اين كاخ در زميني به وسعت ۱۱۱ هكتار با ۲۵۰۰ متر زيربنا بين سالهاي ۴۷ - ۱۳۴۵ در مهرشهر كرج، ارم جهت استفاده شمس خواهر محمدرضا شاه پهلوي احداث شده است. اين بنا شامل فضاهاي متعددي از جمله سالن طلايي بار، دفتر مخصوص شمس، سالن پذيرايي، سالن سينما، سالن بيليارد، استخر، آبنما، محل نگهداري پرندگان كمياب، اتاقهاي خواب و غيره ميباشد . يكي از مهمترين بخشهاي اين كاخ اتاق صدف است كه داراي تزئينات مختلفي بوده، بخصوص نماي بيروني آن كه بصورت حلزوني شكل ساخته شده است . در طراحي فضاي بيروني درياچه كوچكي از سه طرف كاخ را كاخ شمس احاطه كرده و به زيبايي آن افزوده است اين مجموعه تا چندي پيش بعنوان موزه و با نام مجتمع اردويي تفريحي شهيد فهميده استفاده ميشد. اين اثر در سال ۱۳۸۲ به شماره ثبت ۷۰۶۷ در فهرست آثار ملي ايران قرار گرفته است.
دردوران حکومت محمد رضاشاه پهلوي ، شمس خواهرشاه ، قسمت وسيعي ازاراضي مهرشهر کرج را تصرف کرده و کاخي زيبا وعظيم همراه با باغ هاي ميوه واستخرو جنگل درآنها احداث نموده است. اين کاخ ازبناهاي مدرن امروزي به حساب مي آيد ودرسال 1347 در 2500 متر زيربنا با طرح حلزوني ساخته شده ودرميان درختان ميوه ، جلوه خاصي پيدا کرده است. با توجه به اينکه بناي کاخ شمس، جديدالاحداث است و ارزش تاريخي ندارد ولي ازجهت مردم شناسي به عنوان نمونه اي از تجملات وتشريفات و نحوه زندگي قشر خاصي از جامعه که حکام و ثروتمندان راتشکيل مي دادند، قابل بررسي و تامل است.
درساخت وساز کاخ شمس ، هيچ يک از اصول معماري ايراني رعايت نشده وسبک و نقشه وساختار آن کاملا غربي يا ابتکاري است وتوسط يک معمار ايتاليايي به نام مهندس کليسي اجرا شده است. فرماندار کرج با تاکید بر حفظ اراضی کاخ مروارید گفت: اراضی کاخ مروارید به عنوان یکی از مهمترین ریه های تنفسی شهر کرج باید برای نسل های آتی حفظ شود. مهدی ایران نژاد در پی صدور رای هیئت حل اختلاف استان مبنی بر حفظ و اعلام ممنوعیت تغییر کاربری اراضی کاخ مروارید در گفتگو با خبرنگار مهر ظهار داشت: در پی صدور رای هیئت حل اختلاف و رسیدگی به شکایات استان البرز در ارتباط با بند 40 سیصدو چهل و دومین مصوبه و صورت جلسه مورخ 89 / 11 / 28 شورای اسلامی شهر کرج جهت تغییر کاربری اراضی کاخ مروارید و تبدیل این اراضی به مسکونی، مصوبه مذکور مغایر با قانون منع فروش و واگذاری اراضی فاقد کاربری مسکونی برای ساخت مسکن در طرح تفصیلی توسط اشخاص حقیقی و حقوقی شناخته شد.
وی افزود: اندیشه ما حفظ کاربری فضای سبز موجود و ساماندهی کاربری های گردشگری،تفریحی و رفاهی در اراضی یادشده است و اراضی مذکور در کنار موزه کاخ مروارید با کاربری فضای سبز،تفریحی و گردشگری می تواند به عنوان یک پایلوت ارزشمند اکوسیستم محیط زیست پایدار بماند. این مسئول با اشاره به اینکه این اراضی باید توسط نهادهای مربوطه حفظ و بهینه سازی شود، خاطر نشان کرد: تامین زیرساخت های مورد نیاز تفریحی و گردشگری نیازمند همکاری و تعامل دستگاه های مربوطه از جمله شهرداری،سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و سایر دستگاه های متولی این منطقه است که باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.
ایران نژاد ضمن تقدیر از اعضای هیئت حل اختلاف استان به ویژه استاندار محترم البرز تاکید کرد: نگاه ویژه و عمیق استاندار توانمند و بسیجی البرز به مسایل شهرستان کرج ، قابل تقدیر است. فرماندار کرج گفت: امیدواریم با حمایت های استاندار محترم البرز و همچنین سایر مسئولین بتوانیم اراضی کاخ مروارید را برای استفاده مناسب مردم از فضاها و امکانات این مجموعه فراهم کنیم.
با گذشت بیش از 10 سال از بسته شدن در مجموعه تاریخی – فرهنگی کاخ مروارید به روی بازدیدکنندگان، این اثر تبدیل به مخروبه شده و از درخشش افتاده است، به طوری که تنها راه نجات این اثر تخصیص اعتبارات ملی و توجه ویژه سازمان میراث فرهنگی کشور است.
به گزارش مهر، خبرنگاران البرزی پیش از ظهر شنبه با حضور مدیرکل اداره کل میراث فرهنگی البرز و برخی دیگر از مدیران از مجموعه تاریخی – فرهنگی کاخ مروارید بازدید کردند. با گذشت بیش از 10 سال از آخرین بازدید مردم از کاخ مروارید، مدال افتخار اولین بازدید از این اثر منحصر به فرد تاریخ معاصر ایران بر دوش اصحاب رسانه زده شد.
مدتها وضعیت مجموعه تاریخی - فرهنگی کاخ مروارید که از جمله آثار تاریخی استان البرز است، به علت عدم همراهی مسئولان و مشخص نبودن متولی اصلی و به رغم ثبت این اثر در فهرست آثار ملی در شرایط بدی به سر می برد و به حال خود رها شده بود و متاسفانه هر از چند گاهی اخباری راجع به واگذاری این مجموعه به نهادی دیگر، تغییر کاربری بخشی از مجموعه و .... به گوش می رسید.
سرنوشت این اثر به علت سهل انگاری و بی توجهی متولیان گذشته زمانی به چوب حراج گذاشته شد و حاصل بی توجهی ها در حال حاضر کوهی از تخریبهاست که با اختصاص اعتبارات ویژه شاید بتوان این اثر را به روزهای اوجش بازگرداند.
در ابتدای ورود، همگان با میزان قابل توجه و محسوس تخریب این اثر مواجه شدند، میزان تخریب بیش از حد تصور همه است.
وجود کوهی از خاک بر در و دیوار این مجموعه نشان از بی توجهی متولیان گذشته دارد در حال بازدید از دیواره های خراب و درهای پوسیده هستیم که مدیرکل اداره کل میراث فرهنگی البرز همه خبرنگاران را فرا می خواند تا جوابگوی سوالهای آنان باشد.
ابوالفضل عبیدی در ابتدا با بیان این مطلب می گوید: 30 هکتار از کل مجموعه کاخ مروارید که شامل خود کاخ اصلی و قسمتی از باغ است توسط دادستان کرج تحویل اداره کل میراث فرهنگی شده است تا با مرمت و بازسازی آماده بازدید عموم مردم شود.
عبیدی در ادامه اظهار می دارد: با توجه به شرایط اثر و با توجه به مشاهدات باید بگوییم که شرایط اصلا مساعد نیست، و تخریب بیش از تصور همگان است.
مرمت های اضطراری شروع شد
وی در ادامه تصریح می کند: معاونت های میراث فرهنگی البرز به جد در حال مطالعه، تحقیق و پژوهش در این زمینه هستند و تیم های مرمت و بازسازی، مرمت های اضطراری را شروع کرده اند.
این مسئول خاطرنشان می کند: بحث طرح حفاظت، مرمت و ساماندهی مجموعه کاخ مروارید اولین اقدامی است که برای هفته میراث فرهنگی برداشته می شود و با شروع مرمت های اضطراری مجموعه را برای بازدید عموم آماده خواهیم کرد.
مدیرکل اداره کل میراث فرهنگی البرز تاکید می کند: از اهالی کرج و همچنین از هم میهنان می خواهیم اگر عکس یا سندی از مجموعه در اختیار دارند در هفته میراث فرهنگی به ما ارائه کنند تا با کپی برداری از این عکس ها و سندها بتوانیم در بخش پژوهش و مطالعات این مجموعه استفاده کنیم.
عبیدی در ادامه اضافه می کند: با معماران بنا که در قید حیات هستند ارتباط برقرار کرده ایم تا در مرمت و بازسازی بنا به کارشناسان میراث فرهنگی کمک کنند.
احیای کاخ نیازمند ختصاص بودجه و اعتبار ویژه است عبیدی در جواب سوالی مبنی بر اینکه آیا سازمان میراث فرهنگی کشور بودجه و اعتباری خاص را برای احیا و مرمت این اثر در نظر دارد یا نه، توضیح می دهد: مرمت یک عمل تجدید کننده است و بر اساس میزان اعتباری است که برای یک اثر در نظر گرفته می شود بر همین اساس سازمان میراث فرهنگی کشور وضعیت احیا و مرمت و بازسازی این بنای منحصر به فرد تاریخ معاصر ایران را به صورت ویژه پیگیری می کند رایزنی های انجام شده است و امیدواریم که با اختصاص بودجه و اعتبار ویژه امر احیای این اثر تاریخی به زودی آغاز شود.
وی در ادامه می افزاید: طبق رایزنی های انجام شده قرار است که هم از اعتبارات بناهای تاریخی و هم از بخش اعتبارات باغ های تاریخی برای مرمت و بازسازی مجموعه تاریخی – فرهنگی کاخ مروارید استفاده شود.
این مسئول در جواب سوال یکی دیگر از خبرنگاران مبنی بر اینکه در گذشته قرار بود در فضای مجموعه کاخ مروارید آپارتمان سازی شود، یادآور می شود: در گذشته توسط مالکان قبلی چنین تصمیماتی گرفته شده بود ولی با مخالفت شورای عالی شهرسازی با تغییر کاربری این بنا و همچنین واگذاری این مجموعه تاریخی – فرهنگی توسط دادستان کرج به به اداره کل میراث فرهنگی البرز دیگر چنین اقداماتی صورت نخواهد گرفت.
وی در ادامه می گوید: یک گروه 6 نفره در حال حاضر مرمت و بازسازی این بنای تاریخی دوره پهلوی را آغاز کرده اند و مطالعات و پژوهش های لازمه نیز توسط کارشناسان مربوطه در حال انجام است.
کاخ مروارید به بخش خصوصی واگذار نمی شود
عبیدی در پایان در جواب سوالی مبنی بر اینکه اداره کل میراث فرهنگی قصد واگذاری این مجموعه را به بخش خصوصی دارد یا نه، و آیا سرنوشت این اثر مانند سرنوشت کاروانسرای شاه عباسی خواهد شد، بیان می کند: اداره کل میراث فرهنگی البرز قصد واگذاری این اثر را به بخش خصوصی ندارد و بنا دارد که این اثر را به عنوان مدرترین اثر تاریخ معاصر ایران پس از احیا در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دهد.
یکی از مطالب جالب توجهی که توسط امیر گوهرشناس یکی از کارشناس مدیریت جهانگردی حاضر در بازدید به اصحاب رسانه ارائه می شود این است که ساخت این اثر به گونه ای بوده است که در هیچ جای این اثر گوشه وجود ندارد و همه زوایا به صورت منحنی ساخته شده است.
گوهرشناس در ادامه می گوید: کاخ مروارید از ظرفیت بسیار بالای برای جذب گردشگر در استان البرز برخوردار است.
وی تصریح می کند: برای ساخت این اثر از طرح صدف و مروارید استفاده شده است و بیشتر سازهای این مجموعه الهام گرفته از آبزیان بوده است به طوری که اگر از بالا به سازه کاخ اصلی نگاه کنید یک سفره ماهی در حال شنا را مشاهده می کنید.
کاخ مروارید که سکونتگاه شمس پهلوی دختر دوم رضا شاه بوده در منطقه خوش آب و هوای کرج یعنی مهرشهر احداث شده است، در رابطه با این اثر ملی می توان چنین گفت " ازجمله آثار معماری ارزنده ای است که طی سالهای 47 - 1345 هجری شمسی در زمینی به وسعت 111 هکتار و با مساحتی حدود 2500 متر مربع احداث شده است.
معماری این اثر متاثر از شیوه تفکر "فرانک لوید رایت" پرآوازه ترین معمار آمریکایی در نخستین دهه های قرن اخیر است. سازه اصلی و پلان کاخ به شکل سفره ماهی است که صدفی را در بر گرفته است.
سایر فضاهای کاخ عبارتند از: راهرو مار پیچ و بدون پله که به سمت طبقات فوقانی امتداد دارد، سالن پذیرایی، دفتر مخصوص شمس، سالن سینما، سالن بیلیارد، آشپزخانه، اتاق های خواب، محل نگهداری پرندگان، استخر شنا، حمام و سرویس های بهداشتی، تمامی فضا های معماری در زیر سقفی با فرم حلزونی و با نور گیر های متعدد و به شکل دانه های مروارید اجرا شده است، در ضلع شمالی کاخ و در محوطه بیرونی دریاچه نیز به شکل باله های سفره ماهی طراحی و اجرا شده است که قابلیت قایق سواری را داراست در واقع دریاچه نیز نمادی از آبزیان بوده و شنا کردن سفره ماهی و صدف را تجسم می نماید.
