گنبدهای نمکی

[M.Deylamian]

اجزای گنبدهای نمکی

هر گنبد نمکی شامل یک هسته مرکزی که از نمک تشکیل شدهاست و بخشی که اطراف هسته مرکزی را احاطه می‌کند و ازسنگهای رسوبی محلیتشکیل شده است، می‌باشد. معمولا از رسوبات نمکی هسته مرکزی جوانتر است. در بیشتر گنبدهای نمکی ، سطح فوقانیبوسیله طبقات رسوبی پوشیده شده و تشکیل پوششی را می‌دهد که به آنپوش سنگمی‌گویند. در بعضی از گنبدهای نمکی، ضخامت پوش سنگ به چند صد متر می‌رسد و بعضی از گنبدهای نمکی نیز فاقد پوش سنگاست. مثلاگنبد نمکی قمکه در شمال ارتفاعات زنگارمنطقه قم قرار دارد، فاقد پوش‌سنگ است. پوش سنگها معمولا ازسنگهایآهکی ،ژیپسو انیدریت تشکیل می‌شود. در بعضی موارد پوش سنگ حاوی ذخایری از مواد گوگردیاست.

شکل گنبد نمکی


از نظرجکسون و تالبوت (1986) ، ساختمانهای نمکیممکن است به صورت تاقدیس نمکی (Salt anticlines) بالشهای نمکی (Salt pillows) ،برجستگیهای تیغه مانند نمکی (Saltridges) ، امواج نمکی (Salt Waves) ، استوکهاینمکی (Salt stocks) و غیره باشد. شکل گنبد نمکی متغیر است. دیواره بسیاری ازگنبدهای نمکی دارای شیب زیاد در حدود 80 تا 90 درجه به طرف خارج است. گنبدهای نمکیمتقارن ، کمیاب و اغلب گنبدها نامتقارن و شیب دیواره‌ها در جهت مختلف متفاوت است. مقطع بیشتر گنبدهای نمکی نزدیک به دایره و در بعضی از گنبدها بیضی شکل است. گسترشافقی گنبدها بسیار متغیر و اغلب چندین کیلومتر است.

انوع گنبدهای نمکی از نظر عمق سطح فوقانی


· گنبدهای نمکی کم عمق :
معمولا سطح فوقانی این گنبدها از سطح زمینکمتر از یک کیلومتر است. مانندگنبدهای نمکی ایران.
· گنبدهای نمکی دارای عمق متوسط :
سطح فوقانی آنها بین یک یا 1.5کیلومتری سطح زمین قرار دارد.
· گنبدهای نمکی عمیق :
فاصله آنها از سطح زمین از 1.5 کیلومتر متجاوزاست. اطلاعات حاصل از حفاریها نشان می‌دهد که بعضی از گنبدهای نمکی در اعماق بیش از 3000 متر از سطح دریا توسعه دارد.

مکانیسم تشکیل گنبدهای نمکی


حرکت نمک با توجه به خاصیت شکل پذیری آن بهسمت بالا به علت ضخامت قابل توجه طبقات روی آن است و این ضخامت باید به اندازه‌ایباشد که نیروی محرکه‌ای جهت جابجایی آن بوجود آید. بنابراین سرعت حرکت نمکنمی‌تواند در همه جا یکسان باشد. در این صورت با حرکت نمک به سمت بالا قدرت و نیرویمحرکه فوق کاهش پیدا کرده و با افزایش بار ، رسوبات نمک حرکت قائم خود را ادامهمی‌دهد. این حرکت می‌تواند در هر سال از 0.1 تا یک میلیمتر باشد.

منشا گنبدهای نمکی


در نقاطی که گنبدهای نمکی یافت می‌شود، اغلب در زیرزمینلایه‌های ضخیمی از نمک موجود است که به لایه‌های تغذیه کننده گنبد نمک موسوم است. ضخامت این لایه‌های نمک متفاوت و در موارد استثنایی از هزار متر بیشتر است. به نظرنتلتن (‌‌Nettelton) اگر در بالای یک طبقه نمک اصلی ،تاقدیسی باشیب بسیار ملایم وجود داشته باشد حرکت نمک به طرف بالا شروع می‌شود و نمک ازلایه‌های تغذیه کننده بیرون کشیده می‌شود. عاقبت نمک در طبقات نمکدار مجاور ممکناست به اندازه‌ای نازک و فشرده شود که افزایش بیشتر نمک غیرممکن گردد. نازک شدنطبقات نمکدار موجب فرو نشستن طبقات رویی آنها و ایجاد شیب به طرف خارج از گنبدمی‌شود. این شیب در فاصله دور به طرف گنبد است و در نتیجهناودیسی بوجود می‌آید که به نام ناودیس حاشیه‌ای یا کناری معروف است. ضخامت لایه‌های تغذیهکننده نمک متفاوت است و یکی از راههایی که برای تعیین ضخامت این لایه‌ها بکارمی‌رود، تعیین گودی ناودیس‌های کناری گنبدهای نمک است. از آنجایی که این ناودیسهابه احتمال زیاد بر اثر تغذیه نمک به گنبدهای نمکی در اطراف گنبد تشکیل می‌شود، بایدلایه نمک حداقل برای ضخامتی معادل گودی ماکزیمم ناودیس کنار ‌باشد.

مراحل تشکیل گنبد نمکی


· تشکیل طبقات با شیب ملایم.
· تشکیل تاقدیس ساده گنبدی شکل.
· تشکیل گنبد نمکی حقیقی.

 

[M.Deylamian]

continue

continue

اشکال مختلف گنبدهای نمکی (Salt dom) یا (Diapiricfolds)

· گنبدهای نمکی متقارن :کمیاب تر بودهو شیب آنها در طرفین تقریبا مساوی است.
· گنبدهای نمکی نامتقارن :این گنبدهافراوان تر بوده و شیب دامنه اطراف آن نامساوی است. شکل کلی مقطع عرضی گنبدهای نمکیبیشتر دایره و در برخی از آنها بیضی شکل است و گسترش آن در روی زمین از 500 متر تا 8 کیلومتر (در آمریکا) و در شمال شرقیدریایخزر بین 5 تا 12 کیلومتر گزارش شده است.

اهمیت ساختمان گنبدهای نمکی در زمین شناسی نفت

رجوع شود به تالار مهندسی شیمی


نفتگیرهای گنبد نفتی (Salt dom traps)

نمک در گنبدهای نمکی ، ابتدا بهصورت لایه‌های رسوبی بوده‌اند که در حوضه‌های
مختلف به سن پرکامبرین - کامبرین (مثلا حوضه زاگرس ایران) تادورانسنوزوئیک (حوضه زاگرس ،ایران مرکزی و رومانی) وجود داشته‌اند. وزن مخصوص نمکاز دیگر سنگهای رسوبی کمتر و خاصیت شکل پذیری (Plasticity) آن بیشتر است. چنانچهنمک در زیر طبقات ضخیم قرار گیرد، بعلتحرارت زمین گرمائیو فشار ناشی از وزن طبقاتبه حال نیمه سیال در می‌آید و چون وزن مخصوصش از سنگهای فوقانی کمتر است، به نقاطضعف لایه‌های بالایی که معمولا قله تاقدیسها و یاسطوح گسلیاست، نفوذ نموده و به طرف سطحزمین حرکت می‌کند. هنگامی که توده نمک به صورت ستون استوانه‌ای شکل درآمد، اختلاففشار استاتیک در ستونی که استوانه نمک در آن قسمت قرار دارد و قسمتهای مجاور آنبیشتر شده و به حرکت توده نمک شتاب بیشتر می‌دهد. نفتگیرهای گنبد نمکینسبت به سایرانواع نفتگیرهای ساختمانیوضع پیچیده تریداشته و بعلت مکانیسم تشکیل آن که شکافتن طبقات فوقانی را در پی دارد، با گسلهایمتعدد همراه است.

گنبدهای نمکی هرمز

گنبدهای نمکی هرمز درخلیجفارس جزایر کوچکی را تشکیل می‌دهد. نمکهای هرمز در جنوب ایران ، چین‌های دورانسوم کوههای زاگرس را بدون داشتن جهت خاصی سوراخ کرده است. بطوری که در تمام موارد ومحلهای ممکن از قبیل قله ، پهلو ، محور تاقدیس و ناودیس و در رویگسلها دیده می‌شود. اینگنبدهای نمکی با رسوبات دوران سوم ،کرتاسه و بطور محلی باژوراسیکدارای سطح برخورد ریاپریک است. بنابراین بطور محقق سن آنها از ژوراسیک قدیمی تر است. بطور کلی فعلا سن این تشکیلاترا به پروتروزوئیک یااینفراکامبریننسبت می‌دهند و آن را هم ارزجانبی تشکیلات دولومیتی سلطانیه در ایران شمالی می‌دانند. به نظر می‌رسد کهحرکاتکوهزایی آسینتیک حداقل در شمال کرمان موجب پیدایش حوضه و یا حوضه‌هایی جهتتشکیل رسوبات نمکی هرمز گردیده است.

گنبدهای نمکی هرمز در طی حرکات کوهزاییآلپ در طبقات فوقانی خود تزریق شده است. وجود گنبدهای نمکی نتیجه تزریق پلاستیکیسنگنمک در سنگهای رسوبی اطراف است. نمک هسته گنبدهای نمکی از طبقات زیرین مشتقمی‌شود. علت اساسی حرکت نمک و گنبدهای نمکی بطور دقیق معلوم نیست. عده‌ای از زمین‌شناسان عقیده دارند که نیروهای تکتونیکی ، عامل اصلی حرکت گنبدهای نمکی است. چنانکه در رومانی ، فشارهای افقی عامل اصلی حرکت نمک و تشکیل گنبدهای نمکی است وطرز توسعه و وضع گنبدهای نمکی بامحورچین خوردگیهای مهم ناحیه تطبیق می‌کند.

پدیده‌های مؤید جریان و شکل پذیری نمک در گنبدهای نمکی

· حرکت نمک به صورتیخچالدر اطراف گنبد.
· انحنا و گنبدی شکل شدن طبقات روی نمک در گنبدهایی که نمک آنها هنوز به سطح زمیننرسیده اند.
· وجود کلاهک (Cap rock) در روی گنبدهای نمکی.

daneshname roshd

 

[M.Deylamian]

غار های نمکی در درمان بيماری آسم بسيار مؤثرند

غار های نمکی در درمان بيماری آسم بسيار مؤثرند


[URL="http://fars.isna.ir"]http://fars.isna.ir[/URL]

1386/3/7

رئیس بخش علوم زمین دانشکده علوم دانشگاه شیراز
دکتر زارع افزود: بعد از مطالعاتی که انجام شد به وجود غارها پی بردیم و با ادامه مطالعات و شناخت مسیرهای فرعی دیگر به این نتیجه رسیدیم که بزرگترین غار جهان به لحاظ طول با 6 هزار و 580 متر و با قدمت 8 تا 9 هزار سال به نام غار گنبد نمکی قشم در جزیره قشم قرار دارد. که تا قبل از این غار نمکی با طول 5 هزار و 600 متر در حوزه بحرالمیت به عنوان بزرگترین غار معرفی شده بود.

به گفته وی همچنین پنجمین غار نمکی دنیا نیز در جزیره هرمز واقع است که به نام غار نمکی دانشجو نامگذاری شده است و دلیل این نامگذاری نیز آن است که مطالعات و اندازه گیری های این غار توسط دانشجویان صورت گرفته و می خواستیم از تلاش آنها قدردانی کرده باشیم.

سرپرست گروه تحقیقات غارهای نمکی و گنبد نمکی قشم و هرمز یادآور شد: این پروژه به صورت مشترک با بخش علوم زمین و مهندسی زمین شناسی دانشگاه چارلز جمهوری چک در پراک و فرهنگستان علوم جمهوری چک انجام شده است که در رابطه با سن یابی غارها توسط مواد رادیواکتیو در آزمایشگاه های آنها انجام شده است.

وی با تشکر از پروفسور بوساک از زمین شناسان جمهوری چک گفت: پروفسور بوساک در حدود 15 تا 20 سال قبل از طرف یک شرکت نفتی به جنوب ایران سفر کرد و جرقه غارهای نمکی توسط او زده شد که 2 نفر از شاگردان وی به نام های دکتر یرژی بورتانز و دکتر میکال فیلیپی در طرح یادشده همکار ما بودند.

استاد دانشگاه شیراز در بیان چگونگی تشکیل گنبدهای نمکی گفت: گنبدهای نمکی پدیده های زمین شناسی هستند که از اعماق 10 تا 11 کیلومتری زمین به دلیل چگالی کمی که نسبت به سنگ های اطراف دارند به طرف بالا حرکت می کنند و گنبدهای نمکی به خاطر جنس نمکی که دارند به تدریج به طرف بالا حرکت می کنند و قدمت سنگ های نمکی نیز در حدود 580 میلیون سال است که به دوران پرکامبرین بر می گردد.


وی افزود: هالوتراپی یا نمک درمانی از خواص این گنبدهاست که برای بیماریهای تنفسی و به ویژه آسم مؤثر هستند و تا حدودی مشکل آنها را برطرف می کنند به طوری که بیماران به طور متناوب می توانند در حال زندگی کنند و از هوای داخل آن استنشاق کنند. از طرفی ژئوتوریست ها که عاشق پدیده های زمین شناسی هستند نیز از این گنبد و غارها دیدن می کنند و می شود با ایجاد تسهیلاتی آنها را جذب کرد.

دکتر زارع افزود: همچنین توریست های علمی در دنیا وجود دارند که بخشی از آنها زمین شناسان مختلف دنیا می باشند که به خاطر بکر بودن مناطق نمکی ایران می توانند به کشور ما سفر کنند همانگونه که تا کنون از ژاپن، اسپانیا و آلمان با ما تماس گرفته اند که چگونه می توانند به ایران سفر کنند و از این غارها دیدن کنند بنابراین گنبدهای نمکی به لحاظ اقتصادی می توانند درآمد خوبی برای کشور داشته باشند.

این استاد دانشگاه در پایان یادآور شد: به هیچ عنوان توصیه نمی کنیم که افراد خود شخصاً به بازدید از این گنبدهای نمکی بروند به ویژه بیماران که حتماً باید از لیدرتورها برای بازدید از این غارها استفاده کنند تا از خطر ریزش غار و سیلاب مصون بمانند