پیشرفت در علوم زیستی؛ حرکت روی لبه تیغ

m roz

عضو جدید
پیشرفت های به دست آمده در عرصه های گوناگون علوم زیستی در دهه های اخیر افق روشن و گسترده ای را برای بهتر زیستن پیش روی بشر امروز ترسیم کرده است.


اما این پیشرفت ها با نگرانی ها و چالش هایی درباره آثار و پیامدهای اجتماعی، فرهنگی، حقوقی و اخلاقی در استفاده از دستاوردهای علوم و فناوری های زیستی همراه بوده است که با رشد فناوری های نوین بتدریج به عنوان چالش و محدودیت نمایان شده است.


بسیاری از متخصصان بر این باورند گرچه این دستاوردها می تواند نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی بشر و افزایش امید به زندگی داشته باشد اما در مقابل همچنین می تواند تهدیدی علیه سلامت محیط زیست، آزادی، برابری و کرامت انسانی باشد. این نگرانی به شکل گیری مقوله ای به نام اخلاق زیستی منجر شده که سازمان یونسکو به عنوان یک نهاد آموزشی، فرهنگی و علمی نقش فعالی در جلب توجه کارشناسان و تصمیم گیران به آن داشته است. شتاب و سرعت روزافزون رشد علم و فناوری در عرصه های مختلف بخصوص در زمینه هایی مانند شبیه سازی و تحقیق درباره ژنوم انسانی می تواند به تغییر در قواعد اخلاقی منجر شود و به همین علت نباید صرف پیشرفت فناوری به پیشگامان این حوزه اجازه داد قواعد اخلاقی را زیر پا گذاشته و از مرزهای قانونی و اخلاقی جامعه عبور کنند.

ضرورت توجه به مقوله اخلاق زیستی


در دو دهه گذشته دانش و فناوری های نوین زیستی در ایران رشد چشمگیر و قابل توجهی داشته است و دانشمندان ایرانی در عرصه های مختلف علوم زیستی از جمله سلول های بنیادی، ژنتیک و شبیه سازی به پیشرفت های بسیار خوبی دست یافته اند و مراکز دانشگاهی و پژوهشی متعددی در این حوزه فعالیت می کنند. بنابراین تردیدی نیست که گسترش دانش و فناوری های نوین زیستی در سطوح مختلف ضرورت توجه به مقوله اخلاق زیستی را بیش از پیش نمایان کرده است. براساس این ضرورت مباحث و پژوهش هایی در میان کارشناسان و صاحب نظران رشته های گوناگون درباره اخلاق زیستی مطرح شده است که این مباحث در کنار تولید منابع و محتوای علمی در این حوزه به تهیه کدهای اخلاقی و تصویب قوانینی در این زمینه منتهی شده است. کشور ما نیز به عنوان یکی از کشورهای عضو یونسکو براساس ماده ۱۹ اعلامیه جهانی اخلاق زیستی و حقوق بشر، «کمیته ملی اخلاق زیستی» را در چارچوب کمیسیون ملی یونسکو تشکیل داد. سال ۱۳۸۲ کمیته دیگری به نام «کمیته ملی اخلاق در علم و فناوری» به عنوان یکی از کمیته های تخصصی کمیسیون ملی یونسکو تشکیل شد که با توجه به همپوشانی و ارتباط قلمرو فعالیت این کمیته در سال ۱۳۸۹، این دو کمیته در هم ادغام شدند و کمیته ای واحد به نام «کمیته ملی اخلاق زیستی و اخلاق در علم و فناوری» تشکیل شد.

پیشرفت علم بدون توجه به خرد ممکن نیست


کمیته ملی اخلاق زیستی و اخلاق در علم و فناوری که از کمیته های تخصصی کمیسیون ملی یونسکو است به نگاه متفاوتی در حوزه اخلاق زیستی نیاز دارد و به نظر می رسد کشور ما می تواند براساس نگاه فلسفی و اسلامی ایرانی به حوزه اخلاق زیستی در ایجاد این تغییرات پیشگام باشد.


دکتر محمدرضا سعیدآبادی، دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو در همایش بزرگداشت ۲۰ سال فعالیت یونسکو در حوزه اخلاق زیستی و ده سال فعالیت کمیته ملی اخلاق زیستی و اخلاق در علم و فناوری کمیسیون ملی یونسکو که با همکاری کمیسیون ملی یونسکو و پژوهشگاه فناوری های نوین علوم زیستی جهاد دانشگاهی ابن سینا برگزار شد، با اشاره به ضرورت طرح موضوع اخلاق زیستی و عمومی شدن آن در کشور گفت: گرچه در دنیای امروز پیشرفت فناوری، نقش مهمی در دگرگونی زندگی بشر داشته است اما این تغییرات به معنی نقش تاثیرگذار فناوری در ارتقای زندگی و رسیدن به آرامش نیست بلکه برای رسیدن به هدف باید در عرصه های علم و فناوری به اخلاق و خرد هم توجه ویژه ای داشته باشیم. بنابراین برای ایجاد تغییرات اجتماعی باید مطالعات و تحقیقات بین رشته ای در این زمینه انجام شود و این در حالی است که در دنیای امروز ارتباط بین دانشمندان حوزه های مختلف با متخصصان و کارشناسان حوزه های اجتماعی و حقوقی بسیار کمرنگ شده است.


سعیدآبادی با اشاره به پیشرفت های چشمگیر کشور در دو دهه اخیر در زمینه دانش و فناوری های نوین زیستی مانند درمان ناباروری، سلول های بنیادی، شبیه سازی، پیوند اعضا و ژنتیک یادآور شد: در کنار این پیشرفت ها باید موضوعات اخلاق و اجتماعی نیز به عنوان یکی از معیارهای رشد و توسعه کشور مورد توجه قرار گیرد. چراکه اخلاق در جامعه امروز هنوز هم از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بنابراین نمی توان پیش بینی کرد که پیشرفت علم و فناوری بدون توجه به عقل و خرد بشر را به کجا می رساند. دبیر کمیسیون ملی یونسکو نقش انسان در بسیاری از موضوعات اجتماعی و مشکلات پیش رو را نقش مهم و موثری دانست و افزود: توجه به پیشرفت های علم و فناوری از دیدگاه پیشرفت و رشد جامعه کافی نیست بلکه باید به این پیشرفت ها از زاویه مطالعات اجتماعی، حقوقی و اخلاقی نیز توجه شود.

جای خالی دانشمندان حوزه اخلاق


گرچه آموزش سلامت و مفاهیمی از جمله اکوسیستم پایدار از عوامل تاثیرگذار در رشد و توسعه کشور است اما باید در کنار نقش دانشمندان و متخصصان این حوزه، جایگاه دانشمندان حوزه های اخلاقی و اجتماعی نیز ارتقا پیدا کند تا بتوان این پیشرفت ها را از منظر اجتماعی، فرهنگی، حقوقی و اخلاقی نیز زیر نظر قرار داد.


به گفته دکتر محمدمهدی آخوندی، رئیس کمیته اخلاق زیستی کمیسیون ملی یونسکو، سال های اخیر شاهد رشد روزافزون علوم زیستی در کشور بوده ایم که این پیشرفت ها الزاما به نفع ارتقای سلامت بشر نخواهد بود و چه بسا گاهی می تواند به ضرر انسان باشد. بنابراین دانشمندان علوم زیستی باید به این نکته توجه داشته باشند تا زمانی که مناقشات و مشکلات فرهنگی، اجتماعی، اخلاقی و شرعی در سطح جامعه برطرف نشود نمی توان از این پیشرفت ها برای بهبود وضع زندگی مردم استفاده کرد.


آخوندی با اشاره به گستردگی و تنوع مسائل زیستی، گفت: این گستردگی و تنوع، محدودیت های بسیاری را در زمینه رسیدگی به این موضوعات ایجاد می کند. برای مثال موضوعاتی مانند سقط جنین، اهدای جنین و رحم جایگزین هر کدام می تواند مسائل اخلاقی، حقوقی و مباحث مختلفی را همراه داشته باشد که باید از جنبه های مختلف به آنها بپردازیم و به همین علت کشورهایی که هنوز در این مقوله ها به جمع بندی نرسیده اند از فواید علوم زیستی بهره مند نشده اند.


به گفته دکتر آخوندی اخلاق زیستی تنها به موضوعات پزشکی محدود نمی شود. فناوری های نوین از روش های جدید درمان ناباروری، سقط جنین و استفاده از اشعه ها در درمان بیماری ها تا دستکاری ژنتیکی در حیوانات و گیاهان، بشر امروزی را با پرسش های بیشماری مواجه کرده است که برای پاسخ به آنها باید جنبه های اخلاقی و فرهنگی، اجتماعی و حقوقی و دینی در هر جامعه در نظر گرفته شود.


آخوندی از اخلاق زیستی به عنوان علم بین رشته ای در شاخه های مختلف علوم اجتماعی، پزشکی، حقوقی و جامعه شناسی نام می برد که پا به پای سرعت پیشرفت علم و فناوری در دنیا پیش می رود تا به سوالات اساسی بشر درباره تاثیر پیشرفت های به دست آمده در زندگی بشر و دیگر موجودات زنده پاسخ دهد.
 
Similar threads

Similar threads

بالا