کاشت و تکثير گياهان زينتي

[آیورودا]

کاشت و تکثير گياهان زينتي​

تکثير غير جنسي


مقدمه :
در جلسه گذشته روش‌هاي تكثير جنسي را بيان كرديم. در اين جلسه راجع به تکثير غير جنسي يا روشي که اصطلاحاً Vegetative Propagation ناميده مي‌شود توضيحاتي را ارائه مي‌دهيم.


اساس روش تكثير غير جنسي

هر يک از سلول‌هاي هر كدام از گياهان توانايي ساخت يک گياه کامل همانند پايه مادري خود را دارند. و كلاً هر روشي كه بوسيله آن هر يك از اندام‌هاي گياهي به يك گياه كامل تبديل شود، يكي از زير رده‌هاي اين روش است.


انواع روش‌هاي تکثير غير جنسي
1) کشت بافت؛
2) تقسيم بوته؛
3) استفاده از اندام‌هاي زيرزميني؛
4) استفاده از ساقه و برگ بعنوان قلمه؛
5) استفاده از جوانه‌ها بعنوان پيوند؛
6) استفاده از ساقه‌هاي رونده؛
7) خوابانيدن.


كشت بافت
كشت بافت كار نسبتاً تخصصي بوده و نياز به دستگاه‌هاي مخصوص دارد كه در اينجا مورد بحث نيست.


تقسيم بوته Succres
استفاده از تقسيم بوته براي تکثير گياهان زينتي کاربرد زيادي دارد و تعداد زيادي از گياهان به اين روش تکثير مي‌شوند. استفاده از اين روش بدليل اينکه گياه کامل و ريشه‌دار از پايه مادري جدا مي‌شود و عيناً شبيه پايه مادري شروع به رشد و نمو مي کند، يک روش نسبتاً آسان و بدون هيچ گونه خطر از نظر سازگاري با محيط است و هيچ تغيير ژنتيکي در آن اتفاق نمي‌افتد. نمونه اين نوع تکثير را مي‌توان در ديفن باخيا، سانسويريا و آنتوريوم مشاهده کرد.


استفاده از اندام‌هاي زيرزميني
انواع پيازها و ريزوم‌ها از اين طريق تكثير مي‌شوند. در جلسه آينده به بحث در اين مورد مي‌پردازيم.


خوابانيدن Layering
تکثير بوسيله خوابانيدن ياLayering يک روش نسبتاً ساده و کم هزينه است. فقط بايد دقت داشت که همه گياهان با اين روش قابل تکثير نيستند. برخي از درختان و درختچه‌ها و تعدادي از پيچ‌هاي زينتي با اين روش تكثير مي‌شوند.

روش کار بدين صورت است که بخش‌هايي از ساقه که در حال رشد است را درون خاک حفر مي‌کنيم و مقداري خاک بر روي آن مي‌ريزيم. بخش‌هايي که در زير خاک هستند ريشه‌دار مي‌شوند و بعد از ريشه‌دار شدن آن‌ها را از پايين‌ترين محلي که براي خاک ريختن انتخاب کرده‌ايم قطع مي‌کنيم و بعنوان يک گياه جديد به محل مورد نظر انتقال مي‌دهيم. اين روش تکثير در گياهاني نظير پيچ لوني سرا (ياس امين‌الدوله)، ياس زرد و پيچ اناري و تعداد ديگر از گياهان قابل استفاده است.


استفاده از ساقه و برگ به عنوان قلمه
روش‌هاي قلمه برداشتن بر حسب اينکه از کدام قسمت ساقه صورت گيرد اسامي مختلفي دارند.


انواع قلمه ساقه

- قلمه چوبي Wood Cutting
- قلمه نيمه چوبي؛
- قلمه سبز؛
- قلمه علفي؛
- قلمه برگ.


قلمه يا Cuttingاستفاده ا ز بخش‌هاي ساقه و گاهي برگي بعضي از گياهان زينتي مي‌باشد كه قابليت ريشه‌زايي سريع دارند. اگر آخرين قسمت ساقه يا بخش رشد يافته سال قبل در قلمه استفاده شود، قلمه چوبي يا اصطلاحاً Wood Cutting مي‌گويند. بيشتر درختان ميوه، درختچه‌هاي زينتي، گياهان برگ ريز و گياهان خزان دار به کمک اين روش تکثير مي‌شوند. در اين روش طول قلمه 10 تا 25 سانتي‌متر است و بسته به نوع قلمه و تعداد، 3 تا 7 گره در قلمه باقي مي‌ماند. اين چنين قلمه‌هايي فاقد برگ هستند، چون زمان قلمه گيري اين گونه گياهان به دوره خواب گياهان نزديک مي‌شود (حدوداً از اواسط آبان به بعد) .

قلمه‌هايي كه بافت محكمي دارند، كمي خشبي شده ولي انعطاف لازم را دارند و حاصل رشد سال جاري هستند را قلمه‌هاي نيمه چوبي يا نيمه خشبي گويند. درختچه‌هاي زينتي و سوزني برگان و تعدادي از گياهان گلخانه‌اي نظير آکاليفا Acalypha و گل کاغذي به اين وسيله تکثير مي‌شوند. طول قلمه‌ها حدود 10 تا 15 سانتي‌متر بوده و 3 تا 4 گره روي ساقه بجاي مي‌ماند. قلمه‌ها بدون برگ يا با داشتن يک يا دو برگ کشت مي‌شوند.

قلمه‌هاي سبز، حاصل رشد جاري گياه و حامل مريستم انتهايي هستند و به سرعت ريشه‌دار مي‌شوند. چنين قلمه‌هايي طولي در حدود 5 تا 10 سانتي‌متر دارند و حداقل داراي دو گره هستند و معمولاً برگ دارند و با يک يا دو برگ در محيط ريشه زايي کشت مي‌شوند. اين قلمه‌ها تقريبا در تمام گياهان زينتي مانند سوزني برگ‌ها از قبيل كاج مطبق و آلوکالياها قابل استفاده مي‌باشند.
نوع ديگر قلمه‌هاي ساقه، قلمه‌هاي علفي يا Herbaceous Cutting است که در گياهان زينتي نظير انواع فوتوس‌ها، ديفن باخيا و برگ انجيري کاربرد دارند.

نوع ديگر قلمه، قلمه برگ است. برگ‌هاي بعضي از گياهان قابليت ريشه دار شدن دارند. عمده برگ‌هاي ريشه زا برگ‌هاي کامل هستند. يعني بايد يک برگ کامل همراه با دم برگش در بسترهاي تکثير کشت شود در حاليکه بعضي از برگ‌ها را بوسيله تکه کردن يا قطعه كردن، مي‌توان تکثير کرد مانند برگ‌هاي بگونياي ريزوم‌دار و سانسويريا​

 

[آیورودا]

دو نوع تکثیر در گیاهان دیده می‌شود. تکثیر جنسی و تکثیر غیر جنسی. تکثیر مستقیم یا جنسی بیشتر به عنوان تکثیر بذری شناخته شده است. اساس کار در این روش استفاده از بذر گیاه است. بذر یا Seed از ترکیب دانه‌های گرده گل‌های نر و خامه گل‌های ماده بوجود می‌آیند که به دو شکل هموزیگوت و هتروزیگوت وجود دارند. تکثیر غیر جنسی بر این مبناست که هر یک از سلول‌های هر کدام از گیاهان توانایی ساخت یک گیاه کامل همانند پایه مادری خود را دارند. و کلا هر روشی که بوسیله آن هر یک از اندام‌های گیاهی به یک گیاه کامل تبدیل شود تکثیر غیر جنسی محسوب می‌شود.

تکثیر جنسی
در این روش بعد از لقاح گامت نر و ماده ، چنانچه گرده و مادگی از یک جنس باشند بذر حاصل را بذر همگن یا اصطلاحا Homozygot می‌نامند و چنانچه بذر بدست آمده از آمیزش دانه‌های گرده غیر از گیاه مادر باشد بذر حاصل را ناهمگن یا اصطلاحا Heterozygot ‌گویند. معمولا این روش برای گیاهانی که ناهمگنی یا Heterozygot دارند (مثل گل‌های یک ساله که نیاز به تنوع و چند رنگی بیشتری دارند) از دیدگاه تولید کننده بهتر است. هم‌چنین در جایی که این روش مقرون به صرفه است (مثلا در گیاهانی که تکثیر به روش غیر بذری مدت زمان طولانی می‌گیرد) استفاده می‌شود.

مزایای بذر کاری
▪ ارزانتر بودن نسبت به روش غیر جنسی
▪ انبار کردن بذر به مدت طولانی
▪ کنترل بیماری‌های ویروسی.
می‌توان بذر را برای مدت طولانی در انبار نگهداری کرد بدون آنکه آسیبی به وضعیت رویشی و ژنتیکی آن وارد شود. هم‌چنین از آنجا که بیماری‌های ویروسی عموماً بوسیله بذر انتقال پیدا نمی‌کنند لذا تکثیر بذری راه مطمئن برای کنترل بیماری‌های ویروسی است.

معایب کشت و کار با بذر
▪ به علت تفرقه صفات ، یکنواختی لازم وجود ندارد.
▪ دوره نونهالی طولانی‌تر است.
▪ کیفیت اولیه بذر از بین می‌رود.
برای آن دسته از گیاهان که نیاز به یکنواختی دارند روش بذر کاری برای تکثیر آن‌ها مشکل آفرین است. هم‌چنین در بعضی از گیاهانی که زمان لازم برای بلوغ و به گل رفتن گیاه طولانی است، هزینه زیادی دارد. مثلا زمان لازم برای درخت گلابی حداقل ۷ تا ۸ سال است تا یک پایه بذری به درخت میوه تبدیل شود.

روش‌های بذرکاری
بذر کاری به دو روش مستقیم و نشا کاری انجام می‌شود. روش مستقیم برای بذرهایی با اندازه متوسط عملی است که رویش آن‌ها با مشکل زیادی همراه نیست. گل آحار و جعفری به روش مستقیم بذرکاری می‌شوند. تعداد زیادی از بذرهای گیاهان زینتی نیاز به نشا کاری دارند. در روش نشا کاری ابتدا بذرها را در یک جعبه کشت یا گلدان نشا کشت می‌کنیم. بعد از اینکه اندازه گیاهان و نشاها به حد معینی رسید و معمولا این حد یک اندازه ۴ تا ۶ برگه است آنوقت گیاهان را به محل اصلی انتقال می‌دهیم.

تیمارهای قبل از کاشت
▪ خیساندن بذرها
▪ رفع سرما این اصطلاح برای آن دسته از بذرها استفاده می‌شود که برای رویش نیاز به یک دوره سرما دهی دارند یعنی اگر یک دوره سرما را طی نکنند قادر به جوانه زدن نیستند.
▪ نرم کردن پوست‌های سخت گیاهان بوسیله اسید سولفوریک: پوست‌های بسیار سخت بعضی از گیاهان تا نرم نشوند قادر به جوانه زنی نخواهند بود. بسته به نوع گیاه و نیاز ما روش تکثیر جنسی یا غیر جنسی را انتخاب می‌کنیم. اگر نیاز به گیاهان یکدست و یکنواخت داریم از تکثیر غیر جنسی استفاده می‌کنیم. اما بیشتر برای گیاهان فضای سبز از روش تکثیر بذری استفاده می‌شود.
هم‌چنین بسته به نوع بذر (ریزی و درشتی بذر) نوع کاشت فرق می‌کند. بذرهای ریز اطلسی را ابتدا با خاک خیلی سبک مخلوط نموده و سپس در سطح خاک گلدان مورد نظر پخش می‌کنیم. از آنجا که پوشش روی بذر نیز به اندازه‌ی بذر بستگی دارد، حدود نیم سانتی‌متر خاک روی بذرها ریخته و آبیاری نیز با احتیاط انجام می‌گیرد. هنگامی که بذرها رشد کرده و ۴ برگی شدند گیاه به گلدان اصلی منتقل می‌شود. بذرهای همیشه بهار درشت هستند و به فواصل معین در گلدان کاشته می‌شوند و روی آن‌ها را با خاک بیشتری (حدود ۲ - ۱.۵ سانتی‌متر) می‌پوشانیم و آب می‌دهیم.

انواع روش‌های تکثیر غیر جنسی
۱) کشت بافت
▪ کشت گیاه کامل: یک بذر ممکن است در شرایط آزمایشگاهی کشت شود و یک گیاهچه و در نهایت یک گیاه کامل تولید کند.
▪ کشت جنین: در این نوع کشت ، جنین جدا شده و پس از حذف پوسته بذر ، کشت می‌شود.
▪ کشت اندام گیاهی: در این کشت ، انواع مختلفی مثل کشت مریستم ، کشت ریشه ، کشت نوک ساقه قابل تشخیص هستند.
▪ کشت کالوس: اگر یک بافت تمایز یافته جدا شود و در شرایط آزمایشگاهی تولید یک توده سلولی تمایز نیافته به نام کالوس نماید، این پدیده را کشت کالوس می‌نامند.
▪ کشت سلول: کشت سلولهای منفرد که به کمک آنزیمها یا به روشهای مکانیکی از یک بافت گیاهی یا سوسپانسیون سلولی بدست می‌آیند.
▪ کشت پروتوپلاست: کشت پروتوپلاستهایی که در اثر هضم آنزیمی دیواره سلولی بوجود آمده‌اند، کشت پروتوپلاست نام دارد.

۲) تقسیم بوته Succres
استفاده از تقسیم بوته برای تکثیر گیاهان زینتی کاربرد زیادی دارد و تعداد زیادی از گیاهان به این روش تکثیر می‌شوند. استفاده از این روش بدلیل اینکه گیاه کامل و ریشه‌دار از پایه مادری جدا می‌شود و عینا شبیه پایه مادری شروع به رشد و نمو می‌کند، یک روش نسبتا آسان و بدون هیچ گونه خطر از نظر سازگاری با محیط است و هیچ تغییر ژنتیکی در آن اتفاق نمی‌افتد. نمونه این نوع تکثیر را می‌توان در دیفن باخیا ، سانسویریا و آنتوریوم مشاهده کرد.

۳) استفاده از اندام‌های زیرزمینی
انواع پیازها و ریزوم‌ها از این طریق تکثیر می‌شوند. گل گلایول با پیاز توپر بوسیله اندام‌های زیرزمینی تکثیر می‌شود. هم‌چنین گل سنبل با پیازهای حساس و سخت ریشه‌زا تکثیر پیدا می‌کند. ریزوم‌ها بخشی از ساقه زیرزمینی گیاه هستند که به عنوان عامل تکثیر از آن استفاده می‌شود. گل اختر بوسیله این روش تکثیر می‌شود.

۴) خوابانیدن Layering
تکثیر بوسیله خوابانیدن یاLayering یک روش نسبتا ساده و کم هزینه است. فقط باید دقت داشت که همه گیاهان با این روش قابل تکثیر نیستند. برخی از درختان و درختچه‌ها و تعدادی از پیچ‌های زینتی با این روش تکثیر می‌شوند. روش کار بدین صورت است که بخش‌هایی از ساقه که در حال رشد است را درون خاک حفر می‌کنیم و مقداری خاک بر روی آن می‌ریزیم. بخش‌هایی که در زیر خاک هستند ریشه‌دار می‌شوند و بعد از ریشه‌دار شدن آن‌ها را از پایین‌ترین محلی که برای خاک ریختن انتخاب کرده‌ایم قطع می‌کنیم و بعنوان یک گیاه جدید به محل مورد نظر انتقال می‌دهیم. این روش تکثیر در گیاهانی نظیر پیچ لونی سرا (یاس امین‌الدوله) ، یاس زرد و پیچ اناری و تعداد دیگر از گیاهان قابل استفاده است.

۵) استفاده از ساقه و برگ به عنوان قلمه
قلمه یا Cutting استفاده از بخش‌های ساقه و گاهی برگی بعضی از گیاهان زینتی می‌باشد که قابلیت ریشه‌زایی سریع دارند. اگر آخرین قسمت ساقه یا بخش رشد یافته سال قبل در قلمه استفاده شود، قلمه چوبی یا اصطلاحا Wood Cutting می‌گویند. بیشتر درختان میوه ، درختچه‌های زینتی ، گیاهان برگ‌ریز و گیاهان خزان‌دار به کمک این روش تکثیر می‌شوند. در این روش طول قلمه ۱۰ تا ۲۵ سانتی‌متر است و بسته به نوع قلمه و تعداد ، ۳ تا ۷ گره در قلمه باقی می‌ماند. این چنین قلمه‌هایی فاقد برگ هستند، چون زمان قلمه‌گیری این گونه گیاهان به دوره خواب گیاهان نزدیک می‌شود (حدودا از اواسط آبان به بعد).
قلمه‌هایی که بافت محکمی دارند، کمی خشبی شده ولی انعطاف لازم را دارند و حاصل رشد سال جاری هستند را قلمه‌های نیمه چوبی یا نیمه خشبی گویند. درختچه‌های زینتی و سوزنی برگان و تعدادی از گیاهان گلخانه‌ای نظیر آکالیفا Acalypha و گل کاغذی به این وسیله تکثیر می‌شوند. طول قلمه‌ها حدود ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر بوده و ۳ تا ۴ گره روی ساقه به جای می‌ماند. قلمه‌ها بدون برگ یا با داشتن یک یا دو برگ کشت می‌شوند.

۶) استفاده از جوانه‌ها به عنوان پیوند
عمل پیوند یا Grafting متصل کردن دو قسمت گیاهی است، بطوری که این دو قسمت بوسیله باززایی باهم کاملا جوش خورده و یک گیاه را تشکیل دهند. معمولا بر روی همه درختان میوه عمل پیوند صورت می‌گیرد. هم‌چنین گل سرخ از خانواده رزاسه عموما با روش پیوند تکثیر می‌شود. در عمل پیوند دو بخش پایه و پیوندک وجود دارد. بخش پایینی و اصلی که پایه یاStock نامیده می‌شود و بخشی را که از گیاه دیگر جدا می‌شود و روی گیاه مادری چسبانده می‌شود را اصطلاحا پیوندک Scion می‌گویند.

بنابراین پایه و پیوندک دو عامل مهم در موفقیت پیوند هستند. انتخاب پیوندک و سازگاری پیوندک مهم می‌باشد، زیرا
هر پایه با هر پیوندکی عمل پیوند موفقی نخواهد داشت. پایه بسته به نوع گیاه می‌تواند نهال یک ساله یا شاخه بسیار باریک باشد. نسترن‌ها گیاه بومی کشور ایران هستند. در پایان سال اول یا دوم وقتی ضخامت پایه نسترن به اندازه یک مداد معمولی شد مناسب پیوند است. دو نوع پیوند وجود دارد. پیوند جوانه و پیوند شاخه که هر دو آن بر روی نسترن انجام می‌شود.


منبع: شبکه رشد

 

[آیورودا]

نظیم کننده های خارجی گل دهی

چهار نشان اولیه خارجی محیطی اثر کننده بر گل دهی در گیاهان وجود دارد. طول نور، تابش نور و فشار . به علاوه عدم فشار یا سطح های زیاد بهینه ی مواد غذایی یا سطح های اشباع شده ی آب هم می تواند بر پیشرفت گل دهی اثر گذارد. به خاطر نشان های محیطی طول نور، دما و مخصوصا" وجود آب به گیاهان اجازه می دهد گل دهی را با فصل ها برابر کنند. گرما می تواند محرک انتقال فصلی باشد اما دقت آن کمتر است. بطور کل باغبانی پرورش گل دستی شامل طول نور، دما و پرتوافکنی است که در ادامه درباره آن بحث خواهیم کرد. وقتی طول نور بر گل دهی اثر می گذارد که به آن گیاه فتوپریودی می گویند. فتوپریودیسم اولیه با گونه هایی که بیشترعمومی اند وحداقل برای یک فصل رشد باقی می مانند گفته می شود. رشد چنین گونه های می تواند اغلب وابسته به طول نور باشد تا برابر کننده گل دهی را که مطمئن شود که گل دهی در زمان خاصی از سال به منظور رشد موفقیت آمیز بذر و رشد میوه با گرده افشانی غیر مستقیم اتفاق می افتد. در مقابل فتوپریودیسم قرار گرفتن طولانی در معرض دمای بین 16-0 درجه سانتی گراد هم می تواند گل دهی را چند برابر کند. مثلا" گل دهی گونه های 2 ساله و چند ساله اغلب نیاز به دمای سرد دارد تا گل دهی با موفقیت انجام شود. چنین تولید گل دهی در دمای پایین مربوط به بهارش است به جرات می توان گفت نیازمندی بهارش مطمئن می کند که گیاه تا بعد از زمستان گل می دهد و در آب و هوای معتدل اتفاق خواهد افتاد. به علاوه بعضی از انواع نیازمندی دوگانه برای گل دهی موفقیت آمیز را نمایش می دهند یعنی آنها ممکن است به یک دنباله مقرر از شرایط تحریک کننده مانند روز کوتاه – روز بلند (SD-LD ) یا روز بلند – روز کوتاه (LD-SD ) نیاز دارند. در بعضی موارد همچون در بیشتر گونه های چند ساله در اقلیم های حرارتی یک گیاه ممکن است نیاز بهارش داشته باشد که با نیازمندی LD دنبال می شود. در آخر، طول روز و بهارش می تواند به عنوان تشدید کننده در نمونه هایی همچون لیلیوم لنیگیفریوم و آپییوم گراولن عمل کند. تعداد دیگر از فاکتورهای محیطی مانند پرتوافکنی، کیفیت نور و فشار آب می تواند بر گلدهی اثر گذار باشد و رابطه ی متقابل با بهارش و فتوپریودیک داشته باشد. این فاکتورها ظهور می کنند تا بیشتر جفت شوند یا اینکه آیا در شرایط بهینه هستند. برای اینکه آیا گل دهی تحت شرایط تحریک پذیراست یا خود فرآیند تحریک پذیر را انجام می دهد. برای مثال پرتوافکنی پایین گل دهی را در روز بی تفاوت Rosa hybrida بوسیله کاهش وقوع پایه کور یعنی عقیم شدن گل را می تواند باعث شود. در مقابل پرتوافکنی بالا می تاند جانشین نیازمندی فتوپریودی تماما" در خطی ماسائوچوست گردد. به علاوه دمای بالا قادر گل دهی بوسیله فتوپریود یا بهارش را مهار کند. تعقیب بخش های دقیق روی نشان های اولیه گل دهی است به علاوه اساس فیزیولوژیکی برای هر جواب بحث شد.

فتوپریودیسم

فتوپریودیسم مربوط به توانایی یک ارگانیسم در آشکار کردن طول روز می شود. رویدادهای فتوپریودی می تواند در گیاهان و حیوانات مشاهده شود. در حیوانات خواب زمستانی، تولید تخم و مهاجرت بوسیله فتوپریود کنترل می شود. در گیاهان فتوپریودیسم ،می تواند فرآیند رشد را در گل های مختلف، عملکرد پیاز، آغاز خواب جوانه و عملکرد ساقه زیر زمینی تنظیم کند. فتوپریودیسم در گل دهی اولین بار در آزمایشگاه کشاورزی در بلتزول توسط وایت من گارفر و هنری آلارد در دهه 1920 کشف شد. گارفر و آلارد مشخص کردند که جهش متنوع درطول تابستان بر تنباکو در زمین ، باعث می شود که تنباکو به گل نرود اما در زمستان در گلخانه به گل می رود. آنها بعدها مشخص کردنند که گیاهانی که خارج از مزرعه در طول تابستان با پوشش سیاه به روش مصنوعی کوتاه تر شدن طول روز رشد می یابند، این درمان در گیاهان گل دار نتیجه می دهد. آنها به این نتیجه رسیدند که طول روز را می توان وقتی گیاه گل دار است کنترل نمود. فتوپریودیسم در صنعت گلکاری تا دهه های 1930-1950 وقتی گاس پوسچ نشان داد که نورهای خیابانی خارج از، حاصلخیزی داوودی جلوگیری می کند مورد استفاده نبود. شناسایی اهمیت طول روز در حاصلخیزی داوودی در اثر عملکرد فتوپریود دستکاری در تولیدات گلخانه ای است و در صنعت سالیانه گل داوودی، نتیجه می دهد و فصل گل دهی را برای گیاهان آپارتمانی و هرسی طولانی می کند. این عملکرد فتوپریود بر تولید گیاهان خوابیده در نونهالی آن مورد بررسی است و اخیرا" اولین توجه محققان در دانشگاه مفسوتا است.

گروه های حساسیت فتوپریودی

حساسیت های فتوپریودی گل دهی می تواند به گروههای حساسیتی مختلف تقسیم شود : گیاهانی که به نور کمتری نیاز دارند، گیاهانی که به نور بیشتری نیاز دارند، گیاهانی که به نور بی تفاوت اند، گیاهانی که به میزان متوسط به نور نیاز دارند و گیاهان آمبی فتوپریودیک.

گیاهان روز کوتاه : این گونه در طول شب بزرگتر می شوند. بطور کل از نوع عرض جغرافیایی پایین هستند یعنی ( قهوه، پنبه و برنج ) یا نوع هایی که در تابستان گل می دهند مثل داوودی.

گیاهان روز بلند : این گیاهان در شب کمتر رشد می کنند بطور کل گونه های مناطق بالای عرض جغرافیایی اند مانند علف های مرطوب .

گیاهان روز بی تفاوت ( خنثی ) : این گیاهان تحت تأثیر مدت شب نیستند معمولا" در همه عرض های جغرافیایی دیده می شوند مانند سیب زمینی و گوجه فرنگ .

گیاهان میانه رو (میانجی ) : این گونه ها نیاز به طول مدت 12-14 ساعت شب هستند.

گیاهان Ambi photoperidic : این گونه ها تحت کوتاه یا بلند بودن شب گل می دهند اما در نیمه های شب

زیر گروه های حول گروه های حساسیت

در حول گروه های گیاهان روز کوتاه یا روز بلند گیاهانی هستند که حساسیت های اختیاری یا اجباری دارند. گونه هایی که یک حساسیت اختیاری را اختیار می کنند تحت هیچ فتوپریودی گل نمی دهند اگرچه گل دهی تحت توصیفات فتوپریودی تسریع می یابد. گونه هایی که یک حساسیت اجباری را مهار می کنند اگرچه فتوپریود دریافت می کنناما گل نخواهند داد. نمونه هایی از علف های یک ساله رایج و همکاری فتوپریودی آنها در جدول (6/4 ) طبقه بندی شده است . گونه ها در طبقه بندی می توانند تنوع وسیعی در نیازمندی فتوپریود خود داشته باشند. برای مثال وارنر و اروین نشان دادند که همه گروه های پاسخ دهنده فتوپریود در یک گروه از خطی معلوم بودند. به علاوه کارهای اولیه توسط کامینگ نشان داد که Chenopodium rubrum از عرض جغرافیایی مختلف سلسله وسیعی از نیازمندی های قتوپریودی را برای گل دهی با هم همراه می کند.

 

[آیورودا]

مقدمه

دو نوع تکثیر در گیاهان دیده می‌شود. تکثیر جنسی و تکثیر غیر جنسی. تکثیر مستقیم یا جنسی بیشتر به عنوان تکثیر بذری شناخته شده است. اساس کار در این روش استفاده از بذر گیاه است. بذر یا Seed از ترکیب دانه‌های گرده گل‌های نر و خامه گل‌های ماده بوجود می‌آیند که به دو شکل هموزیگوت و هتروزیگوت وجود دارند. تکثیر غیر جنسی بر این مبناست که هر یک از سلول‌های هر کدام از گیاهان توانایی ساخت یک گیاه کامل همانند پایه مادری خود را دارند. و کلا هر روشی که بوسیله آن هر یک از اندام‌های گیاهی به یک گیاه کامل تبدیل شود تکثیر غیر جنسی محسوب می‌شود.

تکثیر جنسی

در این روش بعد از لقاح گامت نر و ماده ، چنانچه گرده و مادگی از یک جنس باشند بذر حاصل را بذر همگن یا اصطلاحا Homozygot می‌نامند و چنانچه بذر بدست آمده از آمیزش دانه‌های گرده غیر از گیاه مادر باشد بذر حاصل را ناهمگن یا اصطلاحا Heterozygot ‌گویند. معمولا این روش برای گیاهانی که ناهمگنی یا Heterozygot دارند (مثل گل‌های یک ساله که نیاز به تنوع و چند رنگی بیشتری دارند) از دیدگاه تولید کننده بهتر است. هم‌چنین در جایی که این روش مقرون به صرفه است (مثلا در گیاهانی که تکثیر به روش غیر بذری مدت زمان طولانی می‌گیرد) استفاده می‌شود.

مزایای بذر کاری

• ارزانتر بودن نسبت به روش غیر جنسی
• انبار کردن بذر به مدت طولانی
• کنترل بیماری‌های ویروسی.

می‌توان بذر را برای مدت طولانی در انبار نگهداری کرد بدون آنکه آسیبی به وضعیت رویشی و ژنتیکی آن وارد شود. هم‌چنین از آنجا که بیماری‌های ویروسی عموماً بوسیله بذر انتقال پیدا نمی‌کنند لذا تکثیر بذری راه مطمئن برای کنترل بیماری‌های ویروسی است.

معایب کشت و کار با بذر

• به علت تفرقه صفات ، یکنواختی لازم وجود ندارد.
• دوره نونهالی طولانی‌تر است.
• کیفیت اولیه بذر از بین می‌رود.

برای آن دسته از گیاهان که نیاز به یکنواختی دارند روش بذر کاری برای تکثیر آن‌ها مشکل آفرین است. هم‌چنین در بعضی از گیاهانی که زمان لازم برای بلوغ و به گل رفتن گیاه طولانی است، هزینه زیادی دارد. مثلا زمان لازم برای درخت گلابی حداقل 7 تا 8 سال است تا یک پایه بذری به درخت میوه تبدیل شود.

روش‌های بذرکاری

بذر کاری به دو روش مستقیم و نشا کاری انجام می‌شود. روش مستقیم برای بذرهایی با اندازه متوسط عملی است که رویش آن‌ها با مشکل زیادی همراه نیست. گل آحار و جعفری به روش مستقیم بذرکاری می‌شوند. تعداد زیادی از بذرهای گیاهان زینتی نیاز به نشا کاری دارند. در روش نشا کاری ابتدا بذرها را در یک جعبه کشت یا گلدان نشا کشت می‌کنیم. بعد از اینکه اندازه گیاهان و نشاها به حد معینی رسید و معمولا این حد یک اندازه 4 تا 6 برگه است آنوقت گیاهان را به محل اصلی انتقال می‌دهیم.

تیمارهای قبل از کاشت

• خیساندن بذرها
• رفع سرما این اصطلاح برای آن دسته از بذرها استفاده می‌شود که برای رویش نیاز به یک دوره سرما دهی دارند یعنی اگر یک دوره سرما را طی نکنند قادر به جوانه زدن نیستند.
• نرم کردن پوست‌های سخت گیاهان بوسیله اسید سولفوریک: پوست‌های بسیار سخت بعضی از گیاهان تا نرم نشوند قادر به جوانه زنی نخواهند بود. بسته به نوع گیاه و نیاز ما روش تکثیر جنسی یا غیر جنسی را انتخاب می‌کنیم. اگر نیاز به گیاهان یکدست و یکنواخت داریم از تکثیر غیر جنسی استفاده می‌کنیم. اما بیشتر برای گیاهان فضای سبز از روش تکثیر بذری استفاده می‌شود.

هم‌چنین بسته به نوع بذر (ریزی و درشتی بذر) نوع کاشت فرق می‌کند. بذرهای ریز اطلسی را ابتدا با خاک خیلی سبک مخلوط نموده و سپس در سطح خاک گلدان مورد نظر پخش می‌کنیم. از آنجا که پوشش روی بذر نیز به اندازه‌ی بذر بستگی دارد، حدود نیم سانتی‌متر خاک روی بذرها ریخته و آبیاری نیز با احتیاط انجام می‌گیرد. هنگامی که بذرها رشد کرده و 4 برگی شدند گیاه به گلدان اصلی منتقل می‌شود. بذرهای همیشه بهار درشت هستند و به فواصل معین در گلدان کاشته می‌شوند و روی آن‌ها را با خاک بیشتری (حدود 2 - 1.5 سانتی‌متر) می‌پوشانیم و آب می‌دهیم.

انواع روش‌های تکثیر غیر جنسی

کشت بافت

• کشت گیاه کامل: یک بذر ممکن است در شرایط آزمایشگاهی کشت شود و یک گیاهچه و در نهایت یک گیاه کامل تولید کند.
• کشت جنین: در این نوع کشت ، جنین جدا شده و پس از حذف پوسته بذر ، کشت می‌شود.
• کشت اندام گیاهی: در این کشت ، انواع مختلفی مثل کشت مریستم ، کشت ریشه ، کشت نوک ساقه قابل تشخیص هستند.
• کشت کالوس: اگر یک بافت تمایز یافته جدا شود و در شرایط آزمایشگاهی تولید یک توده سلولی تمایز نیافته به نام کالوس نماید، این پدیده را کشت کالوس می‌نامند.
• کشت سلول: کشت سلولهای منفرد که به کمک آنزیمها یا به روشهای مکانیکی از یک بافت گیاهی یا سوسپانسیون سلولی بدست می‌آیند.
• کشت پروتوپلاست: کشت پروتوپلاستهایی که در اثر هضم آنزیمی دیواره سلولی بوجود آمده‌اند، کشت پروتوپلاست نام دارد.

تقسیم بوته Succres

استفاده از تقسیم بوته برای تکثیر گیاهان زینتی کاربرد زیادی دارد و تعداد زیادی از گیاهان به این روش تکثیر می‌شوند. استفاده از این روش بدلیل اینکه گیاه کامل و ریشه‌دار از پایه مادری جدا می‌شود و عینا شبیه پایه مادری شروع به رشد و نمو می‌کند، یک روش نسبتا آسان و بدون هیچ گونه خطر از نظر سازگاری با محیط است و هیچ تغییر ژنتیکی در آن اتفاق نمی‌افتد. نمونه این نوع تکثیر را می‌توان در دیفن باخیا ، سانسویریا و آنتوریوم مشاهده کرد.

استفاده از اندام‌های زیرزمینی

انواع پیازها و ریزوم‌ها از این طریق تکثیر می‌شوند. گل گلایول با پیاز توپر بوسیله اندام‌های زیرزمینی تکثیر می‌شود. هم‌چنین گل سنبل با پیازهای حساس و سخت ریشه‌زا تکثیر پیدا می‌کند. ریزوم‌ها بخشی از ساقه زیرزمینی گیاه هستند که به عنوان عامل تکثیر از آن استفاده می‌شود. گل اختر بوسیله این روش تکثیر می‌شود.

خوابانیدن Layering

تکثیر بوسیله خوابانیدن یاLayering یک روش نسبتا ساده و کم هزینه است. فقط باید دقت داشت که همه گیاهان با این روش قابل تکثیر نیستند. برخی از درختان و درختچه‌ها و تعدادی از پیچ‌های زینتی با این روش تکثیر می‌شوند. روش کار بدین صورت است که بخش‌هایی از ساقه که در حال رشد است را درون خاک حفر می‌کنیم و مقداری خاک بر روی آن می‌ریزیم. بخش‌هایی که در زیر خاک هستند ریشه‌دار می‌شوند و بعد از ریشه‌دار شدن آن‌ها را از پایین‌ترین محلی که برای خاک ریختن انتخاب کرده‌ایم قطع می‌کنیم و بعنوان یک گیاه جدید به محل مورد نظر انتقال می‌دهیم. این روش تکثیر در گیاهانی نظیر پیچ لونی سرا (یاس امین‌الدوله) ، یاس زرد و پیچ اناری و تعداد دیگر از گیاهان قابل استفاده است.

استفاده از ساقه و برگ به عنوان قلمه

قلمه یا Cutting استفاده از بخش‌های ساقه و گاهی برگی بعضی از گیاهان زینتی می‌باشد که قابلیت ریشه‌زایی سریع دارند. اگر آخرین قسمت ساقه یا بخش رشد یافته سال قبل در قلمه استفاده شود، قلمه چوبی یا اصطلاحا Wood Cutting می‌گویند. بیشتر درختان میوه ، درختچه‌های زینتی ، گیاهان برگ‌ریز و گیاهان خزان‌دار به کمک این روش تکثیر می‌شوند. در این روش طول قلمه 10 تا 25 سانتی‌متر است و بسته به نوع قلمه و تعداد ، 3 تا 7 گره در قلمه باقی می‌ماند. این چنین قلمه‌هایی فاقد برگ هستند، چون زمان قلمه‌گیری این گونه گیاهان به دوره خواب گیاهان نزدیک می‌شود (حدودا از اواسط آبان به بعد).

قلمه‌هایی که بافت محکمی دارند، کمی خشبی شده ولی انعطاف لازم را دارند و حاصل رشد سال جاری هستند را قلمه‌های نیمه چوبی یا نیمه خشبی گویند. درختچه‌های زینتی و سوزنی برگان و تعدادی از گیاهان گلخانه‌ای نظیر آکالیفا Acalypha و گل کاغذی به این وسیله تکثیر می‌شوند. طول قلمه‌ها حدود 10 تا 15 سانتی‌متر بوده و 3 تا 4 گره روی ساقه به جای می‌ماند. قلمه‌ها بدون برگ یا با داشتن یک یا دو برگ کشت می‌شوند.

استفاده از جوانه‌ها به عنوان پیوند

عمل پیوند یا Grafting متصل کردن دو قسمت گیاهی است، بطوری که این دو قسمت بوسیله باززایی باهم کاملا جوش خورده و یک گیاه را تشکیل دهند. معمولا بر روی همه درختان میوه عمل پیوند صورت می‌گیرد. هم‌چنین گل سرخ از خانواده رزاسه عموما با روش پیوند تکثیر می‌شود. در عمل پیوند دو بخش پایه و پیوندک وجود دارد. بخش پایینی و اصلی که پایه یاStock نامیده می‌شود و بخشی را که از گیاه دیگر جدا می‌شود و روی گیاه مادری چسبانده می‌شود را اصطلاحا پیوندک Scion می‌گویند.

بنابراین پایه و پیوندک دو عامل مهم در موفقیت پیوند هستند. انتخاب پیوندک و سازگاری پیوندک مهم می‌باشد، زیرا هر پایه با هر پیوندکی عمل پیوند موفقی نخواهد داشت. پایه بسته به نوع گیاه می‌تواند نهال یک ساله یا شاخه بسیار باریک باشد. نسترن‌ها گیاه بومی کشور ایران هستند. در پایان سال اول یا دوم وقتی ضخامت پایه نسترن به اندازه یک مداد معمولی شد مناسب پیوند است. دو نوع پیوند وجود دارد. پیوند جوانه و پیوند شاخه که هر دو آن بر روی نسترن انجام می‌شود.