پرورش شتر دو کوهان

MehD1979

متخصص زراعت و اگرواکولوژی
کاربر ممتاز




 

رامین قاسم نتاج

اخراجی موقت
قسمتهای مختلف بدن شتر
· پشم شتر نازک و نرم است که هم عایق گرمایی و هم خنک‌کننده می‌باشد. ضمن آنکه نور خورشید نمی‌تواند به داخل آن نفوذ کند، ولی گرمای بدن به راحتی از آن خارج می‌گردد. · کلیه‌ها آخرین و موثرترین اندام می‌باشند که مقدار زیادی آب را جذب و دوباره به بدن باز می‌گردانند. به همین دلیل است که ادرار جانور بسیار غلیظ است. بعبارت دیگر می‌توان گفت که شتر بدون هیچ مسئله‌ای توانا به نوشیدن آب و خوردن گیاهان شور صحرایی می‌باشد.
· دمای بدن شتر تشنه پیش از شروع به عرق کردن ، می‌تواند به 42 درجه سانتیگراد برسد.
· کوهان عمل اندوختن انرژی را به عهده دارد. با تجزیه شیمیایی چربی در کوهان ، مقداری انرژی آزاد می‌گردد. در ضمن چربی موجود همچون عایق گرمایی در برابر خورشید عمل می‌کند.
· روده با یاخته‌های ویژه‌ای نسبت به جذب بخش بزرگی آب موجود در غذای جانور کمک می‌کند و همین عمل باعث می‌گردد که پیخال حیوان کاملا خشک خارج ‌گردد.
· ادرار در مثانه وظیفه خنک کردن را نیز بر عهده دارد. همزمان با تخلیه مثانه ، جانور دم خود را به شدت تکان می‌دهد و با این عمل ادرار را روی پای عقب خود پخش می‌کند. تبخیر ادرار در روی بدن باعث خنک شدن می‌گردد.
· معده جانور بسیار بزرگ است. هر شتر می‌تواند 200 لیتر آب را در 15 دقیقه بنوشد. در هر سه شکمبه جانور صدها لایه از یاخته وجود دارد که در آنجا آب اضافی و مواد غذایی می‌توانند اندوخته شوند.
· رگهای خونی زیر پوستی شتر در قسمت گلو ، پاها و پهلوها جریان دارند، به‌نحوی که بیشترین گرما را ایجاد می‌کنند. گویچه‌های سرخ می‌توانند اکسیژن را به بخشهای گوناگون بدن حمل ‌کنند، حتی اگر آب خود را از دست داده باشند و به 200/1 حجم واقعی خود رسیده باشند


  • گوشهای شتر کوچک و پر شده از موهای بلند و نزدیک به ‌هم هستند که درون آن را در برابر شنهای معلق محافظت می‌کنند.
  • پره‌های بینی او می‌توانند بسته شوند، به نحوی که مانع ورود شن به درون آن شوند. پره‌های مترشحه در سوراخ بینی ، سطح بزرگی را اشغال می‌کنند. آنها بخار آب موجود در اطراف جانور را به درون بینی می‌کشند.
  • چشمها بوسیله مژه‌های بلند و فشرده محافظت می‌شوند. ضمن آنکه مانع ورود شن نیز می‌گردند.
  • دهان با پوست ضخیمی ‌پوشیده شده است که باعث محافظت آن در زمان خوردن خارهای خشک بیابان می‌گردد.
  • زانو ، آرنج و جناغ سینه دارای پوششی از پوست مرده می‌باشد که جانور را در برابر آسیبهای احتمالی حفظ کرده و در زمان نشستن بر روی زمین همچون عایق گرمایی برای او عمل می‌کنند.
  • کف پای شتر به نسبت بسیار ، پهن و در بخش بیرونی از لایه شاخی ضخیم پوشیده شده است که مانع فرو رفتن او در شن می‌گردد. ضمن اینکه پای جانور را در برابر گرما و سنگهای تیز محافظت می‌کند
  • منابع سايت پويان پژوهش.
 

رامین قاسم نتاج

اخراجی موقت
جايگاه ( آغل ) شتر
بسياري از عوامل محيطي وتغذيه اي در پرورش شترها موثرند . مهم ترين اين عوامل عبارتند از : جيره غذايي ، جايگاه مناسب ، بهداشت جايگاه ، مديريت صحيح ، تهويه ونور كافي وتأمين آب شرب بهداشتي ، كنترل بيماري ها واحياناً واكسيناسيون در برابر برخي از بيماري هاي شايع وغيره كه مي تواند نتيجه بسيار مطلوبي در افزايش توليدات دامي وجلوگيري از مرگ ومير دام داشته باشد . بنابر اين توجه كافي به وضعيت جايگاه وآغل شترها وتهيه علوفه وغذاي مناسب ورعايت بهداشت امري ضروري در پرورش شتر به شمار مي رود .
در حال حاضر معمولاً شتر داشتي به سه صورت چراي آزاد ، نيمه آزاد وبسته پرورش داده مي شود در حالت آزاد شترها مشابه دام وحشي در مراتع چرا و جفتگيري و زايش مي كند و شترداران هر از چند گاهي به منظور جمع آوري بچه شترها يا داغ كردن و يا ساير عمليات پرورش موقتاً اقدام به جمع آوري آنها مي كنند .
در حالت نيمه آزاد گله شتر توسط ساربان چرانيده شده و تحت كنترل مي باشد. دراين حالت، با توجه به شرايط مختلف، تقريباً هر 50 شتر توسط يك ساربان با وسيله نقليه ( موتور سيكلت) و در حدود 20 نفر شتر بدون وسيله نقليه اداره مي شود. در چراي آزاد، شتر مي تواند به طور متوسط تا حدود 50 ـ 70 كيلومتر از منبع آب دور شده و سپس به طرف آن مراجعت كند در حالي كه در چراي نيمه آزاد اين فاصله بيش از 20 ـ 25 كيلومتر نخواهد بود .
در چراي بسته ، شتردار شتر ها را در آغل هاي مناسب قرار داده ودر كنار ساير دام هاي خود به عنوان شترهاي داشتي ويا پرواري ، پرورش مي دهد . در اين روش علي رغم تأمين علوفه شتر به صورت دستي ، معمولاً شترها به صحرا نيز فرستاده مي شوند تا از ميزان هزينه مصرفي كاسته گردد اما به هر حال دراين روش غذاي مكمل وبرخي ويتامين ها واملاح معدني به جيره شترها اضافه مي شود ومعمولاً در اين حالت شترها از معدل رشد بالاتري نسبت به دو روش سابق برخوردارند وشتردار به سرعت از بروز بيماري در گله خود مطلع شده ومي تواند اقدام به درمان دسته جمعي شترها نموده وكانون هاي مخفي بيماري در گله خود را از بين ببرد . ضمناً شتردار به راحتي از فحل بودن ناقه ها مطلع شده ومي تواند به سرعت اقدام به تلقيح آنان نمايد كه اين امر نيز مي تواند باعث افزايش ميزان باروري در گله گردد .
در دو روش چراي آزاد ونيمه آزاد معمولا ً جايگاهي براي شتر در نظر گرفته نمي شود اما در روش بسته ، اين دام بايد در جايگاه مخصوصي جداي از دام هاي اهلي ديگر نگهداري شود .

جايگاه ( آغل ) شتر :
بررسي ها نشان مي دهد كه شترها از مقاومت خوبي در قبال سرما وگرما برخوردارند . شترهاي دو كوهانه به علت داشتن پشم زياد در برابر سرماي شديد مقاوم هستند ومي توانند در برابر باد وبوران وطوفان هاي سرد كوهستان مقاومت نموده وراه خود را در مناطق سنگلاخي ادامه مي دهد . اين گونه از شترها در كشورهاي مغولستان وقزاقستان وشمال چين كه از سرماي شديد برخودار هستند نگهداري مي شوند . از سوي ديگر شترهاي يك كوهانه به علت ساختار خاص فيزيولوژيك خود به گرماي زياد مقاوم هستند ومعمولاً اين شترها در شمال آفريقا خاورميانه وهند وپاكستان نگهداري مي شوند وقادر به تحمل گرماي سوزان صحاري خشك وبي آب وعلف اين مناطق بوده ومي توانند گرماي تا 60 درجه ساني گراد ويا بيشتر را تحمل نموده ودر زير آفتاب سوزان كوير به راه خود ادامه دهند بديهي است كه در چنين شرايط محيطي از اشتهاي حيوان كاسته مي شود .
يكي از دلايل رواج آغل هاي باز يا بهاربندها در پرورش شتر نيز همين مسأله مقاومت حيوان در برابر سرما وگرماي شديد است . در اين گونه آغل ها مسأله تهويه نيز به خودي خود حل شده است ، به ويژه كه اين مسأله در آغل هاي بسته بسيار ضروري ومهم است . چنان چه در پرورش شتر ، توليد شير مطرح باشد ، بايد به خاطر داشت كه ميزان توليد شير ارتباط مستقيمي با درجه حرارت محيط دارد وهرچه درجه حرارت محيط افزايش يابد وميزان آب موجود كمتر باشد ميزان توليد شير ناقه كمتر وكمتر مي شود ، از اين رو بايد براي توليد شير ، به اين امر توجه كافي مبذول نمود .

شتر حيواني است كه در شرايط طبيعي مناسب و به صورت آزاد پرورش داده مي شود. يكي از نكات مثبت و امتياز اين دام نيز روش تغذيه و پرورش آن به صورت آزاد است. بنابر اين شتر نياز چنداني به استقرار در جايگاه هاي بسته و سرپوشيده ندارد و مي توان درمواقع ضروري شترها را در محوطه هاي محصور ( بهاربند) نگهداري كرد .
شتر يك كوهانه شرايط سخت آب و هوايي را تحمل مي كند، ولي در سرماي كمتر از حدود 15 درجه سانتي گراد زير صفر نياز به سرپناه دارد . از طرفي، معمولاً در روش هاي پرورش آزاد ونيمه آزاد ، اداره گله از قبيل : پشم چيني، داغ كردن، درمان بيماريهاي پوستي، واكسيناسيون و احياناً شيردوشي و غيره معمولاً در محل هاي محصور كه در كنار آبشخورها وجود دارد انجام گرفته و سپس دام را روانه مرتع مي كنند . شتر در موقع زايش و همچنين بچه شتر تا يك سالگي كه دوره شيرخوارگي بچه شتر مي باشد و بخصوص تا سه ماهگي نياز به پناهگاه و مراقبت دارد كه مي توان در سيستم هاي آزاد ونيمه آزاد ، شترهايي كه اواخر دوران آبستني را طي مي كنند در جايگاه محفوظي نگهداري كرد تا پس از زايش و طي دوره شيرخوارگي بچه شترها ( بخصوص تا سه ماهگي ) آن ها را مجدداً روانه مرتع كرد .
در روش بسته وبه منظور پروار بندي مي توان شترها را در محل هاي محصوري مانند بهاربندها كه در حقيقت جايگاه هاي مسقفي است نگهداري كرد . در چنين جاهايي امكان برنامه ريزي غذايي وبهداشتي براي گله به راحتي امكان پذير است .
به طور خلاصه از بررسي وضعيت استقرار و محل توقف شتر در مناطق حاشيه كوير مي توان به اين نتيجه رسيد كه در اين مناطق به عنوان اقدام اساسي بايد دراطراف آبشخورهاي اصلي و مناسب كه به عنوان مراكز ارتباطي گله ها در يك ناحيه هستند، اقدام به ايجاد بهاربند با قسمت بندي هاي فرعي همراه با انبار ذخيره كاه و ساير علوفه مورد نياز كرد تا گله هاي شتر و به خصوص گله هاي كوچك ( گله هاي كمتر از 10 نفر شتر) يكجا و به طور دسته جمعي از آنها استفاده كنند. اصطلاحاً اين مراكز ‌ايستگاههاي خدمات پرورشي و بهداشتي ناميده مي شوند .
بنابر اين در مورد شترداران خرده پا كه از سيستم پرورش آزاد ونيمه آزاد استفاده مي كنند نيازي به صرف هزينه هاي سنگين جهت ساختن پناهگاه نيست و در صورت لزوم بايستي پناهگاهي موقت و كوچك براي شترهاي تازه زا و بچه هاي آنها و آن هم براي مدت محدودي از سال در نظر گرفت و براي بقيه گله كه در طول سال در مراتع مشغول چرا هستند از ايستگاه هاي ذكر شده در مواقع ضروري استفاده كرد ليكن در مورد گله هاي بزرگتر ( بيش از 20 نفر شتر مادر ) با توجه به اينكه معمولاً امكان پرواربندي نيز وجود دارد ايجاد تأسيسات لازم واستفاده از روش پرورش بسته توصيه مي گردد و همان طور كه گفته شد در مورد پروار بندي ها در اغلب موارد ايجاد جايگاه مسقف ضروري است .
نكته حائز اهميت ديگر اينكه شتر نسبت به بيماري جرب حساس است ويكي از عوامل مستعد كننده در ابتلاي شتر به بيماري مذكور ، تراكم بيش از حد آن در يك محوطه بسته مي باشد .
جهت ساختن جايگاه نگهداري شتر بايد توجه داشت كه جايگاه شتر به طور اساسي از بهاربندي كه داري ديوارهاي سرتاسري به ارتفاع سه متر باشد تشكيل مي شود . بهتر است شترهاي نر را در جايگاهي انفرادي قرار داد تا به كارگران و يا شترهاي بيمار ويا شترهاي آبستن صدمه نزنند ، همچنين بايد محل جداگانه اي را در مركز بهاربند جهت غذا خوردن اختصاص داد، به نحوي كه داراي آخوري به ارتفاع لااقل يك ونيم متر و به گونه اي باشد كه شترها بتوانند دورتادور آن جمع شوند. بايد آبشخورهايي نيز در جايگاه قرار داد. در وسط بهاربند بايد سايباني گذاشت كه چهار نفر شتر به راحتي بتوانند در زير آن بنشينند و هم چنين داراي ميخ هايي باشد كه بتوان افسار شترها را به آن بست .

بهتر است جايگاه خاصي جهت نگهداري شترهاي ماده و بچه شترهاي شيرخوار در نظر گرفت تا آسيبي به اين بچه شترها وارد نيايد .
به علاوه ، بهتر است آغل هايي با ورودي و تهويه مناسب جهت نگهداري شترها در زمستان فراهم نمود، چرا كه شترها و مخصوصاً بچه شترها نسبت به سرماي زمستان شديد و پايين آمدن درجه حرارت محيط حساسند . در ورودي اين آغل ها بهتر است به اندازه 5/2 × تا 5/1 متر باشد .
آغل بايد كاملاً خشك وروشن بوده وهواي آزاد به خوبي در آن جريان داشته واز همه مهم تر آفتابگير باشد . در اين روش شترها مي توانند آزدانه حركت كرده وبين بهار بند وسايبان رفت وآمد كنند .
بايد آغل ها را شمالي ـ جنوبي ساخت تا حد اكثر آفتاب به داخل آغل بتابد ودر صورتي كه در محل مزبور بادهاي تندي مي وزد ويا اين كه آغل در مناطق گرمسيري قرار دارد مي توان آغل ها را به صورت شرقي ـ غربي بنا كرد وبايد توجه داشت كه ديواره هاي آغل سيماني باشد تا بتوان به راحتي آن را سمپاشي كرد وكنه ها نتوانند در شكاف ديواره ها لانه كرده وتخم ريزي كنند .
آغل شتر از قسمت هاي زير تشكيل مي شود :
1 ـ جايگاه مسقف
2 - آبشخور
3 ـ بهار بند
4 ـ آخور
5 ـ انبار علوفه

1 ـ جايگاه مسقف :
اين محوطه يكي از اساسي ترين مكان هاي مورد نياز شتر مي باشد وجهت اين محوطه بايد روبه آفتاب ( شرقي غربي يا شمالي جنوبي ) وبرخلاف جهت باد باشد . حداقل مساحت آن براي نگهداري بيست نفر شتر بايد 8 * 15 متر باشد . شترها در اين مكان به استراحت پرداخته وعمل نشخوار كردن را انجام مي دهند . ديواره هاي اين جايگاه بايد سيماني باشد اما كف آن بايد با خاك نرم ويا شن وماسه پوشانده شود وبايد توجه داشت كه كف آغل نبايد به هيچ وجه سيماني گردد زيرا كه اين امر باعث صدمه ديدن نرمه كف پاي شتر مي گردد در فصل زمستان مي توان كف آغل را با لايه نازكي از كاه يا پوشال پوشاند .
2 - آبشخور :
آبشخور بايد در وسط بهاربند ساخته شود ودر هنگام ساختن آن بايد توجه داشت كه شتر به علت ساختار آناتومي بدن خود ، گردن درازي دارد وبه همين علت در هنگام آب خوردن چنانچه آبشخور كم ارتفاع باشد اين امر ، باعث مي شود كه حيوان براي خوردن آب با مشكلاتي مواجه گردد ، از اين رو بهتر است كه آبشخور را با ارتفاع مناسب تهيه كرد تا حيوان بتواند به راحتي آب مورد نياز خود را تأمين كند . آبشخور ها بايد تميز ودور از هرگونه حلزون ويا زالو بوده واز هرچندي نظافت شوند
3 ـ بهار بند :
با توجه به اين كه شتر از دست ها وپاهاي بلندي برخوردار است بايد ديواره بهار بند را مرتفع وسرتاسري ساخت تا حيوان نتواند به راحتي از بهار بند بيرون آيد . بهتر است كه ديواره بهار بند به ارتفاع سه متر باشد .براي نگهداري بيست نفر شتر بهار بندي به مساحت 15 * 24 متر مورد نياز است .
4 ـ آخور :
همان طور كه در مورد آبشخور گفته شد ، آخور نيز بايد مرتفع باشد وارتفاع آن به يك متر تا يك متر ونيم برسد تا حيوان بتواند به راحتي از آن تغذيه كند . البته بايد ارتفاع آخور بايد با توجه به سن ونژاد وبلندي جدوگاه شترها تعيين گردد وبراي بچه شترها بايد ارتفاع كمي داشته باشد . هم چنين با توجه به حجم سر شتر عرض آن بايد 50 سانتي متر بوده وبراي جلوگيري از پخش غذا به اطراف كنار آن را 25 سانتي متر بلند تز ار كف آخور ساخت . آخورهاي گوشه دار براي شترها مناسب نيستند وبهتر است از آخور هائيي كه تا حدودي محدب هستند استفاده شود .
منابع مورد استفاده :
1 ـ شتر وپرورش آن ـ تأليف دكتر محمد مصطفي شكري ، ترجمه دكتر احسان مقدس چاپ اول سال 1376 تهران ، انتشارات نوربخش .
2 ـ نظام دامداري كشور ـ سازمان دامپروري كشور – وزارت كشاورزي .
3 ـ پرورش شتر ـ تأليف دكتر كامبيز ناظر عدل ، چاپ اول سال 1365 ، انتشارات واحد فوق برنامه بخش فرهنگي دفتر مركزي جهاد دانشگاهي .

 

رامین قاسم نتاج

اخراجی موقت
توليد شير شتر
شير شتر غذاي اصلي ساكنين صحرا و باديه را تشكيل مي دهد كه معمولاً به صورت تازه مصرف مي گردد و مي توان به شير شتر به عنوان منبع خوبي براي توليد شير اعتماد كرد و كمبود اين فرآورده مهم دامي را مخصوصاً در مناطق خشك و كويري جبران نمود و قابل ذكر است كه ملل آسياي ميانه از دير باز تا كنون در تغذيه خود متكي به شير شتر بوده اند و بررسي هاي انجام شده نشان مي دهد كه شير شتر چنانچه بهتر از شير گاو در برخي موارد نباشد از آن بد تر نيست (جدول شماره 1) . توليد شير به وسيله شتر به مراتب بهتر از توليد شير توسط گاوهاي مناطق خشك و كويري است و ميزان توليد شير در شتر و گاوهاي مناطق كويري اصلاً قابل مقايسه نيست . ( همانطور كه در جدول شماره 14آمده است ) شتر مي تواند مقدار زيادي در حدود 4 تا 8 كيلوگرم در روز شير دهد و اين ميزان در برخي اوقات از 12 تا 15 كيلوگرم در روز مي رسد. در حاليكه گاوها همانطور كه در جدول شماره (2) آمده است ،‌ قادر به توليد اين مقدار شير در شرايط آب و هوائي گرم و مراتع فقير كه غير از درخچه ها و گياهان سوزني چيزي ندارد ،‌ نمي باشد و ثابت شده است كه شتر توانائي توليد شير به مقدار فراوان را در حالت مديريت صحيح دارا مي باشد . اما بر آورد ميزان شير توليدي توسط شتران ماده به طور دقيق مقدور نمي باشد زيرا شير دوشي به صورت كامل انجام نمي شود و مقداري از شير را براي تغذيه بچه شترهاي شير خوار باقي مي گذارند
دوره شير دوشي در شترهاي ماده بين 10 تا 18 ماه است و متوسط توليد روزانه شير مابين 8 تا 10 ليتر است . ( القرشي 1986 ) ذكر مي كند كه متوسط توليد روزانه شير شتر در پاكستان ،‌ با مديريت صحيح و شرايط مناسب غذائي و بهداشت مابين 15 تا 40 ليتر است و آن هم در هنگامي كه شتر ماده دو الي سه بار در روز دوشيده شود .
بسياري از يررسي هاي انجام شده نشان مي دهد كه شترها داراي توانائي خوبي در توليد شير ،‌ چه در شرايط مراتع خشك كويري و چه در هنگام استفاده از علوفه در مناطق پر آب مي باشند . همانطور كه در جدول شماره ( 3 ) متوسط شير توليدي و مدت زمان توليد آن در مراتع پر آب ما بين 3 تا 25 كيلوگرم و در شرايط آب و هواي خشك كويري ما بين 3 تا 15 كيلوگرم بوده است

متوسط توليد شير دوره اي به طول 305 روز بوده است تا بتوان به راحتي آن را با متوسط توليد شير گاوها مقايسه كرد كه اين ميزان به مقدار 1525 تا 5695 كيلوگرم در طي شرايط خوب مرتع وبه مقدار 1068 تا 3050 كيلوگرم در طي شرايط مراتع فقير بوده است .

در مطالعات انجام شده فوق كه ميانگين ها از آن گرفته شده است تعداد معدودي شتر مورد بررسي قرار گرفته اند كه تعدادشان مابين 8 تا 10 نفر شتر بوده است واين ممكن است كه نشانگر اختلاف كلي بين اين گروه ها نباشد ولي به هرحال نمايانگر قدرت توليد شتران است وهمان طور نمايانگر اختلاف بزرگ موجود بين قدرت توليد شير در شرايط طبيعي مرتع ومحيط زيست بوده ونمايانگر اختلافات ارثي بين نژادهاي مختلف شتر است .
با مقايسه جدول شماره (2 ) و ( 3 ) در مي يابيم كه ميزان توليد شير گاوهاي بومي در كشورهاي عربي مابين (475 تا 2340 كيلوگرم ) ومتوسط آن (1059 كيلوگرم ) در يك فصل شيرواري است واز مقايسه معلوم مي شود كه ميزان شيردهي شتران در مقايسه با ميزان شيردهي گاوهاي محلي در شرايط يكسان تغذيه در كشورهاي مختلف عربي بيشتر است وهمانطور كه كنوس
Knoess (1979 ) اشاره نمود ميزان توليد شير شتر بيشتر از ميزان توليد شير گاوميش ، گاو نژاد ساهيوال و گاو دورگ ساهيوال وفريزيان و گاوهاي زيپو در شرايط يكسان نگهداري وتغذيه مي باشد وجدول شماره (1 ) نشان دهنده محتويات شير شتر است كه مشابه شير گاو وبز وداراي ارزش غذايي بالاتر است وچربي ، پروتئين ، انرژي وويتامين C بيشتري دارد .
Kharasor وهمكارانش ( 1976 ) در اتحاد جماهير شوروي ميزان توليد شير شتران مختلف را مورد مطالعه وبررسي قرار دادند ومشخص شد كه شتران يك كوهانه از شترهاي دو كوهانه وشتران دورگه ميزان بيشتري شير توليد مي كنند ودر نتيجه بايد به تغذيه و پرورش اين نوع شتران همت گماشت وجداول 4 ، 5 و 6 نشان دهنده ميزان توليد شير شتر در برخي از كشورهاي جهان است .
منابع سايت پويان پژوهش.
 

رامین قاسم نتاج

اخراجی موقت
شتر حیوان نشخوار كننده ، بدون شاخ و زوج سمی است كه به گروه پستانداران تعلق دارد . شتر دارای چهار اندام خلفی و قدامی بلند و قوی است كه هر كدام به كف پائی عریض و خشن منتهی می گردد كه دارای ناخن هائی ضعیف و رشد نایافته بوده و برای راه رفتن بر روی شن های صحرا سازگاری یافته است این حیوان دارای گردنی دراز و منحنی است . سر شتر مستطیل شكل و لب های بالائی او شكافته است . دندان های پیش و نیش وی قوی و برنده است و توانائی گاز گرفتن عمیق را به حیوان داده است .
شتر آسیائی دو كوهانه است كه كوهان اول بر روی كمر و كوهان دوم بر روی كپل حیوان قرار دارد و شتر در آن اقدام به ذخیره سازی غذا می كند . رنگ پشم این گونه شترها سرخ – خاكستری است و پشم ها به صورت انبوه و بلند در پشت گردن و در اطراف بخش بالائی اندام های خلفی و قدامی رشد می كنند. تعداد زیادی از این گونه شترها در منطقه آسیای میانه وجود دارد كه برخی از آنها جهت سواری مورد استفاده قرار می گیرند.
گونه دیگر شتر ، شتر عربی یا یك كوهانه است كه این شتر در صحراهای كشورهای عربی و آفریقائی وجود دارد .
شتر حیوان مفیدی است وكاربردهای فراوانی دارد . این حیوان علاوه بر اینكه وسیله اصلی رفت و آمد ساكنین صحراست ، از سوئی دیگر می تواند غذای آدمی و وسایل مورد نیاز دیگر را به انسان عرضه كند و انسان می تواند بوسیله تغذیه با شیر شتر و گوشت شتر ، تا هفته ها در صحرا زنده بماند . هم چنین می توان از چربی كوهان به جای كره استفاده كرد و پشم شتر را در ساختن خیمه ها ، پتو ، فرش ،‌لباس های پشمی ،‌طناب و ریسمان به كار برد . هم چنین می توان از مدفوع خشك شده شتر برای روشن كردن آتش استفاده كرد و پس از كشتار شتر می توان از پوست آن برای ساختن كفش ، و مشك و غیره ، ....استفاده كرد . شتر از حیواناتی است كه با محیط های خشك و بی آب و علف و صحرا سازگار شده واین سازگاری باعث شده است كه به خوبی قادرباشد آب و هوای گرم و خشك ، بی آبی و كم غذائی را تحمل نماید .
كوهان ، عضوئی قابل توجه در شتر است كه فقط از چربی و عضلات تشكیل شده و در آن استخوانی وجود ندارد و شتر درشرایط بی غذائی تا چندین روز می تواند با اعتماد به وجود این چربی و سوخت و ساز آن زنده بماند.
كف پای شتر حالت مخصوص به خود دارد و از دو بخش تشكیل شده است و كلفت و پهن است و مانع از این می شود كه پای شتر درشن های ریز صحرا فرو رود . چشم های شتر دارای مژگان های بلندی است كه به همراهی پلك ها ، چشم ها را از طوفان های شنی و از تابش شدید آفتاب محافظت می كند . منخرین شتر دارای شكاف های طولی است كه شتر در هنگام تنفس می تواند بینی را به خوبی از هم باز كند و بیشترین میزان هوا را وارد ریه های خود كند و در هنگام بروز طوفان های شنی بینی خود را ببندد . هم چنین شتر دارای فك درازی است كه به طور جانبی حركت می كند و می تواند عمل جویدن را به خوبی انجام دهد . شتر می تواند بیشتر از هر حیوان دیگر بی آبی را تحمل كند ‌و اكنون آشكار شده است كه شتر به علت اختلاف زیاد درجه حرارت بدنش می تواند آب بدن خود را حفظ نماید . زیرا كه از این آب برای خنك كردن بدن استفاده نمی كند . درجه حرارت بدن شتر ثابت نیست و به آهستگی همراه با ارتفاع درجه حرارت محیط بالا میرود و این بدان معنی است كه شتر آب بدن خود را از دست نمی دهد تا بدن خود را سرد نگه دارد ( كه این كار در انسان از طریق عرق كردن صورت می گیرد ) و در هنگام شب ، هنگامی كه درجه حرارت محیط پایین می رود درجه حرارت بدن شتر نیز كاهش یافته و در هنگام صبح در پایین ترین درجه خواهد بود .
دمای بدن شتر می تواند در محدوده 7 درجه فارنهایت بالا و پایین برود در حالی كه در انسان فقط در محدوده 1 درجه فارنهایت بالا و پایین می رود
خصوصیات شتر
لب های شتر دارای وسعت حركتی خو بی است و لب بالائی به دو بخش
تقسیم شده است و ملاحظه می گردد كه لب پایینی در شترهای مسن بوضوح آویزان است . در این حیوان نیز ، همانند سایر نشخوار كنندگان برروی فك پائینی شتر فقط دندان پیشین وجود دارد و این دندان ها در فك بالائی وجود ندارد . دهان شتر همیشه باز است و حیوان صداهائ بلند و آزار دهنده ای از خود در می آورد و هنگامی كه حیوان چنین صداهائی از خود در می آورد اگر به دهان او بنگریم در موخره دهان می توانیم توده ای سرخ رنگ را ببینیم كه احیاناً تا بخش جلوئی دهان می رسد و به نظر می رسد كه وظیفه این توده مرطوب كردن ناحیه انتهایی حنجره است و در نتیجه كمك می كند حیوان در برابر تشنگی مقاومت كند . ( این توده با لاخص درهنگام فصل جفتگیری ، كه شتر نر مست بدون دلیل به دیگران حمله می كند ، و بیضه ها و مثانه و اجزای دیگر بدن را گاز می گیرد ، در خارج از دهان نیز مشاهده می گردد ) .
شتر در بالای پس سر خود غده ای نرم و مرطوب دارد كه وظیفه ترشحی آ‌ن در هنگام مستی شتر است . در حالی كه بقیه اجزای بدن كاملا خشك می باشد . در ناحیه مفصل پاها ‌،پوست شتر كلفت و خشن می گردد كه به آن پینه می گوئیم این پینه ها بیشتر در جاهائی از بدن مشاهده می گردد كه شتر بر روی آنها می نشیند تا باقی بدن خود رااز اصطحكاك با زمین محافظت نماید و هم چنین شتر در ناحیه جناغ سینه نیز پینه بزرگی دارد كه شتر را در هنگام نشستن بر روی زمین در حفظ تعادل كمك می رساند . كوهان شتر یك توده چربی است كه حجم آن بر حسب شتر ، سن وی و سلامتی یا بیماری وی تغییر می یابد .
پاهای شتر به گونه ای آفریده شده است كه حیوان را در هنگام راه رفتن بر روی شن های نرم یاری كند ، ولی به هر حال این پاها با هر گونه زمینی به جز زمینهای گل آلود مناسبت دارد . اما سم های حیوان واضح و آشكار نبوده و در داخل بافت كراتینه كف پا فرار گرفته است . كف پا محكم بوده و دارای ناخن های سخت و كوتاهی در مقدمه است و هنگامی كه كف پا بر روی زمین گذاشته می شود به خوبی منبسط می گردد و باعث تثبیت پا بر روی شن ها می گردد و این در حالی است كه شتر با سختی فراوان بر روی زمین های گلی و لغزنده راه می رود .
دستگاه گوارش شتر همچون سایر نشخوار كنندگان دارای معده چهارگانه است هر چند كه هزار لای شتر ، رشد وتوسعه چندانی نیافته است . شتر دارای رفتار خاصی است . این حیوان هر چند كه حیوانی بردبار و آرام است اما احیاناً وبه صورت ناگهانی مهاجم می گردد (بالاخص در فصل جفت گیری ) و به همین جهت بهتر است كه در هنگام كار ،‌شتران نرو ماده از هم جدا گردند در اوقات دیگر شترها مطیع و آرام هستند . علی رغم اینكه در هنگام گرفتن افسار آنان و یا نهادن بار ، از خود صداهای بلند آزار دهنده در می آورند خطری نخواهند داشت و معمولا ً شتران اخته شده در مقایسه با شتران نر طبیعی آرام تر هستند . شتر نسبت به تحمل درد و در قبال بیماریها تا حدودی مقاوم تر از سایر دامها ست و هیچگونه علایم خستگی و ناراحتی از خود بروز نمی دهند . به همین جهت باید كه به دقت آن ها را تحت نظر داشت زیرا در هنگام بیماری نیزبدون هیچگونه اظهار ناراحتی هم چنان به كار خود ادامه می دهند .
تولید مثل
شتر نر بر خلاف شتر ماده دارای فصل جفتگیری است و این فصل
جفتگیری متناسب با هنگام آمادگی شتر ماده جهت باروری است، و فصل جفتگیری در نیمه كره شمالی در ماه های آخرفصل زمستان است و دوره یا فصل مستی شتر نامیده می شود ودر صورت وجود علوفه كافی فصل جفت گیری ازماه دسامبر آغاز شده و تا ماه مارس ادامه می یابد . به هرحال شتر در ماه فوریه در حالت هیجان جنسی خواهد بود و علایم این هیجان واضح و آشكار است و احتیاج به شرح فراوان ندارد . چرا كه در چنین حالتی كه كام نر حیوان بزرگ شده و از دهان بیرون می زند و این امر بسیار واضح وآشكار خواهد بود . معمولاً بزرگترین و قویترین شتر گله اقدام به باروری شتران ماده می نماید ، و چنانچه دو شتر نر در حالت مستی در یك زمان وجود داشته باشند ،‌آن دو به جنگ پرداخته و شتر پیروز است كه اقدام به جفتگیری با شتران ماده نموده و شتر شكست خورده حالت مستی خود را از دست می دهد .
در این فصل ، معمولا ًشتر نر به حیوانات دیگر و حتی انسان حمله می كند و به آنها صدمات فراوان وارد می كند و در این فصل شترها كثیف ، آزار دهنده و كم رشد می شوند و جهت جلوگیری از چنین مسائلی اقدام به اخته نمودن شتران كاری و باركش می نمایند. ولی اخته كردن اگر در شتران كمتر از 6 سال سن انجام شود ، خود باعث حدوث تغییرات ناخوشایندی از لحاظ رشد استخوان ها و عضلات و قدرت تحمل شترها می گردد. از سوئی دیگر اگر اخته كردن بعد از 6 سالگی انجام شود ممكن است كه عمل اخته كردن برایش خطرناك باشد و بهترین راه برای كنترل شتران اخته نشده در فصل مستی ، این است كه آنان را به كار سخت و طاقت فرسا به گمارند . شتر در این دوره باید تمامی وظایف خود را انجام دهد و نباید او را به حال خود رها كرد .
معمولا ًخطراتی را كه شتر می تواند به انسان وارد آورد گاز گرفتن است كه این كار به وسیله دندان های نیش خود انجام می دهد و به همین جهت بهتر است كه این دندان ها رابا سوهان سائیده و كند ساخت تا ضرر ناشی از آنها كمتر شود .
باروری شتر ماده درسن چهار سالگی شروع می شود و ممكن است كه تا مدت 15 سال به زاد و ولد بپردازد و معمولاً شتر ماده هر دو سال یك بار می زاید و مدت حاملگی شتر در حدود یك سال به طول می انجامد و شتر ماده به مدت 6-12 ماه از بچه شتر مراقبت و نگهداری می كند .
بچه شتر در هنگام ولادتش ضعیف و ناتوان است ولی بعد از 24 ساعت از زایمان می تواند به دنبال مادر خود راه برود و اگر قافله شترها در حالت حركت باشند و امكان توقف موجود نباشد معمولا ًبچه شتر تازه بدنیا آمده را در داخل خورجینی نهاده و بر پشت شتر دیگری می بندند و شتر ماده به دنبال این شتر حركت خواهد كرد .
شتر ماده روزانه (5/4لیتر ) شیر می دهد و این میزان شیر بر حسب میزان تغذیه شتر و وضعیت سلامتی او تغییر می یابد . دوره شیر دهی معمولا ً از 7 تا 18 هفته طول می كشد و بچه شتر معمولا ً در سن 15 ماهگی از شیر گرفته می شود . از شیر شتر كره نیزگرفته می شود .
تغذیه
شتر حیوانی است كه در تغذیه علاوه بر علوفه می تواند از درختان
،‌درختچه ها و علوفه خشك استفاده كند و با اضافه كردن حبوبات به جیره غذایی شتر دیده شد كه این شتران بیشتر از شتران دیگری كه فقط بر درختچه ها تغذیه می كرده اند فعالیت كاری داشته اند . ولی به هر حال تغذیه بیش از حد با حبوبات نیز می تواند خطر آفرین باشد زیرا كه دستگاه گوارش شتر توانائی هضم مقدار زیاد حبوبا ت را ندارند به همین جهت باید در جیره غذایی شتر میزان كمی ازكنستانتره و حبوبات باشد . همچون سایر نشخوار كنندگان شتر نیز باید به مقدار كافی علوفه تناول كند و همچنین باید به شتر بعد از غذا خوردن مدتی استراحت داد تا بتواند نشخوار كند . به هر حال مدت چرای شتر باید 6 ساعت در روز باشد . شتران خوردن گیاهان و درختچه های كوچك را ترجیح می دهند ولی قدرت تمیز گیاهان سمی را از غیر سمی ندارند. كاه و ساقه محصولات كشاورزی از غذاهای مفید برای تغذیه شتران به شمار می روند . شتر توانائی خوردن علوفه و گیاهان غیر ثابت و متحرك را ندارند یعنی فقط می تواند گیاهان و علوفه متصل به زمین یا درختان را بخورد . و به همین جهت برای شتر خوردن گیاهان درو شده مشكل است . به هر حال شتران قدرت تمیز غذائی ندارند و ممكن است كه اقدام به خوردن لباس ،‌گلیم ، افسار و لجام بنماید .
اما از لحاظ نوشیدن آب ،‌شتر هر چه بیشتر كار كند به آب بیشتری نیاز دارد و شتر می تواند تا چند روز بدون نوشیدن آب زنده بماند . ولی بهتر است در صورت امكان در هر روز سیراب گردد و اگر شتر در مدت زیادی تشنه بود باید در هنگام رسیدن به آب از پی در پی و به سرعت آب خوردن وی جلو گیری كرد جهت این كار باید در آغاز مقداری آب به او داده شود و سپس مدتی بعد باقیمانده آب را بنوشد .
شتران معمولا ً آب راكد را بر آب جاری ترجیح میدهند وشتر باید در هنگام ظهر كه آب گرم شده است آب بنوشد .
تعیین سن
دندان های شیری فك پایین مدت كوتاهی پس از تولد ظاهر می گردند و
بعد از دو ماه هر 6 دندان پیش كامل می گردند و بعد از حوالی 12 ماه آن دندان ها سائیده می گردند ولی هم چنان برای مدت 3 سال باقی می مانند ولی در این مدت بسیار سائیده می گردند و هنگامی كه شتر به چهار سالگی رسید فاصله میان این دندانها از هم زیاد می شود و فائده آن در چرا كاهش می یابد . وقتی شتر به سن 5/4تا 5 سالگی می رسد دندان های دائمی آغاز به ظهور می كنند و در آغاز دندانهای پیش دائمی ظاهر می شود و هر سال دو دندان از دندان پیش ظاهر می گردد. و هنگامی كه شتر به سن 7 سالگی رسید تمامی دندان های فك پائینی او كامل خواهند بود و اضافه بر آن دارای دو نیش نیز خواهد بود كه در دو سوی فك پائینی وجود خواهند داشت . این نیش ها وقت معینی برای ظهور ندارند ولی معمولا ً در سن 8 سالگی كامل می گردند . اما در فك بالائی سه جفت دندان وجود دارد كه در دو سوی فك قرار گرفته اند و شبیه دندان نیش هستند و رشد و نمو آنها در سن 5-6 سالگی شروع شده و در سن 8 سالگی كامل می گردد . در فك بالائی شتر هم چون گاو دندان های پیش وجود ندارد .
شتران كار و باركش
شتران كار و باركش را باید صبح ها و غروب ها در مرتع رها كرد تاچرا كنند این شتران را نباید بیش از 8 ساعت به كار واداشت . هنگامی كه شتر سه ساله می شود می تواند بارهای سنگین را به وزن 125 تا 255 كیلوگرم و برای مسافت 23 كیلومتر در روز حمل كند . این توانائی شتر سالم در حالت شرایط معمولی است و همیشه باید توجه داشته باشیم كه شتر حیوان بردباری است و هیچگونه نشانه ای دال بر خستگی ،‌ناراحتی و تشنگی و گرسنگی و درد از خود بروز نمی دهد و به همین جهت ممكن است كه در اثر یكی از آنها ناگهان بر روی زمین بیفتد و تلف شود .
سرعت شتر در شرایط مناسب 5/4 كیلومتر در ساعت است . اما شتر سواری می تواند 125 كیلوگرم بار را بردارد و با سرعت 5/7تا 9 كیلومتر در ساعت حركت نموده و درروز مسافتی معادل 48 كیلومتر بپیماید . در هر ساعت باید ده دقیقه به شتر استراحت داده شود و ادرار شتر به میزان كم و به تدریج خارج می شود و این كار چندین دقیقه به طول می ا نجامد .
شتران در هنگام شب كه درجه حرارت محیط پایین می آید در برابر سرما حساسیت دارند به همین جهت باید رو اندازی مخصوص برای آنها فراهم كرد . شتران تا سن 15تا 20 سالگی می توانند بارهای سنگین را تحمل كنند و تا سن 30سالگی یا بیشتر می توانند بعضی از كارهای سبك را انجام دهند . بعضی از شترها ممكن است تا 50سالگی عمر كنند .
در هنگام باركشی از شتر باید توجه كرد كه زین مناسب باشد و ایجاد زخم بر روی پشت شتر نكند وچه بسا دیده شده كه درمان زخم های پهلوی شترها تا مدت ها به درازا كشیده شده است و به همین جهت بهتر است كه در زیر زین پارچه های مناسبی قرار داد تا از فشار زین بر روی شتر كاسته شود و هر از چندی باید اقدام به تعویض این پارچه ها گردد . این كار می تواند تا حدود زیادی از ایجاد زخم و جراحات بر روی پشت شتر جلوگیری نماید

منبع
ترجمه و تألیف : دكتر احسان مقدس
 

Similar threads

بالا