چگونگی نوشتن نقد بر کتاب

Setayesh

مدیر تالار کتابخانه الکترونیکی
مدیر تالار
سلام دوستان
چند در صد از ما پس از خواندن یک کتاب سعی می‌کنیم چند دقیقه از وقت خود را به نوشتن بازبینی آنچه که خواندیم اختصاص بدهیم؟
به راستی نقد کتاب و توجه به نکات کلیدی آن چه قدر اهمیت دارد؟
در این تاپیک سعی می شود مقالاتی در زمینه ی آموزش نقد کتاب و شیوه ها و نکات آن قرار داده شود
امیدوارم برای دوستان کتاب خوان و علاقمند به نقد کتاب مفید باشه.





[ در نوشتن نقد کتاب است که فرد احساس می‌کند که آیا به راستی کتاب را و پیام اصلی آن را دریافته است و یا اینکه صرفاً روخوانی کرده است.]




بازبینی یا نقد، ارزیابیِ کلی‌ای از یک حادثه، پدیده، اثرتاریخی، رفتاراجتماعی و یا یک کتاب است. وجه مشترک کتاب با همه‌ی مواردی که گفته شد در این است که همه‌ی آنها را می‌توان به مثابه‌ی یک متن منسجم درنظر گرفت. برای نمونه یک اثر تاریخی به همان اندازه که یک کتاب خواندنی است می‌تواند خوانش‌های متفاوتی را برانگیزد. در این مقاله سعی شده که تنها به بازبینی و نقد کتاب اشاره شود. اهمیت نوشتن نقد کتاب به صورت شخصی و چگونگی این کار نیز از موارد دیگری است که به آنها در ادامه خواهیم پرداخت.

پیش از هرچیز لازم به ذکر است که بازبینی و نقد کتاب با ارائه‌ی خلاصه از کتاب فرق دارد. مهم‌ترین نکته در باب نقد کتاب هم در این است که یادداشتی است که در دل خود مایه‌های تفسیر دارد نه اینکه صرفاً بیان دوباره‌ی آنچه باشد که در کتاب آمده است. در نوشتن نقد کتاب، گویی فرد با قلم خود با نویسنده‌ی اثر متقابلاً سخن می‌گوید، در برابر برخی از جنبه‌های اثر مخالفت می‌کند و بعضی دیگر را می‌پذیرد.


یادداشت‌هایی که به عنوان نقد کتاب نوشته می‌شوند معمولا مختصر هستند و بیشتر از 1000 کلمه نمی‌شوند. هرچند این دسته از یادداشت ها از برخی جهات با یکدیگر متفاوت هستند اما همه‌ی آنها در بعضی از ویژگی‌ها مشترکند:
نقد کتاب در درجه‌ی اول خلاصه‌ای مجمل از کتاب ارائه می‌دهد. این خلاصه با بیان داستان کلی کتاب متفاوت است. در این قسمت تنها نویسنده سعی دارد نکات کلیدی را بیان کند. از همه مهم‌تر این است که قسمت‌هایی را مطرح می‌کند که سعی دارد نقدشان کند و یا احساس می‌کند که کلیدی‌ترین بخش‌های کتاب هستند.


مهم‌ترین ویژگی این دسته از یادداشت‌ها، دربرداشتن نگاهی انتقادی است. نقدی که نشان‌دهنده‌ی واکنش فرد به قسمت‌های مختلف کتاب است. در این قسمت لازم است که فرد نقدهای خود به کتاب را از طرق گوناگون اثبات کند. این بخش بیشتر از همه بازتاب رویکرد اصلی خواننده است.


در نهایت، همه‌ی این دسته از یادداشت‌ها لازم است بیان کنند که آیا مخاطب اثر را پسندیده است یا نه.
نوشتن نقد بر کتاب‌های گوناگون در بسیار از اوقات بسیار دشوار می‌نماید. در برخی موارد فرد ممکن است احساس کند که نوشتن نقد و بیان نظراتش بر آثاری که در دنیای ادبیات به عنوان برترین‌ها شناخته شده‌اند و جوایز ادبی دریافت کرده‌اند، غیر ممکن است. در این موارد لازم است که در نظر داشته باشیم در نوشتن این دسته از یادداشت‌ها تنها سعی داریم به عنوان یک مخاطب از نقطه نظر خود مواردی که به نظرمان آمده است را بیان کنیم. سعی بر این نیست که همچون نویسنده‌، شاهکار ادبی خلق کنیم. آنچه که در نوشتن این دست از یادداشت‌ها به فرد کمک می‌کند تواضع است. نقد لازم است با احتیاط و خاشعانه بیان شود.
در نوشتن نقد کتاب است که فرد احساس می‌کند که آیا به راستی کتاب را و پیام اصلی آن را دریافته است و یا اینکه صرفاً روخوانی کرده است.


برای نوشتن نقد کتاب ابتدا لازم است که اثر به درستی و با دقت خوانده شود و مخاطب سعی کند در مدتی معین از زوایای گوناگون به آن نگاه کند. داشتن اطلاعات نظری غنی و توجه به رویکردهای گوناگون برای نوشتن بسیار به فرد کمک می‌کند. در نوشتن این دسته از یادداشت‌ها است که فرد احساس می‌کند که آیا به راستی کتاب را و پیام اصلی آن را دریافته است و یا اینکه صرفاً آن را خوانده است.
در ادامه به سوال‌هایی می‌پردازیم که پاسخ دادن به آنها می‌تواند راهگشای نوشتن یک نقد جامع است:

ایده‌ی اصلی نویسنده‌ی کتاب چه بوده است؟ این درونمایه‌ی اصلی تا چه حد با دنیای بیرون و واقعیت‌های آن مطابقت دارد؟
آیا نویسنده در کتاب خود توانسته است موضوع مورد بررسی خود را به خوبی پوشش بدهد؟ آیا برای آن پشتوانه‌های کافی بیان کرده است؟
نویسنده به چه شکل موارد مختلف را در کتاب خود انتظام بخشیده است؟ آیا نویسنده توانسته است با در کنار هم قرار دادن استدلالات خود به شکل درستی ادعای خود را اثبات کند؟
نویسنده‌ی اثری که در حال مطالعه‌ی آن هستید چه کسی است؟ ملیت، رویکرد اصلی او، شرایط تاریخی‌ای که در آن پرورش یافته است از بسیاری از جهات می‌تواند به شما در نوشتن نقدی درست کمک کند.
این کتاب در چه ژانر ادبی‌ای قرار می‌گیرد؟ آیا کتاب از زوایای گوناگون نسبت به ژانر خود و قوانین خاص آن وفادار مانده است یا در روند آن تغییر ایجاد کرده است؟


نتیجه‌گیری
نوشتن نقد بر هرکتابی نشان دهنده‌ی عمق درک مخاطب نسبت به اثر ادبی‌ای است که در مقابل او است. باید توجه داشت که هیچ وقت نباید از زیر سوال بردن بسیاری از جنبه‌های کتاب ترسید. تنها لازم است برای انتقاداتی که بیان می‌شود دلایل کافی بیان شود.

منبع : تبیان، برگرفته از: http://writingcenter.unc.edu/handouts/book-reviews/
 
آخرین ویرایش:

Setayesh

مدیر تالار کتابخانه الکترونیکی
مدیر تالار
آشنایی با شیوه عملى نقد کتاب

آشنایی با شیوه عملى نقد کتاب



دکتر یونس شکرخواه:
نقد کتاب، توصیف و ارزیابى یک کتاب است. نقد کتاب باید بر روى هدف، محتوا و نحوه نوشتن کتاب (اقتدار اثر) متمرکز باشد.

پیش از آنکه خواندن کتاب را آغاز کنید، موارد زیر را در نظر بگیرید:

1- عنوان کتاب: عنوان کتاب چه چیزى را القا مى‏‌کند؟

2- پیشگفتار: پیشگفتارها همیشه اطلاعات مهمى درباره منظور نویسنده از نوشتن کتاب در اختیار شما مى‏‌گذارند و به شما کمک مى‏‌کنند تا موفقیت احتمالى نویسنده را حدس بزنید.

3- فهرست مطالب: از نحوه سازماندهى کتاب خبر مى‏‌دهد و به شما کمک مى‏‌کند تا اهداف اصلى نویسنده را دریابید. فهرست مطالب به شما کمک مى‏‌کند تا ببینید نویسنده چطور مطالب خود را از نظر محتوایى، زمانى و غیره طبقه‏‌بندى و ارائه کرده است.


متن را بخوانید

هنگامى که متن کتاب را مى‏‌خوانید، نکات جالب آن را یادداشت کنید و پاراگراف‏‌هاى مهم را براى استفاده به صورت نقل قول در مطلبى که خواهید نوشت، ثبت کنید.


این پرسش‏ها را نیز در ذهن داشته باشید:

1- حوزه یا ژانر کتاب از چه قرار است؟ آیا نویسنده در آن حوزه و یا ژانر حرکت کرده است؟ (اگر ضرورت دارد آن را با حوزه‏‌ها و ژانرهاى موجود مقایسه کنید)
2- کتاب از چه زاویه‏‌اى روایت شده است؟ (راوى کتاب یا همان بحث دیدگاه اول‏ شخص، داناى کل و غیره)
3- سبک نویسنده چیست؟ رسمى یا غیر رسمى؟ آیا سبک نویسنده مناسب مخاطب مورد نظر اوست؟ اگر کتاب مورد بررسى از نوع ادبى است، نویسنده از کدام ابزارهاى ادبى بهره گرفته است؟
4- آیا مفاهیم به روشنى بیان شده‌‏اند؟ نظریات نویسنده چطور پرورش داده شده است؟ چه حوزه‏‌هایى را پوشش داده و چه حوزه‏‌هایى را پوشش نداده است؟ این امر به شما کمک مى‏‌کند تا نحوه نوشته شدن کتاب و به عبارت بهتر اقتدار اثر را ارزیابى کنید.
5- اگر کتاب مورد بررسى شما از نوع داستانى است ،درباره مقولاتى چون طرح داستان، شخصیت‏‌ها، موقعیت‏‌هاى مکانى و نحوه ارتباط آنها با مضمون اصلى یادداشت‏ بردارى کنید. نویسنده چگونه شخصیت‏‌هایش را ارائه و ترسیم کرده است؟ شخصیت‏‌ها چطور پرورش داده شده‌‏اند؟ (شخصیت‏‌پردازى) ساختار داستان چگونه است؟
6- اطلاعات ارائه شده چقدر دقیق و موثق است؟ اطلاعات ارائه شده را با منابع دیگر مقایسه و کنترل کنید.
7- اگر ضرورت داشته باشد، قطع کتاب، صفحه‏‌آرایى، نحوه استفاده از حروف، صحافى، نقشه‌‏ها و جدول‏‌ها را هم بررسى کنید و ببینید در خدمت درک بیشتر کار هستند یا خیر.
8- به انتهای کتاب رجوع کنید، آیا نمایه کتاب درست ارائه شده است؟ منابع مورد استفاده چطور است؟ آیا نویسنده از منابع درست بهره گرفته است، از منابع اولیه استفاده کرده است یا از منابع ثانویه؟ از منابع به چه نحو استفاده کرده و آیا برخى از نکات قابل‏ حذف بوده است یا خیر.
9- و بالاخره، اثرى که خواندید کارى را به جلو برده و یا به پایان رسانده است؟ آیا به اثر دیگرى در این زمینه نیاز نیست؟ کار او را با دیگران مقایسه کنید.


با سایر منابع مشورت کنید

سعى کنید اطلاعات بیشترى درباره نویسنده، کیفیت کار او، شهرت او، نفوذ او و غیره از منابع گوناگون به دست آورید. هر نوع اطلاعاتى که درباره کتاب مورد بررسى و یا پیرامون نویسنده آن به دست مى‏ آورید، براى محرز کردن و یا عدم احراز اقتدار یک نویسنده، مفید خواهد بود. ضمناً اگر از شرایط حاکم بر نوشته شدن اثر (از نظر اجتماعى، سیاسى، فردى و...) و یا از نظریات و تئورى‏هاى انتقادى (در حیطه ارتباطات، زبان‏شناسى و نقد ادبى) اطلاع داشته باشید، بر غناى نقد شما اضافه خواهد شد. استادان ادبیات و کتابداران مى‏ توانند در این زمینه کمک قابل توجهى به شما بکنند.


چارچوب کار داشته باشید

حالا به یادداشت‏‌هایى که برداشته‌‏اید، دوباره نگاه کنید. سعى کنید استنباط ها و برداشت‏‌هایتان را یکدست کرده و آنها را به عبارت یا عباراتى تبدیل کنید که منظور و نظریه اصلى نقد شما را توصیف کنند. حالا مباحثى را که به نظریه اصلى شما کمک مى‏کنند به خدمت بگیرید. این مباحث باید به طرزى منطقى از نظریه اصلى شما حمایت کنند.


پیش‏نویس را بنویسید

دوباره یادداشت‏‌هایتان را مرور کنید. با استفاده از چارچوب پیش‏‌گفته، به پیش بروید و هرجا که لازم است به یادداشت‏‌هایتان ارجاع بدهید. نقدى که مى‌‏نویسید باید دربردارنده موارد زیر باشد:


1- اطلاعات اولیه: اطلاعات اولیه، اطلاعات دقیق مربوط به کتاب‏شناختى است؛ یعنى عنوان کامل کتاب، نویسنده، مکان انتشار، ناشر، تاریخ انتشار، چاپ )اول یا دوم و...( تعداد صفحات، نمودارها، نقشه‏‌ها، قیمت و شماره استاندارد بین‏‌المللى کتاب يا شابک)
2- مقدمه: سعى کنید توجه خواننده را با همان اولین جملات خود جلب کنید. مقدمه باید دربردارنده نظریه اصلى شما باشد و وزن و لحن نقد را نشان دهد.
3- پروراندن بحث: با استفاده از مباحثى که از نظریه اصلى شما حمایت مى‏‌کنند، نقد خود را بپرورانید. در عملکرد نویسنده از توصیف، تبیین و ارزیابى استفاده کنید و نکات مهم خود را به همراه نقل قول از کتاب ارائه کنید.
4- نتیجه: اگر نظریه اصلى شما مستدل بیان شده باشد، نتیجه به طرزى طبیعى عرضه خواهد شد. مى‌‏توان از یک اظهار نظر پایانى هم استفاده کرد و حتى دوباره نظریه اصلى را تکرار کرد. اما هرگز در این بخش بحث دیگرى را باز نکنید.

پیش‏نویس را بازنویسى کنید

1- اجازه بدهید بین پیش‏‌نویس شما و دوباره‏‌نویسى آن کمى فاصله بیفتد. این کار باعث مى‌‏شود تا نسبت به آنچه به‏ عنوان پیش‏ نویس نوشته‏‌اید، فاصله ایجاد شود.
2- پیش‏نویس را به دقت بخوانید و به دنبال روان کردن متن و تقویت انسجام آن باشید.
3- از جنبه دستورى و املاى واژه‌‏ها، به دقت نقدتان را بررسى کنید.
4- دوباره به ارجاعات خودتان دقت کنید. آیا ارجاعات شما از نظر پانوشت با اشکالى مواجه نیست؟
نقد شما آماده انتشار است. هر خواننده‏‌اى از خواندن یک نقد حرفه‌‏اى و کارشناسانه لذت خواهد برد. لذتى که شما باعث آن شده‌‏اید. شما که به غیر از این فکر نمى‌‏کنید!؟


پانوشت‏‌ها:

براى نوشتن این مطلب از منابع زیر استفاده شده است:
1- Drewry , John. Writing Book Reviews.Boston : The Writer, 1974 (REF PN 98. B7D7 1974)
2- Literary Reviewing. Charlottesville: University Press of Virginia, 1987. (PN441, L 847 1987-Stauffer Library Books)
3- Meek, Gerry. How to Write a Book Review. UW Library Reference Service Aids 16.(N.P:n.p,n.d)
4- Teifelbaum, Harry . How to Write Book Reports. New York: Monarch Press.1975.
5- Thomson, Ashley. How to Write a Book. Canadian Library Journal.(Dec, 1991)
6- Walford, A.J.ed. Reviews and Reviewing: A Guide. Phoenix, Az: Dryx press. 1986.


منبع: hamshahrionline.ir
 
آخرین ویرایش:

Setayesh

مدیر تالار کتابخانه الکترونیکی
مدیر تالار
شيوه نقد و معرفي علمي کتاب (مرور کتاب - Book Review)

شيوه نقد و معرفي علمي کتاب (مرور کتاب - Book Review)

تهيه و تدوين: دکتر حسن بشير

نقد و معرفي علمي کتاب (مرور کتاب) (Book Review) تابع شيوه اي است که مي توان اصول آن را به طور خلاصه به شرح ذيل ارائه داد. بديهي است عليرغم تاکيد بر اصول ذيل، مرور هر کتاب منعکس کننده قدرت مرورگر است که مي تواند تابعي از شناخت و تسلط به موضوع کتاب، شيوه نگارش، دقت نگاه علمي به کتاب، روش ارزيابي، و چگونگي نقد و ارائه توصيه هاي لازم براي بهره برداري از کتاب يا لزوم توجه به تعديلات احتمالي آن باشد.

1-تفاوت خلاصه کتاب با معرفي و نقد کتاب
خلاصه کتاب نوعي برداشت عيني، کلي و احيانا جزئي درباره آنچه که در يک کتاب آمده است، مي باشد. به عبارت ديگر خلاصه کتاب، ارزيابي محتوايي، يا کشف رابطه ميان محتوا در کتاب با ديدگاههاي نويسنده در کتابهاي ديگر وي، يا تبيين رابطه ميان محتواي کتاب با کتابهايي که در همان موضوع نوشته شده است نمي باشد. به زبان ساده مي توان گفت که خلاصه کتاب نوعي اسکن کردن مطالب کتاب است که اين اسکن همراه با گزينش است. اين گزينش بر دو مبنا متکي است. اول: نقاط مهم محتوايي که مي توان موضوع و محتواي کتاب را به شکل خلاصه تر منعکس کند. دوم: خلاصه کننده که از ديدگاه وي چه چيزي در کتاب حائز اهميت است. البته جهت گيري در مورد اهميت مطالب کتاب گر چه تابعي از ديدگاه خلاصه کننده است ولي بايد همزمان تابع مطالبي باشد که از ديدگاه نويسنده نيز به عنوان نقاط مهم محتوايي مطرح شده اند. به عبارت ديگر در اينجا بايد نوعي از هم پوشاني و تلاقي ميان نويسنده و خواننده بر نقاط مهم محتوايي کتاب وجود داشته باشد. در غير اين صورت خلاصه کتاب مفهومي نخواهد داشت و در صورتيکه بدون توجه به اين موارد انجام گيرد نوعي از کپي برداري از کتاب به شکل خلاصه تر، و حذف برخي از صفحات و نگه داشتن برخي از صفحات خواهد بود.

2-نقد و معرفي کتاب با آنچه که در بالا گفته شد از چندين بعد متفاوت مي باشد. در موارد ذيل ابعاد مزبور مورد تشريح قرار خواهند گرفت.

3-نقد کتاب به معناي حرکت نقادانه در سه جهت مي باشد.
اول: ايده مادر و مهم مطرح شده در کتاب به چه اندازه با آنچه که ديگران در اين زمينه مطرح کرده اند همخواني يا افتراق دارد؟
دوم: ايده يا ايده هاي مادر و مهم مطرح شده در کتاب با آنچه که نويسنده در گذشته دور يا نزديک در همين موضوع مطرح کرده است به چه اندازه همپوشاني، تفاوت، يا تمايز دارند؟

سوم: آيا ايده يا ايده هاي مادر و مهم در کتاب با شيوه علمي و قابل قبول مطرح شده و از نظر روشي قابل پذيرش مي باشند يا خير؟ به عبارت ديگر تباين يا تطابق روش با نظريه به معناي مطابقت مباني نظري با روشهاي بکار گرفته براي تبيين، پذيرش يا رد مباني مزبور به چه ميزان مي باشد و آيا مي توان به آن شيوه علمي مورد قبول اطلاق کرد؟

4- معرفي کتاب نيز در اينجا داراي مفهوم خاص خود مي باشد.
معرفي با خلاصه کردن و نقد کتاب متفاوت است. معرفي کتاب ايجاد نوعي از شناخت درباره کتاب است که شامل حوزه هاي ذيل مي باشد:


اول: معرفي نويسنده و مروري بر مهمترين آثار و ديدگاه هاي وي.
دوم: معرفي جايگاه و ارزش کتاب از نظر موضوعي و محتوايي ميان کتاب هاي مشابه.
سوم: معرفي ايده هاي مادر و مهم کتاب.
چهارم: معرفي موارد کلي کتاب مانند عنوان، قطع کتاب، تعداد صفحات، نوع جلد، ناشر، محل نشر، تعداد چاپ و غيره.

5- بنابراين نقد و معرفي علمي يک کتاب (مرور کتاب) (Book Review) ايجاد نوعي از همخواني و هم پوشاني ميان خلاصه کردن، معرفي و نقد کتاب است. به عبارت ديگر ايجاد نوعي از توازن و تعادل ميان اين سه زمينه است که بايد از نظر شيوه و حجم تابع روش و مقادير ذيل باشد.


6- معرفي و نقد کتاب (مرور کتاب) معمولا نبايد کمتر از 1300 کلمه و بيش از 1500 کلمه باشد (تاکيد مي شود "معمولا"). در صورتيکه مجموعه اي از کتاب ها (حداکثر سه يا چهار کتاب همزمان) با موضوع مشترک مورد نقد و معرفي قرار مي گيرند، تعداد کلمات مي تواند ميان 1800 تا 2000 کلمه باشد.

7- معرفي و نقد چندگانه کتاب (مرور همزمان چند اثر مرتبط) بايد داراي عنواني مشخص باشد.

8- معرفي و نقد کتاب بايد شامل مجموعه اي از نقل قول هاي مستقيم و غير مستقيم با استفاده از شيوه منبع گذاري (حداقل آن ذکر شماره صفحه در مورد نقل قول مستقيم) باشد. بنابراين نمي توان در مرور کتاب تنها به نقل قول مستقيم يا غيرمستقيم اکتفا کرد بلکه بايد از هر دو شيوه استفاده کرد.

9- بطور خلاصه حجم هر بخش تا اندازه زيادي بايد تابع مقادير ذيل باشد:
  • اطلاعاتي درباره ­ي نويسنده­ ي اثر (5%): اطلاعاتي کلي درباره­ي نويسنده، ديدگاه­هاي علمي، فلسفي و احتمالاً سياسي و نام آثار ديگر وي.


  • خلاصه­ اي عمومي از اثر (5%):خلاصه­اي از موضوع بحث کتاب با همان نگاه معرفي و نقد با مطرح کردن ايده هاي مادر و مهم کتاب.


  • تز و ايده ­يا ايده هاي اصلي نويسنده­ کتاب در اين اثر يا نتجه ­گيري وي (35%):نکته­ي اصلي و محوري که مولّف قصد پرداختن به آن را داشته است.


  • ايده­ مرورگر درباره­ ي رويکرد و ايده­ ي مولف (35%): موافقت يا مخالفت مرورگر با ايده­ي مولف و دلائل آن (نوعي از نقد محتوايي با توجه به محورهاي مطرح شده فوق الذکر)


  • تفاوت ايده هاي اصلي نويسنده با ايده هاي گذشته وي يا ديگران در همان موضوع (10%)


  • ارائه موارد کلي کتاب و توصيه­ ها(10%): طرح کليات کتاب مانند : عنوان، قطع کتاب، تعداد صفحات، نوع جلد، ناشر، محل نشر، تعداد چاپ و غيره. همچنين مروري بر نحوه ي ارائه کتابنامه، منابع، نمودارها يا تصاوير، انسجام اثر، روش شناسي، مستندات مناسب و اشاره کلي به نقاط ضعف و قوت با ارئه تصويه هاي لازم به عنوان مثال ضرورت بهره برداري از کتاب در حوزه هاي مختلف (مثلا درسي و غيره) مي تواند از توصيه هاي مفيد و قابل استفاده باشد.



  • عمر انتشار کتاب هايي که نقد و معرفي مي شوند نبايد بيش از دو سال باشد. مناسبتر است که مرور کتاب فقط شامل کتاب هاي جديدي باشد که در هر سال منتشر مي شوند.
  • ذکر منابع و مآخذ به کار رفته در تهيه معرفي و نقد کتاب الزامي است.
  • ذکر نام، آدرس ايميل، رتبه يا پايه علمي و وابستگي دانشگاهي مرورگر ضروري است.
  • يک توصيه در اينجا مورد تاکيد قرار مي گيرد که نقد و معرفي کتاب مناسبتر است در هر دو فرمت (Word) و(PDF) ارائه شود.

منبع: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات
 

Setayesh

مدیر تالار کتابخانه الکترونیکی
مدیر تالار
چطور نقد کتاب بنویسیم؟

چطور نقد کتاب بنویسیم؟




مهشید جعفری
- مرز میان معرفی کتاب و نقد کتاب کجاست و چیست؟ اصولی که در نگارش هر یک می­بایست رعایت شود کدامند؟ جایگاه نظر و سلیقه ­ی شخصی کجاست؟ برای اینکه بتوان از عهده ­ی هر کدام به خوبی برآمد، باید چه آگاهی­ ها و دسترسی ­هایی داشت؟ اینها نخستین پرسش­هایی هستند که پیش روی نویسندگان معرفی، یا بررسی / نقد کتاب قرار می­گیرد.

معرفی کتاب تنها اطلاعات ضروری درباره­ی را ارائه می­کند (اطلاعات کتابشناختی). شرح، یا خلاصه کوتاهی است از آنچه در کتاب آمده است. نظر و سلیقه و باورهای نویسنده­ی معرفی کتاب، تنها در انتخاب کتاب مشخص برای معرفی دخیل است و او در نوشته ­اش، کتاب را ارزیابی و تحلیل و تفسیر نمی­کند. مطالعه ­ی کتاب، داشتن آگاهی و تسلط به موضوع آن، شناخت از نویسنده، و نیز مطلع بودن از سبک­های ادبی و اصول فنی به نویسنده­ ی معرفیِ کتاب کمک می­کند، ولی ضرور نیست. منتقدان تراز اول کتاب بر سر اصول نوشتن نقد کتاب، کم و بیش، تفاهم دارند، گر چه هر کدام بنا بر سلیقه و سبک خود، چیزهایی به آن می­افزایند، یا از آن می­کاهند.

نقد کتاب، گزارشی درباره کتاب، یا خلاصه ­ای از آن نیست، بازتاب دهنده­ ی واکنش منتقد است به کتاب و در آن نقاط قوت و ضعف اثر، مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می­گیرد. نقد کتاب توصیف، تحلیل انتقادی، و ارزیابی کیفیت و مفهوم و اهمیت و تأثیرگذاری یک کتاب است، نه بازگویی آن. در نوشتن نقد باید بر هدف، محتوا، و قدرت متقاعد کنندگی کتاب تمرکز کرد. باید گفت که نویسنده تلاش کرده است چه بگوید و اینکه در انجام این کار (به نظر منتقد) تا چه میزان موفق بوده و نیز لازم است که منتقد شواهدی درباره­ ی ارزیابی خود ارائه کند.


هر قدر به خود، و به توانمان در نوشتن مطمئنیم، و بر موضوعی که کتاب درباره­ ی آن نوشته شده تسلط داریم، نباید بر کتابی که نخوانده ­ایم نقد بنویسیم. نوشتن نقد کتاب بر پایه ­ی مرور سر فصل­ها، خواندن مقدمه­ ها و یادداشت­ها، و مراجعه به نوشته ­ی پشت جلد، بدون خواندن کامل و دقیق متن کتاب، و گاه حتی بی­ مراجعه به منابع دیگر، کار درستی نیست. هیچ روش مشخص و چارچوب صلب و خلل­ ناپذیری برای نوشتن نقد کتاب وجود ندارد و شیوه ­ی نوشتن چنین نقدی به شدت شخصی است، ولی اصول را نباید از یاد برد و به کلی کنار گذاشت.


آنچه در زیر می ­آید، راهنمایی است برای نوشتن نقد کتاب، که عمده­ی آن را از شیوه­نامه­ ی دانشگاه دالهوزی برگرفته‌ایم، البته اینها تنها پیشنهاد هستند، نه فرمولی که باید مو به مو رعایت کرد:


1.بخشی را به بیان اطلاعات و مشخصات ظاهری اختصاص دهید: عنوان کتاب، نام نویسنده، تاریخ نخستین چاپ، موضوع کتاب، ویژگی­های شکلی (داشتن نقشه، تصاویر، و ...، قطع کتاب)، قیمت، و شابک.


2.هدف نویسنده را از نوشتن کتاب مطرح کنید. نویسنده گاه هدف­ های خود را در مقدمه یا فصل نخست عنوان می­کند و اگر چنین نکرده باشد، با چند پرسش ساده از خود، می­توانید هدف او را بشناسید:

§ چرا نویسنده درباره­ی این موضوع کتاب نوشته است، نه درباره­ ی موضوعی دیگر؟
§ دیدگاه اصلی نویسنده در کتاب چیست؟
§ آیا نویسنده مطلبی تخصصی نوشته، یا با شاخ و برگ­دادن به یک رویداد و برجسته­ سازی آن، تلاش کرده که خواننده را متقاعد کند؟

§ ژانر اصلی کتاب چیست و کتاب چگونه در قالب این ژانر قرار گرفته است؟ دانستن ژانر به درک بهتر فرم هنری کتاب و شیوه­ی پرداخت موضوع کمک می­کند.
§ مخاطب کتاب کیست؟

§ سبک نویسنده چیست؟ شیوه­ای معمول است یا روشی بدیع؟ کیفیت شیوه نگارش را می­توان با سنجه ­هایی چون: پیوستگی مطالب، وضوح و شفافیت، اصالت، باورپذیری، استفاده ­ی درست از واژگان فنی، گویاییِ بدون حشو، بسط کامل و کافی، روانی خوانش، و تناسب با مخاطب هدف ارزیابی کرد.

§ کتاب چگونه سازمان یافته است؟ برای دانستن این موضوع می­توانید فهرست مطالب را مرور کنید. این کار به تشخیص ایده­ها و درک منظور اصلی نویسنده و تقدم و تأخر زمانی و موضوعی کمک می­کند.
§ کتاب بر شما چه تأثیری گذاشته است؟ آیا فرضیات شما درباره­ی موضوع با خواندن این کتاب تغییر کرد؟ تقویت شد؟ یا به کل از آنها گذشتید؟ کتاب تا چه اندازه به منطق فکری و دانسته ­های شخصی شما نزدیک است؟ در موضوع کتاب چه تجربه­ های شخصی داشته ­اید؟

§ به نظر شما کتاب به چه میزان به هدف­ های خود رسیده است؟
§ آیا خواندن این کتاب را به دیگران پیشنهاد می­کنید؟ چرا؟

3.درباره­ ی درون مایه­ ی (theme) کتاب و نظریه­ای که کتاب بر آن استوار است، حرف بزنید.


§ درون مایه، جریان یا موضوع اصلی کتاب است، که الزاماً هم به عنوان کتاب ربطی ندارد و معمولاً هم در یک جمله­ی مشخص در کتاب بیان نمی­شود. بلکه بخش مشخصی از موضوع کلی کتاب را طرح می­کند.
§ نظریه (thesis)، باوری است که نویسنده در مضمون کتاب تعمیم می­دهد. اعتقاد نویسنده درباره­ ی نکته ­ای مهم، نتیجه ­گیری فلسفی کتاب، و پیش­فرضی است که نویسنده می­خواهد ثابت کند. درباره­ ی نظریه، بدون استفاده از زبان استعاره و مجاز و با جمله ­ای روشن و گویا سخن بگویید.

4.روند پیشرفت کتاب و شیوه­ای را که نویسنده برای بسط و اثبات نظریه ­اش به کار می­گیرد، شرح دهید و نظریاتتان را با ارجاع­ ها و عبارت­ های مشخص مستند کنید. به طور معمول نویسندگان یکی از شیوه­ های زیر با تلفیقی از آنها را به کار می­برند:
§ توصیف: در این روش نویسنده به کمک واژه ­ها، با ارائه جزئیاتی که با حواس پنجگانه یا قدرت تخیل خواننده قابل درک است، رویدادها و واقعیت­ها را بیان می­کند. در توصیف پیشینه و شیوه ­ی شکل­گیری هر موضوع شرح داده می­شود. نخستین هدف این شیوه آن است که به خواننده برای شناخت شخصیت­ها و موقعیت­ها و وقایع، از خلال جزئیات احساس­ برانگیز و قابل تصویرسازی ذهنی، کمک کند.

§ روایتگری: در این شیوه، داستانِ مجموعه­ای از رویدادها، معمولاً با همان تقدم و تأخر زمانی­ای که رخ داده­ اند، بیان می­شود. البته در رمان، نظم زمانی رخدادها به دلیل پیرنگ داستان، ممکن است بهم بخورد. در روایتگری (چه در داستان و چه در غیر داستان) تأکید بر رویدادهاست. روایت می­گوید که چه اتفاقاتی رخ داده است و هدف اصلی این شیوه روایت داستان است.

§ تفسیر: در تفسیر نویسنده برای ارائه ­ی موضوعی یا شفاف کردن ایده ­ای، روش توضیح و تحلیل را به کار می­بندد. حقایقی را درباره­ی یک موضوع، یا یک مورد، با شفافیت و بدون موضوع ­گیری، تفسیر و تا جایی که ممکن است با بی­طرفی بیان می­کند. هدف اصلی این روش توضیح است.

§ احتجاج: در این روش، نویسنده از شیوه­ ی استدلال و اقناع استفاده می­کند تا خواننده را درباره ­ی درست یا نادرست بودن موضوعی متقاعد کند. هدف متقاعد کردن خواننده است برای پذیرش چیزی و عمل کردن بر مبنای آن. در احتجاج درباره­ ی موضوع سو گیری می­شود. احتجاج بی­طرف نیست.


5. کتاب را از نظر جذابیت، دقت تأثیر گذاری، اهمیت، جامع بودن، و مفید بودن برای مخاطبانِ هدف ارزیابی کنید. نشان دهید که آیا استدلال­های اصلی نویسنده صحیح ­اند یا نه؟ به نظریات نویسنده واکنش نشان دهید. با چه چیزی موافقید و با چه چیز نه؟ چرا؟ نشان دهید که آیا نتایج گرفته شده به صورت منطقی و بر اساس شواهد گرفته شده­اند یا نه. مسائلی را که کتاب مطرح می­کند بررسی کنید؛ اینکه کتاب چه راه­ حل­ها و راهکارهایی را بدونِ راه­ حل باقی گذاشته است؟ چه نکات ویژه­ ای نامتقاعد کننده ­اند؟ کتاب را با کتاب­های دیگر درباره ­ی همین موضوع یا دیگر کتاب­های همین نویسنده مقایسه کنید و دریابید که آیا این تنها تکرار گفته­ های کتاب­های پیشین، یا رد کردن نظریات پیشین است؟ اگر کتاب حرف تازه­ای دارد، آیا منابعِ تازه کشف شده­ای هستند که رویکرد نویسنده را قابل دفاع کنند؟ درباره ­ی بخش­هایی که مورد توجه ویژه هستند، اظهار نظر کنید و نکاتی را که به نظرتان به کتاب ارزش ادبی می­دهد برشمرید. کتاب را به موضوع­های گسترده­ تر بسط دهید.

6. بکوشید تا اطلاعات بیشتری درباره­ ی نویسنده به دست آوردید: شهرت، مدارج علمی و تحصیلی، قابلیت­ها، اثر گذاری­ها، زندگی­نامه و مانند اینها – هر مطلبی را که با آنچه مورد نقد قرار می­گیرد مرتبط است و به صلاحیت نویسنده مربوط می­شود. آیا می­توانید ارتباطی میان فلسفه­ ی نویسنده، تجربیات زندگی­اش، و کتاب مورد نقد، بیابید؟

7. از شکل کلی و ساختار ظارهری کتاب (گرافیک، طرح جلد، صفحه ­بندی، صحافی، حروف نگاری و مانند اینها) و از اینکه آیا نقشه و تصویر دارد یا نه سخن بگویید. کیفیت آنها چگونه است؟ و آیا به فهم بهتر کتاب کمک می­کنند؟

8. پی­ نگاشته ­ها را بررسی کنید. آیا نمایه­ ی کتاب دقیق است؟ پی­نوشت­ ها و پانویس­ های هر بخش را بررسی کنید. آیا به آگاهی­ های خواننده می­افزایند؟ آیا نکاتی را درباره­ ی آنچه درون متن آمده روشن می­کنند؟ کتابنامه را بررسی کنید. چه منابعی مورد استفاده بوده است؟ منابع دست اول هستند یا نه؟ نویسنده چگونه از آنها بهره برده است؟ فهرستی از نکات مهم مورد غفلت تهیه کنید.

9. خلاصه ­ای کوتاه از محتوای کتاب ارائه کنید ،آن را تجزیه و تحلیل کنید، و درباره ­اش نظر بدهید. نتیجه ­گیری­ های خود را جمع­بندی کنید. همچنین به بخش نتیجه ­گیری نویسنده توجه ویژه­ ای بکنید؛ آیا باورپذیر و متقاعده کننده است؟ موضوعات اصلی کتاب را فهرست کنید و به اختصار ایده ­های نویسنده را درباره­ ی این موضوع­ ها، نکته­ های مهم و نتیجه­ گیری­ ها بیان نماید. برای تأیید گفته ­هایتان عبارت­ ها یا بخش­ هایی از کتاب، سایر آثار نویسنده، یا درباره ­ی کتاب و نویسنده ­اش را گو اه بگیرید. اگر کارتان را درست انجام داده باشید، نتیجه ­گیری به صورت طبیعی به دنبال آن خواهد آمد؛ که می­تواند شامل ارزیابی نهایی شما، یا تأیید دیدگاهتان باشد.

منبع: کتابستان
 
آخرین ویرایش:

Setayesh

مدیر تالار کتابخانه الکترونیکی
مدیر تالار
چطور نقد کتاب بنویسیم؟ ( ادامه)

چطور نقد کتاب بنویسیم؟ ( ادامه)

نکته­ هایی درباره ­­ی ژانرهای ویژه:

§ داستان:

-شخصیت­ها :
شخصیت­های داستان از چه منابعی گرفته شده ­اند؟ نویسنده از چه الهام گرفته است.
نگرش نویسنده درباره ­ی شخصیت­های داستانش چگونه است؟
پرداخت شخصیت­ها یک بعدی است یا از همه جهت به آنها پرداخته شده است؟

آیا شخصیت­پردازی تکامل یافته است؟ آیا توصیف شخصیت­هیا مستقیم است یا غیر مستقیم؟

-درون مایه :

درون­مایه یا مضامین اصلی کدام است؟
درون­مایه چگونه شرح و بسط یافته است؟
آیا درون­مایه کتاب، موضوعی آشنا و قدیمی است، یاتازه و ناآشنا؟ درون­مایه ­ی کتاب آموزشی، فلسفی، اجتماعی، روانشناختی، سرگرم کننده، تخیلی، یا ... است (در هدف و در شکل)؟

-پیرنگ (plot، طرح داستان، ماجرا):
عناصر پیرنگ (مانند مقدمه، تعلیق ­ها، نقطه ­ی اوج، نتیجه ­گیری، و جمع­بندی) چگونه شکل داده شده ­اند؟
ارتباط پیرنگ با شخصیت­پردازی چیست؟ در پیرنگ چه ابزارهایی برای پیچیده کردن، یاحل ماجراهای قصه به کار برده شده­اند؟ برای نمونه عامل تصادف تا چه اندازه و چگونه در پیچیده­تر کردن، یا باز کردن گرده­های داستان به کار گرفته شده است؟
عوامل رمزآلود و تعلیق کننده کدامند؟
آیا ماجرا/ماجراهایی فرعی در کنار ماجرا اصلی وجود دارد؟ ارتباط آنها با هم چگونه است؟ پیرنگ نسبت به سایر که عناصر اصلی داستان (شخصیت­پردازی، شیوه، موقعیت و ... ) چه وضعیتی دارد؟ متقدم است یا متأخر؟


-سبک :
ویژگی نگارش چیست (برای نمونه: سادگی، روشنی)؟ حالت و سرشت نوشته چگونه است (برای نمونه: طنز، هزل، هجو)؟
کتاب از دیدگاه ویژگی­ های زیبایی­ شناسی چه کیفیتی دارد (برای نمونه: هارمونی و همخوانی، ریتم)؟
چه شگردهای در نگارش به کار گرفته شده ­اند (برای نمونه: نمادگرایی، شبیه­ گویی، تمثیل، انگاره ­پردازی)؟

-فضا (زمان و مکان) :
فضای اثر چگونه است و آیا نقش مهمی در کار داشته است؟
آیا فضا سبب برانگیخته شدن حس ویژه­ ای می­شود؟ چگونه؟
چه موقعیت­های بصری و چشم ­اندازهایی در کار ترسیم شده ­اند و چه اندازه مهم و موثر هستند. آیا فضای داستان در شخصیت­ها و ماجرای داستان تأثیر و تغییر ایجاد کرده است؟

§ زندگی­نامه :
آیا کتاب تصویری کامل از زندگی شخصیت مورد نظر ارائه می­کند؟
کدام بخش از زندگی او مورد بیشترین توجه قرار گرفته و آیا این توجه قابل دفاع است؟ نویسنده درباره ­ی او چگونه می­اندیشد؟
تدوین زندگی­نامه چگونه است: به ترتیب تقدم و تأخر زمانی، یا به شیوه­ ی بازگشت به گذشته؟
برخورد نویسنده با زندگی شخصیت مورد نظر سطحی است یا مطالعات و پژوهش­های گسترده­ای درباره­ی زندگی او انجام داده است؟ در تهیه ­ی زندگی­نامه، از کدام منابع استفاده شده است؟
آیا کتاب مستنداتی درباره زندگی شخصیت ارائه کرده است؟ آیا نویسنده در پی دست یافتن به اطلاعاتی درباره ­ی بخش­های پنهان زندگی شخصیت بوده است؟
ارتباط زندگی شخصیت با تاریخ و زمانه ­ی هم­ عصرش چیست؟
کتاب در مقایسه با دیگر زندگی­نامه ­های نوشته شده درباره­ ی این شخص چه حرف­هایی برای گفتن دارد؟
در مقایسه با دیگر آثار نویسنده در چه مرتبه ­ای قرار دارد؟

§ تاریخ و آثار غیرداستانی :
کتاب درباره­ ی کدام موضوع یا چه بازه­ ی زمانی­ ای نوشته شده است؟
رویکرد نویسنده تا چه اندازه کامل و جامع بوده است؟
در تألیف کتاب از چه منابعی استفاده شده است؟ آیا نگاه کتاب به موضوع، کلی است یا به جزئیات هم پرداخته است؟ آیا سبک نگارش گزارش گونه است یا تفسیر و تحلیل را نیز شامل می­شود؟ دیدگاه و نظریه­ ی شخصی نویسنده چیست؟
آیا رویکرد نویسنده سطحی است یا ساختاری و بنیادی؟ کتاب به چه گروه کتاب­هایی تعلق دارد (عمومی، علمی، درسی)؟ اطلاعات زندگی­نامه­ ای چه نقشی در کتاب دارند و چقدر به آنها پرداخته شده است؟
آیا از ذکر بر تاریخ سیاسی تأکید شده یا تاریخ اجتماعی؟ تاریخ­ های مشخص در کتاب به طور گسترده استفاده شده و آیا این استفاده دقیق و روشمند بوده؟
آیا کتاب بازچاپ است؟ در این صورت در مقایسه با چاپ­ های پیشین چه تفاوت­هایی دراد؟
آیا از نقشه، طرح، عکس و نمودار در کتاب استفاده شده است؟ ارزیابی شما درباره­ی اینها چیست؟

§ شعر:
آیا اثر، بدیع، خلاقانه، اصیل و منحصر به فرد است؟
چه نوع شعری مورد نقد و بررسی است (شعر حماسی، ترانه، مرثیه)؟
چه ابزارها و صنایع شعری­ای به کار رفته ­اند (وزن، قافیه، استعاره، مجاز)؟
تمرکز اصلی شعر بر چیست و چه اندازه تأثیرگذار است؟

منبع: کتابستان
 
آخرین ویرایش:

Similar threads

بالا