هوازدگی و فرسایش خاک

محمد بهبود

عضو جدید
خاک یکی از مهم‌ترین منابع طبیعی هر کشور است. امروزه فرسایش خاک به عنوان خطری جدی برای رفاه انسان و حتی برای ادامه حیات او به شمار می‌آید. در مناطقی که فرسایش خاک کنترل نمی‌شود خاک‌ها به تدریج فرسایش یافته، حاصلخیزی خود را از دست می‌دهند. فرسایش خاک نه تنها سبب فقیر شدن خاک و متروک شدن مزارع می‌گردد و از این راه خسارات جبران ناپذیری به جا می‌گذارد. بلکه با رسوب مواد در ‌آبراهه‌ها ـ مخازن سدها. بنادر و کاهش ظرفیت آبگیری آنها نیز خسارت‌ها و زیان‌های فراوانی را سبب می‌شود بنابراین نباید مسئله حفاظت خاک را کوچک و کم اهمیت شمرد.
انسان برای ادامه حیات خود به مواد غذایی نیاز دارد که در اثر وجود آب و خاک بدست می‌آید عاملی که وجود آب و خاک را به خظر می‌اندازد فرسایش است که همواره برای از بین بردن آنها عمل می‌کند به همین جهت است که مبارزه با فرسایش خاک در سطح جهان مورد توجه قرار گرفته است. به طور کلی، فرسایش یک پدیده اجتناب ناپذیر بوده و نمی‌توان آن را کاملاً از بین برد ولی فعالیت‌‌های انسان می‌تواند آن را تشدید نموده و یا کاهش دهد.
کلمه فرسایش که در انگلیسی و فرانسه به آن اروژن و اروزیون (Erosion) می‌گویند از ریشه‌ لاتینی ارودری (Erooderi) به معنی سائیدگی می‌‌باشد و عبارت است از ساییدگی سطح زمین. به طور کلی فرسایش به فرآیندی گفته می‌شود که طی آن ذرات خاک از بستر اصلی خود جدا شده و به کمک یک عامل انتقال دهنده به مکان دیگری حمل می‌شود.
تخمین خسارت اقتصادی و در نتیجه خسارات اجتماعی حاصل از فرسایش بسیار مشکل است. اهمیت خسارت حاصل از فرسایش از آن جهت است که برای تشکیل 30 یا 40 سانتیمتر خاک زراعی زمان بسیار طولانی لازم است در حالی که برای از بین رفتن آن زمان کوتاهی کافی می‌باشد.
فرسایش به روش‌های مختلفی خسارت وارد می‌‌سازد که مهم‌ترین آن عبارتند از: 1ـ از بین رفتن خاک 2ـ از بین رفتن آب 3ـ رسوب‌گذاری 4ـ آلوده شدن آب‌ها 5ـ به خطر افتادن تندرستی عمومی 6ـ از بین رفتن ارزش‌های اجتماعی.
هوازدگی فرآیندی است که مواد متراکم و پیوسته سطح زمینی را به موادی نرم و ناپیوسته تبدیل می‌کند. این فرآیند اثر عوامل دیگر را در جابه‌جا کردن مواد آسان‌تر می‌کند. به طور کلی هوازدگی عبارت است از خرد شدن و تجزیه شیمیایی سنگ‌ها در محل خود به علت تأثیرات آب و هوا و موجودات زنده. هوازدگی فرایندی است که به طور مداوم در سطح زمین جریان دارد. به عبارت دیگر سنگ‌ها، هوا، آب و موجودات زنده دائماً بر یکدیگر اثر متقابل دارند. گرچه هوازدگی چنان به آهستگی عمل می‌کند که مستقیماً قابل مشاهده نیست ولی اثرات همین هوازدگی در سنگ‌هایی که هزاران و میلیون‌ها سال از ظهورشان در سطح زمین می‌گذرد مهم و قابل توجه است.
هوازدگی دارای اشکال مهم و مختلفی است که عبارتند از: الف) هوازدگی فیزیکی یا مکانیکی ب) هوازدگی شیمیایی ج) هوازدگی زیستی.
هوازدگی فیزیکی نوعی هوازدگی ایست که در آن سنگ به قطعات کوچکتر تبدیل شده بدون آن که ساختمان و ترکیب کافی و سنگ دچار تغییر شود. در این نوع هوازدگی عوامل متعددی مؤثرند که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
1ـ یخ بستن آب در شکاف سنگ‌ها 2ـ تغییرات درجه حرارات 3ـ رشد بلوری 4ـ تشکیل کانی‌های جدید 5ـ فرسایش بخش سطحی توده‌ی سنگ.
علاوه بر عوامل ذکر شده عوامل دیگری از قبیل: آتش‌سوزی در جنگل‌ها 2ـ بادکردگی پاره‌ای از کانی‌ها بر اثر جذب آب ـ خشک شدن و مرطوب شدن متوالی سنگ‌ها نام برد.
هوازدگی شیمیایی: نوعی هوازدگی است که در آن ساختمان داخلی کانی‌ها بر اثر کاهش یا افزایش عناصر تغییر می‌کند. آب، عامل اصلی هوازدگی شیمیایی است عوامل دیگر مؤثر بر هوازدگی شیمیایی عبارتند از: الف) گاز کربن دی اکسید (CO2) ب) ترکیب شیمیایی کانی اولیه ج) شرایط اقلیمی د) فعالیت باکتری‌ها.
هوازدگی زیستی در واقع ترکیبی از تأثیرات فیزیکی و شیمیایی جانوران بر روی سنگ‌ها‌ست. جانوران در متلاشی کردن فیزیکی سنگ‌ها و خاک‌ها کم و بیش مؤثرند. شاید مهم‌ترین نقش از این نظر مربوط به جانوران حفار مانند: مورچه، موریانه، موش صحرایی، کرم‌ها و...) باشد. این جانوران دایماً در حال به هم زدن و جابه‌جا کردن مواد تشکیل دهنده خاک‌اند و به علاوه با بالا آوردن ذرات دست نخورده‌ی کانی‌ها به سطح زمین و قرار دادن آنها در مقابل‌آب و هوا باعث تأثیر بیشتر هوازدگی بر آنها می‌شود. شاید تصور شود که جانوران کوچک حفار در جابه‌جا کردن مواد سطح زمینی نقش بسیار جزیی دارند در حالی که پاره‌ای مشاهدات نشان داده است که این جانوران عملاً می‌توانند مقادیر زیادی از مواد را در سطح زمین جابه‌جا کنند. مثلاً چارلز داروین دانشمند انگلیسی بیش از یکصد سال پیش در مزرعه خود مطالعاتی به عمل آورد و محاسبه کرد که در هر سال کرم‌های خاکی بیش از 25 تن ذرات خاک را در هر هکتار به سطح زمین حمل می‌کنند.






نوشته: روز شمار نصیر
 

maryam _H

عضو جدید
salam man soali nadaram mahze test kardan bud age umad lotfan javab bedin motmaen sham ke pmam umad
 

Similar threads

بالا