واكاوي

onia$

دستیار مدیر تالار مدیریت
[h=1]تاریخ نساجی در اصفهان[/h] DEN-776120


گروه تاريخ اقتصاد- رسیدن اصفهان به جایگاه یک شهر صنعتی و تبدیل شدن آن به «منچستر شرق» در دوره پهلوی اول، یک اتفاق ناگهانی و بدون زمینه نبود. این حادثه ریشه در استعدادهای شهری و فراهم آمدن محیط مساعد کشوری داشت؛
امری که بر بیشتر جنبه‌های حیات شهری و اجتماعی این منطقه اثر گذاشت. برپایی 9 کارخانه عظیم نساجی تا سال 1320 و بعد از آن رسیدن این کارخانه‌ها به تعداد بیست کارخانه، تا سال 1345، شهر اصفهان را وارد مرحله تازه‌ای كرد. صنعت به خودی خود و بدون شرایط لازم در هیچ کجا رشد نمی‌یابد و اگر هم از اتفاق در جای نامساعدی کاشته شود، بعد از مدتی خشک شده و از بین خواهد رفت‌. (نمونه آن دو کارخانه نخ‌ریسی دوره ناصری است) چه شد که در این دوره پنجاه ساله، به یکباره اصفهان در صنعت نساجی استعداد خود را یافت و در بستر خود این صنعت را نشاند و شکوفا گردانید؟ این روند چه اثراتی بر حیات اجتماعی مردم شهر بر جای نهاد؟ شهرسازی و فضای شهری را تا چه حد متحول کرد؟ وجود این همه کارخانه بر موضوعات اجتماعی مانند بیکاری، سواد، مهاجرت، حمل و نقل، بیمه‌های اجتماعی، خدمات درمانی، بهداشت و امور خیریه چه اثری بر جای نهاد؟ جنبش‌های کارگری و تحولات سیاسی وابسته به آن چه بودند؟ در این کتاب سعی شده است از دریچه روزنامه‌ها و اسناد به بخشی از این پرسش‌ها پرداخته شود. شاید این خصوصیت روزنامه باشد که موضوعات را تک بعدی نمی‌نگرد. مثلا در میان هزاران سندی که راجع به کارخانه‌های نساجی اصفهان برجای مانده است، شاید هیچ کدام به‌این امر اشاره نداشته باشند که وجود این همه کارگر، در خیابان‌های شهر چه تغییراتی به‌وجود آورده و یک نمونه میزان دوچرخه‌سواران در خیابان‌ها را چه اندازه زیاد کرده بود. جنبش کارگری و نزاع‌های خیابانی در هیچ کجا بدین وضوح بر صفحه کاغذ نیامده‌اند. پیامد‌های زیست‌محیطی صنایع نساجی، به عنوان مسایل روزمره، بیشتر در روزنامه‌ها انعکاس می‌یافت. کارنامه مدیران صنایع به روشنی در مطبوعات همان روزگار قابل بررسی است. نگاه مردم عادی و روزنامه‌نگاران، به‌عنوان نماینده افکار عمومی، نسبت به صنعت و جنبه‌های مختلف آن، در کتاب‌ها و اسناد یافت نمی‌شود، بلکه در خلال اوراق روزنامه‌هاست که می‌توان به این داده‌های مهم دست یافت.
- از مقدمه کتاب «تاریخ نساجی اصفهان» نوشته عبدالمهدی رجایی
 

onia$

دستیار مدیر تالار مدیریت
[h=1]واکاوی[/h] DEN-777910

خدایا نمی‌دانم که ماها چه روز سیاهی داشتیم و در چه ساعت نحسی از خانه بیرون آمدیم که در این ولایت ناپرسان و مملکت بی‌قانون گرفتار شده‌ایم که دو روز آن در یک نظم نمی‌باشد. نگاه می‌کنیم مجلس و دولت هر روز یک بازی به سر مردم درمی‌آورند و هر ۱۰ روز یک قانون و یک وزیر و یک حاکم تعیین می‌کنند.
چند روز می‌گذرد باز هم حکم دیگری می‌کنند. تا شما بروید از شرح حال خودت او را حالی نمایید باز هم نمی‌گذارند، او را معزول می‌نمایند و کس دیگری را به جای او می‌نشانند باز هم اوضاع مغشوش می‌شود. کسی تا به حال هم چنین چیزی ندیده و نشنیده است، با این وضعیت گمان نمی‌کنم وزرا بتوانند عمل دو نفر را قطع یا حل و فصل نمایند. امروز برای آسایش عموم، اولیای امور باید در عمل به قانون و موازین شرعیه همدل و هم‌رای باشند و قوه اختیار و قوه اجرا داشته باشند تا بتوانند مملکت را اداره نمایند، والا این طور و با این اوضاع آشفته و مشوش مملکت بر باد خواهد رفت.
- سفرنامه میرزا امان‌الله خان بختیاری، نگاهی متفاوت به تاریخ مشروطه
به کوشش حسین چراغیان
 

onia$

دستیار مدیر تالار مدیریت
[h=1]گذر كشاورزي ايران به اقتصاد مدرن[/h] DEN-779091


تولید ابریشم به عنوان عمده‌ترین کالای صادراتی ایران تا سال ۱۸۶۴ وضع خوبی داشت و در این سال ارزش تولیدات به ۴/۱ میلیون لیره استرلینگ رسید،
اما بیماری کرم ابریشمی که از اروپا به ایران سرایت کرد، تولید محصول را به شدت پایین آورد و متعاقب آن سقوط بهای ابریشم خام در بازار جهانی، ارزش کل فرآورده را در سال ۱۹۰۲ به ۲۵۶ هزار ليره استرلینگ کاهش داد. به تدریج و با افت تولید ابریشم در شمال کشور، صادرات تریاک از جنوب رو به فزونی گذارد و در دهه ۱۸۸۰ تریاک با سهم ۲۵ درصدی، نخستین محصول صادراتی ایران شد. در مجموع، کشاورزان به شکل روزافزون به مدار اقتصاد پولی کشیده شدند و کشاورزی ایران در پایان سده ۱۹ دیگر یک کشاورزی معیشتی نبود، بلکه به خوبی در اقتصاد کشور ادغام شده و روابط بازرگانی رشد چشمگیری پیدا کرده بود.
برگرفته از کتاب موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران، احمد اشرف
 

onia$

دستیار مدیر تالار مدیریت
[h=1]خلقيات حاكم تهران[/h] گروه تاریخ اقتصاد- علاءالدوله، حاکم تهران در سال 1283 - در ماموریت‌هایی که داشت، به سستی و ضعف معتقد نبود و نه تنها اهل مماشات و سهل انگاری نبود و چشم‌پوشی از هیچ امر جزئی نمی‌کرد، بلکه برعکس در برابر کمترین لغزش و انحرافی، بی‌ملاحظه و سختگیر و بی‌گذشت بود.
عدم ملاحظه و سختگیری علاءالدوله در امور دولتی، او را متهم به صفات و خلقیاتی کرده بود که مطلقا در وجودش یافت نمی‌شد؛ پس از اینکه علاءالدوله به حکومت تهران منصوب شد، با اقتدار مشغول کار شد و ابدا به این واقعیت توجه نداشت که حاکم تهران در حقیقت، مدیر و رئیس انتظامات پادشاه و صدراعظم است و باید تمنیات اعیان و وزرا و شاهزادگان را برآورده کند، سهل است، بلکه او امور حکومتی را فارغ از مداخله و اجرای توقعات مقامات مذکور، اداره می‌نمود و همین بی‌ملاحظگی‌ها، اسباب دردسر و گرفتاری او گردید.
کتاب خاطرات احتشام السلطنه (رئیس مجلس نخست شورای ملی)، به کوشش سید محمدمهدی موسوی.
 

onia$

دستیار مدیر تالار مدیریت
[h=1]رهاورد سفرهاي سه گانه پدر و پسر[/h] DEN-780020

گروه تاریخ اقتصاد- ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه هرکدام سه سفر به فرنگ داشتند. سفرهای ناصرالدین شاه به اروپا و بررسی وضعیت حکومت کشورهای اروپایی، شاه را به ادامه اصلاحاتی که قبل از سفر به اروپا شروع کرده بود، ترغیب کرد.
مهم‌ترین دستاورد سفر اول را می‌توان احداث خط آهن در ایران دانست. البته شاه هنگام بازگشت به ایران یک دستگاه چاپ سربی با حروف فارسی و لاتین را نیز خریداری کرد و به ایران فرستاد.
در سفر دوم مناسبات دوستانه ایران با روسیه، آلمان، اتریش و فرانسه تحکیم شد، از چند کارخانه اسلحه‌سازی و نقش پلیس در امنیت شهری بازدید شد که نتیجه آن خرید اسلحه‌ و تشکیل یک نیروی نظامی به سبک نظام اتریش و نیروی دیگری به شیوه قزاق روسیه بود و همچنین در رابطه با تاسیس اداره پلیس گفت‌وگوهایی صورت گرفت.
در سفر سوم شاه، سرمایه‌داران انگلیسی مقدمات بهره‌برداری از ذخایر نفتی ایران را تدارک دیدند. شاه را با انواع و اقسام صنایع اعم از جنگی و غیرجنگی از توپ‌های عظیم گرفته تا اسلحه‌های سبک آشنا و دستور خرید صنایع نظامی را از او دریافت کردند. در این سفر طالبوف با کسب اطلاعات درباره مقدار و چگونگی تجارت محصول توتون و تنباکوی ایران با کمک اعتمادالسطنه و موافقت امین السلطان، امتیاز فروش و صدور دخانیات ایران را از شاه گرفت. همچنین ملکم خان درباره تاسیس سازمان‌های لاتاری (بخت‌آزمايي) و قرعه‌کشی در ایران و درآمدی که ممکن بود از این راه عاید خزانه دولت شود با شاه به تفصیل سخن گفت و امتیاز آن را درخواست کرد و شاه با این امتیاز نیز موافقت کرد. سفر سوم شاه بیشتر جنبه گردش و تفرج داشت و تنها عایدی آن اهدای امتیازات فراوانی بود که به بیگانگان داده شد.
در سفر اول مظفرالدین شاه، وی مورد سوءقصد قرار گرفت و امین السلطان به دلیل اقداماتی که انجام داد به لقب اتابک اعظم ملقب شد. امین السلطان برای تهیه مقدمات این سفر مبلغ 000/500/22 منات طلا به ربح5 درصد به مدت 75 سال با شرایطی خاص از دولت روسیه تزاری قرض گرفت. قرض گرفتن از روسیه و مسافرت شاه با ولخرجی اش در گردش اروپا موجبات ناخشنودی مردم را فراهم آورد.
سفر دوم شاه نیز پرهزینه بود و تمام هزینه های آن از دولت روسیه قرض گرفته شده بود. این وام که با وام سفر نخست یکی شد و ایران بدهی سنگینی بالغ بر 000/196/182 قران را به دولت روسیه بدهکار شد.
در سفر سوم روسیه خود سرگرم جنگ با ژاپن بود و بین مظفرالدین شاه و مقامات دولت روس مذاکراتی درباره دریافت وام جدید از آن کشور به عمل آمد. هزینه این سفر نیز به صورت وام محرمانه از روسیه تامین شد. در مجموع سفرهای مظفرالدین شاه به فرنگ به جز یکی دو وسیله از جمله دوربین فیلمبرداری و عینک منفعت خاص دیگری برای ملت و مملکت ایران به همراه نداشت.
 

onia$

دستیار مدیر تالار مدیریت
[h=1]واگذاري ساخت كارخانه‌ها به خارجي‌ها[/h] DEN-780095

دولت مي‌تواند به طور مقاطعه، ساختن کارخانجات را به کمپاني‌هاي اروپایي واگذار کند که در مدت معيني کارخانجات ساخته شود و از محصول کارخانجات مزبوره، به قدر احتياج ايران در مملکت قند تهيه شود. يقين است اضافه عايدات فروش قند در صورتي که از قرار مني يک تومان در تمام مملکت بفروش برسد در مدت کمي براي پرداخت قيمت کارخانجات کافي خواهد بود.
براي پرداخت مبلغي وجه نقد براي شروع به چنين کاري ممکن است دولت از عايداتي که از قند تهيه مي‌کند مبلغي قرض کرده تا موقعي که نقشه راه ايران تهيه و شروع به راه‌سازي شود به تدريج از عايدات کارخانجات قندسازي، آن قرضه پرداخته شده است. شق ثاني معامله با شرکت‌هاي خارجي است که دولت، اراضي براي زراعت چغندر و محل کارخانه به شرکت‌هاي خارجي به‌طور اجاره براي مدت طولاني واگذار و قند را از آن شرکت‌ها براي مدت معيني از قرار سه قران الي پنج قران خريداري کند که در ايران قند تهيه کرده تحويل بدهند. البته در اين شق ثاني مبلغي بايد از بابت منافع پول و حق‌الزحمه براي شرکت‌ها منظور شود ولي براي دولت فوايد بسيار مهمي خواهد داشت زيرا پولي که مصرف مي‌شود به استثاي مبلغ جزئي در خود ايران خرج مي‌شود و همان منظور اصلي هم حاصل مي‌شود.
- نشريه آينده، شماره22، شهريور 1304، ص 82. به نقل از مقاله صمصام‌الملک بيات، معاون وقت وزارت فلاحت، تجارت و فوايد عامه.
 

onia$

دستیار مدیر تالار مدیریت
[h=1]تبدیل «رعیت» به «مردم»[/h] DEN-780321

انقلاب مشروطه روند تاریخی كشور ما را عوض كرد. اگر تاریخ ایران پیش از انقلاب مشروطه و ایران پس از آن را مقایسه كنیم، می‌بینیم كه پس از مشروطیت، نهادهایی در ایران خلق شد كه تا پیش از آن سابقه نداشت.
مانند ایجاد پارلمان، مسوول بودن دولت در برابر ملت، تلاش دولت و مجلس به منظور پیشبرد طرح‌های اقتصادی، تفكر تاسیس نهادهای متكی بر ملت مانند فكر راه انداختن بانك ملی، راه آهن ملی، به رسمیت شناختن روزنامه‌ها به‌عنوان یكی از مهم‌ترین اركان دموكراسی، تحدید قدرت پادشاه و حذف مقام ظل‌الله او بود و... یكی دیگر از دستاوردهای مشروطه آن است كه آدم‌هایی كه در این مملكت زندگی می‌كردند، از رعیت به «مردم» تبدیل شدند. دیگر رعیت نبودند كه در بهترین حالت حاكم مراعات آنها را بكند، آنها هم مالیات بدهند به جان شاه دعا بكنند، بلكه آنان برای نخستین بار خود را صاحب حق می‌دانستند. مانند حق انتخاب شغل، حق آزادی بیان، حق محاكمه عادلانه، حق اعتراض و... حقوقی كه ایرانیان، پیش از مشروطه واقعا با آن بیگانه بودند. تفكرات جدیدی كه محصول انقلاب مشروطه بود، در تاریخ اندیشه و عمل ایرانیان تاثیرگذار بود.
- دکتر مرتضی دهقان‌نژاد، بخشی از یک گفت‌وگو









بیمارستان مرسلین که مریض از همه‌جا قبول می‌کرد به‌هیچ‌وجه قابل مقایسه با یک بیمارستان امروز در ایران یا آن روزها در اروپا نبود. اغلب بیماران را روی زمین اتاق می‌خوابانیدند. در همان اتاق بیمار، خویشاوندانش خوراک روی منقل در حضور او حاضر می‌کردند، اغلب چندین نفر در اتاق بیمار حضور داشتند. تفاوتی بین بیمار مسری و غیر مسری وجود نداشت. دو طبیب انگلیسی و یک پرستار و عده‌ای مردان و زنانی که تحصیلاتی نداشتند در خدمت بیمارستان بودند.
برگرفته از: خاطرات نصرالله سیف پور فاطمی
برادر دکتر حسین فاظمی
 

onia$

دستیار مدیر تالار مدیریت
واکاوی

[h=1]قاجاریه و سنت صدرنشینی بی‌خردان[/h]

گروه تاریخ و اقتصاد- مظفرالدين ‌شاه در سال 1279، برای نخستين بار عازم سفر اروپا شد. او قراردادي براي دريافت 23 ميليون و پانصد هزار روبل قرضه از روسيه امضا کرد و عايدات گمرکات ايران را که ممر اصلي درآمد خزانه بود، در ازای آن به وثيقه گذاشت. اين سفر هفت ماه به طول انجاميد و شاه پس از دیدار از کشورهاي روسيه، اتريش، سوئيس، آلمان، بلژيک و فرانسه در راه بازگشت از ترکيه (عثماني) ديدن کرد. از وقايع مهم اين سفر، سوءقصد به جان مظفرالدين شاه در پاريس بود که جان سالم به در برد.
حسين‌قلي نظام‌السلطنه مافي مي‌نويسد:
از اين بيست و چهار کرور، ده تومان به مصرفي که براي ملت و دولت مفيد باشد، نرسيد. دو کرور و نيم تمام آن، خرج سفر فرنگ شد. ... چيزهايي که اين پادشاه خريده بود و حمل مي‌کرد که هيچ غيرتمندي نمي‌خريد، نمي‌توانم شرح بدهم. صدراعظم با حضور نوکرهاي مقرب شاه مي‌گفت، من خودم روي صندوق‌ها نوشته ديدم: ظرف حصيري، پارچه مادام، سازهاي مختلف، اسباب آتش‌بازي، سردست مليله و گلابتون زنانه، دستکش‌ها و زينت‌هاي مجسمه از چيني و بلور که اطفال مي‌خرند، اشکال مجسمه حيوانات که براي لعب اطفال کوک مي‌کنند و صدا مي‌کند، ماده گاو شيربده که ماهي هزار تومان خرج علوفه و مواجب مهتر و استاد شيردوش و استاد کره‌ساز مصنوعي داشت؛ امثال آن ماده گاوها در سيستان و اغلب ولايات ايران، زياده از ده هزار راس ديده‌ايم و موجود است. تاج‌السلطنه خواهر مظفرالدين شاه مي‌‌نویسد: «از اين مسافرت، قصه‌هاي عجيب نقل مي‌کنند. از آن جمله: خريد درخت‌هاي قوي‌هيکل به مبالغ بالا و کرايه‌هاي زياد که تا سرحد نرسيده خشک مي‌شدند. لوله‌‌هاي آهني، مجسمه‌هاي بزرگ، اسباب‌هاي بي‌ربط، و مبالغ گزافي جهت هرزگي آقايان و مخارج گزاف «سويت». و تنها مبالغ گزافي قرض براي ايرانيان به جا ماند و به جاي اينکه براي استقلال کشور کاري کنند و اسلحه تهيه کنند يا اينکه کارخانه‌اي راه بيندازند يا زراعت و فلاحت ... ».
تاج‌السلطنه در ادامه خاطراتش مي‌نويسد: «پس از اين سفر امين‌الدوله، صدراعظم شد و پس از او عين‌الدوله به صدراعظمي رسيد. هرکس مسخره بود، بيشتر مورد توجه شاه قرار مي‌گرفت و تمام امور مملکت به دست يک مشت اراذل و اوباش افتاده بود و تمام اشخاص عالي (و) عاقل، خانه‌نشين و تمام مردم مفسد بي‌سواد مصدر کارهاي عمده‌ بزرگ.»
نظام‌السلطنه ‌مافي، حسين‌قلي. خاطرات و اسناد حسين‌قلي‌خان نظام‌السلطنه مافي، به‌کوشش معصومه مافي. تهران: نشر تاريخ ايران.
 
بالا