كار برده شده و شبیه آثار قرن هشتم است . این لبه ، منظره ایوان را بسیار زیبا كرده است .
در دو طرف ایوان جرزهایی به عرض 2.5 متر و ارتفاع 18 متر وجود دارد و متصل به آنها صفه محرابی است كه برفراز هریك ایوانی با پوشش مقرنس بدیع است و در كنار آن نیز جرز دیگری قرار دارد . به این ترتیب درمجموع چهار جرز وجود دارد كه تمامی به كاشی های خوش نقش و زیبا آراسته شده اند. لچكی ها و پیشانی ایوان نیز آراسته به كاشی گره سازی است .
در پیشانی ایوان و دو ایوانچه ی دو طرف آن كتیبه ای به طول بیست وهشت وعرض یك متر از كاشی های خشتی قرار دارد. روی این كاشی خشتی ، با خط خاصی كه بر گرفته از خطوط ثلث ، نسخ و ریحانی است، به صورت متداخل آیه ای از سوره مباركه نور " الله نورُ السموات والارض مثل نوره كمشكوة فیها مصباح المصباح فی زجاجه الزجاجه . كانها كوكب دری یوقد من شجره مباركه زیتونه لا شرفیة ولاغریبة یكاد زیتها یضی ءُ و لولَم تمسسه نارٌ نورٌ علی نور " آمده است.
مقصوره :
در طرف جنوبی این ایوان ، مقصوره ای به ارتفاع 30 ودهانه 23/ متر وجود دارد كه در ضلع جنوبی آن محراب بز رگی قرار دارد. در ضلع شمالی آن سه درگاه بزرگ و كوچك به ایوان واز طرف شرقی و غربی آن هم دو درگاه به دو گوشواری كه در دو طرف قرار دارد ، گشوده شده است .
محراب شاه نشین آن به عرض یك متر ودهانه چهار متر با پوشش پخ و بغله ها و اسپر كه به كاشی های خشتی منقش هفت رنگ زمان فتحعلی شاهی مزین شده و دارای پوشش رسمی بندی و معقلی است . بقیه دیوار ایوان از جرز و اسپر، دارای ازاره 30/1 متر سنگی و بالای آن آراسته به گچبری با نقشه ی ملات ساز طلایی است و سه درگاه ورودی آن یكی در وسط با دهانه ی پنج متر و دو درگاه دیگر هركدام با دهانه ی دومتر در طرفین قرار دارد.
در كمر آن كتیبه ای كمربندی از گچبری به خط ثلث ممتاز " شیخ محمد حسن قمی" كه روی آن سوره تبارك نوشته شده ، دیده می شود. درپایان عباراتی كه نشان از تعمیر مقصوره واحداث شبستان ها از طرف فتحعلی شاه درسال 1246 دارد، گچبری شده است كه البته بیشتر آن ساییده شده و غیر قابل خواندن است . فقط در ضلع غربی آن ، نام فتحعلی شاه قابل رؤیت است.
درچهار طرف مقصوره ، نیم طاقی بالا آمده كه فرم مربع را به هشت ضلعی بدل ساخته و تمام بدنه آنها به صورت قوسی مقعر، آراسته به كنده كاری توأم با نقاشی های رنگین است و پوشش آنها با پوشش درگاه در یك سطح قرار دارد. در این قسمت هشت نما با بدنه گچبری شده مشاهده می شود و در بالای آنها ساختمان به شكل شانزده ضلعی درآمده و شانزده نما ساخته شده است . این نماها یكی درمیان ، به صورت نورگیر میان تهی و توپر دیده می شود كه به وسیله كنده كاری توام با رنگ آمیزی مزین شده اند.
دربالای این قسمت ، مقصوره از چند ضلعی به صورت مدور در آمده و پاطاق گنبد به صورت عرق چینی بالا رفته است . بدنه پوشش ، مانند كاسه ای گلدار است كه آن را به صورت واژگون قرار داده باشند. این پوشش با مقرنس آجری تزیین شده كه بدنه آنها حوضچه ها و دیوار با نقشه ظریفی گچبری و رنگ آمیزی شده است . نقشه هر قسمت با قسمت دیگر تفاوت دارد.

گوشوارها:
در اضلاع شرقی و غربی مقصوره ، در وسط یك نما و در دو طرف آن ، دو درگاه با دیوار آجری زیبا و پوشش دوقوسی است كه به طرف گوشوارها باز هستند.
دو گوشوارچشمه پوش با ستون های مضلع آجری تزیین شده اند . گوشوار شرقی مشتمل برنه چشمه درسه ردیف به وسعت 21×21 متر است كه در آن دو محراب آجری وجود دارد و گوشوار غربی مشتمل بر شش چشمه در دو ردیف به وسعت از شمال به جنوب 21 متر و از شرق به غرب 23/12 متر است.

شبستان ها :

سقف سر در ورودی مسجد جامع قم .
مقابل ایوان صحنی وسیع وجود دارد كه از سه طرف محصور به شبستان های زیبای چشمه پوشی است كه به دوران فتحعلی شاه تعلق دارد. قدمت شبستان شرقی بیشتر است . این شبستان دارای نه ردیف سه چشمه ای بر فراز هجده ستون شش ضلعی و نه ستون چهار ضلعی ، یعنی جرزهای جلوی صحن است كه با درهای آهنی شیشه پوش محصور شده است .
شبستان غربی نیزدارای نُه درگاه درسه ردیف است ؛ ولی انتهای آن سردابی سراسری وجود دارد كه از سوی " محمد حسین خان نظام الدوله شاهسوند" ملقب به " شهاب الملك " كه بانی گلدسته های طلایی صحن عتیق در سال 1305 بود، احداث شده است . در نتیجه كف شبستان یك متر بالا آورده شده كه این عمل موجب كاهش جذابیت آن شده است.
شبستان شمالی به علت وجود ایوان شمالی ، از جلو به دو قسمت تقسیم شده كه از هر طرف دارای دو چشمه است ولی از قسمت آخر كه متصل به هم هستند ، پنج چشمه به عرض 11 و طول هر قسمت 49 متر بنا شده است.

ایوان شمالی :

دربین شبستان های شمالی ، ایوانی به دهنه هفت ، عرض هفت وارتفاع 14 متر ازآثار دوره فتحعلی شاه – سال 1248 هـ. ق دیده می شود كه دیوار آن مزین به كاشی خشتی است و روی آن به خط ثلث سفید سوره مباركه منافقون و در پایان عبارت " كتیبه به خط محمدرضا الشریف القمی فی 1248" نوشته شده است . در دوطرف آن دو چشمه و در قسمت بالا و دو طرف ایوان ، دوایوان فوقانی با پوشش مقرنس گچی با جرزهای آجری و لچكی های كاشی كاری معقلی وجود دارد
.
سر در ورودی :


در قسمت ورودی صحن مسجد از طرف غربی ایوان ، سر در ورودی به دهانه شش ، عرض دو وارتفاع هشت متر با جدار سفید كاری و پوشش مقرنس گچی از دوره فتحعلی شاه دیده می شود . در قسمت كمر آن كتیبه ای كمربندی از كاشی خشتی زمینه لاجوردی قرار دارد و روی آن به خط ثلث ، آیات " یا ایها الذین امنوا اذا نودی للصوه ... و الله خیر الرازقین " و در پایان كتیبه جمله ، " قل الحاج شیخ عباس مصباح زاده 1381 قمری" خوانده می شود. در دو طرف ایوان ، جرزی آجری وجود دارد و در كنار آن از دو طرف ، صفه ای محرابی با پوشش مقرنس دیده می شود كه از دو طبقه تشكیل شده است .

محراب ها:
در مسجد جامع قم محراب های متعددی ، هر كدام برای منظور خاصی ساخته شده است . در یكی از شبستان های شرقی مسجد محرابی وجود دارد كه در مكانی پایین تر از جایگاه نمازگزاران قرار دارد تا هم نشانه خشوع امام جماعت باشد و مهمتر از آن ، كسانی كه در حیاط مسجد هستند ، هم سطح با امام جماعت قرار گیرند .
در داخل این محراب و روبه روی امام جماعت ، مشبك هایی وجود دارد كه در فصول گرم سال مانند دستگاه تهویه هوا، هوای سرد ومطبوع را به داخل محراب هدایت می كند تا امام جماعت و نمازگزاران از هوای مناسب برخوردار باشند.
در دوسوی این محراب پله هایی وجود دارد كه به جایگاهی منبر مانند منتهی می شود. ائمه جماعات پس از اقامه ی نماز و یا قبل از آن بالای این منبر مستقرمی شدند وبه ایراد وعظ و خطابه می پرداختند.

صحن مسجد:


صحن مسجد زمینی مستطیل شكل است كه چهار طرف آن با بناهای مسجد شامل گنبد، شبستان ها ، گوشواره ها، زیرزمین ، سر در ورودی و ایوان شمالی و جنوبی محصور شده است . وسط صحن ، حوضی وجود دارد كه بر زیبایی آن افزوده است . در گذشتهدر وسط حوض ، آب انباری وجود داشت كه امروزه مسدود است .
در فصل تابستان ، مخصوصاً شب ها، نماز جماعت درصحن مسجد اقامه می شود ؛ زیرا دارای هوای مطبوع و لطیفی است .

زیرزمین مسجد :



زیرزمین این مسجد به جز هوای مطبوع و دلپذیر، از ارزش خاصی برخوردار است و جلوه دیگری از هنر معماران ایرانی و اسلامی را عرضه می دارد . این زیرزمین در سمت غرب مسجد قرار گرفته و روی آن شبستان بزرگی وجود دارد . زیرزمین به جز ستون های دیوار شبستان دارای هجده ستون است كه اخیراً توسط سازمان میراث فرهنگی قسمتی ازآن مرمت شده است .

شاخص تعیین وقت نماز:

از دیگر امكانات جالب توجه مسجد، شاخصی است كه به وسیله آن می توان هنگام نماز ظهر را تعیین نمود . این شاخص از سنگی تشكیل شده كه روی آن خطی به صورت مورب حكاكی شده است . اگر آفتاب به وسط این شاخص نزدیك شود. نشان دهنده ظهر شرعی است . این شاخص در قسمت شمال مسجد روی تخته سنگی حكاكی شده است .

گنبد باشكوه مسجد:


گنبد قدیمی



گنبد جدید


گنبد رفیع مسجد جامع قم یكی از باشكوه ترین ، شگفت انگیزترین و رفیع ترین گنبد های مساجد ایران است . جای تعجب نیست اگر برای هر بیننده ای در مورد چگونگی ساخت این گنبد جای سؤالی وجود داشته باشد.
نباید فراموش كرد كه برای ساخت این مسجد عظیم و با شكوه كه حدود 6000 متر مربع وسعت دارد ، حتی یك شاخه آهن نیز به كار نرفته و با گذشت سالیان سال از ساخت آن همچنان پابرجا واستوار مانده است .

كتیبه ها
: مسجد جامع قم دارای كتیبه های زیادی است . یكی از این كتیبه ها، كتیبه بالای ایوان جنوبی است كه نویسنده آن " محمد حسین الشیرازی " بوده وآن را در سال 529 هـ . ق نوشته است . متن این كتیبه ، قسمتی از سوره مباركه نور است كه با خطی زیبا با كاشی معرق ، منقوش شده است . این كتیبه به دستور مرحوم حضرت " آیت الله العظمی بروجردی " تجد ید بنا شد.
نكته جالب توجه این كه كتیبه با خطی درشت نوشته شده ، به طوری كه می توان از فاصله دور آن را به راحتی خواند . ارتفاع حرف " الف " این كتیبه تقریبا" یك متر است .

مشبك های بنا:
قسمت های زیادی از بناها وساختمان های مسجد جامع قم را مشبك های آن تشكیل می دهند. این مشبك ها حداقل دو فایده اساسی دارند؛ از طریق آنها نور كافی و مطلوب به درون بخش های مختلف ساختمان های مسجد راه می یا بد و از سوی دیگر برای تهویه هوا و خنك شدن قسمتهای مختلف بنا تأثیری قابل توجه دارند. این مسجد درخیابان طالقانی شهر قم قرار دارد.

منبع:سفرنامه+ آرشیو شخصی

.
.
.
 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

E . H . S . A . N

مدیر تالار مهندسی معماری مدیر تالار هنـــــر
مدیر تالار
بخش اول-معماری مساجد

بخش اول-معماری مساجد

توضیح : با توجه به فقر منابع اطلاعاتی(از جمله عکس) و همچنین عدم دسترسی ،ناچار به معرفی مختصری از بعضی بناها خواهم شد.
.
بخش 1 -2
.
مسجدصرم
بناي مسجد صرم در روستاي صرم در 26 كيلومتري جنوب خاوري قم و 9 كيلومتري جنوب باختري جاده قم- كاشان واقع شده و از آثار دوره صفوي است. اين مسجد داراي شبستاني گنبددار به ابعاد تقريبي 12×9 متر است كه پوشش بيروني گنبد نيمه بيضي و آجري است. كنار ورودي مسجد ياد شده، لوحي سنگي نصب شده كه بر آن عباراتي به شعر و خط ثلث برجسته حجاري شده است. پوشش بيرونی گنبد نيمه بيضی و آجری است.
.
بخش 1-3
.
مسجدپنجه علي قم
بناي مسجد پنجه علي در محله اي به همين نام (منشعب از تكيه چهار مردان) واقع شده و به جهت وجود قطعه سنگي كه تصوير دستي برآن حك شده، به اين نام خوانده شده است. با توجه به قطعات كتيبه هاي موجود؛ بناي آن تجديد و كتيبه هايي نيز برآن اضافه شده است. درجدار باختري فضاي گنبددار مسجد، طاقچه اي وجود دارد كه با كاشي هاي رنگي ساخته شده و در وسط آن، قطعه سنگ خاكستري با نقش فرو رفته دست انسان قرار گرفته است.
.
بخش 1-4
.
مسجدجامع كهك
مسجد جامع کهک كه به دوره صفويه منسوب است, درخارج شهرقم درخيابان ملاصدرا محله چاله حمام واقع شده است. در دوره هاي بعدي نيز يک رواق درسمت جنوب و يک رواق سرپوشيده در سمت باختر به آن اضافه شده است. پلان اصلي بنا از يک چهارطاقي بزرگ تشکيل شده که باچرخش تقريبا" 45 درجه نسبت به قبله قرار دارد. گنبدخانه مسجد؛ قسمت اصلي بنا بوده و در دوره هاي مختلف قسمت هاي زيادي به آن اضافه شده است و اين توسعه هم چنان ادامه پيدا کرده است.
.
.
بخش 1-5
.
مسجدفيض قم
بناي مسجد فيض در گوشه شمال خاوري ميدان کهنه و در محوطه ای به درازا و پهناي 21×21 متر مرکب از ده چشمه طاق بر فراز چهار ستون سنگی مضلع ساخته شده و بعدها گسترش پيدا کرده است. بخش باختري مسجد؛ متصل به مناره قديمی به ارتفاع 25 متر و قطر 3/5 متر است که در سال 1191 هجري قمري بازسازی شده است. به نوشته فيض اين همان مناره ای است که به سال 291 هجري قمري در دوره حکومت يحيی بن اسحاق ساخته شده است. با توجه به مدارک و اسناد موجود ظاهرا اين منار در دوره تيموری وجود داشته است.
.
.
.
منبع : vista.ir
.
.
.



 

E . H . S . A . N

مدیر تالار مهندسی معماری مدیر تالار هنـــــر
مدیر تالار
بخش اول-معماری مساجد

بخش اول-معماری مساجد

بخش 1-6
.
مسجد اعظم

مسجد اعظم قم در كنار آستانه حضرت معصومه (س) و در سمت غرب آن قرار دارد. این مسجد به سعی و اهتمام حضرت آیت الله العظمی بروجردی ( ره) توسط استاد " حسین بن محمد معمار" معروف به " لرزاده " بنا شد و كلنگ اول آن در روز یازدهم ذیقعده سال 1373 هـ . ق ( مصادف با روز میلاد حضرت علی بن موسی الرضا) به دست توانای آن عالم ربانی زده شد . مرقد آیت الله بروجردی درهمین مكان قرار دارد.
.

...
این مسجد كه به دلیل عظمت و بزرگی ، مسجد اعظم نام گرفته ازجمله مساجد سه ایوانی است. این مسجد عظیم مشتمل بر یك مقصوره وسیع ، گنبد مرتفع ، ایوان معظم ، دو گوشوار، چهل ستون ، كتابخانه جامع و سایر بیوتات است . دربنای این مسجد تلفیقی از سبك قدیم با اسلوب ساختمانی جدید به كار رفته و مقصوره و گنبد و گلدسته ها به سبك باستانی و سبك كنونی ، ولی چهل ستون ها با نقشه روز بنا شده است:
مقصوره این مسجد كه از نظر وسعت و زینت درعالم اسلام كم نظیر و حتی بی نظیر است، تمامی آراسته به كاشی كاری معرق بالای ازاره مرمری است.
معمارمسجد برای استحكام گنبد ، استخوان بندی و اسكلت آن را با مفتول به پاداشت و در سربند مفاصل آن با اكسیژن جوشكاری به عمل آورد و سپس از هرطرف ، این اسكلت فلزی را با آجر پوشاند. به این ترتیب طرفین آن از داخل و خارج ، جداری به قطر چهارده آجر، هر طرف هفت ردیف با ملاتی كه متشكل از سیمان، آهك و ماسه بود، پوشیده شد. ازاین رو عمر این مسجد را تا هزار سال پیش بینی نموده اند.
.

...
قاعده گنبد از خارج و داخل چهار ضلعی متساوی به دهانه 19 و ارتفاع 24 متر با تزیینات متنوع مرمری و كاشی كاری است كه در چهارگوشه آن نیم طاقی بالا آورده شده و صورت مربع را با نقشه یزدی سازی به شكل فلكه ای در آورده اند و نیز پاطاق پوشش عرقچینی آن را بالا برده اند .
در ضلع جنوبی این مقصوره محرابی مجلل و پنج تركی وجود دارد كه دهانه آن سه وارتفاع آن پنج متر است . این محراب با ازاره مرمری و بدنه وجرزهای كاشی كاری معرق تزیین شده است . پوشش مقرنس خوش قطاری در سه ردیف از كاشی های شفاف خوش رنگ و لعابی است كه در سینه آن ترنجی نمودار و در میانه به خط ثلث طلایی كلمه مبارك " الله " خوانده می شود. گنبد و بقیه اجزای مسجد نیز مملو از هنر معماری و تزیینات فراوان است . شبستانِ گنبددارِ مسجد كه سراسر مزین به كاشی های معرق است ، در ضلع جنوبی صحن قرار دارد و از طریق مسیرهای جانبی به دو شبستان ستون دار شرق وغرب مرتبط است.
مجموعه مسجد اعظم از سمت شرق با مسجد بالاسر و صحن عتیق حرم حضرت معصومه (س) و از غرب به خیابان ساحلی رودخانه و از جنوب به خیابان موزه مرتبط است.
.

...

...

...

...

...
...
منبع :سایتهای سفرنامه،ویستا،اداره کل میراث فرهنگی قم،...
.
.
.

 

E . H . S . A . N

مدیر تالار مهندسی معماری مدیر تالار هنـــــر
مدیر تالار
بخش اول-معماری مساجد

بخش اول-معماری مساجد


بخش 1-7
...

مسجد امام حسن عسگري (ع)
.

در ابتداى خيابان آستانه و جنب رودخانه، مسجد نسبتاً بزرگى قرار دارد كه منسوب به امام يازدهم شيعيان است و در قرن سوم هجرى احمد بن اسحاق قمى وكيل و نماينده امام حسن عسگرى (ع) به امر آن حضرت در آن را بنا نموده است البته يک شبستان کوچک‌اش را ايشان ساخته‌اند و بعدها توسعه داده شده است .
.

.
سنديت و اعتبار مسجد
پيرامون اعتبار و سنديت سه محور اساسی وجود دارد:
_ توجه و عنايت خاص بزرگان دين
_ مقبوليت عمومی و بدون خدشه نزد اهالی قم با توجه ويژگی‌های خاص موجود در اين شهر
_ متون و نقل‌های تاريخی
از جمله مسايلی که مورد قبول همگان است و در اسناد و مدارک نيز تصريح گرديده جامعيت اين مسجد می‌باشد که به عنوان مسجد جامع شهر پذيرفته شده است. و هيچ منافاتی وجود ندارد که در زمان های مختلف به سبب وسعت شهر و يا دو قسمت بودنش مساجد جامع متعدد بوده است. چنان چه در سابق نيز بيان گرديد که در زمان سلجوقيان در اين شهر دو نماز جمعه بر پا می‌شده است .
مسجد امام حسن عسگری(ع) واقع در چهار راه بازار دارای سه در ورودی از خيابان آذر (شمال مسجد)، خيابان آستانه (شرق مسجد) و خيابان ساحلی (غرب مسجد) يکی از کهن‌ترين و بزرگ ترين مساجد شهر قم است.
در دوران‌های مختلف مورد بازسازی قرار گرفت و در زمان رضاخان پهلوی (1358هجری قمری) به سبب احداث خيابان آذر قسمتی از اين مسجد (در حدود هفتصد متر) تخريب گشت و جزو خيابان قرار گرفت.
شبستان‌های مسجد
مسجد امام حسن عسکری(عليه السلام) در حال حاضر دارای شبستانهایی است که محل برگزاری نماز، جلسات سخنرانی، درس و اعتکاف است.
این شبستان ها عبارتند از: شبستان سمت قبله و معروف به کبير، شبستان شرقی معروف به فيض«ره» شبستان غربی که در دو طبقه قرار دارد: زير زمين معروف به زاهدی«ره» و فوقانی معروف به روحانی«ره» که در توصيفی اجمالی بيان می‌گردند .
شبستان سمت قبله
بنا بر اظهارات برخی از معمرين گويا مسجد اوليه که به دستور امام عسکری ساخته شده در همين قسمت بوده اين شبستان در قسمت جنوبی مسجد (رو به قبله) و در سمت چپ حياط قرار دارد و با سه درب چوبی بزرگ به حياط راه پيدا می‌کند. البته دری نيز به راهروی ورودی مسجد دارد که معمولاً رفت آمدها از همين درب فلزی داخل راهرو انجام می‌گيرد.
در اين شبستان مجموعاً شش ستون با طول و عرض حدود يک متر ارتفاع 3 متر به شکل شش ضلعی برپا است .
شبستان شرقی
اين شبستان که در قسمت شرقی مسجد قرار گرفته در وسط به وسيله درب های چوبی به جهت بهر‌ه‌وری بيشتر به دو قسمت تقسيم و از يکديگر جدا شده ولی از نظر سبک ساخت، نوع ديوارها، ستون و ساير مشخصات ظاهری با يکديگر يکسان است و تنها فرق آن ها در سنگ کاری های جديدی است که در قسمت پايين ديوارها و ستون های شبستان شمالی انجام شده است. در شبستان جنوبی هفت ستون آجری به شکل شش ضلعی و در دو رديف قرار گرفته که طول و عرض هر ستون حدود يک متر و ارتفاع آن به سه متر می‌رسد .
شبستان غربی
در قسمت غربی مسجد واقع شده و نسبتاً نوساز است. اين شبستان که در طبقه فوقانی شبستان زاهدی قرار دارد و داخل و خارج آن با کاشی‌کاری‌های زيبا مزين شده در هر کدام از ديوارهای شرقی و غربی آن هشت درب يا پنجره بزرگ قرار دارد که به صورت محراب طراحی شده و تمامی آن ها با آيات و به صورت زيبا از جنس آهن ساخته و نقش‌بندی گرديده است.
در اين شبستان جمعاً 14 ستون آهنی به چشم می‌خورد که با رنگ روغن نقاشی شده است .
شبستان زير زمين
اين شبستان از دو قسمت جدا از هم ساخته شده و اختلاف ارتفاع اين دو قسمت زمينه ايجاد نورگير خوبی را فراهم نموده که به روشن شدن شبستان کمک می‌کند.
راه ورود به شبستان زير زمين از طريق سه سرويس پله عمومی است که در وسط و انتهای‌ شمالی و جنوبی شبستان طراحی شده. به علاوه راهرويی جهت امام جماعت وجود داردکه فعلاً بلااستفاده است.
نکته جالب اينکه اين شبستان تا زير پياده‌رو خيابان امتداد پيدا می‌کند و در حقيقت عابرين خيابان آذر از بام اين شبستان عبور می‌کنند. ديوارها و سقف شبستان آجری است و ترکيبی از کاشی نيز در آن به کار رفته است محراب مسجد کاشی کاری شده است و جمعاً 35 ستون با دو شکل استوانه و چهارگوش در مسجد به چشم می خورد. .
پشت بام
هر چند سقف مسجد از نوع طاق ضربی است ولی پشت بام آن را مسطح کرده و با آجرهای خشتی 30×30 فرش کرده‌اند. دور تا دور پشت بام از طرف حياط و خيابان به وسيله حفاظی از ديوارهای آجری به شکل شبکه‌های زيبا طرح‌ريزی و محصور شده است. ارتفاع اين حفاظ به حدود 80 سانتی‌متر می‌رسد
ورودی
در هنگام ورود به مسجد اگر راه ورود خود ر از درب بزرگ شرقی انتخاب کنيم به وسيله راهرو کوتاهی به هشتی‌ای می‌رسيم که حد فاصل شبستان کبير و فيض است. ضمناً راه ورود به حياط و راه پله پشت بام و درب اتاق خادم هم به اين جا باز می‌شود. گنبد آجری کوتاهی نيز سقف آن را می‌پوشاند. سمت چپ درب کوچک چوبی و قديمی وجود دارد که شايد کمتر کسی راجع به آن سؤال کند و بخواهد بداند اين درب به کجا باز می شود ولی پشت اين در قديمی انبار و سرداب نسبتاً عجيبی است در اين سرداب شش جسد از حدود 320 سال پيش وجود داشته که البته تا اين زمان تنها فقط اسکلت آن ها باقی مانده و تا سال گذشته جسدها کاملاً مکشوف و در کف سرداب قرار داشت و تنها چند رديف آجر بين آن ها فاصله بود تا اينکه در سال گذشته به دستور يکی از علما روی آن ها پوشانده شد و البته اکنون نيز عکس های آن ها موجود است.
درب های ورودی مسجد
درب شمالی که در وسط قرار گرفته و دارای سردر زيبايی است از درب ‌های اصلی محسوب می‌شود و بيشترين رفت و آمد از اين طريق انجام می‌گيرد. بالای سر در مأذنه کم ارتفاع چوبی و مربع شکلی ساخته شده که با چراغ های سبز رنگش فضای مسجد را زيبايی می‌بخشد. دو ستون سنگی بلند که در دو طرف درب با تراشی زيبا خودنمايی می کند با درب ورودی مرحوم فيض حدود 2 متر فاصله دارد و پايه مأذنه محسوب می‌گردد. اين درب و گلدسته به وسيله مرحوم فيض ساخته شده است.
نمازگزاران بعد از ورود از اين درب به وسيله دو رديف پله سنگی شرقی و غربی به صحن حياط منتقل می‌شوند زيرا سطح حياط نسبت به خيابان آذر که در شمال مسجد واقع شده حدود دو متر پايين‌تر است. زير پله های اين درب حوض نسبتاً کوچکی باندازه های حدود 100/180 سانتی‌متر قرار دارد که در گذشته هنگام اعتکاف به عنوان حمام برای غسل معتکفين استفاده شده است.
شاخص اوقات شرعی
در قسمت شمال مسجد و کنار درب ورودی شمالی مسجد بر روی ديوار سمت راست شاخص اوقات شرعی نصب شده است. اين شاخص حدود 33 سال پیش (حدود سال 1355هجری شمسی) توسط آيت الله بدلا اختراع و نصب شده است و هدف از آن هماهنگ کردن نمازهای جماعت و تعيين وقت صحيح شرعی بود (5). اين شاخص که علاوه بر ظهر شرعی مقدار احتياط لازم را هم بيان می‌نمايد مورد توجه و عنايت اهل نظر قرار گرفت. روش کار آن نيز در کنار شاخص نصب شده است و در حال حاضر نيز موجود است.
کتابخانه مسجد
در زير زمين حياط مسجد امام حسن(عليه السلام) کتابخانه نسبتاً خوبی قرار دارد که هر چند اکثر کتاب های آن حوزوی است و بيش از 4000 جلد کتاب در آن نگهداری می‌شود ولی کتاب های دانشگاهی نيز در ميان آن ها به چشم می‌خورد. سالن مطالعه و مخزن و ساير ملزومات کتابخانه تماماً در زير زمين است و عوامل محيطی از ميزان ثمردهی و استقبال مراجعه‌کنندگان آن کم کرده است. که اميد است در طرح جامع توسعه اين نقص به نحو احسن جبران شود.
ايوان جنوبی
در جنوب مسجد و سمت قبله آثاری از يک ايوان بسيار بزرگ و قديمی به جای مانده و هر چند تمام ايوان فرو ريخته ولی باقی مانده گچ‌بری‌ها و آياتی که به صورت برجسته بر ديوارهای قديمی جلوه‌نمايی می‌کند حکايت از عظمت فنی و قدرت هنری معماران اسلامی دارد. در حال حاضر محل ايوان سابق راهی است برای ورود به محوطه‌ای که جهت توسعه مسجد خريداری شده که در حال ساخت و ساز آن هستند .
.نگاهی به مسجد فعلی
پيش از پرداختن به زوايای طرح توسعه نگاهی به امکانات فعلی مسجد لازم می‌نمايد. بر اين اساس گذری آماری بر اين بنای مقدس خواهيم داشت:

متراژ (مترمربع)
تعداد
نام فضا
560
1
شبستان غربی (جنب خيابان ساحلی)
895
1
زيرزمين شبستان غربی (جنب خيابان ساحلی)
624
1
شبستان شرقی (منتسب به آیة‌الله فيض)
410 + 395
1
شبستان شرقی و غربی (طرفين ايوان مهدعليا صفوی)
306
1
ايوان جنوبی (ايوان مهد عليا صفوی)
1520
1
صحن مسجد

1
درب ورودی از سمت خيابان آستانه

1
درب ورودی از سمت خيابان ساحلی

1
درب ورودی از سمت خيابان آذر
سرويس بهداشتی وضوخانه (سمت شرق مسجد 23 عدد مردانه و 7 عدد زنانه


مسجد و توسعه
جايگاه رفيع عبادی – فرهنگی اين بنای تقوی در طول تاريخ خويش، گرايش گسترده مردم به اين خانه خدا را موجب گشته است و اقبال عام را در تمام مقاطع حيات اين مکان مقدس می‌توان به وضوح مشاهده نمود.
بر اين اساس در هيچ زمانی غبار متارکه و انزوا با پيشانی اين مسجد آشنا نگشته است و قم هميشه، اين مسجد را ملجأ و مأمن عام عباد الله می‌دانسته است و بسياری از عبادات و مراسم مذهبی پرجمعيت در اين جا برگزار می‌گرديد و اين نشان‌دهنده تمرکز قطعی اين مسجد در قرون متمادی از تاريخ قم بوده است. لحاظ نکات زيادی همچون مطالب فوق و نيز مشاهده عنايات الهی و توجهات خاص اهل بيت در اين مسجد موجب توجه ويژه اهل خير به عمران اين يادگار امام عسکری(عليه السلام) گرديد. اهتمام خاص مؤمنين به اين امر سبب گشته که مسجد مذکور نام افراد زيادی را در فهرست آباد کنندگان خود داشته باشد.
و اينک نيز که قلم در ورق تاريخ، سطوری چند از اين بقیة العسکری(عليه السلام) می‌نگارد نجل ديگری از نسل آبادکنندگان با خشت‌های تقوی و اخلاص طرحی نو و سازه‌ای روز آمد در اين ارض مقدسه بنيان می‌نهند تا سندی ديگر از ارادت اهل قم به الله و آل الله در پرونده اين بلد طيب و عشق آل‌محمد صلوات الله عليهم اجمعين به ثبت برسد.
ابعاد توسعه
اين بنای مقدس از چند بخش عمده تشکيل گرديده که اولين و مهم ترين قسمت آن شبستان اصلی می‌باشد که درطبقه همکف قرار دارد. مساحت اين شبستان 2900 متر و گنجايش آن برای نمازگزاران 1950 نفر می باشد اين شبستان دارای يک نيم طبقه با 700 متر مساحت و گنجايش 450 نمازگزار می‌باشد. در قسمت فوقانی گنبد نسبتاً بزرگی با دهانه 27 و ارتفاع 35 متر از کف شبستان خودنمايی می‌کند.
شبستان دوم که در طرح پيش بينی گرديده در سطح 46/7 – و زير شبستان اصلی قرار گرفته است و مساحتی قريب به 2700 متر با نيم طبقه ای به مساحت 1600 متر را داراست که پذيرای 1800 نمازگذار خواهد بود. در آخرين طبقه تحتانی اين بنای عظيم فضايی با مساحت 3360 متر را شاهديم که جهت پارکينگ وسايط نقليه اختصاص يافته است.
توجه به اين امر با عنايت به موقعيت جغرافيايی مسجد و تراکم ويژه‌ای را که در اين منطقه از شهر شاهد هستيم گويای ظرافت و دقت طراحان و پاسخ گويی به نيازهای واقعی و آينده‌نگری آنان می‌باشد. در قسمت پشت محراب بنايی به ارتفاع 7 طبقه از کف پارکينگ وجود دارد که بسياری از فضاهای لازم و ضروری را در خود جای داده است که به عنوان نمونه از کتابخانه اختصاصی خواهران و برادران می‌توان نام برد. قسمت ديگری که در اين طبقات تعبيه گرديده بخش اداری مسجد و تاسيسات آن می‌باشد. از زيبايی‌هايی که می‌توان در اين طرح مشاهده نموده ترکيب معماری قديمی و جديد می‌باشد که جلوه خاصی را به اين بنای مقدس بخشيده است.
ارتباط اين مسجد با شهر بعد از توسعه از هر چهار طرف جغرافيايی، تبلور جايگاه ارتباطی عميق آن با مؤمنين می‌باشد و اهل الله با اندک همت، خود را در خانه معبود و در خلوت خانه او خواهند ديد. اين اوج تاثيرگذاری مسجد در زندگی روزمره و اجتماعی مردم است. گذر و نظری آماری بر اين پروژه عظيم ابعاد گوناگون آن را بر ما نمايان می‌سازد و هنگامی که اين آمار را با امکانات فعلی مسجد مقايسه می‌نماييم، عظمت و ضرورت اين کار بزرگ و مقدس خودنمايی می‌کند.
.
.

خصوصيات کالبدی طرح توسعه
با توجه به وضعيت و اندازه زمين و ترکيب بافت جديد با بافت قديم و با الهام از ويژگی‌ها و خصوصيات معماری اصيل اسلامی ايران و محدوديت قبله به عنوان شاخص شکل گرفته‌اند. عناصر اصلی تشکيل دهنده کالبد طرح عبارتند از:
1- ورودی ها
طراحی هشتی ورودی که ارتباط دهنده ورودی‌ها و فضای شبستان و فضاهای طبقات می‌باشند با ايجاد نماسازی متنوع در آن ها و پوشش سقف آويزها و طراحی در کف آن ها باعث جذابيت آن ها گرديده است.
2- شبستان:
الف – شبستان طبقه همکف
اين شبستان به عنوان قلب مسجد است. مهم‌ترين عنصر در اين مجموعه شبستان می‌باشد. با توجه به محوريت قبله فضاهای مدخل شکل گرفته است. و فضاهای اصلی به سوی قبله طراحی شده که دارای 2 محور طولی و عرضی می‌باشد، محراب به عنوان شاخص شبستان مورد توجه خاص می‌باشد و در طرح آن جذابيت و معنويت کارهای هنری مدنظر است.
هندسه ظاهری طرح بر اساس اين دو محور شکل گرفته و از نظر طراحی دارای شرايط ويژه‌ای است. تناسبات و تقارن و نظم و آهنگ آن کامل است. با توجه به وسعت شبستان، ستون های داخل شبستان طراحی شده که به نحو مطلوب امام و ماموم و خطيب و مخاطب به راحتی با هم ارتباط برقرار کنند. بر فراز ستون ها پوشش طاقی فوق‌العاده زيبای کاربندی‌های بديع ايرانی به کار رفته است که سطوحی منحنی با حجم‌های با ارزش پديدار گشته است. که دارای باربری و ايستايی کامل بوده و زيبايی خاصی به مجموعه بخشيده است.
عنصر گنبد و فضای اطراف آن در مرکز شبستان واقع شده است که با افزايش ارتفاع عظمت وافری به شبستان بخشيده و از عوامل زيبايی بنا به حساب می‌آيد و از طرفی با خطوط منحنی نرم و مطبوع آرامش خاصی را القاء می‌کند.
در سمت شرق و غرب شبستان، در ارتفاع مناسب، شبستان زنانه جانمايی شده است که از هماهنگی مناسبی برخوردار می‌باشد، ضمن آن که با ورودی‌های کاملا مجزا، اصل محرميت رعايت شده است. جداره‌های شبستان با تقسيم سطوح با رعايت تمام جوانب و اصالت و فرهنگ مسجد،‌ نماسازی شده است که باعث دلپذيرتر و جذابيت فضا می‌گردد. نورپردازی شبستان با گشودگی‌هايی از سمت خيابان آستانه و ساحلی ضمن رعايت تقارن جانمايی گرديده در پنجره‌ها اشکال هندسی اسلامی – (گره چينی) به کار رفته است که شيشه‌های الوان در لابلای هر گره با ايجاد تابش نور به آن ها فضای دلنشينی را موجب می‌شود.
ب- شبستان زير زمين در سطح 97/8
شبستان زير زمين که به عنوان يک شبستان اضطراری می‌باشد در محوريت قبله است. مشابه شبستان همکف دارای محور طولی و عرضی است. محراب به عنوان شاخص شبستان مورد توجه قرار گرفته و بر فراز آن سقف اصلی که با توجه به ارتفاع بلند اين شبستان، نيم طبقه‌ای نيز جهت عملکردهای مختلف و ويژه در ايام مخصوص مثل اعتکاف و ايجاد جماعت و نيز به عنوان کتابخانه طراحی گرديده است.
به علت سيستم فاضلاب شهر قم که در سطحی بالاتر از اين شبستان قرار دارد، فقط وضوخانه و تعدادی دوش طراحی گرديده است.
3- کتابخانه و فضاهای آموزشی و فرهنگی:
با توجه به نقش و عملکردهای گوناگون مسجد، ايجاد کتابخانه و قسمت های آموزشی و فرهنگی در مجموعه مساجد از اين نظر که جاذبه آن جمع کثيری از نسل جوان و بارور جامعه را به سوی مسجد و فرهنگ اسلامی جلب می‌کند کار پسنديده و بااهميتی می‌باشد. در اين مجموعه در دو طبقه پشت محراب دو فضا جهت کتابخانه آقايان و خانم ها در نظر گرفته شده است که با راه های ارتباطی جداگانه و رعايت اصول معماری طراحی گرديده است که در صورت لزوم دارای عملکردهای متفاوت اعم از کلاس های آموزشی و فرهنگی و غيره می‌باشد.
4- قسمت اداری:
فضاهايی ويژه جهت انجام اين امور را می‌طلبد. در اجرای اين هدف در طراحی مجموعه فضايی جهت انجام امور اداری مشخص شده است.
5- پارکينگ:
با توجه به سيستم زندگی اجتماعی امروز و گستردگی استفاده از وسايل نقليه و نظر به اين که مسجد محل اجتماعات مختلف در برگزاری مراسم است و جايگاه ويژه‌ای در مناسبات اسلامی دارد و اجتماعاتی از مردم ساکن در شهر و يا شهرهای اطراف را در خود جای می‌دهد،‌ طراحی و ساخت يک پارکينگ مناسب با ظرفيت مکفی جهت مسجد لازم و ضروری است. لذا با توجه به موقعيت ويژه مسجد امام حسن عسکری(عليه السلام) در قم و به منظور کاهش ميزان نياز به پارکينگ عمومی در مرکز شهر در مجاور خيابان ساحلی و قسمت تجاری مسجد در آخرين طبقه زيرزمين اين مجموعه، محوطه پارکينگ عمومی طراحی گرديده است. که دستيابی به فضای پارکينگ از طريق ورودی و خروجی که به شکل مدور طراحی شده تأمين شده است.
6- تأسيسات و تجهيزات:
7- گنبد و مناره‌ها (گلدسته) به عنوان عناصر شاخص:
الف – گنبد:
عملکرد گنبد اصولا در مجموعه مساجد عظمت بيشتری به بنا می‌دهد که از عوامل مهم زيبايی است. پوشش خارجی گنبد در اين بنا مخروطی شکل طراحی شده که سطح مناسبی برای هنرنمايی در زمينه‌هايی مختلف با مصالحی چون آجر و کاشی و غيره می‌باشد.
ب – مناره (گلدسته):
يکی ديگر از عناصر اصلی در معماری اسلامی که جلوه و زيبايی خاصی دارد ساختمان گلدسته است. يکی از بهترين عملکردهای مناره مشخص ساختن موضعی معين برای افراد از فواصل دور بوده که به عنوان يک نشان شهری نيز می‌باشد. گلدسته‌های اين مجموعه، در طرفين سر درب اصلی مجاور خيابان شادمان طراحی شده است. اين عناصر از نظر فرم دارای اهميت فوق‌العاده است. اين گلدسته‌ها با ارتفاع بلند خود به سوی آسمان بر افراشته شده و نظر را به بالا می‌کشاند که پر جاذبه می‌باشد. با باريک شدن و وسيع شدن تنه و ايجاد مقرنس‌های تزئينی در طبقات مختلف زيبايی خاصی را القا می‌کنند. که می‌توان آن را به عنوان دسته‌های گل احساس نمود.
جفت بودن اين مناره‌ها، اضافه برعظمت، تقارن را بيان می‌کند که قرينه سازی مشخصه غالب در هنرهای هندسی ايرانی به خصوص معماری است.
نحوه توزيع فعاليت ها در قسمت توسعه
الف – طبقه همکف: فضاهای موجود در طبقه همکف عبارتند از:
شبستان اصلی:
اين قسمت با ترکيب دو شبستان قديمی از وضع موجود به مساحت 395 مترمربع و 410 مترمربع و ايوان قديمی به مساحت 306 مترمربع به عنوان ورودی از سمت صحن قديم می باشد که گنجايش 950 نفر نمازگزار را دارا است.
شبستان اصلی (جديد) شامل 4 ورودی هر کدام با کفش‌کن (دو ورودی در طرفين محراب و دو ورودی ديگر از پشت شبستان پيش‌بينی شده است).
دهانه گنبد 19 متر و ارتفاع زير گردنه گنبد از کف شبستان حدود 30/15 متر و ارتفاع نوک گنبد از کف شبستان اصلی حدود 35 متر می‌باشد.
ب- نيم طبقه شبستان اصلی (شبستان زنانه):
اين قسمت با مساحت 1172 مترمربع مشرف به شبستان اصلی دارای سرويس و وضوخانه و کفش‌کن جهت بانوان پيش‌بينی شده و شامل فضاهای‌ به شرح ذيل می‌باشد:
- کفش کن به تعداد 2 عدد
- آسانسور چهار عدد چهار نفر در هر طرف دو واحد
- پله ارتباطی
- دستشويی و توالت
فضای مفيد 684 مترمربع است که گنجايش 810 نفر نمازگزار را دارا می‌باشد.
ج – شبستان طبقه زيرزمين
اين قسمت با مساحت 4069 مترمربع دارای شبستانی به مساحت 3027 متر مربع گنجايش 3295 نفر نمازگزار را دارد. و فضاهايی که در دو طرف اين شبستان طراحی شده شامل:
- تعداد دو کفش کن در دو طرف دو ورودی
- تعداد دو آبدارخانه در دو طرف دو ورودی
- راه پله ارتباطی
- تعداد دو آسانسور در هر طرف
و چون در سيستم شهری، فاضلاب بالاتر می باشد توالت و دستشويی پيش بينی نشده و فقط تعداد 15 عدد دوش، وضوخانه در نظر گرفته شده است.
ارتفاع بلند اين قسمت باعث شده که نيم طبقه ای به مساحت کل 3027 متر مربع با سالنی به مساحت 1742 مترمربع که گنجايش 2000 نفر نمازگزار را دارا می‌باشد و فضاهايی که در دو طرف نيم طبقه پيش‌بينی شده‌اند.
- تعداد دو کفش کن
- تعداد دو آبدارخانه
- راه پله ارتباطی
- تعداد دو آسانسور در هر طرف
د- طبقه زيرزمين سوم (پارکينگ – موتور خانه)
در آخرين طبقه زيرزمين و در سطح 34/13 پارکينگ با مساحت 4069 مترمربع جهت 157 عدد ماشين طراحی شده که در پشت اين قسمت موتور خانه به مساحت 731 مترمربع قرار گرفته است.
ه- طبقات پشت محراب
قسمت پشت محراب در هفت طبقه طراحی شده و شامل فضاهای ذيل می‌باشد:
1- طبقه همکف با مساحت 530 مترمربع به عنوان ورودی
2- طبقه اول با مساحت 470 مترمربع قسمت اداری
3- طبقه دوم با مساحت 470 مترمربع کتابخانه بانوان
4- طبقه سوم با مساحت 490 مترمربع کتابخانه
5- طبقه زيرزمين اول با مساحت 695 مترمربع سالن غذاخوری
6- طبقه زيرزمين دوم با مساحت 695 متر مربع آشپزخانه
7- طبقه زيرزمين سوم با مساحت 731 مترمربع به عنوان موتورخانه
- مساحت کل اين قسمت 4081 مترمربع می‌باشد.
ح- زمان تقريبی اجرای طرح توسعه
سازه اين پروژه در مجموع 29 ماه يعنی کمتر از دو سال و نيم به طول خواهد انجاميد که با مديريت صحيح اجرايی شايد بتوان اين مدت را به دو سال نيز محدود نمود.
.
منبع:سایت اداره کل میراث فرهنگی قم
.


مسجد امام حسن عسکری (ع)
...........................................
ایوان مهد علیا صفوی :
این ایوان از آثار " مهدعلیا" همسر یا مادر سلیمان صفوی است كه درسال 1129 هـ . ق بنا شده است. این ایوان به دهانه 11، طول 12 وارتفاع 14 متر، دارای جدار و جِرزهای آجری ومحرابی زیبا و آراسته به گچبری وكتیبه ای كمربندی وپوشش رسمی بندی درسه قسمت با نه غرفه یا صفه های فوقانی است كه با چند درگاه از طرفین به دو شبستان شرقی وغربی مرتبط می شود.
جرزهای طرفین ایوان به قطر چهارمتر و روی هم جرزی سه صفه، محرابی ساخته شده كه صفه اولی و دومی دارای پوشش مقرنس گچی هستند. از صفه دوم دری به غرفه های ایوان باز می شود كه امروزه جلوی آن را مسدود نموده اند.
...

این ایوان از آثار " مهدعلیا" همسر یا مادر سلیمان صفوی است كه درسال 1129 هـ . ق بنا شده است. این ایوان به دهانه 11، طول 12 وارتفاع 14 متر، دارای جدار و جِرزهای آجری ومحرابی زیبا و آراسته به گچبری وكتیبه ای كمربندی وپوشش رسمی بندی درسه قسمت با نه غرفه یا صفه های فوقانی است كه با چند درگاه از طرفین به دو شبستان شرقی وغربی مرتبط می شود.
جرزهای طرفین ایوان به قطر چهارمتر و روی هم جرزی سه صفه، محرابی ساخته شده كه صفه اولی و دومی دارای پوشش مقرنس گچی هستند. از صفه دوم دری به غرفه های ایوان باز می شود كه امروزه جلوی آن را مسدود نموده اند.
غرفه های چهار گانه طرفین ایوان با صفه های زیبای جلوی آنها در قطر پایه ساخته شده اند و پوشش آنها مانند پوشش سه صفه جنوبی ، مقرنس گچی است و بغله واسپرشان با نقشه ملات سازی طلایی آراسته شده است . در سینه اسپرِ صفه های مقابل ، قسمت كاشی كاری ورودی آن به خط بنایی ازكاشی های دوالی و در صفه وسطی چهار نام محمد به طور معكوس مشاهده می شود. در صفه طرفین ، چهارنام علی به صورت معكوس خوانده می شود . غرفه های دو طرف ایوان به صفه های مقابل راه دارد.
در كمربند ایوان ، زیر صفه ها كتیبه ای گچبری به خط برجسته ثلث وجود دارد كه روی آن تمام سوره مباركه جمعه و در ادامه آن تاریخ بنا ، با عبارت " فی سنه تسع وعشرین و مائه بعدالالف 1129 ) وسپس هفت آیه از سوره مباركه " تبارك الذی بیده الملك " منتهی به جمله " تكادُ تمیزُ من الغیظ" خوانده می شود.
یكی دیگر از آثار ارزنده هنری این ایوان ، محراب زیبایی به شكل چند ضلعی هفت تركی مزین به گچبری های اصیل و مستند است كه تاریخ ساخت را نیزهمچنان حفظ كرده است . دهانه محراب دومتر و ارتفاع آن سه متر است و دارای ازاره ای به ارتفاع یك متر و بیست سانتی متر ، مزین به كاشی های منقش هفت رنگ قدیمی است كه بالای آن گچبری با نقشه ملات سازی به صورت آجری دیده می شود كه در كمرگاه آن مقرنس ریزی وجود دارد . كمربندی به عرض سی سانتی متر و روی آن در سینه هریك از اضلاع هفت گانه ، ترنجی ( از طرح های قراردادی هنرهای تزیینی ایران ، و آن ، چهارگوشه ی پیچ و خم داری است كه در وسط آن برگ هایی طراحی شده است . ) اعم از فلكه ای و بیضی مشاهده می شود كه دارای كتیبه ای به خط برجسته ثلثی ریحانی گچبری شده همراه با كنده كاری است . در میان هرترنج عباراتی به شرح زیرخوانده می شود:
در ترنج نخست نوشته شده : " عمل كلب علی بن سلطان القمی ". همین متن درترنج آخر نیز مشاهد ه می شود وهمچنین در كنارآن آمده است : " فی سنة تسع وعشرین ومائه بعد الالف 1129 ". ترنج های دوم وششم قرینه یكدیگر هستند وروی یكی " یا قاضی الحاجات یا رفیع الدرجات یا مستعان یا سبحان " وروی دیگری هفت نام ازاسامی جلاله به این ترتیب ذكر شده است : " یاغفران یا مستعان یا برهان یا سبحان یا رضوان یا حنان یا منان ". این اسما به صورت دوری رسم شده چنان كه از تداخل " الف "ها نقوش بدیعی تجلی می نماید . روی ترنج های سوم و پنجم در هریك " جناب عدنِ مُفتـَحه لهم الاَبواب " و در ترنج وسطی به صورت معكوس چهار نام حضرت علی( ع ) گچبری شده است.

شبستان ها
دو طرف ایوان دو گوشوار یا شبستان وجود دارد كه ازهر یك دو درگاه به ایوان و سه درگاه به صحن گشوده می شود و در برابر آنها درهای سراسری یا شبكه آجری نصب شده است. گوشوارغربی به مساحت 12× 11 متر مشتمل برنه چشمه پوش بر فراز چهارستون آجری با محرابی آراسته به كاشی های گرهی ، دوال كشی است . این دوشبستان با ایوان بزرگ در ضلع جنوبی مسجد واقع شده اند.شبستان بزرگ این مسجد با چهل ستون شرقی كه شش چشمه آن در مسیر خیابان قرار گرفته است اكنون دارای بیست وهشت چشمه است كه بر فراز شانزده ستون آجری مضلعِ بیست وچهار نیم ستون حمل شده اند. این چشمه ها با 12 متر عرض و32 متر طول، در نه ردیف ، دارای نه درگاه به جانب صحن مسجد هستند و در برابر آنها درهای چهارلنگه شیشه پوش نصب شده است. این شبستان دارای محرابی آراسته به كاشی كاری گرهی است كه به شبستان آیت الله فیض شهرت دارد؛ زیرا این محراب مصلای ایشان بود و درسال 1360هـ . ق از سوی ایشان تعمیر و تزیین شد. بانی این شبستان مرحوم " حاج علی نقی كاشانی " است.

مقابرالشیوخ :
سر در ورودی مسجد از جلو خان ، دارای ایوانی است به دهانه پنج ، عرض سه و ارتفاع شش متر كه با ازاره سنگی و جِرزهای آجری و پوشش رسمی بندی آراسته به كاشی های دوالی و كاشی كاری های مِعـَقلی تزیین شده است . در كمرگاه آن كتیبه ای از كاشی های خشتی با زمینه لاجوردی وجود دارد كه روی آن به خط سفید ثلث ، آیه شریفه " انما یعمرمساجد الله من امن بالله ..." نوشته شده است.
در انتهای در ورودی مسجد ، كریاس( محوطه ی درون سرای ، خلوت خانه ی شاه یا امیر ) مجللی است به صورت هشت ضلعی مختلف الاضلاع كه در طرف جنوبی وشمالی آن شاه نشینی ساخته شده است و از شاه نشین جنوبی چند در به مقبره بانی " مرحوم حاج علی نقی" باز می شود و از این مقبره مانند مقابرالشیوخ به محوطه قبرستان باز می شده است ؛ چون در اراضی قبرستان مستقلاتی بنا شد، هر چند مرحوم آیت الله فیض یك قطعه زمین به نام برف انداز مسجد، به عرض سه متر پشت دیوار مسجد تهیه نمود، با این حال درهای متعلق به برف انداز هم مسدود گردید . در مجاورت مقبره بانی بقعه دیگری است كه در سابق چهار طاقی مستقل و باستانی در كنارمقبره بابلان بود، مدفن دوازده تن از سادات شریف و محدثین قم است و چون سطح آن را بالا آورده اند، الواح قبور زیرآوار دفن گردیده است.

سرداب وشبستان غربی مسجد :
طرف غربی صحن مسجد به جای سرداب محدود سابق، زیر زمینی وسیع از طرف مرحوم "آیت الله حاج میرزا ابوالفضل زاهدی " یكی ازائمه جماعا ت مسجد درسال 1285 هجری ساخته شد.
این سرداب دارای آبدارخانه و انبار و جایگاه اعتكاف است . این سرداب متشكل از قسمت اول همان زیرزمین سابق بود كه تجدید و تزیین گشت وقسمت دوم كه زیر شبستان بود بعداً به آن اضافه شد . ازاره این زیرزمین از بهترین سنگ های مرمر شفاف و صیقلی بوده است و بالای آن ، جرزها و جدار از آجر تراش و پوشش آن تیرآهنی با نقشه خفته ی رستی و آراسته به كاشی كاری مِعـَقلی است كه بر فراز سی و دو ستون لوله آهنی قرار گرفته است . در این زیر زمین دو محراب زیبا ، هر كدام در یك قسمت آن ساخته شده است كه جرزها و جبهه و بدنه ی آن با كاشی كاری معرق خوش نقش و لعابی تزیین یافته است. این كاشی كاری سه طرف محراب را فراگرفته و لبه ی محراب به طُرّه پیچ فیروزه فام ظریفی آراسته است و در سینه آن ترنجی از كاشی و درون آن كلمه " الله جل جلا له" با خط ثلث طلایی رنگی از كاشی های خشتی به طول 9 متر كه سراسر ضلع جنوبی قسمت مؤخّر سرداب را زینت بخشیده است و روی آن به خط ثلث سفید ، سوره مباركه " والشمس " نوشته شده است . در ضلع جنوبی سرداب نیز آبدارخانه و مخزن جامعی است كه راهرو و مسجد كه طرف بلوار قرار دارد، از بالای آن می گذرد.
در ضلع شرقی سرداب ( زیرزمین ) محوطه ای به عرض سه و ارتفاع دو و نیم متر است كه زیر صحن مسجد قرار دارد و به وسیله در و پنجره ای از محوطه سرداب متمایز می شود؛ همچنین جایگاهی برای اعتكاف است و احیاناً راهروی از جلو راه پله تا آبدارخانه است كه جهت رفت و آمد خدمتگزاران مجلس هنگام تشكیل صفوف و یا لحظات اجتماع مردم در سرداب ، استفاده می شود. ( البته همان گونه كه قبلاً بیان شد تغییراتی در ساختمان این مسجد روی داده است؛ اما برای آن كه مطالعه كنندگان محترم با ساختمان های قدیمی تراین مسجد آشنایی بیشتری پیدا نمایند، مطالب ارائه شده مربوط به آن زمان می باشد).
شبستان نوبنیاد غربی:
روی قسمت مقدم سرداب مهتابی است و بر بالای قسمت مؤخر آن شبستانی است كه كف آن از سطح مهتابی حدود یك متر ارتفاع دارد.
این بنای مجلل به عرض 12، طول 32 و ارتفاع 8 متر با همكاری نیكوكاران زیر نظر حضرت آیت الله زاهدی ساخته شده كه دارای هشت درگاه نیم تنه به طرف بلوار، سه درگاه به خیابان آذر وهشت درگاه تمام به سوی مهتابی است كه جلو آنها درهای آهنی شیشه پوش نصب شده است .
از این شبستان یك درمورب در جهت زاویه شمال غربی، محل تلاقی بلوار با خیابان وجود دارد و در طرفین این درگاه و دریچه ، نیم تنه ، و در جبهه ی آن كتبیه ای از این شبستان نیز دارای ویژگی ها ی مهم معماری سنتی ایران است.
..
کتاب میراث فرهنگی استان قم
زهره پری نوش - سایت تبیان.
.
.
.

 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

E . H . S . A . N

مدیر تالار مهندسی معماری مدیر تالار هنـــــر
مدیر تالار
بخش اول-معماری مساجد

بخش اول-معماری مساجد

بخش 1-8
.
مسجد و مدرسه آقا:
بناي مسجد و مدرسه آقا درکوی گذر قلعه منشعب از تکيه چهار مردان سر پيچ کوچه تبعه سلطان محمد شريف واقع شده است. بنای مسجد؛ مشتمل بر شبستانی به ابعاد تقريبی 30×10 متر با شانزده طاق چشمه پوش بر فراز ستون های سنگی استوانه ای است. ازاره بنا, سنگی و جداره آن آجری است. در جلوی مسجد ايوانی به دهانه 8 عمق 5 و ارتفاع 10 متر با ازاره سنگی جدار آجری پوشش رسمی بندی و تزيينات کاشی قراردارد. کتيبه کمربندی اين ايوان در تعميرات سال هاي بعد اضافه شده است. مدرسه اين مسجد دارای صحنی به وسعت 20×18 متر با 15 باب حجره ايوان دار است.
.
بخش 1-9
.
مسجد سيدصادق روحاني:
مسجد حاج سيدصادق روحاني كه منسوب به دوره قاجاريه است, دربافت قديم قم درکوي گذرقلعه منشعب ازمحله چهارمردان قرار دارد. اين بافت داراي مراکز مذهبي فراواني است که اين مسجد و مدرسه امام صادق در کنارآن از جمله آن ها است. درحال حاضر؛ مسجد داراي صحني است که قسمت هاي شمالي خاوري و باختري آن رامدرسه جديد امام صادق در برگرفته است. درقسمت جنوبي؛ ايوان بزرگ مسجد واقع شده است و در داخل شبستان مسجد دوازده ستون سنگي حجاري شده قرار دارند که طاق وسقف هاي آجري برروي آن ها قرار گرفته اند. درمنتهي اليه جنوب خاوري بنا هشتي کوچکي قرار دارد که ورودي فرعي مسجد به گذر کناري بوده است. فرم شبستان مسجد؛ در جهت قبله و درحد فاصل ايجاد شده بين راستاي گذرهاي کناري و فضاي داخلي مسجد تعدادي حجره به سمت خارج ايجاد شده است.
.
بخش 1-10
.
مسجد فاطميه قم (مسجد خانم):
مسجد فاطميه از مساجد معروف قم است كه در نزديكي گذرخان، به همت يك خانم خيرخواه با آب انبار بزرگ و فرش هاي زيبا و تشكيلاتي منظم بنا شده است. كتاب خانه اين مسجد ازبزرگ ترين مزاياي آن است كه مورد استفاده شاگردان مكتب حضرت جعفربن محمد (ع) قرار مي گيرد. در حال حاضر در اين مسجد؛ علاوه بر اقامه نماز، تدريس علوم ديني نيز صورت مي گيرد.
.
بخش 1-11
.
مسجد امام حسن مجتبي (ع) :
مسجد امام حسن مجتبي براساس يك روايت تاريخي به اراده حضرت امام زمان (عج) ساخته شده است. اين مسجد را در مسير تهران- قم و در محلي كه در گذشته بيرون از شهر بوده ؛ يكي از دوست داران حضرت بنا كرده و نام آن را مسجد امام حسن مجتبي گذاشته است. قدمت اين مسجد به بيش از چهل سال مي رسد.
.
منبع :سایتهای سفرنامه،ویستا،اداره کل میراث فرهنگی قم،...
.

.
.پانوشت :من در اسرع وقت،باید و باید باردیگر به قم سفرکنم و از این بناها عکس بگیرم و ... ؛لا کردار، دریغ از یه دونه عکس !!!!
 

E . H . S . A . N

مدیر تالار مهندسی معماری مدیر تالار هنـــــر
مدیر تالار
بخش 12-1
.
... مسجد جمکران ...
.
مسجد جمکران، مسجدی واقع شده در ۶ کیلومتری شهر قم به طرف جاده کاشان در نزدیکی روستای جمکران است .روایت های تاریخی زیادی درباره نحوه ساخت و چگونگی شکل گیری بنا و بانی مسجد و ... موجود میباشد که رابطه ای با مبا حث ما (بررسی معمارانه) نداشته و بیشتر در زیرگروه مباحث تاریخی - مذهبی قرار میگیرند.لذا با توجه به اینکه بررسیهای فنی از مسجد در دست نیست به روایت تصویر این مسجد را معرفی میکنیم.
.
مسجد جمکران به روایت تصویر :
.
.

.

.

..
..

..
..

..
..

..
..

..
..
.
طرح جامع مسجد جمکران قم:

طرح جامع مسجد مقدس جمکران پس از بررسي نهايي به تصويب رسيد. اين طرح پس از بررسي کليات در نظام طراحي ومعماري ومحدودهي شهر مقدس قم وبا توجه به ابعاد شهر سازي وجاده هاي دردسترس((کاشان،اتوبان اميرکبيروشهر مقدس قم))،وباتوجه به طرح جامع شهرمقدس قم،طرح حرم تاحرم توسط مهندسين مشاور طرح جامع ارائه شدوبه همراه سه طرح معروف کشوربه مسابقه رفت.طرح مزبورپس ازبررسي درشوراي عالي شهرسازي ومعماري استان وکشور به تصويب نهايي رسيده است وبر اين اساس تمام کارهاي عمراني در منطقه برمبناي اصول ومعيار هاي مهندسي مشاورطرح جامع مسجد وباهماهنگي مسئولين ازاستان وکشور درحال اجرااست واکنون از گذشت بيش ازدو سال ازتصويب طرح جامع، بيش از هفده هزارمتر مربع ساختمان هاي قديمي وسوله هاي موقت ، سرويس بهداشتي وحمام هاي قديمي تخريب وجايگزين آنها هم اکنون به بيش از هشت هزار متر مربع رسيده است.شبستان هاي غربي وشرقي هم جوار بامسجد مقام درحال احداث است وکاري آنها توسط افراد نيک انديش نهايي شدن است .
کار اجرا وساخت رواق هاي صحن اصلي مسجد مقدس ودومناره ي اصلي جنوبي وشکل آفريني صحن اصلي هم توسط خيران وکمک هاي بيدريغ مردم عزيز وزوار گرامي آن با رگاه ملکوتي به نام حجت بن الحسن العسگري (عج) در حال اجرااست با وزارت راه وترابري براي احداث زير گذر جاده ي اصلي وپل راه آهن، تعريض پل جاده کاشان ودو بانده کردن محورهاي اصلي صورت گيرد واحداث توقفگاه هاي قطار تهران-قم درايستگاه جمکران وجاده مواصلاتي بين ايستگاه مسجد مقدس همچنين ديگرپروژه هاي طرح مثل اتصال اتوبان امير کبير به ميدان قائم درمحل جاده ي اصلي، پل هاي ارتباطي واحداث جاده ي مسجد به جاده ي اصلي ،پل هاي ارتباطي واحداث جاده ي مسجد به جاده ي قديم قم اصفهان (ازکنارشهرجديد پرديس)اتفاق افتدوکارهاي مواصلاتي نهايي انجام شودو همکاري وزارت نيرو براي تامين زمين هاي معوض واجرانهايي پروژه هاي جانبي واصلي آن وزارت خانه بتواند کار گشاي کارهاي اساسي وبه خصوص طرح توسعه ي اين مکان مقدس گردد.
دراجراءاين طرح استانداري ،فرمانداري،شوراي شهر وشهرداري قم براي امکانات اوليه؛ آتش نشاني ،خدمات عمومي ،آسفالت جاده ها،ترميم ولکه گيري،زدن جاده ي حرم تاحرم، امکانات اتوبوسراني،تاکسيراني احداث پارکينگ ها وهمچنين تامين خدمات عمومي مايه ي تشکروقدرداني ودرادامه نيازمند همکاري هاي بيشتربراي رفاه زائران خواهد بود. آن چه مايه ي مباهات واميدواري است ،همکاري ارگان ها ونهادها براي خدمات برق،گاز، آب،مخابرات و... است .

..
..

..
..
منبع : موج سوم-ویکی پدیا-شهر شناسی- و ...
.
پایان فصل مساجد
.
.
 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

E . H . S . A . N

مدیر تالار مهندسی معماری مدیر تالار هنـــــر
مدیر تالار
فصل دوم-معماری امامزاده ها

فصل دوم-معماری امامزاده ها

توضیح:با پایان فصل اول(مساجد)،در فصل دوم به شرح و بررسی معماری امامزاده های قم ،میپردازیم.
....
بخش 1-2 : (آستانه مقدسه حضرت معصومه (س))
.............................................................



آستانه مقدسه حضرت معصومه (س):

تاريخ ايجاد فضاي معماري بر تربت پاك حضرت فاطمه معصومه (س) به نيمه دوم قرن دوم هجري قمري باز مي گردد. به استناد كتاب هاي معتبر تاريخي اين بنا درميانه هاي قرن پنجم هجري قمري توسط يكي از رجال دوره طغرل اول سلجوقي؛ تجديد بنا شد. با آغاز قرن دهم و شروع فرمان روايي سلسله صفويه, آستانه قم بيش تر مورد توجه قرار گرفت. درعصر قاجاريه فتح علي شاه قاجار؛ به آستانه مقدس توجهي خاص داشت و تزيينات كنوني به همراه رواق ها و بيوتات فعلي اغلب متعلق به آن دوره است.
...


مرقد شريف حضرت فاطمه معصومه (س) با کاشي هاي نفيس و زيباي زرفام متعلق به قرن هفتم هجري قمري پوشيده شده است. گرداگرد مرقد منور, ديواري به بلندي دو متر و درازا و پهناي 80/4 و 40/4 قرار گرفته است که در سال 950 بنا شده و با کاشي هاي معرق آراسته شده است. اکنون ديوار با ضريح مشبک از جنس نقره پوشيده شده است. محدوده هاى نزديك تر به ضريح مطهر را رواق مى گويند كه هر يك اسامي خاصي دارند. رواق بالاسر محوطه اى است بين مسجد بالاسر تا ضريح مطهر كه با آيينه كارى و گچ كارى هاى بسيار زيبا آراسته شده و محل زيارت مؤمنان است.

محوطه بين ايوان طلا و ضريح مطهر را رواق دارالحفاظ مي گويند كه ازسابق در اين محل خادمان و قاريان قرآن مراسم ويژه اى داشته اند و هم اكنون نيز خطبه شامگاهى خادمان در آن جا اجرا مى شود. رواق آينه(شهيد بهشتى) نيز دربخش زنانه و پايين پاى حضرت معصومه (س) واقع است ومحل بسيار با صفا و نورانى مخصوص زيارت بانوان است. محوطه بين مسجد طباطبايى تا ضريح مطهر را رواق پيش روگويند كه از سال هاي گذشته محل برگزارى مراسم خطبه صبحگاهى و عرض ادب خادمان و مسؤولان آستانه مقدسه بوده است و هم اكنون نيز اين سنت ادامه دارد.

اولين گنبدى كه «پس از سايبان حصيرى موسى بن خزرج» برفراز تربت پاك فاطمه معصومه (س) بنا شد، قبه اى برجى شكل بود كه به همت حضرت زينب دخترامام جواد (ع) از مصالح آجر و سنگ و گچ در اواسط قرن سوم هجرى ساخته شد. به مرور زمان و پس از دفن بعضى از بانوان علوى در جوار حضرت فاطمه معصومه (س) دو گنبد ديگر در كنار گنبد اول ساخته شد. اين سه گنبد تا سال 447 هجرى قمرى برقرار بودند تا اين كه در همان سال, وزير طغرل كبير به تشويق شيخ طوسى (ره) به جاى آن سه گنبد، گنبد مرتفعى آراسته به نقش هاى رنگ آميزى و تزيينات آجرى و كاشى بدون ايوان و حجره بنا نهاد، كه قبرهاي همه سادات و بانوان مدفون را فرا مى گرفت. در سال 925 هجرى قمرى همين گنبد به همت «شاه بيگى بيگم» دختر شاه اسماعيل تجديد بنا و سطح خارجى گنبد با كاشى هاى معرق آراسته شد و ايوان بلندي با دو مناره در صحن عتيق ساخته شد. در نهايت در سال 1218 هجرى قمري هم زمان با سلطنت فتح علي شاه قاجار؛ گنبد مطهر, با خشت هايى طلايى تزيين شد كه اين گنبد تاكنون نيز باقي مانده است.

در صحن عتيق بر فراز ايوان طلا دو مأذنه استوانه اى رفيع قرار دارد. پوشش مأذنه ها كاشى گرهى به شكل مارپيچ است كه در ميان پيچ ها نام هاى مبارك «الله»، «محمد»، «على» به خط بنايى خوانده مى شود. اين مأذنه ها به دستور «محمد حسين خان شاهسون شهاب الملك»، در سال 1285 هجرى قمرى، طلا كارى شد.

مناره هاى ايوان آينه برفراز پايه هاى دو طرف ايوان دومأذنه قرار دارد كه از بلندترين بناهاى آستانه است. در بالاى مأذنه ها كتيبه اى با پهناى حدود يك متر ديده مى شود كه متن آن در يكى از مأذنه ها «لا حول ولا قوه الا بالله العلى العظيم» و در ديگرى «سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اكبر» است. پوشش هر دو مأذنه از بالا تا پايين سرتاسر كاشى گرهى است كه در ميان آن ها نام هاى پروردگار متعال خوانده مى شود. دو مأذنه نيز در صحن بزرگ (نو يا اتابك) است كه در روبه روى ايوان آينه واقع شده كه تا سال هاى اخير نيز مؤذنين در بالاى آن ها اذان و مناجات خوانى داشتند. اين دو مأذنه نيز زيبايى خاصى را در صحن ايجاد نموده است و به مأذنه هاى صحن بزرگ معروف هستند.
..

منبع :ویکی پدیا-اداره میراث فرهنگی قم-موج سوم
...
پایان بخش 1-2
.
.
.
 

E . H . S . A . N

مدیر تالار مهندسی معماری مدیر تالار هنـــــر
مدیر تالار
فصل دوم-معماری امامزاده ها

فصل دوم-معماری امامزاده ها

بخش 2-2 « امامزاده احمد بن اسحاق »
..........................................................................................................................
...
...
امامزاده احمد بن اسحاق:
این زیارتگاه در میدان كهنه قم در جوار امامزاده شاهزاده حمزه قرار دارد. امامزاده "
احمدبن اسحاق" یكی از نوادگان امام هفتم (ع) به شمارمی رود . بنای این بقعه درسال 1317 هـ . ق درهنگام سلطنت مظفرالدین شاه بازسازی شده است، اما اصل بنا به دوران پیش از صفویه تعلق دارد كه به دستور شاه تهماسب صفوی به دست تعمیر و تزیین سپرده شد .
.

...
...
...
بخش 3-2 «امامزاده اسماعیل (ع) »
.........................................................
.اين امام زاده از زيارت گاه هاي قديمي استان قم است كه در دامنه كوه بيدقان در 18 كيلومتري قم واقع شده است. دراين بقعه، سه تن به اسامي شاه زاده اسماعيل و فرزندش حمزه- از احفاد علي بن جعفر عريضي- و شاه زاده محمد- از احفاد امام كاظم (ع)- مدفون اند. اين امام زاده از بناهاي تاريخي قم و داراي درب هاي نفيس و كاشي هاي عالي و صندوقي منبت بر روي مرقد است. اين بنا مشتمل بر بقعه گنبدي رواق، صحن و مسجد است. بناي بقعه متعلق به قرن هفتم هجري قمري است كه از اساس با مصالح سنگ و گچ بنيان شده و بسيار متين و مستحكم است.
.
بخش 4-2 «امامزاده باوره»
...............................
اين آرامگاه در مزرعه باوره، در 6 كيلومتري روستاي فردو از توابع قهستان واقع شده است. اين بنا مشتمل بردو بقعه است كه درهر بقعه دو امام زاده به نام هاي شاه زاده محمد و حسين، حليمه خاتون و زينب خاتون از احفاد امام كاظم (ع) مدفون اند. پوشش اين دو بقعه از نوع عرق چيني با مصالح سنگ، گچ و از آثار قبل از صفوي و فاقد تزيينات هنري هستند. در ميانه هر يك از دو بقعه، دو صندوق منبت روي قبور نصب شده كه از آثار هنري قرن يازدهم هستند. روي صندوق شاه زاده محمد احاديثي به خط ثلث برجسته حك شده است.
.

...
...
...
بخش 5-2 «مجموعه چهل اختران»
..........................................
این زیارتگاه در شهر قم قرار دارد و مدفن موسی مبرقع (ع) فرزند امام محمد تقی (ع) و امامزاد گان دیگر است . به همین دلیل در صحن بزرگ این مجموعه سه زیارتگاه به اسامی امامزاده موسی مبرقع (ع) ، چهل اختران و امامزاده زید (ع) قرار دارد. این زیارتگاه در میان مردم به نام " چهل اختران " شهرت دارد.
امامزاده موسی مبرقع (ع) : به نظر می رسد كه بنای ساختمان این زیارتگاه از آثار قبل از صفویه باشد. اما اكنون اثری ازگذشت زمان بر چهره آن مشاهده نمی شود و درآن عملیات تجدید بنا صورت می گیرد. این بنا مدفن موسی مبرقع فرزند امام جواد (ع) است.
چهل اختران : تاریخ بنای این بقعه سال 950 هـ. ق آمده است . بانی آن شاه طهماسب صفوی و اسم معمار هنرمندش " استاد سلطان قمی" از مشاهیر معماری دوره صفویه به شما ر می رود. نام این استاد در زیارتگاه ضبط شده است . در سال 953 هـ . ق به دستور شاه طهماسب صفوی سقفی بسیار مرتفع از آجر بر این بقعه زده شد. در این مكان قبور جمعی از سادات و امامزادگان از جمله فرزندان و اولادان امام موسی مبرقع (ع) جای دارد . می گویند در این بقعه چهل زن ، چهل مرد و بیست و پنج كودك ، در مجموع صد و پنج نفر، دفن شده اند.
.

...
منبع :تبیان-شهر شناسی
.
.
.
 

E . H . S . A . N

مدیر تالار مهندسی معماری مدیر تالار هنـــــر
مدیر تالار
فصل دوم-معماری امامزاده ها

فصل دوم-معماری امامزاده ها

بخش 6-2
«پنج امامزاده»
پنج امامزاده معروف به امامزاده هادی و مهدی (ع) در گرگابی واقع شده است. این زیارتگاه مركب از دوبنای كنارهم است كه دارای یك صحن مشترك هستند. ساخت یكی از بناها به بیش از120 سال پیش باز می گردد. دراین عمارت شاهزاده ناصرالدین یكی از فرزندان امام زین العابدین (ع) همراه دو تن از فرزندانش یعنی شاهزاده هادی (ع) و شاهزاده مهدی (ع) مدفونند.
بنای دیگر ازآثار سده ششم یا هفتم هـ . ق است . دراین ساختمان دو خواهر و برادر ، معروف به شاهزاده جعفر(ع) و سكینه خاتون (س) مدفونند كه از دیگر فرزندان شاهزاده ناصرالدین به شمارمی روند. سنگ مزار داخل ضریح این زیارتگاه مربوط به پانصد سال پیش است . كاشی های آبی فیروزه ای این بنا نیز به همان دوران تعلق دارد.
..


..
بخش 7-2

امامزاده حلیمه خاتون
این آرامگاه كه مدفن یكی از نوادگان امام كاظم) است ، در روستای لنجرود ، در فاصله 12 كیلومتری جنوب شهر قم قرار دارد. در مدخل بقعه از ایوان غربی، درِ منبت دو لنگه ای وجود دارد كه كتیبه هایی به خط ثلث برجسته و عباراتی به تاریخ 1302 هـ . ق نقش بسته است .
..
بخش 8-2
امامزاده سلیمان
این زیارتگاه كه مدفن یكی از سادات حسینی سجاد است ، در دو كیلومتری شمال روستای " صرم " قرار دارد. در ضلع شرقی بقعه ، دو لوح از سنگ سیاه نصب شده كه در حاشیه هر یك به خط ثلث برجسته ، صلوات بر معصومین و در متن آنها به خط برجسته نستعلیق ، اسامی متوفیان و تاریخ 970 و989 هـ . ق حجاری شده است . به نظر می رسد بنای اولیه امامزاده به دوره ایلخانی تعلق داشته باشد.
...
بخش 9-2
امامزاده سلطان محمد شریف
این زیارتگاه مدفن یكی از نوادگان امام چهارم ، در محله ای به همین نام در شهر قم قرار دارد . معماری بنا به سده ی نهم و دهم هـ . ق و شاید اندكی فراتر تعلق دارد كه چند دهه ی پیش ویران و به جای آن گنبد مرتفعی بنا شد . تنها اثر باقی مانده از معماری قدیم ، لوح كاشی فیروزه ای رنگ مرقد است كه از سده هفتم و هشتم به جا مانده است.
...
بخش 10-2
امامزاده سید سربخش
امامزاده سید سربخش در شرق شهر قم مقابل چهل اختران قرار دارد و مدفن یكی از نوادگان امام جعفر صادق (ع) است . بنای این امامزاده از آثار نیمه دوم سده هشتم هـ . ق است . به استناد كتیبه موجود ، این بنا به دستور " غیاث الدین امیرمحمد" از بزرگان خاندان علی صفی و فرمانروایان قم بنیاد شد. تزیینات گچبری بنا از آثار " علی بن محمد بن ابی شجاع " هنرمند بزرگ آن دوران است .
...

...
بخش 11-2
شاهزاده ابراهیم
بقعه شاهزاده ابراهیم (ع) نزدیك امامزاده علی بن جعفر ( در بهشت ) قراردارد . این بقعه مدفن یكی از نوادگان امام هفتم و بنای كنونی آن متعلق به اوایل سده نهم هـ . ق است . نمای بیرونی بنا هشت گوشه است و گنبد هرمی شانزده تركی دارد.
...

...

...
...
منبع :تبیان-شهر شناسی
.
.
.
 

DDDIQ

مدیر ارشد
تیم بزرگ - راسته اصلی بازار

تیم بزرگ - راسته اصلی بازار



تیم بزرگ مهم ترین بنای بازار قم است که به دوره قاجاریان , قرن سیزدهم هجری قمری , تعلق دارد . این تیم یا تیمچه فقط از یک سمت با بازار و خارج از خود ارتباط دارد . لذا محل عبور نیست و فضایی آرام در جوار مسیر پر تحرک بازار است . تیمچه شکلی کشیده دارد و فضایی آن با ظرافت تمام دارای آغاز و انجام و مرکز است . این فضا در ابتدا و انتها تنگ تر است و سقفی کوتاه تر و نیم گنبدی دارد . این سقف علاوه بر پدید آوردن آغاز و انجامی بهنجار برای فضا , آن را از یک سو برای اتصال به بازار و از سوی دیگر برای اختتام فضا و تعبیه شاه نشین و نیز اتصال به حیاطی کوچک در پشت بنا آماده می کند. فضای تیمچه در حد فاصل این آغاز و انجام دارای سه طاق مدور است که هر یک نورگیری در وسط دارد . قاعده طاق میانی وسیع تر و ارتقاع آن اندکی بیشتر و نور گیر آن بزرگتر است . هر سه طاق رسمی بندی آجری دارد, اما رسمی بندی طاق میانی پرکارتر است؛ و این گونه فضا دارای مرکز شده است . تقسیمات و دهانه بندی بدنه فضا نیز دارای مرکز شده است . تقسیمات و دهانه بندی بدنه فضا نیز در ایجاد این کیفیت فضایی دخیل است :
تقسیمات پایه های طاق میانی فرد و تقسیمات پایه های طاقهای طرفین زوج است. اغلب قوسهای پایینی کمانی و همه قوسهای بالایی جناغی است. این قوسها در کار بندی سقف تنیده شده است و فضا را یکپارچه جلوه می دهد. بدین ترتیب , میتوان رد هر جز از فضا را از کف تا شمسه طاق پی گرفت و نیز برعکس , تکثر شمه را در احزای طاق و بدنه و کف مشاهده کرد . روزن واقع در وسط هر شمسه نیز سبب شده است نور در ایجاد این کیفیت فضایی دخیل شود. روزنهای کوچک جانبی نیز در نورپردازی موثرند ؛ اما به سبب اندازه کوچکتر و اشکال جهت دارشان, که به سمت روزن اصلی است , صورتی فرعی پیدا کرده اند. ارسیهای چوبی پرکار حجره ها در جوار بدنه آجری و چین و شکن کاربندی ترکیبی زیبا پدید آورده است.


چنان که گفتیم , یک سر این حجم کشیده به ورودی تیم اختصاص دارد . این ورودی با سردری کوچک , اما عمیق , با سکوهای سنگی در طرفین و نمای گچی و در چوبی در جوار بدنه آجری راسته بازار اندکی خودنمایی می کند. این سر در به واسه راهروی کوتاه , اما مرتفع و پر کار , به فضای میانی تیمچه متصل می شود. در طرفین این راهرو نیز , حجره هایی در دو طبقه قرار گرفته است . در این قسمت , ورودی فرعی نا متعارفی نیز تعبیه شده است . سر دیگر تیمچه , که نقطه اختام فضای میانی و قرینه جبهه ورودی است , صورتی متفاوت دارد. در طبقه بالای این جبهه ایوانی با نیم طاق مقرنس گچی و دست انداز چوبی واقع است . در پس این ایوان , حجره ای شاه نشین گونه و مشرف بر فضای تیمچه قرار دارد . طرح از هر جهت گویای اهمیت و اعتبار این شاه نشین است. زیرا هم در بالای فضا و شریف ترین جای آن نشسته و هم تزئینات آن پر کار و متفاوت با دیگر نقاط فضاست و هم دو پلکان منبر مانند در طرفین آن بر اعتبار ویژه اش تاکید می کند.
در پس این حجره مشرف بر تیمچه , حیاطی کوچک واقع است و بیدن ترتیب این حجره بک روی در تیمچه و یک روی در حیاط دارد و از نور طبیعی مستقیم برخوردار شده است . حیاط ساده و احتمالا تغییر یافته است ؛ این حیاط به واسطه دالانی کوتاه از زیر حجره شاه نشین به فضایی میانی تیمچه مرتبط می شود. این دالان کوتاه و ساده قوس کمانی دارد؛ و لذا در مقابل ایوان شاه نشین کم اهمیت می نماید.

برای مشاهده تصاویر فایل ضمیمه را دانلود کنید
 

پیوست ها

  • ghom- tim bozorg.zip
    2.6 مگایابت · بازدیدها: 0
آخرین ویرایش توسط مدیر:

E . H . S . A . N

مدیر تالار مهندسی معماری مدیر تالار هنـــــر
مدیر تالار
فصل سوم : معماری کاروانسرا ها

فصل سوم : معماری کاروانسرا ها

توضیحی مختصر در رابطه با کاروانسرا ها :

کلمه کاروانسرا ترکیبی از "کاروان" ( کاربان )به معنی گروهی مسافر که گـروهی سفر می‌کنند و "سرای"، به معنی خانه و مکان است.هـردو واژه برگرفته از زبان پهلوی است.
کاروانسرا محل یا بنایی است که کاروان را در خود جای می‌دهد. پلان کاروانسراها معمولاً مربع یا مستطیل شکل است، با یک ورودی برجسته عظیم و بلند، و بدون نقش، با دیوارهایی که گاهی اوقات بادگیرهایی در انتهای آن تعبیه شده است.
تحول و گسترش کاروانسراهای ایران در ادوار مختلف بستگی به وضعیت اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و ...داشته است.اساس معماری کاروانسراهای ایران، مانند سایر بناها، تابع شیوه، سنت و سبک رایج زمان بوده است.با این ترتیب می‌توان پنداشت که کاروانسراهای پیش از اسلام نیز تابع شیوه معماری زمان بوده و معماری خاصی نداشته است.شیوه معماری، محل و منطقه، مصالح ساختمانی و موقعیت جغرافیائی نقش موثری در ایجاد اینگونه بناها داشته است.در کاروانسراها اتاق‌های مسافران معمولا پیرامون حیاط ساخته می‌شده و پشت آنها اصطبل قرار داشته که درب ورودی اصطبل‌ها در چهار گوشه داخلی بنا قرار داشته و گاهی در ایوان ورودی حیاط باز می‌شده است.در دوره صفوی طرح معماری کاروانسراها متنوع شد و علاوه بر کاروانسراهای چهار ایوانی نوع کوهستانی، مدور، هشت ضلعی و کویری بر طبق موقعیت جغرافیائی و مکانی احداث شد.در دوره‌های زندیه، افشاریه و قاجاریه احداث کاروانسراها به شیوه گذشته ادامه پیدا کرد.
از نظر طرح و نقشه کاروانسراهای دوره یاد شده عموما از نوع چهار ایوانی بوده و از لحاظ مصالح ساختمانی نیز بر خلاف دوره متقدم که از آجر و سنگ بوده اغلب از خشت استفاده شده است.آثاری که از کاروانسراهای کهن بدست آمده نشان می‌دهد که اتاق‌هائی برای نگهبانان، کاروانسرادار یا مامورین ساخته می‌شده است. ولی کاروانسراهای تجارتی داخل شهرها عموما دوطبقه بودند . در دو طرف دروازه ورودی داخل کاروانسرا نیز معمولا اتاق‌هائی برای پاسداران و کاروانسرادارساخته می شده است.معمولا هر کاروانسرا دارای چاه آب و آب انباری است که گاهی در وسط کاروانسرا در زمانی خارج از محوطه جهت تامین آب مورد نیاز مسافران ساخته شده است.
در بسیاری از کاروانسراها بخصوص از دوره صفویه به بعد بخاری دیواری یا مکانی برای برافروختن آتش تعبیه شده است؛ محل بخاری‌های دیواری یا در اتاق‌ها یا در محل‌های سر پوشیده ساخته می‌شده است.در کاروانسراهای نوع کوهستانی اهمیت بخاری به حدی بوده که محل وسیعی را برای قرار دادن آتش و بخاری انتخاب می‌کرده اند؛‎
مصالح ساختمانی اصلی بنای کاروانسراها در ایران از سنگ و آجر بوده است، در بعضی موارد سنگ ها کاملاً استادانه تراش داده می‌شده و در برخی اوقات از قطعات کوچک سنگ‌های نتراشیده استفاده می‌کردند.بام‌ها اکثراً مسطح و با شیب کم ساخته می‌شدند و در قسمت‌هائی که اتاق‌های بزرگ دارند سقف‌ها شکل قوسی دارند.آب باران بوسیله ناودان‌هائی که در روی دیوار خارجی کاروانسرا ساخته میشد به بیرون از کاروانسرا هدایت می‌شد؛.
در دوره اسلامی، معماری کاروانسراهـا از دیدگاه سبک و تنوع نقشه‌ها به اوج شکوفائـی رسید و در مسیر شهرها و روستا ومعابر کوهستانی و نـواحی کویری، کاروانسرا و رباط‌های برون شهـری و در مراکز اقتصادی و راسته بازارها، با ویژگی‌های متفاوت کاربری احداث شدند. نمـونـه‌های بسیار زیبـا وجالب تـوجه از معماری این گونه بـناها که در سرزمین پـهناور إیـران از کرانه‌های رود ارس تـا سـواحل خلیج فارس بـه یـادگـار مـانـده، مـعـرف ذوق هنـری و مـهارت مـعـمـاران، بنـایـان و استادکارانی است که در ادوار مختـلف و با توجه به نیازهای گونـاگون، باعلاقه فـراوان در طریق تحول، تکامل، زیبـائی و گسترش کاروانسراها به جان کوشیدند.
.
.
1-3 کاروانسرای اتابکی

قدمت : قاجاریه (1299-1195 ه ق )
( تاریخ میلادی : 1796-1921 م )
كاروان سرای اتابكی در جاده قم- كاشان واقع شده و نوع پلان آن چهار ايوانی بوده و به دوره قاجاريه تعلق دارد ولی تاثيرمعماری عهد صفوی درآن كاملا نمايان است. در قسمت جنوب كاروان سرا دو بنای فرعی ساخته شده است و مصالح اصلی آن از سنگ، آجر و خشت است و تزيينات برج های آن جالب توجه است.


2-3 کاروانسرای آوه

ساختمان بنای كاروان سرای آوه به دوره سلجوقيان تعلق دارد که در جنوب جاده قم - ساوه واقع شده و نوع پلان آن چهار ايوانی است. مصالح ساختمانی اين کاروان سرا بيشتر از آجر تشکيل شده و هنوز هم قابل تعمير و مرمت می باشد.


3-3 کاروانسرای پاسنگی

كاروان سرای پاسنگان از بناهای ارزشمند و قديمی قرن سيزدهم هجری قمری بوده و درمسير قم - كاشان واقع شده است.
کاروانسرای پاسنگان در عصرصفوی ساخته شد و در دوره‌های بعد از جمله قاجاریه از آن استفاده می‌شده است .این کاروانسرا در مسیر جاده قم - کاشان و حد فاصل 20 کیلومتری شهر قم قرار دارد. کاروانسرای پاسنگان هم‌اکنون در شعاع چند صد متری جاده ارتباطی اتوبان قدیم قم به سمت کاشان و در محدوده دشت واقع است. در مجاورت این کاروانسرا آب انبارهایی واقع شده که در هنگام استراحت کاروانیان از آناستفاده می‌شده است.
این کاروانسرا به شکل مربع 50 در 50 متر و به صورت چهار ایوان بناشده که چهارگوشه بنا چهار برج نیم دایره و در طرفین ورودی ساختمان ده طاقنمای تزئینی بنا ساخته است. در کاروانسرای پاسنگان اتاق چهارپاداران کوچک است. تمام کاروانسرا از آجر ساخته شده که روی پایه‌ای مرکب از سنگ‌های بزرگ که از سطوح رودخانه گردآوری شده فرا گرفته است. کاروانسرای پاسنگان از نظر قدمت به دوره صفوی برمی‌گردد. این کاروانسرا با شماره 357 و در سال 1321 ثبت شد و هم‌اکنون در اختیار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است. حجره‌هایی در داخل شترخانه‌ها وجود دارد که به عنوان حجره‌هایی برای استفاده مراجعه کنندگان در فصول سرما می‌باشد. همه حجره‌ها، چه حجره‌های بیرونی و چه حجره‌های داخلی در ارتفاع cm 120 از کف زمین اصلی بنا شده‌اند. دو حجره دیگر هم در دو طرف ایوان ورودی کاروانسرا قرار دارد که هم از ایوان و هم از حیاط ورودی دارد، که از آنها احتمالا برای سکونت نگهبانان و سرایداران کاروانسرا استفاده می‌شده است.


تصاویر کاروانسرای پاسنگی :

عکس اول
عکس دوم
عکس سوم
.
.
.
منابع : تبیان - شهر شناسی - ویکی پدیا ...
 

E . H . S . A . N

مدیر تالار مهندسی معماری مدیر تالار هنـــــر
مدیر تالار
فصل سوم : معماری کاروانسرا ها

فصل سوم : معماری کاروانسرا ها

3-4 كاروان سرای باقرآباد

کاروان سرای باقر آباد از آثار دوره قاجاريه بوده و در جاده قم- تهران (علی آباد- منظريه) و در يك مسير فرعي به سمت غرب واقع شده است.
مصالح ساختمانی بنای کاروان سرا از آجر و سنگ بوده و فاقد تزيينات جالب توجه و خاصی است كه از سنگ در ديواره ها و از آجر و پوشش سقف هاي گنبدي استفاده شده است. اين كاروان سرا يک منزل بين راهی كاروانيان بود كه در مسير ری (تهران) به قم و جنوب كشور يا بالعكس مورد استفاده قرار می گرفته است.
كاروان سراي باقرآباد با عبور جاده قديم به دو نيم شده است؛ قسمتي در شرق كه شامل يك ديوار و يك چشمه آب مي باشد و قسمتي در غرب كه فضاي اصلي كاروان سرا را در بر مي گيرد. اين قسمت داراي يك ورودي در محور اصلي است كه تقسيمات فضايي خاص خود را دارد و در هر طرف يك شبستان و پنج حجره به صورت قرينه ديده مي شود.


5-3 كاروان سرای پل دلاک

كاروان سرای پل دلاک از آثار دوره قاجاريه بوده ودرجاده قم- تهران واقع شده است. مصالح بنا از خشت است و به همين دليل تاب مقاومت در برابر گذر زمان را نداشته و كاملا تخريب شده است.
پلان کاروانسرا چهار ايوانى و مصالح به کار رفته در آن آجر و سنگ است. تاريخ ساخت اين کاروانسرا را به دورهٔ کريم‌خان زند نسبت مى‌دهند. از پل دلاک تا تهران در حدود ۱۹ فرسخ فاصله بود. در فاصلهٔ ۳۰ مترى اين بنا، يک کاروانسراى گلى وجود دارد که طول آن ۵/۲۳متر و عرض آن ۲۲ متر است. گرداگرد حياط را حجره‌هايى در برگرفته است.

6-3 كاروان سرای سفيدآب

كاروان سرای سفيد آب در جنوب تهران در خاور درياچه نمک واقع شده و نوع پلان آن متفرقه است. بنای كاروان سرا از آثار دوره های صفويه و قاجاريه است و بيش ترين مصالح ساختمانی آن از سنگ است. چهار برج تزيينی در چهار گوشه بنا از آثار ديدنی آن است.

7-3 كاروان سراي سنگي علي‌آباد قم

كاروان سراي سنگي علي آباد در 50 کيلومتری شمال خاوري شهرستان قم؛ بخش مرکزی گردنه علی آباد در روستای علی آباد واقع شده است. مولف «کاروان سراهای ايران وساختمان های کوچک ميان راه ها» قدمت واستخوان بندی قلعه سنگی ( کاروان سرای قلعه سنگی) را متعلق به دوران پادشاهان سلجوقی يا جانشيان آن مي داند. اين کاروان سرا به صورت چهار ايوانی و به شکل مربع بنا شده است. ايوان های اين کاروان سرا عميق با پوشش طاق گهواره ای بوده و در انتهاي آن ها راهی برای ورود به اصطبل قراردارد. درداخل مدخل کاروان سرا دواطاق برای نگهبانان ساخته شده است. درساخت اين بنا ازسنگ های قلوه دربرخی موارد تراشيده و آجر و ملات گچ استفاده شده است. اين بنا شباهت زيادی به رباط کريم و رباط شرف و کاج محمد آباد دارد وبيش تر جنبه عام المنفعه داشته است.

8-3 كاروان سرای كنارگرد

كاروان سرای كنارگرد از آثار دوره صفويه است که تزيينات قابل توجه آن؛آجرچينی بنا است. اين كاروان سرا در جاده تهران- قم واقع شده و از نوع كاروان سراهای چهار ايوانی و دارای دو حياط مركزی است. مصالح به كار رفته در بنای اين کاروان سرا آجر و سنگ است.


9-3 كاروان سراي منظريه

كاروان سراي منظريه در کيلومتر 25 جاده قديم قم - تهران منطقه عمومی منظريه ( داخل پادگان منظريه ) واقع شده است و قدمت آن به دوره قاجاريه نسبت داده مي شود. كاروان سرای منظريه در زمره کاروان سراهای چهارايوانی با پلان مربع مستطيل با يک حياط مرکزی در وسط و60 اتاق و حجره کوچک در طرفين و يک اندرونی و دو رديف اصطبل دراضلاع شمالی و باختري با يک ورودی بسيار زيبا درضلع خاوري است که محور اصلی کاروان سرا درميان نمای اين سردرب قرار گرفته است. در برابر آن ميدان گاهی است که دردو طرف نمای سردر ورودی دو جناح ساختمان وجود دارد به نظر ماکسيم سيرو معمار اين کاروان سرا بدون شک آشنايی وارتباطی بامعماری کاروان سرای علی آباد داشته وکوشش کرده دراين جا پر طمطراقی استفاده كند. مصالح به کار رفته در اين بنا شامل لاشه سنگ، آجر, کاشی وملاط گچ است.

.....................................................
منابع :



کتاب میراث فرهنگی استان قم - تبیان - شهر شناسی - ویکی پدیا .
www.books.masoumeh.com
.
.
.
 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

E . H . S . A . N

مدیر تالار مهندسی معماری مدیر تالار هنـــــر
مدیر تالار
فصل سوم : معماری کاروانسرا ها

فصل سوم : معماری کاروانسرا ها

3-10 كاروان سرای سنگی محمدآباد

كاروان سرای سنگی محمدآباد که قدمت آن به قرن های پنجم و ششم هجری قمری می رسد، با مساحتی بيش از12610 متر مربع يكی از بزرگ ترين و باشكوه ترين بناهای تاريخی قم است. اين کاروان سرا بر مسير كاروانی جاده بزرگ خراسان و در 50 كيلومتری شمال خاوری قم واقع شده است. کاروان سرای محمد آباد از درازای 97 و پهنای 95 متر برخورداراست که پلانی چهار ايوانی و حصارهای بزرگ سنگی با 8 برج ديده بانی دارد. در ساختن اين کاروان سرا از مصالح بومی (لاشه سنگ های پوزه كوه) استفاده شده است.

11-3 كاروان‌سراي سنگي كوه نمك

کاروان سرای سنگی چهار پلاني كوه نمك در کنار جاده قم به سمت گازران درمقابل کوه نمک قرار گرفته است دراين منطقه تعدادی کارگاه صنعتی احداث شده که يکی ازآن ها درنزديکی کاروان سرا است. درکنار ضلع شمالی کاروان سراي قديمی ديگری وجود دارد که احتمالا" فعاليتی درکنار کاروان سرا درسال های آخر حيات آن داشته است. سبک معماری اين کاروان سرا دردوره های مختلف تاريخی به خصوص دردوره سلجوقی وصفوی به فراواني تکرار شده است که از نمونه های آن می توان به رباط شورگز درمنطقه زاهدان وکاروان سرای کوشک در جاده فيروزآباد فارس اشاره نمود. در کتاب کاروان سراهای ايران قدمت بنا به دوره صفوی نسبت داده شده که درنتيجه بررسی پلان اين تاريخچه مورد تاييد قرار می گيرد.
3-12 كاروان سرای قلعه سنگی

کاروان سرای قلعه سنگی از آثار دوره صفويه است که در 35 کيلومتری جاده قم – ری واقع شده و از نوع كاروان سراهای چهارايوانی است. مصالح ساختمانی اين کاروان سرا بيش تر از سنگ و آجر است. بنای كاروان سرا دارای چهار برج نيم دايره ای در اضلاع باختری و خاوری است. اين کاروان سرا تا قرن گذشته مورد استفاده كاروانيان بوده است ولی هم اکنون به صورت ويرانه ای در آمده است. این بنا که مربوط به دوره سلجوقی است تاکنون صدمات زیادی دیده است.اما به دلیل داشتن مصالح خاص ودیوارهای قطور تاکنون اقدام جدی برای ترمیم آن صورت نگرفته و روز به روز متحمل آسیب بیشتری میشود.
درگذشته تامین آب ازطریق چاههایی که درداخل خود قلعه حفرشده بود انجام می گرفت.همچنین درقلعه آتشدانهایی برای روشن کردن آتش(گرمادهی وپخت وپز)به چشم می خورد.

.............................................................................
منابع :

کتاب میراث فرهنگی استان قم - تبیان - شهر شناسی - ویکی پدیا .
.
.
.
 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

E . H . S . A . N

مدیر تالار مهندسی معماری مدیر تالار هنـــــر
مدیر تالار
فصل سوم : معماری کاروانسرا ها

فصل سوم : معماری کاروانسرا ها

3-13 كاروان‌سراي صدري

کاروان سرای صدری درانتهای منطقه زندآباد بعد ازکمربندی و درابتدای جاده جعفريه قرارگرفته است.سمت باختري قلعه را کارگاه های آجرپزی فرا گرفته و قسمت های خاوري قلعه را منطقه مسکونی زندآباد و درشمال قلعه؛ جاده جعفريه واقع شده است. تمامی زمين های مناطق جنوبی کاروان سرا کاربری کشاورزی دارد ساختمان كاروان سرا به شدت آسيب ديده و تنها قسمت های قابل استفاده آن محوطه ورودی آن است که در دوره های مختلف مرمت شده است و اکنون خانواده ای به عنوان سرايدار درآن مقيم هستند. سبک معماری و نمای آن نشانگر معماری عصر قاجار می باشد. طول کاروان سرا 300 و عرض آن 230 متر است. ورودی اصلی کاروان سرا در مرکز ضلع شرقی آن واقع است. این بنا دارای 12 برج است که چهاربرج آن در چهار گوشه و دو برج در طول هر ضلع قرار دارد، برج ها 12 ضلعی هستند وپوشش آن ها گنبدی شکل می باشد.در داخل کاروانسرا حمام و مسجد نیز وجود دارد. در واقع این کاروان سرا در می توان یک شهرکوچک در دوره قاجار تصور کرد که با برنامه و طرحی کامل احداث شده است.این بنا درتاریخ 19 اسفند ماه 1380 ش با شماره 4868 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.


تصویر شماره 1

تصویر شماره2





14-3 کاروانسراى حسن‌آباد


کاروانسراى چهار ايوانى حسن‌آباد به دورهٔ قاجاريه تعلق دارد. اين کاروانسرا در مکان باصفايى قرار دارد و از هر سو مناظر زيبا و خرم مشاهده مى‌شود. مصالح به کار رفته در اين کاروانسرا خشت است.


15-3 كاروان‌سراي عسگرآباد


پل و کاروان سرای عسگرآباد كه قدمت آن به دوره قاجاريه باز مي گردد, در کنار رودخانه خشک شده و کارخانه های شن وماسه قرار گرفته اند. جاده باستانی متروکه کاروان رو مربوط به پل و کاروان سرا با فاصله کمی درسمت باختري جاده قديم تهران- قم قرار گرفته است. اين کاروان سرا در باختر مسير کاروان رويی که از روی پل عسگرآباد عبور می کرده قرار دارد. اين ساختمان در دوره های تاريخی مختلف مورد استفاده قرار مي گرفته كه ورودي های متعدد در ديواره های خارجی و مسدود کردن بعضی ديگر اشاره به اين مدعا دارد. حتی شبستان های جنوبی وخاوري کاروان سرا به دليل سالم بودن طاق ها تا دوره های اخير مورد استفاده قرار می گرفتند. ورودی اصلی کاروان سرا در ضلع خاوري آن و درمجاورت جاده باستانی قرار داشته است. فضاهای جنوبی کاروان سرا؛ سالم ترين قسمت های آن است که هنوز تعداد زيادی از سقف های آن پابرجاست. به دليل ساخت و سازهای دوره های مختلف در ساخت اين بنا از مصالح گوناگونی بهره برده شده است که مهم ترين آن ها آجر و خشت با ملات گل وگاهی گچ است. نکته قابل توجه در رابطه بامجموعه پل وکاروان سرا قرارگيری ورودی اصلی کاروان سرا است که دقيقا" درنقطه طلاقی بنا در راستای مسير باستانی است که ازروی پل عسگرآباد عبور می کرده است.


تصویر شماره 1

تصویر شماره 2


تصویر شماره 3

16-3 کاروانسراى دهکده طالب


در جاده قم- اراک در شمال سلفچگان، چهار ايوانى با سنگ و آجر، سلجوقى و صفوى.



17-3 كاروانسرای عباس آباد – سیاهكوه

این كاروانسرای چهار ایوانی نزدیك كاروانسرای سیاهكوه در جاده ری – ورامین در میان كویر نمك قرار دارد. بنا متعلق به دوره صفویه و برای ساخت آن از سنگ و آجر استفاده شده و با سنگ تزیین شده است . بنا دو حیاط مركزی دارد كه به احتمال زیاد در یكی از آنها از مسافران عادی و در دیگری از مسافران مخصوص و بزرگان حكومتی پذیرایی می کردند.


18- 3
کاروانسرای الله قلی

کاروانسرای الله قلی مربوط به دوره صفوی - دوره قاجار است و در شهرستان قم، بخش مرکزی، روستای ا قلی واقع شده و این اثر در تاریخ ۲ آبان ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۱۰۵۶۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

منابع :
کتاب میراث فرهنگی استان قم - تبیان - شهر شناسی - ویکی پدیا - پارسمیراث
.
.
.
.
.
 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

E . H . S . A . N

مدیر تالار مهندسی معماری مدیر تالار هنـــــر
مدیر تالار
فصل سوم : معماری کاروانسرا ها

فصل سوم : معماری کاروانسرا ها

3-18 کاروانسرای علی آباد

وقتی سیل راه کاروانسرای حوض سلطان را از میان برد ، راه جدید تهران – قم ساخته شد و در کنار آن مجموعه ی علی آباد شکل گرفت . ساختمان این کاروانسرا به سبک معمول دارای سه تالار ستون دار در سه گوشه ی بنا است . در هر یک ازاین تالار ها ، سکویی بین چهار ستون وجود دارد . از خصوصیات کاروانسرا این است که سر در آن به جای این که جلوتر از دیوار های اطراف باشد ، عقب رفته و با ازاره های دالبری و ستون های کوتاه بالای دیوارها تزیین شده است . همچنین به جای ایوان اصلی ، یک عقب رفتگی در حیاط وجود دارد و پشت آن تالار پذیرایی ساخته شده است . این سبک ساختمانی در خانه های کاشان و یزد معمول بود ولی نظیر آن در کاروانسراهای دیگر مشاهده نشده است . در گوشه ی بنا برج هایی به کلاه فرنگی منتهی می شود . در محور بنا ، قهوه خانه و حمام و سمت دیگر مسافرخانه ای برای مسافران درجات بالاتر اجتماعی وجود دارد . در پشت مسافرخانه باغ کوچکی با درخت های انار و حوض آب تمیزی وجود داشت . مجموع عناصر تشکیل دهنده این کاروانسرا و بناهای جنبی آن نشان از دورنگری بانی آن دارد.




3-19 كاروانسرای حوض سلطان ( رباط حوض سلطان )

كاروانسرای حوض سلطان یا رباط حوض سلطان ، بنایی است آجری كه در جاده تهران – قم بر روی پایه ای سنگی استوار شده و در كنار یك كاروانسرا ی دوره صفویه در دشت های جنوبی كوهمره قرا ر دارد . این كاروانسرا در دوره ناصرالدین شاه قاجار احداث شد. تنها مدخل كاروانسرا به صورت پیش خوانی دربرابر حیاط اصلی قرار می گیرد . از آنجا می توان وارد دروازه اصلی كاروانسرا شد . درطرفین این دروازه اتاق هایی برای نگهبانان و دوقهوه خانه وجود دارد. حیاط اصلی با قرینه سازی كامل ، شامل ایوان هایی است كه در دیگر كاروانسراها مشاهده می شود . در كنار ایوان ها ، راهروهایی وجود دارد كه به اصطبل ها راه دارد . در كناریكی از ایوان ها پلكانی به طرف بالاخانه می رود . پشت سراین ایوان ها تالاری وجود دارد كه هوایش به وسیله چهارتنوره ، مطبوع و خنك می شود. اصطبل مركب از دهلیز وسیعی درگوشه شمال شرقی است كه به یك تالار ستون دار منتهی می شود.
مجموعه ، آب انباری دارد كه محل ذخیره آب مورد استفاده روزانه بود. اطراف حیاط نیز اتاق های آجری با ازاره ها یی از سنگ سفید آهكی وجود دارد. جلوی كاروانسرا حیاط دیگری با طاق نما دیده می شود . پیش از حیاط اصلی مكانی است كه هنگام وزش غبار و بادهای سوزان ، كاروانیان با اقامت درآن محفوظ می ماندند . اطراف كاروانسرا طاق نماهایی وجود دارد كه اسب سواران از آن استفاده می كردند . درسمت جنوب نیز چند اتاق ساخته شده كه دیوارشان به دیوار كاروانسرای قدیمی صفویه چسبیده است. در گوشه جنوب غربی پیشخوان ، یك حمام ، مركب از یك اتاق بزرگ و دو اتاق كوچك قرار دارد. اتاق بزرگ تر به عنوان رخت كن و سربینه به كا ر می رفت . یكی از دو اتاق كوچك برای شستشو بود و اتاق دوم حوضچه ای برای آ ب تنی داشت . كوره حمام در زیر این مجموعه قرار دارد. این كاروانسرا مدت زیادی دایر نبود و به سبب ایجاد دریاچه حوض سلطان راه عبور ازآن مسیر مسدود شد .

تصویر شماره 1

تصویر شماره 2

تصویر شماره 3





3- 20 کاروانسرای طینوج (شاه عباسی)

مجموعه فرهنگی ، تاریخی روستای طینوج واقع در بخش خلجستان استان قم که قدمت آن به دوره صفویه و قاجاریه برمیگردد. کاروانسرای طینوج در زمان دودمان صفویه بنا شده‌است و آن را کاروان‌سرای شاه‌عباسی نیز می‌نامند. طینوج در فاصلهٔ ۵۰ کیلومتری شمال غربی شهرستان قم و ۲۷ کیلومتری شرقی شهرستان تفرش روستایی در بخش خلجستان استان قم است. خواجه نصیر طوسی از اهالی این روستا بوده‌است.
این كاروانسرا با دو د ر، رو به شمال و رو به جنوب با كمی تفاوت نظیر كاروانسراهای معروف است . دروازه ی ورودی ، سرپوشیده ودر دو طرف آن دو سكو و دو اتاق دیده می شود. نمای خارجی كاروانسرا از سنگ های صافِ تراش صورتی رنگ پوشیده شده و دارای حیاط بزرگی است كه دورادور آن را اتاق ها ی كوچك فرا گرفته است .
پشت ساختمان های داخل حیاط ، اصطبل سراسری با آخورهای متعدد ، سكوهایی برای استراحت چهار پادار و اجاقی برای طبخ ساخته شده است . آب مشروب از " چشمه شاه " در دامنه سیاهكوه كه تا كاروانسرا هفت كیلومتر فاصله دارد، تأمین می شود.



21- 3 كاروانسرای دیر کاج

كاروانسرای دیر یا دیر كاج ، بر روی خرابه های دیر الجص ( دیر گچین ، دیر كرد شیر ) معروف ساخته شده و ظاهراً ساختمان آن قدیمی به نظر نمی رسد. كناردروازه ورودی ، دو برج دو طبقه و داخل كاروانسرا حیاطی بزرگ با اتاق های كوچك بدون پنجره است كه در پشت آنها ، طویله های سراسری ، سكویی برای چهارپادارو اجاقی تعبیه شده است . در سه طرف حیاط ایوان هایی بزرگ و در گوشه های آن شبستان بزرگ ، حمام ، كوره گچ پزی و حیاط داخلی نیز وجود دارد .
در خارج ساختمان یك آ ب انبار قرار دارد. آب باران از اطراف به سوی این آب انبار سرازیر می شود و عمق آن زیاد نیست. آب مشروب و مصرفی ساكنان كاروانسرا از این آب انبارتأمین می شود. ساخت بناها نشان می دهد كه ساختمان به منظور پذیرایی از قافله ها به كار می رفت . گچ از مصالح اصلی ساختمان قلعه دیر بود.

22- 3 کاروانسرای دودهک

کاروانسرای دودهک در ساحل شرقی رودخانه قم‌رود قرار دارد.قدمت این بنا به دوره صفویه برمی‌گردد. در هر یک از د یوارهای شمالی و شرقی و غربی این کاروانسرا 3 برج تعبیه شده که نشان می‌دهد کاروانسرا شبیه به یک قلعه نظامی بوده‌است.پس از عبور از دروازه ورودی کاروانسرا، ایوانی به طول30.11 متر وجود دارد که انتهای آن با پله‌هایی به حیاط متصل می‌شود.
پل و کاروانسرا که از یادگارهای دوره صفویه است در مسیر تاریخی جاده ابریشم احداث شده است.
ابعاد کاروانسرا ۷۰/۵۳ × ۶۰/۵۳ متر بوده و در هر یک از دیوارهای شمالی، شرقی و غربی برای حفاظت و نگهبانی از کاروانسرا که به صورت قلعه است، سه برج ساخته‌اند. مصالح به کار رفته در بنای کاروانسرا آجر، سنگ، آهک و گچ است و سقف بناها با گچ و پشت بام با کاهگل پوشیده شده است.
ایوان‌های جنوبی و غربی آن که بعد از ایجاد بنا ساخته شده، دارای فرورفتگی‌هایی در دیوار است.
ایوان شرقی روی یک آب انبار زیرزمینی ساخته شده‌است. در سمت راست ایوان 2 اتاق ساخته شده که اولی مربعی با ضع 8.4 ‏مترو پوشش گنبدی است که در گذشته به وسیله یک در بزرگ به اتاق کناری ارتباط داشته‌است.این اتاق نمازگاه کاروانسرا بوده‌است و چهارگوشه کاروانسرا مشابه یکدیگر نیستند.
گوشه‌های شمال شرقی و جنوب غربی برای نگهداری بار و دوگوشه دیگر به عنوان اصطبل مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند. پی‌های این بنا از سنگ و بقیه بنا از آجر ساخته شده‌است.
به علت عدم محافظت در گذشته، قسمت‌هایی از این کاروانسرا تخریب شده بود که در سال‌های اخیر با همت سازمان میراث فرهنگی استان مرکزی تعمیر و بازسازی شده است.
موقعیت جغرافیایی، نزدیکی به راه اصلی تهران - اصفهان، عبور رودخانه قم رود از کنار آن، مجاورت با پل تاریخی دودهک و همچنین سالم بودن بنای کاروانسرا، از ویژگی‌های مثبت این یاد مان تاریخی محسوب می‌شود.کاروانسرای دودهک در سال 1377 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۱۹۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.


.......................................................................

منابع :

کتاب میراث فرهنگی استان قم - تبیان - شهر شناسی - ویکی پدیا - پارس میراث - همشهری
.
.
.
.
.
---------------پایان فصل سوم --------------


:gol::gol::gol:
 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

E . H . S . A . N

مدیر تالار مهندسی معماری مدیر تالار هنـــــر
مدیر تالار
فصل چهارم - معماری مدارس و مکتب خانه های قم

فصل چهارم - معماری مدارس و مکتب خانه های قم

در این فصل ، به "بررسی ِ معماری ِ مدارس و مکتب خانه های قم" ، خواهیم پرداخت ؛
.
.
.
دوستان ِ محترم نیز، اگر تمایل دارند ، با اشتراک گذاری ِ اطلاعات ِ خود ، این تاپیک را در هر چه پربارتر شدن یاری کنند .

سپاس...:gol:


بخش 4 - 1 : مدرسه ی جهانگیر خان




مدرسه جهانگيرخان از نظر نقشه چندضلعی و سر در زيبا، از مدارس منحصر به فرد ايران است. مدرسه جهانگير خان در جانب خاوری شهر قم، نزديک دروازه ری سابق و در مركز محله جامع قرار دارد. اين بخش تا قرن سوم هجری قمری قسمت اصلی شهر به شمار می آمد ولی با آغاز اين قرن و ورود حضرت معصومه (س) در سرای موسی بن خزرج اشعری و سپس وفات آن حضرت در محلی بنام باغ بابلان، قسمت اصلی شهر به تدريج به سمت باختر و حدود امروزی آن كشيده شد.
اين مدرسه از مدارس دوره صفوی قم است كه در دوره ناصری به سال 1278 هجری قمری تعمير و مرمت يافت و پس از آن به نام مدرسه ناصری نيز معروف شد. اين مدرسه درعين كوچكی از مدارس معروف و قديمی قم بود و بيش تر فضلای سابق قم از تربيت يافتگان اين مدرسه بودند.
مدرسه جهانگيرخان يک بار در عصر صفويه تعمير يافت و يک بار هم در دوره فتح علي شاه وآخرين بار در زمان حضرت آيت الله بروجردي در سال 1373 هجري قمري تعمير كلي شد.
در زمان آیت الله بروجردی و به سال 1373 تعمیرات کلی در آن به عمل آمد که سنگ نوشته سردر ورودی مدرسه موید آن است. این مدرسه سر در مرتفعی دارد که با مقرنسی لطیف در سقف و آرایش کاشی گره ای در لچکی های پیشانی تزیین شده است. این مدرسه در عین کوچکی از مدارس پرسابقه و با برکت بود. زیرا اکثر فضلای سابق قم از تربیت یافتگان این مدرسه بوده اند. مدرسه جهانگیرخان در شانزدهم فروردین ماه 1377 با شماره 1987 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
در این مدرسه هم اکنون طلاب علوم دینی، زیر نظر حوزه علمیه قم مشغول به تحصیل هستند.

منابع :
کتاب میراث فرهنگی استان قم - تبیان - شهر شناسی - ویکی پدیا - پارس میراث - همشهری - پاچیان - آبنا


 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

shayesteh-namvar

عضو جدید
سلام..
مدارس قديمي استان قم
مدرسه فيضيه
اين مدرسه يكي از مشهورترين حوزه هاي علوم ديني جهان است . مدرسه فيضيه از نيمه ي نخست سده سيزدهم هـ . ق جايگزين " مدرسه آستانه " شد وبه اعتبار متون معتبر تاريخي ، از ميانه ي سده ششم هـ. ق وجود داشت ودر عصر صفوي تجديد بنا شد . در اين مدرسه در طول تاريخ طلاب زيادي ساكن بوده اند. مي گويند حكيم وعارف مشهور" ملاحسن فيض كاشاني " نيز در اين مدرسه ساكن بوده و بعيد نيست كه نام مدرسه مأخوذ از نام او باشد.



بنای این مدرسه چهار ایوانی است و در دو طبقه با 40 حجره تحتانی متعلق به عصر قاجار و 40 حجره فوقانی متعلق به قرن چهاردهم ه.ق که به اهتمام آیت الله حائری یزدی بر فراز حجره های پیشین در گرداگرد میانسرا ( حیاط مرکزی ) بنا شد . قدیمی ترین بخش مدرسه , ایوان جنوبی آن است با تاریخ 929 ه.ق که مزین به کاشی کاری های زیبای معرق متعلق به عصر صفوی است . سردر صحن عتیق آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه (س) محسوب می شود .

مدرسه جهانگيرخان
اين مدرسه كه به نام مدرسه ناصري وجاني خان نيز معروف است ، درسمت شرق شهر قم در برابر درگاه مسجد جامع قرار دارد و از مدارس دوره صفويه است . مدرسه جهانگيري با وجود كوچكي از مدارس با سابقه است كه بسياري از فضلاي قم از دانش آموختگان آن بودند.


مدرسه جهانگيرخان به دليل نقشه چند ضلعي و سردر زيبا، از مدارس برجسته قم به شما رمي رود. اين مدرسه يك بار در دوران صفوي از سوي مرحوم " جهانگيرخان " مدرس مدرسه امام اصفها ن تعمير شد ، بار ديگر در دوره فتحعلي شاه و بعد دردوره ناصر الدين شاه به سال 1278 هـ . ق به وسيله " ميرزا نصرالله خان مستوفي گرگاني " تعمير و مرمت شد . به همين دليل پس از آن گاهي به نام " مدرسه ناصري" از آن ياد شده است . آخرين بار در زمان حضرت آيت الله بروجرد ي به سال 1373 هـ . ق تعميرات كلي درآن به عمل آمد، سنگ نبشته سر در ورودي مدرسه مؤيد آن است.


مدرسه غياثيه (پامنار)

سردر و مناره هاي مدرسه غياثيه نزديك ميدان كهنه شهر قم تنها بخش بازمانده از مدرسه عظيمي است كه در سده هشتم هـ . ق داراي شهرت بسيار بود. سازه اصلي بنا از آجر با تزيينات گچي و تلفيق آجر و كاشي در مناره هاست.
سر دربه بلندي 12 و دهانه وپهناي هفت درچهار متر، به سوي شرق بنا شده ودر دو طرف آن برپايه هاي خارجي ايوان ، در هر سمت دوطاق نما – يكي پايين و ديگري بالاي آن – برافراشته اند . در كمربند ايوان كتيبه اي سراسري وجود داشت كه فرو ريخته و اثري از آن برجاي نمانده است .

دو مناره بالاي سردر به قطر 20/2 متر و بلندي 13 متر از بالاي بام ( 25 متر از سطح زمين ) با پوشش آجري است كه از پايين تا گلوگاه به نقشه شطرنجي لوزي در 19 رديف ، با طرحي از كاشي فيروزه اي ميان لوزي ها دركمر گاه و گلو گاه هر دو مناره ، و در بالا با كتيبه اي از كاشي خشتي آراسته شده است . در بالاي كتيبه نقشه آجر چيني دگرگون گرديده و پس از چند رديف ، سه رديف مقرنس آجري به شكل كنگره در بالاي مناره ها نمودار است . قسمتي از اين مناره كه چند سال پيش بر اثر زلزله تخريب شد ، توسط سازمان ميراث فرهنگي استان قم تعمير گرديد.
تنها كتيبه باقي مانده بر فراز مناره جنوبي از كاشي متعلق به دوره تيموري است. خوشبختانه تاريخ بناي مناره هاي درآن به اين شكل باقي است : " في ... سنه ثلاثين و ثمان مائه".
از آنجا كه در برابر اين مدرسه حمامي وجود داشت كه فردي به نام " غياث الدين رضوي " – سركشيك آستانه مقدس رضوي در زمان شاه اسماعيل صفوي – آن را وقف آستانه نموده بود، برخي اين محوطه را به نام واقف آن ناميدند و پس از آن مدرسه به نام غياثيه معروف شد.
اين مدرسه را "شرفيه" نيز ناميده اند ؛ زيرا گويند اين مدرسه به دستور " شرف الدين ابو طاهربن علي قمي " وزير سلطان سنجر سلجوقي كه براي اداره امور عراق به قم آمده بود، درسال 547 هـ . ق بنا شد .
اين مدرسه كه داراي مسجدي نيز بود، يكي از بزرگ ترين مدارس قم محسوب مي شد و در زير صحن آن براي رفاه حال طلاب واهل علم در فصل تابستان ، سردابي مجلل و وسيع نيز ساخته شده بود.
در طي زمان در اطراف اين مدرسه ، قيصريه وچهار سوق نوبنيان قم ساخته شد وبه اين ترتيب سر در ورودي مدرسه در بازار شرقي قرارگرفت . اين مدرسه از مقصوره ي مسجد نيز دري به طرف قيصريه داشت وقسمتي از محوطه جنوبي آن نيز جزء خيابان آذر شده بود. مدرسه غياثيه براثر سيل ، درسال 1045 هـ . ق ويران شد وتنها سر در ورودي و منار هاي آن به جاي ماند.

مدرسه حجتيه

يكي ازبزرگ ترين مدارس قم ، مدرسه حجتيه است كه درسال 1366 هـ .ق بناي آن از سوي آيت الله " سيد محمد حجت كوه كمري تبريزي " آغاز شد . مرقد ايشان نيز دراين مدرسه جاي دارد. اين مدرسه مخصوص طلاب غير ايراني است.


مدرسه دارالشفاء

مدرسه دارالشفاء كه متصل به مدرسه فيضيه است ، دراوايل دوره قاجاريه تأسيس شد. اين مدرسه ابتدا به نام مدرسه فتحعلي شاه خوانده مي شد تا آن كه در سال 1307 هـ.ق كامران ميرزاي قاجار سر در آن را تجديد كرد و حجره هاي آن را به دست تعمير سپرد. از آن زمان اين مدرسه دارالشفاء نام گرفته است . اين مدرسه به علت فرسودگي زياد بعد از پيروزي انقلاب اسلامي به كلي تخريب و تجديد بنا شد. اين مكان دويست حجره و يك سالن نمايش مجهز براي بر گزاري گردهمايي دارد.


مدرسه مهدي قلي خان‌

مدرسه‌ي كوچكي است در نزديكي گذرخان كه به وسيله مهدي قلي خان نامي در دوره‌ي صفويه ساخته شد. قبروي در دالان مدرسه است.

مدرسه حاج سيد صادق (مدرسه حاجي)

اين مدرسه كه در نزديكي گذر قاضي سعيد قمي (گذر حكيم كوچك ) واقع شده در سال 1273 هـ.ق به دستور ميرزا آقا خان نوري، صدر اعظم ناصرالدين شاه براي مرحوم حاج ملا محمد صادق مجتهد قمي ساخته شد. اين بنا دو طبقه و بيست حجره دارد كه در قسمت جنوبي آن شبستان و جلوِ شبستان ايوان بلندي است.


مدرسه حضرت آيت الله گلپايگاني
اين مدرسه درخيابان آيت الله مرعشي روبه روي مدفن شهداي آزادي خرمشهر قرار دارد. مهم ترين درس هاي حوزه علميه شهر قم دراين مكان برگزار مي شود.

مدرسه معصوميه

اين مدرسه در سال 1360 شمسي از بودجه آستانه مقدسه حضرت معصومه ( س) با وسعت 15000 متر مربع و زيربناي 28000 متر مربع احداث شد ودرسال 1368 شمسي مورد بهره برداري قرار گرفت . مدرسه معصوميه داراي سالن اجتماعات ومسجدي بزرگ است.


مدرسه ستيه

اين مدرسه که امروزه نيز يکی از مدارس آباد می باشد، در محله ميدان مير واقع شده است. اين مدرسه جايگاه عبادت حضرت معصومه(س) ، در مدت اقامت ايشان در قم بوده است و اكنون عبادتگاه ايشان به طرز جالبي بنا شده است. در اطراف اين مدرسه حجره هايي براي طلاب علوم ديني ساخته شده است.


مدرسه رضويه

متعلق به دوران صفويان با تاريخ 1094 هـ.ق می باشد كه رو به بازار كهنه باز مي شود. اين مدرسه در خيابان طالقاني جنب محله شاه خراسان واقع می باشد و از قديمي ترين مدارس شهر قم به شمار مي رود و به استناد مدارک تاريخی، حضرت امام رضا (ع) در سفر خود از مدينه به مرو از قم گذر فرموده و در اينجا فرود آمده اند. امروزه نيمی از اين مدرسه برای احداث خيابان از بين رفته است.


دبيرستان امام صادق (حكيم نظامي)

الف) موقعيت فعلي
قم - خيابان معلم
ب) تاريخچه بنا
اين بنا توسط مرحوم متولي باشي پدر توليت كه از نيكوكاران بنام و داراي نفوذ مادي و معنوي بود در جلسه اي به تاريخ 21 دي ماه 1313 با حضور رئيس فرهنگ آن زمان و نمايندگان آستانه مقدسه در اداره فرهنگ تشكيل شده بود موافقت نمودند كه 25/15156 متر مربع از اراضي معصوم آباد براي اين منظور در اختيار اداره فرهنگ گذارده شود و از سال 1315 عمليات ساختماني آغاز گرديد و چون اعتبار كافي براي انجام ساختمان نبوده مرحوم متولي باشي مبلغ 250.000 هزار ريال كه در آن زمان پول زيادي بود بلاعوض به مدرسه اهداء نمودند. در هر حال دبيرستان فعلي حكيم نظامي قم در سال 1317 رسماً افتتاح مي گردد و آقاي مرات وزير فرهنگ وقت نام حكمت را به حكيم نظامي مبدل مي كند.
پ) مشخصات بنا
دبيرستان حكيم نظامي داراي دو طبقه مي باشد. طبقه اول آن شامل چهار كلاس، سالن سخنراني، دفتر و اطاق رئيس دبيرستان و اطاق دبيران و اطان روشوئي و سالن كتابخانه و اطاق خدمتگذار و سالن ورزش و طبقه دوم آن شامل كلاسهاي پنجم و ششم و آزمايشگاه فيزيك و شيمي و طبيعي و اطاق عكاسي و چند اطاق ديگر است.
مصالح بكار رفته شده شامل : آجر، گچ، ماسه، سيمان و تيرآهن هاي بلژيكي است.
ت) نوع بهره برداري و خصوصيات بارز بنا
در حال حاضر جنبه آموزشي دارد و به عنوان بزرگترين و قديمي ترين دبيرستان قم مورد بهره برداري است.

ث) عوامل تزئين شده و نوع آنها
كاشيكاري، كتيبه هاي گچي سراسري داخل راهروها مشتمل بر اشعاري از حكيم نظامي، روكار آجري با طرح هاي تزئيني، ستونهاي گرد و چهارگوش آجري، طاقهاي گهواره اي شكل، درب ها و پنجره هاي حلالي چوبي.
ج) نوع مالكيت بنا و مشخصات ثبت آن در رديف آثار تاريخي
زمين مدرسه موقوفه آستانه حضرت معصومه (س) است و بنا در مالكيت وزارت آموزش و پرورش مي باشد.
منبع:qommiras






 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

Similar threads

بالا