onia$
دستیار مدیر تالار مدیریت
در بررسي تطبيقي بازار سرمايه و بازارهاي موازي بررسي شد
[h=1]نگاه معامله‌گران به فرصت‌هاي سرمايه‌گذاري در بورس[/h]
گروه بورس- هدیه لطفی: رشد شتابان شاخص کل بورس و رکوردشکنی‌های پیاپی این بازار از ابتدای سال جاری و به خصوص در 2 ماهه اخیر، نه تنها موجب ثبت رکوردهای تازه در این بازار شد بلکه موج جدیدی از ورود سرمایه‌گذاران را به اين بازار رقم زد.
سرمایه‌گذاران در چند سال اخیر بازارهاي مختلفي را براي سرمايه‌گذاري تجربه کرده‌اند و در واقع سرمايه سرگردان آحاد جامعه در بازارهای گوناگون از قبیل سکه، مسکن، طلا، پول، ارز و بورس چرخیده و در نهایت یک یا دو بازار را مناسب و مطمئن براي سرمايه‌گذاري يافته است.
این در حالی است که از ابتدای امسال و با رونق معاملات بورس، استقبال معامله‌گران براي سرمایه‌گذاری در این بازار افزایش یافت و حجم زیادی از نقدینگی به این بازار وارد شد،که به نظر می‌رسد با تداوم این موضوع شاهد رکود در دیگر بازارهای موازی و افت قیمتی در آنها باشیم.
در گزارش زیر که در گفت‌وگو با فعالان بازار سرمایه صورت گرفته جزئیات بازارهای سرمایه‌گذاری در اقتصاد ایران مورد بررسی قرار گرفته و مزایا و معایب هر کدام تشریح شده است.
دو بازار فعال در تجهیز نقدینگی
مدیر امور ناشران بورس اوراق بهادار تهران در اين باره اظهار كرد: شايد آنچه که به عنوان بازار براي سرمايه‌گذاري در کشور ما خوانده مي‌شود، چندان ملموس و قابل درک براي سرمایه گذاران سایر کشورها نباشد.
سید روح ا.. حسینی‌مقدم در ادامه گفت: ما در کشور، بازارهاي مختلفي را براي سرمايه‌گذاري تجربه کرديم که سرمايه سرگردان آحاد جامعه را به خود ديده است و دليل اصلي آن نيز آينده نامطمئن، فضاي نامناسب کسب و کار، تورم و مهم‌تر از همه عدم کارآيي مقررات است که موجب بروز و ظهور رانت و در نهايت ايجاد فضاهاي سرمايه‌گذاري مي‌شود که شايد وجه مشترک دلايل ايجاد همه بازارهاي سرمايه‌گذاري در کشور ما، موارد اشاره شده باشد.
وی ادامه داد: اما بطور عام نقدينگي سرگردان کشور ما، بازار مسکن، بازار طلا، بازار پول، بازار ارز و بازار اوراق بهادار را به عنوان بازار مناسب براي سرمايه‌گذاري يافته است که هرکدام ويژگي خود را دارد؛ قدر مسلم بازار اوراق بهادار و بازار پول بازارهايي هستند که در تجهيز نقدينگي به سمت فعاليت‌هاي مولد گام بر مي‌دارند.
حسینی‌مقدم در ادامه با اشاره به وضعیت بازار مسکن گفت: بازار مسکن در کشور ما بازاري است که سال‌ها بدون اطلاعات مناسب و داده‌هاي آماري براي تصميم‌گيري با توجه به وزن و اندازه‌اش نقدينگي قابل توجهي را جذب مي‌کند. معامله‌گران يا فعالان اين بازار نگاه سنتي دارند و به نظر مي‌رسد که بخش اندکي از آنها به مقوله ارزش زماني پول دقيق مي‌شوند.
وی ادامه داد: اين بازار نشان داد که تحرک آن موجب حرکت و حتي در شرايطي نابساماني در اقتصاد خواهد شد؛ آمار دادو ستد 10 ماهه اول سال 1391 بخش مسکن شهر تهران به اندازه آمار کل دادو‌ستد بورس تهران در سال 90 بوده است که اين آمار گوياي اندازه و وسعت اين بازار است. وی خاطرنشان کرد: طي سال‌هاي 90 و 91 به‌دنبال بروز نگراني‌هايي در تصور و انتظارات مردم، بخش قابل توجهي از نقدينگي به سمت بازار ارز و بازار طلا گسيل داده شد، اين بازارها ريسک بالايي داشت زيرا متغيرهاي اثرگذار برآن در شرايطي خارج از متغيرهاي کلان اقتصادي بود که البته هنوز هم اين شرايط پابرجا است و به نظر مي‌رسد با کاهش در نرخ‌هاي ارز و روشن شدن فضاي مبهم کنوني، مدل‌هاي کلان تعيين نرخ ارز در اين بازار حاکم شود و فضا را اندکي از بعد اقتصادي قابل پيش بيني کند.
حسینی‌مقدم تصریح کرد: بازار طلا هم ارتباط تنگاتنگي با بازار ارز دارد که البته متغيرهاي خاص خود در تعيين قيمت جهاني و نحوه بازي بازيگران آن وجود دارد.
بررسی جایگاه بازار سرمایه در اقتصاد
وی در ادامه با اشاره به وضعیت بازار سرمایه گفت: در اين ميان، بازار سرمايه در اقتصاد ايران به سمت پيداکردن جايگاه مناسب در حال حرکت است و رشد مناسبي هم داشته و با اقبال مناسبي هم از طرف سرمايه گذاران روبه‌رو بوده‌است اما اين بازار خصوصيات خود را دارد.
حسینی‌مقدم تصریح کرد: شايد ديد حرفه‌اي تري
در اين بازار حاکم است و به مدد وجود طيف گسترده و متنوعي از ابزارها و بازارها، شرايط حرفه‌اي تري را براي سرمايه‌گذاري فراهم کرده است که از بازار سرمايه گروه‌هاي مختلفي منتفع مي‌شوند.
وی افزود: در واقع این بازار مي‌تواند زمينه جمع‌آوري و تجهيز نقدينگي را فراهم آورد و از يک بازاري که به مثابه «زنداني براي نقدينگي» است در مواقع لزوم بهره‌برداري کرده و منابع را به سمت ديدگاه‌ها و برنامه‌هاي بلند‌مدت خود تجهيز کند همچنين شرکت‌هايي که روياي بزرگ شدن، بين‌المللي شدن و جاودانه ماندن در اعصار را با حضور در بازار سرمايه دنبال مي‌کنند، در این میان با تامين مالي آسان دغدغه بين‌المللي کردن فعاليت‌ها‌يشان برطرف خواهد شد.
وی تصریح کرد: حفظ قابليت پاسخگويي و سرپا بودن در عرصه کسب و کار چيزي است که شرکت‌ها مي‌توانند با توجه به آن در بازار سرمايه، يک نگاه چند صد ساله را در سر بپرورانند و ديگر عمر شرکت‌ها تنها به عمر موسسان آن گره نخورد. وی لازمه داشتن چنين بازار سرمايه‌اي را توسعه کيفي و کمي آن دانست که بر این اساس بورس تهران طي سال‌هاي اخير در چنين مسيري قرار گرفته است.
بررسی دلایل عدم توسعه یافتگی بازار سرمايه
مدیر امور ناشران بورس اوراق بهادار در ادامه اظهاراتش عدم توسعه يافتگي بازار سرمايه در کشور را از چند جنبه مورد بررسی قرار داد و گفت: ريشه اصلي اين عدم اقبال و استقبال از بازار سرمايه را می توان در سال‌هاي دورتر يعني سال‌هاي اواخر دهه 50 و اوايل دهه 60 جست‌وجو کرد؛ در تقسيم‌بندي تاريخچه بازار سرمايه در ايران، اين دوره را دوره دوم و دوره رکود و افول بازار سرمايه مي‌نامند. سال‌هايي که صنايع بزرگي مانند صنايع بانکداري، بيمه و... . در کشور ملي اعلام شد. جنگ تحميلي، اقتصاد کشور را به سمت بحران برد و اين عامل باعث شد بورس به صورت نيمه تعطيل درآيد و تجربه ناخوشايندي براي سهامداران 156 شرکت بورسي سال 1357 به وجود آورد، ضمن آنکه گستره فعاليت بورس نيز محدود به تهران مي‌شد.
وی ادامه داد: به‌رغم تلاش‌هايي که در اواخر دهه 70 و اوايل 80 صورت مي‌گرفت، قانون ناکارآمد، امکان گسترش فعاليت بازار سرمايه را از منظر تنوع ابزار و ايجاد نهادهاي مالي نمي‌داد یعنی همان عواملي که امروزه زمينه توسعه بازار را فراهم آوردند. حسینی‌مقدم در ادامه گفت: توسعه فيزيکي بازار سرمايه و پيگيري تصويب قانون بازار اوراق بهادار، در شناساندن و قانونمند کردن اين بازار نقش پررنگي داشت، اما عامل مهم در عدم توسعه‌يافتگي بازار سرمايه، آموزش و فرهنگسازي بود.
وی خاطرنشان کرد: البته منظور از آموزش و فرهنگسازي، تنها براي سرمايه‌گذاران نيست؛ بلکه آموزش به همه فعالان بازار از جمله کارگزاران، شرکت‌هاي پذيرفته‌شده در بورس و حتي تصميم‌سازان و تصميم‌گيران کشور و در کنارآن به شهروندان براي جذب سرمايه‌هاست.
حسینی‌مقدم ادامه داد: بي‌شک آموزش‌هایي که به ناشران اوراق بهادار داده شد موجب افزايش شفافيت بازار و به تبع آن اقبال بيشتر سرمايه گذاران شد. همچنين آموزش‌هايي که به ناشران داده مي‌شود تا آنها از پتانسيل‌هاي موجود بازار در جهت تامين مالي بهره‌گيري کنند، منجر به توسعه اين بازار خواهد شد. سرمايه و پس انداز از سرمايه‌گذاران هم با فرهنگسازي به سمت بازار سرمايه آمد، در حالي که هيچ يک از اين موارد در گذشته نبود. مدیر امور ناشران بورس اوراق بهادار در ادامه گفت: علاوه بر این، مقررات، هرچند محدوديت‌هايي را براي گروه‌هاي مختلف فعالان بازار ايجاد کرده، اما نظام مناسب و اطمينان بخشي را فراهم کرده است.
وی ادامه داد: بدون ترديد بازار سرمايه براي آنکه در مسير توسعه بلند‌مدت گام بردارد نيازمند تدوين و وضع مقررات بود که اين عامل مي‌تواند زمينه گسترش سريع‌تر بازار را در آينده نزديک فراهم آورد.
حسینی‌مقدم عامل ديگر در عدم توسعه‌يافتگي اين بازار را اجرا نشدن صحيح سياست‌هاي کلان در حوزه بازار سرمايه دانست و گفت: امروز همه ما اجراشدن اصل 44 قانون اساسي را عامل اصلي توسعه بازار مي‌دانيم، اما سوال اينجا است که آيا در گذشته سياست خصوصي‌سازي در کشور در برنامه‌هاي اول و دوم توسعه اجرا نشد؟! سرانجام آن برنامه‌ها با اصل 44 قابل مقايسه نيست. در نتيجه مي‌توان گفت عامل توسعه يافتگي امروز بازار سرمايه، اجراي صحيح سياست‌هاي اصل 44 بود که توسط رهبري ابلاغ شد.
وی در ادامه به بحث حرفه‌اي بودن اين بازار اشاره کرد و افزود: حضور در اين بازار نيازمند شناخت دقيق صنايع، متغيرهاي کلان و صورت‌هاي مالي است، در حالي که ساير بازارها پيچيدگي بازار سرمايه را ندارند. البته اين نقص اين بازار نيست، بلکه حکايت از آن دارد که سرمايه‌گذاري در اين بازار بايد توسط افراد مطلع و با دانش و آگاهي انجام شود.
حسینی‌مقدم ادامه داد: براي آنکه زمينه جذب افراد بدون دانش و ناآگاه در اين بازار فراهم شود ابزارها و نهادهايي مانند صندوق سرمايه گذاري مشترک و شرکت‌هاي سبدگردان ايجاد شدند که آمارها حکايت از رشد کمي و کيفي اين ابزارها در کشور دارد.
پيش‌بيني شرايط بازارها در سال 1392 بسيار مشکل است
مدیر امور ناشران بورس اوراق بهادار در ادامه اظهاراتش به بررسی وضعیت بورس در سال جاری پرداخت و گفت: آنچه در ادبيات مديريت سرمايه‌گذاري مي‌آيد بحث تقابل ريسک و بازده است که درک و شيريني اين مطلب در بورس واضح‌تر است؛ يعني اشخاص در بازار اوراق بهادار، به ميزان ريسک و خطري که مي‌پذيرند به دنبال بازده هستند.
حسینی‌مقدم ادامه داد: بورس اوراق بهادار زمينه حضور طيف‌هاي مختلف از افراد با درجه ريسک‌پذيري را فراهم مي‌آورد در حالي که برخي از بازارها مانند طلا و ارز به شما به عنوان سرمايه‌گذار اين امکان را نمي‌دهند که درجه و ميزان ريسک را خودتان انتخاب کنيد، ضمن آنکه برآوردي از ميزان ريسک نيز نداريد.
وی ادامه داد: در مورد پیش‌بینی باید بگویم که پيش‌بيني شرايط بازارها در سال 1392 بسيار مشکل است؛ فارغ از خصوصيات هر يک از بازارها و فضاي سرمايه‌گذاري به نظر مي‌رسد نقدينگي سرگردان، تعيين‌کننده ميزان بازدهي هر يک از بازارها باشد.
وی در ادامه افزود: نقدينگي سرگردان در سال گذشته به هر سو که رفت، رشد قيمت‌ها را ايجاد کرد، بيراه نيست اگر بگوييم سرازير شدن نقدينگي در ماه‌هاي اخير در بورس اوراق بهادار در کنار ساير خصوصيات مثبت و رشد متغيرهاي کيفي موجب رشد شتابان نماگرهاي بورس شده است.
حسینی‌مقدم در ادامه تصریح کرد: اما با توجه به مطالب اشاره شده به نظر مي‌رسد بخش قابل توجهي از نقدينگي به سمت بازار پول و سپس بازار سرمايه حرکت مي‌کند که بي‌شک با توجه به بازدهي ثابت بازار پول و تنوع محدود ابزارهاي مالي در آن، امکان رشد بازدهي در بازار سرمايه بيش از پيش وجود دارد.
بازارهای رسمی و غیررسمی
مدیر‌عامل شرکت کارگزاری ایساتیس پویا نیز دو نوع بازار سرمایه‌گذاری را در اقتصاد کشور ترسیم کرد و گفت: بر اساس یک تقسیم‌بندی کلی در هر اقتصاد و به تبع اقتصاد ایران دو نوع بازار سرمایه‌گذاری داریم؛ یکی بازار واقعی یا کالایی که شامل سرمایه‌گذاری در املاک و مستغلات و کالاهای حقیقی اعم از فلزات گرانبها و کالاهای بادوام مثل اتومبیل است و دوم سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی اعم از انواع اوراق بهادار مثل سهام و اوراق مشارکت و در بخشی دیگر از این بازار سرمایه‌گذاری در ارزهای خارجی یا بورس اسعار است.
محمدرضا مظفری در ادامه اظهار کرد: به‌تبع در اقتصاد ایران هم در هر یک از این بازارها چه به صورت رسمی و متشکل (مثل بورس اوراق بهادار) و چه غیررسمی مثل ارزهای خارجی که سرمایه‌گذاری صورت می‌پذیرد که خوشبختانه در سال‌های اخیر با توجه به اجرای اصل 44 قانون اساسی و گسترش طیف سهامداری و عرضه شرکت‌های بزرگ دولتی به عموم بازار سرمایه جایگاه خود را در بین مردم پیدا کرده است.
مزایا و معایب بازار سرمایه
وی در ادامه به برخی مزایا و معایب بازار سرمایه کشور اشاره کرد و گفت: از مهم‌ترین مزیت‌های بازار سرمایه در ایران رسمی بودن آن، شفافیت در اطلاعات، برخورداری از ساز و کار بروز، تعیین عادلانه قیمت دارایی‌ها و طیف وسیع صنایع مختلف حاضر در آن با سایز و اندازه‌های متفاوت و توانایی ورود سرمایه‌گذاران با هر مقدار سرمایه به آن است.
مظفری با اشاره به يك مثال ادامه داد: فرض کنید شخصی در کشور بنا به تحلیل شخصی و اقتصادی به این نتیجه می‌رسد که سرمایه‌گذاری در بخش پتروشیمی و مثلا تولید کود اوره مناسب است، مطمئنا این شخص با سرمایه شخصی و اندک خود قادر به ورود به بازار پتروشیمی و سرمایه‌گذاری در تولید کود اوره نیست، اما بازار سرمایه با تنوع شرکت‌های پتروشیمی این امکان را فراهم می‌کند که شخص مورد نظر با حداقل سرمایه موجود وارد بازار شده و در سهام شرکت مورد علاقه و انتخاب خود سرمایه‌گذاری کند.
وی در ادامه گفت: از معایب بازار سرمایه نیزمی توان به نو پا بودن آن و عدم شناخت کارکردها و مزیت‌های اقتصادی آن برای دولتمردان و سرمایه‌گذاران و عموم مردم اشاره کرد.
مظفری ادامه داد: همچنین عدم بلوغ لازم چه در بخش اجرا، قوانین و سرمایه‌گذاران و کارکرد نهادها به خوبی دیده می‌شود، همچنین عدم وجود قوانین تکمیلی در دیگر نهادهای اقتصادی برای مبارزه با تخلفات نهادی در این بازار،سایز کوچک بازار سرمایه ایران در مقایسه با کل اقتصاد ایران و سلطه شرکت‌های دولتی، شبه دولتی و نهاد و مدیران وابسته به بدنه دولت در ساختار شرکت‌های پذیرفته شده در بورس از دیگر معایب این بازار است.
اقبال کم بازار سرمایه در برابر دیگر بازارها
مدیر عامل شرکت کارگزاری ایساتیس پویا در ادامه به مقایسه بازار سرمایه با دیگر بازارها پرداخت و گفت: بازار سرمایه نسبت به بازارهای سرمایه‌گذاری دیگر مثل بانک، طلا و ارز ازعمومیت کمتری برخوردار است که عمده دلیل این موضوع مربوط به عدم آشنایی مردم و ضعف بازار سرمایه در فرهنگ سازی و اطلاع‌رسانی است و همچنین عمق کم بازار، گذرا بودن دوره‌های سود دهی آن و نوسانات شدید و در برخي موارد غیر‌قابل پیش‌بینی باعث تشدید این موضوع شده است.
مظفری ادامه داد: گاهی بازار سرمایه در ایران دستخوش هیجانات و رفتارهای غیر‌اصولی برخی از سرمایه‌گذاران می‌شود و همین فراز و نشیب‌های پیاپی که کمتر از اصول علمی و تجربی سرمایه‌گذاری برخوردار است بسیاری را از این بازار می‌ترساند.
این فعال بازار سرمایه راه‌حل رفع این مساله را در گسترش بازار از طریق افزایش ابزارها و نهادهای مالی، توسعه و تنوع بخشیدن به ناشران و همچنین تقویت نهادهای مالی واسط همچون سرمایه‌گذاری‌ها، صندوق‌ها و سبدها ... دانست.
مدیر‌عامل شرکت کارگزاری ایساتیس پویا در ادامه خاطرنشان کرد: بازار سرمایه در میان بازارهای دیگر وقتی می‌تواند جایگاه واقعی خود را بیابد که زمینه اطمینان خاطر مردم را فراهم کند؛ ارتقای سطح شفافیت و کارآیی ناشران اوراق بهادار و تنوع بخشیدن و تکثر یافتن آنها از یکسو، تعبیه نظام نظارتی و کنترلی بی شائبه از سوی دیگر و توسعه نهادهای مالی واسط همچون صندوق‌های سرمایه‌گذاری و فرهنگ سازی و آموزش اقشار مختلف مردم در اقصی نقاط کشور از طریق توسعه شبکه کارگزاری‌ها و تالارهای منطقه‌ای بورس اوراق بهادار و همچنین نهادینه کردن سرمایه‌گذاری بلند‌مدت و مبتنی بر تحلیل مالی شرکت‌ها و از بین بردن زمینه‌های سفته‌بازی، نوسان‌گیری و رفتارهای هیجانی سرمایه‌گذاران و ... از مقدمات و لوازم اولیه آماده کردن بازار سرمایه جهت هماوردی با بازارهای رقیب است.
تجهیز و تعمیق بازار با ابزارها و نهادهای متنوع در کنار حضور حداکثری مردم
مظفری در پاسخ به سوال خبرنگار ما مبنی بر اینکه به لحاظ بازده فکر می‌کنید اولویت‌های سرمایه‌گذاری امسال چه باشد؟ گفت: در این خصوص تا تشکیل دولت جدید و مشخص نبودن سیاست‌های کلی و رویکرد اقتصادی تیم جدید دولت نمی‌توان با قاطعیت صحبتی به میان آورد ولی با توجه به شعارهای انتخاباتی رییس‌جمهور منتخب مبنی بر تنش‌زدایی بینالمللی و ایجاد رابطه با دنیای خارج به نظر می‌رسد به مرور شاهد کند شدن شتاب تحریم‌های بینالمللی بر علیه کشور‌مان باشیم که این خود به گسترش روابط اقتصادی و بهبود فضای کسب و کار داخلی خواهد انجامید.
وی ادامه داد: در کنار این موارد با کاهش فشارهای بینالمللی، نرخ ارز ثبات نسبی پیدا خواهد کرد که به نظر می‌رسد فشار تورم از بخش کالا کاهش پیدا کرده و بنابراین سرمایه‌گذاری در بخش کالا جذابیت خود را از دست دهد و پول ملی تا حدی تقویت شود.
مظفری در ادامه تصریح کرد: در این حالت اولویت اولیه صاحبان سرمایه حضور در بازارهاي مالی اعم از اوراق مشارکت، سپرده‌های بانکی و برای افراد ریسک‌پذیرتر بازار سهام خواهد بود، البته با توجه به وجود ذهنیت عمومی در خصوص مطمئن بودن بازار مسکن برای سرمایه‌گذاری در بین آحاد جامعه و البته احیانا کلید خوردن طرح‌های عمرانی در کشور با روی کار آمدن دولت جدید در کشور و نیاز به ایجاد شغل در جامعه امکان حضور بخشی از سرمایه در این بخش نیز وجود دارد، اما الزاما این سرمایه در بخش مسکن سبب افزایش قیمت‌ها نخواهد شد بلکه این سرمایه سبب ایجاد ارزش افزوده در زمین‌های خام و بالطبع کسب سود معقول ساخت و ساز خواهد بود.
وی ادامه داد: به طور خلاصه اینکه شاید بازار سرمایه در سال جاری بازدهی خوبی برای سرمایه‌گذاران داشته باشد ولی با وجود این بازدهی که نسبت به بازارهای رقیب قابل توجه است هنوز تا اقناع اکثریت مردم نسبت به کارآیی این بازار فاصله زیادی داریم و تا زمانی که این بازار عمومی نشود و اکثریت مردم آن را یکی از فرصت‌های سرمایه‌گذاری خود نشناسند و سرمایه‌های آنها به این بازار هدایت نشود چندان به استمرار سود‌آوری و کارآیی آن نمی‌توان باور جدی پیدا کرد.
مظفری خاطرنشان کرد: البته حضور آحاد مختلف مردم مشروط به تهیه زیر ساخت‌ها و فراهم کردن فرصت‌های اطمینان آور در این بازار است و تجهیز و تعمیق بازار با ابزارها و نهادهای متنوع و مطمئن با حضور حداکثری مردم لازم و ملزوم یکدیگرند.
[h=1]نگاه معامله‌گران به فرصت‌هاي سرمايه‌گذاري در بورس[/h]
گروه بورس- هدیه لطفی: رشد شتابان شاخص کل بورس و رکوردشکنی‌های پیاپی این بازار از ابتدای سال جاری و به خصوص در 2 ماهه اخیر، نه تنها موجب ثبت رکوردهای تازه در این بازار شد بلکه موج جدیدی از ورود سرمایه‌گذاران را به اين بازار رقم زد.
سرمایه‌گذاران در چند سال اخیر بازارهاي مختلفي را براي سرمايه‌گذاري تجربه کرده‌اند و در واقع سرمايه سرگردان آحاد جامعه در بازارهای گوناگون از قبیل سکه، مسکن، طلا، پول، ارز و بورس چرخیده و در نهایت یک یا دو بازار را مناسب و مطمئن براي سرمايه‌گذاري يافته است.
این در حالی است که از ابتدای امسال و با رونق معاملات بورس، استقبال معامله‌گران براي سرمایه‌گذاری در این بازار افزایش یافت و حجم زیادی از نقدینگی به این بازار وارد شد،که به نظر می‌رسد با تداوم این موضوع شاهد رکود در دیگر بازارهای موازی و افت قیمتی در آنها باشیم.
در گزارش زیر که در گفت‌وگو با فعالان بازار سرمایه صورت گرفته جزئیات بازارهای سرمایه‌گذاری در اقتصاد ایران مورد بررسی قرار گرفته و مزایا و معایب هر کدام تشریح شده است.
دو بازار فعال در تجهیز نقدینگی
مدیر امور ناشران بورس اوراق بهادار تهران در اين باره اظهار كرد: شايد آنچه که به عنوان بازار براي سرمايه‌گذاري در کشور ما خوانده مي‌شود، چندان ملموس و قابل درک براي سرمایه گذاران سایر کشورها نباشد.
سید روح ا.. حسینی‌مقدم در ادامه گفت: ما در کشور، بازارهاي مختلفي را براي سرمايه‌گذاري تجربه کرديم که سرمايه سرگردان آحاد جامعه را به خود ديده است و دليل اصلي آن نيز آينده نامطمئن، فضاي نامناسب کسب و کار، تورم و مهم‌تر از همه عدم کارآيي مقررات است که موجب بروز و ظهور رانت و در نهايت ايجاد فضاهاي سرمايه‌گذاري مي‌شود که شايد وجه مشترک دلايل ايجاد همه بازارهاي سرمايه‌گذاري در کشور ما، موارد اشاره شده باشد.
وی ادامه داد: اما بطور عام نقدينگي سرگردان کشور ما، بازار مسکن، بازار طلا، بازار پول، بازار ارز و بازار اوراق بهادار را به عنوان بازار مناسب براي سرمايه‌گذاري يافته است که هرکدام ويژگي خود را دارد؛ قدر مسلم بازار اوراق بهادار و بازار پول بازارهايي هستند که در تجهيز نقدينگي به سمت فعاليت‌هاي مولد گام بر مي‌دارند.
حسینی‌مقدم در ادامه با اشاره به وضعیت بازار مسکن گفت: بازار مسکن در کشور ما بازاري است که سال‌ها بدون اطلاعات مناسب و داده‌هاي آماري براي تصميم‌گيري با توجه به وزن و اندازه‌اش نقدينگي قابل توجهي را جذب مي‌کند. معامله‌گران يا فعالان اين بازار نگاه سنتي دارند و به نظر مي‌رسد که بخش اندکي از آنها به مقوله ارزش زماني پول دقيق مي‌شوند.
وی ادامه داد: اين بازار نشان داد که تحرک آن موجب حرکت و حتي در شرايطي نابساماني در اقتصاد خواهد شد؛ آمار دادو ستد 10 ماهه اول سال 1391 بخش مسکن شهر تهران به اندازه آمار کل دادو‌ستد بورس تهران در سال 90 بوده است که اين آمار گوياي اندازه و وسعت اين بازار است. وی خاطرنشان کرد: طي سال‌هاي 90 و 91 به‌دنبال بروز نگراني‌هايي در تصور و انتظارات مردم، بخش قابل توجهي از نقدينگي به سمت بازار ارز و بازار طلا گسيل داده شد، اين بازارها ريسک بالايي داشت زيرا متغيرهاي اثرگذار برآن در شرايطي خارج از متغيرهاي کلان اقتصادي بود که البته هنوز هم اين شرايط پابرجا است و به نظر مي‌رسد با کاهش در نرخ‌هاي ارز و روشن شدن فضاي مبهم کنوني، مدل‌هاي کلان تعيين نرخ ارز در اين بازار حاکم شود و فضا را اندکي از بعد اقتصادي قابل پيش بيني کند.
حسینی‌مقدم تصریح کرد: بازار طلا هم ارتباط تنگاتنگي با بازار ارز دارد که البته متغيرهاي خاص خود در تعيين قيمت جهاني و نحوه بازي بازيگران آن وجود دارد.
بررسی جایگاه بازار سرمایه در اقتصاد
وی در ادامه با اشاره به وضعیت بازار سرمایه گفت: در اين ميان، بازار سرمايه در اقتصاد ايران به سمت پيداکردن جايگاه مناسب در حال حرکت است و رشد مناسبي هم داشته و با اقبال مناسبي هم از طرف سرمايه گذاران روبه‌رو بوده‌است اما اين بازار خصوصيات خود را دارد.
حسینی‌مقدم تصریح کرد: شايد ديد حرفه‌اي تري
در اين بازار حاکم است و به مدد وجود طيف گسترده و متنوعي از ابزارها و بازارها، شرايط حرفه‌اي تري را براي سرمايه‌گذاري فراهم کرده است که از بازار سرمايه گروه‌هاي مختلفي منتفع مي‌شوند.
وی افزود: در واقع این بازار مي‌تواند زمينه جمع‌آوري و تجهيز نقدينگي را فراهم آورد و از يک بازاري که به مثابه «زنداني براي نقدينگي» است در مواقع لزوم بهره‌برداري کرده و منابع را به سمت ديدگاه‌ها و برنامه‌هاي بلند‌مدت خود تجهيز کند همچنين شرکت‌هايي که روياي بزرگ شدن، بين‌المللي شدن و جاودانه ماندن در اعصار را با حضور در بازار سرمايه دنبال مي‌کنند، در این میان با تامين مالي آسان دغدغه بين‌المللي کردن فعاليت‌ها‌يشان برطرف خواهد شد.
وی تصریح کرد: حفظ قابليت پاسخگويي و سرپا بودن در عرصه کسب و کار چيزي است که شرکت‌ها مي‌توانند با توجه به آن در بازار سرمايه، يک نگاه چند صد ساله را در سر بپرورانند و ديگر عمر شرکت‌ها تنها به عمر موسسان آن گره نخورد. وی لازمه داشتن چنين بازار سرمايه‌اي را توسعه کيفي و کمي آن دانست که بر این اساس بورس تهران طي سال‌هاي اخير در چنين مسيري قرار گرفته است.
بررسی دلایل عدم توسعه یافتگی بازار سرمايه
مدیر امور ناشران بورس اوراق بهادار در ادامه اظهاراتش عدم توسعه يافتگي بازار سرمايه در کشور را از چند جنبه مورد بررسی قرار داد و گفت: ريشه اصلي اين عدم اقبال و استقبال از بازار سرمايه را می توان در سال‌هاي دورتر يعني سال‌هاي اواخر دهه 50 و اوايل دهه 60 جست‌وجو کرد؛ در تقسيم‌بندي تاريخچه بازار سرمايه در ايران، اين دوره را دوره دوم و دوره رکود و افول بازار سرمايه مي‌نامند. سال‌هايي که صنايع بزرگي مانند صنايع بانکداري، بيمه و... . در کشور ملي اعلام شد. جنگ تحميلي، اقتصاد کشور را به سمت بحران برد و اين عامل باعث شد بورس به صورت نيمه تعطيل درآيد و تجربه ناخوشايندي براي سهامداران 156 شرکت بورسي سال 1357 به وجود آورد، ضمن آنکه گستره فعاليت بورس نيز محدود به تهران مي‌شد.
وی ادامه داد: به‌رغم تلاش‌هايي که در اواخر دهه 70 و اوايل 80 صورت مي‌گرفت، قانون ناکارآمد، امکان گسترش فعاليت بازار سرمايه را از منظر تنوع ابزار و ايجاد نهادهاي مالي نمي‌داد یعنی همان عواملي که امروزه زمينه توسعه بازار را فراهم آوردند. حسینی‌مقدم در ادامه گفت: توسعه فيزيکي بازار سرمايه و پيگيري تصويب قانون بازار اوراق بهادار، در شناساندن و قانونمند کردن اين بازار نقش پررنگي داشت، اما عامل مهم در عدم توسعه‌يافتگي بازار سرمايه، آموزش و فرهنگسازي بود.
وی خاطرنشان کرد: البته منظور از آموزش و فرهنگسازي، تنها براي سرمايه‌گذاران نيست؛ بلکه آموزش به همه فعالان بازار از جمله کارگزاران، شرکت‌هاي پذيرفته‌شده در بورس و حتي تصميم‌سازان و تصميم‌گيران کشور و در کنارآن به شهروندان براي جذب سرمايه‌هاست.
حسینی‌مقدم ادامه داد: بي‌شک آموزش‌هایي که به ناشران اوراق بهادار داده شد موجب افزايش شفافيت بازار و به تبع آن اقبال بيشتر سرمايه گذاران شد. همچنين آموزش‌هايي که به ناشران داده مي‌شود تا آنها از پتانسيل‌هاي موجود بازار در جهت تامين مالي بهره‌گيري کنند، منجر به توسعه اين بازار خواهد شد. سرمايه و پس انداز از سرمايه‌گذاران هم با فرهنگسازي به سمت بازار سرمايه آمد، در حالي که هيچ يک از اين موارد در گذشته نبود. مدیر امور ناشران بورس اوراق بهادار در ادامه گفت: علاوه بر این، مقررات، هرچند محدوديت‌هايي را براي گروه‌هاي مختلف فعالان بازار ايجاد کرده، اما نظام مناسب و اطمينان بخشي را فراهم کرده است.
وی ادامه داد: بدون ترديد بازار سرمايه براي آنکه در مسير توسعه بلند‌مدت گام بردارد نيازمند تدوين و وضع مقررات بود که اين عامل مي‌تواند زمينه گسترش سريع‌تر بازار را در آينده نزديک فراهم آورد.
حسینی‌مقدم عامل ديگر در عدم توسعه‌يافتگي اين بازار را اجرا نشدن صحيح سياست‌هاي کلان در حوزه بازار سرمايه دانست و گفت: امروز همه ما اجراشدن اصل 44 قانون اساسي را عامل اصلي توسعه بازار مي‌دانيم، اما سوال اينجا است که آيا در گذشته سياست خصوصي‌سازي در کشور در برنامه‌هاي اول و دوم توسعه اجرا نشد؟! سرانجام آن برنامه‌ها با اصل 44 قابل مقايسه نيست. در نتيجه مي‌توان گفت عامل توسعه يافتگي امروز بازار سرمايه، اجراي صحيح سياست‌هاي اصل 44 بود که توسط رهبري ابلاغ شد.
وی در ادامه به بحث حرفه‌اي بودن اين بازار اشاره کرد و افزود: حضور در اين بازار نيازمند شناخت دقيق صنايع، متغيرهاي کلان و صورت‌هاي مالي است، در حالي که ساير بازارها پيچيدگي بازار سرمايه را ندارند. البته اين نقص اين بازار نيست، بلکه حکايت از آن دارد که سرمايه‌گذاري در اين بازار بايد توسط افراد مطلع و با دانش و آگاهي انجام شود.
حسینی‌مقدم ادامه داد: براي آنکه زمينه جذب افراد بدون دانش و ناآگاه در اين بازار فراهم شود ابزارها و نهادهايي مانند صندوق سرمايه گذاري مشترک و شرکت‌هاي سبدگردان ايجاد شدند که آمارها حکايت از رشد کمي و کيفي اين ابزارها در کشور دارد.
پيش‌بيني شرايط بازارها در سال 1392 بسيار مشکل است
مدیر امور ناشران بورس اوراق بهادار در ادامه اظهاراتش به بررسی وضعیت بورس در سال جاری پرداخت و گفت: آنچه در ادبيات مديريت سرمايه‌گذاري مي‌آيد بحث تقابل ريسک و بازده است که درک و شيريني اين مطلب در بورس واضح‌تر است؛ يعني اشخاص در بازار اوراق بهادار، به ميزان ريسک و خطري که مي‌پذيرند به دنبال بازده هستند.
حسینی‌مقدم ادامه داد: بورس اوراق بهادار زمينه حضور طيف‌هاي مختلف از افراد با درجه ريسک‌پذيري را فراهم مي‌آورد در حالي که برخي از بازارها مانند طلا و ارز به شما به عنوان سرمايه‌گذار اين امکان را نمي‌دهند که درجه و ميزان ريسک را خودتان انتخاب کنيد، ضمن آنکه برآوردي از ميزان ريسک نيز نداريد.
وی ادامه داد: در مورد پیش‌بینی باید بگویم که پيش‌بيني شرايط بازارها در سال 1392 بسيار مشکل است؛ فارغ از خصوصيات هر يک از بازارها و فضاي سرمايه‌گذاري به نظر مي‌رسد نقدينگي سرگردان، تعيين‌کننده ميزان بازدهي هر يک از بازارها باشد.
وی در ادامه افزود: نقدينگي سرگردان در سال گذشته به هر سو که رفت، رشد قيمت‌ها را ايجاد کرد، بيراه نيست اگر بگوييم سرازير شدن نقدينگي در ماه‌هاي اخير در بورس اوراق بهادار در کنار ساير خصوصيات مثبت و رشد متغيرهاي کيفي موجب رشد شتابان نماگرهاي بورس شده است.
حسینی‌مقدم در ادامه تصریح کرد: اما با توجه به مطالب اشاره شده به نظر مي‌رسد بخش قابل توجهي از نقدينگي به سمت بازار پول و سپس بازار سرمايه حرکت مي‌کند که بي‌شک با توجه به بازدهي ثابت بازار پول و تنوع محدود ابزارهاي مالي در آن، امکان رشد بازدهي در بازار سرمايه بيش از پيش وجود دارد.
بازارهای رسمی و غیررسمی
مدیر‌عامل شرکت کارگزاری ایساتیس پویا نیز دو نوع بازار سرمایه‌گذاری را در اقتصاد کشور ترسیم کرد و گفت: بر اساس یک تقسیم‌بندی کلی در هر اقتصاد و به تبع اقتصاد ایران دو نوع بازار سرمایه‌گذاری داریم؛ یکی بازار واقعی یا کالایی که شامل سرمایه‌گذاری در املاک و مستغلات و کالاهای حقیقی اعم از فلزات گرانبها و کالاهای بادوام مثل اتومبیل است و دوم سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی اعم از انواع اوراق بهادار مثل سهام و اوراق مشارکت و در بخشی دیگر از این بازار سرمایه‌گذاری در ارزهای خارجی یا بورس اسعار است.
محمدرضا مظفری در ادامه اظهار کرد: به‌تبع در اقتصاد ایران هم در هر یک از این بازارها چه به صورت رسمی و متشکل (مثل بورس اوراق بهادار) و چه غیررسمی مثل ارزهای خارجی که سرمایه‌گذاری صورت می‌پذیرد که خوشبختانه در سال‌های اخیر با توجه به اجرای اصل 44 قانون اساسی و گسترش طیف سهامداری و عرضه شرکت‌های بزرگ دولتی به عموم بازار سرمایه جایگاه خود را در بین مردم پیدا کرده است.
مزایا و معایب بازار سرمایه
وی در ادامه به برخی مزایا و معایب بازار سرمایه کشور اشاره کرد و گفت: از مهم‌ترین مزیت‌های بازار سرمایه در ایران رسمی بودن آن، شفافیت در اطلاعات، برخورداری از ساز و کار بروز، تعیین عادلانه قیمت دارایی‌ها و طیف وسیع صنایع مختلف حاضر در آن با سایز و اندازه‌های متفاوت و توانایی ورود سرمایه‌گذاران با هر مقدار سرمایه به آن است.
مظفری با اشاره به يك مثال ادامه داد: فرض کنید شخصی در کشور بنا به تحلیل شخصی و اقتصادی به این نتیجه می‌رسد که سرمایه‌گذاری در بخش پتروشیمی و مثلا تولید کود اوره مناسب است، مطمئنا این شخص با سرمایه شخصی و اندک خود قادر به ورود به بازار پتروشیمی و سرمایه‌گذاری در تولید کود اوره نیست، اما بازار سرمایه با تنوع شرکت‌های پتروشیمی این امکان را فراهم می‌کند که شخص مورد نظر با حداقل سرمایه موجود وارد بازار شده و در سهام شرکت مورد علاقه و انتخاب خود سرمایه‌گذاری کند.
وی در ادامه گفت: از معایب بازار سرمایه نیزمی توان به نو پا بودن آن و عدم شناخت کارکردها و مزیت‌های اقتصادی آن برای دولتمردان و سرمایه‌گذاران و عموم مردم اشاره کرد.
مظفری ادامه داد: همچنین عدم بلوغ لازم چه در بخش اجرا، قوانین و سرمایه‌گذاران و کارکرد نهادها به خوبی دیده می‌شود، همچنین عدم وجود قوانین تکمیلی در دیگر نهادهای اقتصادی برای مبارزه با تخلفات نهادی در این بازار،سایز کوچک بازار سرمایه ایران در مقایسه با کل اقتصاد ایران و سلطه شرکت‌های دولتی، شبه دولتی و نهاد و مدیران وابسته به بدنه دولت در ساختار شرکت‌های پذیرفته شده در بورس از دیگر معایب این بازار است.
اقبال کم بازار سرمایه در برابر دیگر بازارها
مدیر عامل شرکت کارگزاری ایساتیس پویا در ادامه به مقایسه بازار سرمایه با دیگر بازارها پرداخت و گفت: بازار سرمایه نسبت به بازارهای سرمایه‌گذاری دیگر مثل بانک، طلا و ارز ازعمومیت کمتری برخوردار است که عمده دلیل این موضوع مربوط به عدم آشنایی مردم و ضعف بازار سرمایه در فرهنگ سازی و اطلاع‌رسانی است و همچنین عمق کم بازار، گذرا بودن دوره‌های سود دهی آن و نوسانات شدید و در برخي موارد غیر‌قابل پیش‌بینی باعث تشدید این موضوع شده است.
مظفری ادامه داد: گاهی بازار سرمایه در ایران دستخوش هیجانات و رفتارهای غیر‌اصولی برخی از سرمایه‌گذاران می‌شود و همین فراز و نشیب‌های پیاپی که کمتر از اصول علمی و تجربی سرمایه‌گذاری برخوردار است بسیاری را از این بازار می‌ترساند.
این فعال بازار سرمایه راه‌حل رفع این مساله را در گسترش بازار از طریق افزایش ابزارها و نهادهای مالی، توسعه و تنوع بخشیدن به ناشران و همچنین تقویت نهادهای مالی واسط همچون سرمایه‌گذاری‌ها، صندوق‌ها و سبدها ... دانست.
مدیر‌عامل شرکت کارگزاری ایساتیس پویا در ادامه خاطرنشان کرد: بازار سرمایه در میان بازارهای دیگر وقتی می‌تواند جایگاه واقعی خود را بیابد که زمینه اطمینان خاطر مردم را فراهم کند؛ ارتقای سطح شفافیت و کارآیی ناشران اوراق بهادار و تنوع بخشیدن و تکثر یافتن آنها از یکسو، تعبیه نظام نظارتی و کنترلی بی شائبه از سوی دیگر و توسعه نهادهای مالی واسط همچون صندوق‌های سرمایه‌گذاری و فرهنگ سازی و آموزش اقشار مختلف مردم در اقصی نقاط کشور از طریق توسعه شبکه کارگزاری‌ها و تالارهای منطقه‌ای بورس اوراق بهادار و همچنین نهادینه کردن سرمایه‌گذاری بلند‌مدت و مبتنی بر تحلیل مالی شرکت‌ها و از بین بردن زمینه‌های سفته‌بازی، نوسان‌گیری و رفتارهای هیجانی سرمایه‌گذاران و ... از مقدمات و لوازم اولیه آماده کردن بازار سرمایه جهت هماوردی با بازارهای رقیب است.
تجهیز و تعمیق بازار با ابزارها و نهادهای متنوع در کنار حضور حداکثری مردم
مظفری در پاسخ به سوال خبرنگار ما مبنی بر اینکه به لحاظ بازده فکر می‌کنید اولویت‌های سرمایه‌گذاری امسال چه باشد؟ گفت: در این خصوص تا تشکیل دولت جدید و مشخص نبودن سیاست‌های کلی و رویکرد اقتصادی تیم جدید دولت نمی‌توان با قاطعیت صحبتی به میان آورد ولی با توجه به شعارهای انتخاباتی رییس‌جمهور منتخب مبنی بر تنش‌زدایی بینالمللی و ایجاد رابطه با دنیای خارج به نظر می‌رسد به مرور شاهد کند شدن شتاب تحریم‌های بینالمللی بر علیه کشور‌مان باشیم که این خود به گسترش روابط اقتصادی و بهبود فضای کسب و کار داخلی خواهد انجامید.
وی ادامه داد: در کنار این موارد با کاهش فشارهای بینالمللی، نرخ ارز ثبات نسبی پیدا خواهد کرد که به نظر می‌رسد فشار تورم از بخش کالا کاهش پیدا کرده و بنابراین سرمایه‌گذاری در بخش کالا جذابیت خود را از دست دهد و پول ملی تا حدی تقویت شود.
مظفری در ادامه تصریح کرد: در این حالت اولویت اولیه صاحبان سرمایه حضور در بازارهاي مالی اعم از اوراق مشارکت، سپرده‌های بانکی و برای افراد ریسک‌پذیرتر بازار سهام خواهد بود، البته با توجه به وجود ذهنیت عمومی در خصوص مطمئن بودن بازار مسکن برای سرمایه‌گذاری در بین آحاد جامعه و البته احیانا کلید خوردن طرح‌های عمرانی در کشور با روی کار آمدن دولت جدید در کشور و نیاز به ایجاد شغل در جامعه امکان حضور بخشی از سرمایه در این بخش نیز وجود دارد، اما الزاما این سرمایه در بخش مسکن سبب افزایش قیمت‌ها نخواهد شد بلکه این سرمایه سبب ایجاد ارزش افزوده در زمین‌های خام و بالطبع کسب سود معقول ساخت و ساز خواهد بود.
وی ادامه داد: به طور خلاصه اینکه شاید بازار سرمایه در سال جاری بازدهی خوبی برای سرمایه‌گذاران داشته باشد ولی با وجود این بازدهی که نسبت به بازارهای رقیب قابل توجه است هنوز تا اقناع اکثریت مردم نسبت به کارآیی این بازار فاصله زیادی داریم و تا زمانی که این بازار عمومی نشود و اکثریت مردم آن را یکی از فرصت‌های سرمایه‌گذاری خود نشناسند و سرمایه‌های آنها به این بازار هدایت نشود چندان به استمرار سود‌آوری و کارآیی آن نمی‌توان باور جدی پیدا کرد.
مظفری خاطرنشان کرد: البته حضور آحاد مختلف مردم مشروط به تهیه زیر ساخت‌ها و فراهم کردن فرصت‌های اطمینان آور در این بازار است و تجهیز و تعمیق بازار با ابزارها و نهادهای متنوع و مطمئن با حضور حداکثری مردم لازم و ملزوم یکدیگرند.