نمودار گیری از چاه (well logging)

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد
مدیر تالار
نمودار گیری از چاه (well logging)

اولین نمودار الکتریکی در سال ۱۳۰۶ ( ۱۹۲۷ ) در یکی از چاه های میدان نفتی pechelbronn در Alsace از استان های شمال غربی فرانسه ثبت شد و تنها شامل یک نمودار مقاومت مخصوص الکتریکی بود و برای ثبت آن از متد station استفاده گردید . با این روش، دستگاه اندازه گیری که سئند نامیده میشود،در مقابل لایه های مورد نظر در چاه توقف میکرد و مقاومت اندازه گیری شده نیز با دست رسم میشد.بعد از آن سال در سال ۱۳۰۸(۱۹۲۹) اولین نمودارهای مقاومت مخصوص برای مقاصد اقتصادی در ونزوئلا،ایالت متحده امریکا و روسیه مورد استفاده قرار گرفت . سودمندی این نمودار در تطابق لایه ها وتشخیص لایه های ئیدروکربن دار در صنعت نفت مورد توجه قرار گرفت.

در سال ۱۳۱۰(۱۹۳۱) نمودار پتانسیل خودزاد(SP) نیز به نمودار مقاومت مخصوص افزوده شد و در همان سال برادران پمومبرژه (مارسل و کنراد) روش ثبت مداوم را تکمیل و اولین بات قلمی را نیز توسعه دادند.بعد از سال ۱۳۲۸(۱۹۴۹) نمودار نوترون به صورت یک تعیین کننده تخلخل مورد توجه واقع گردید و در سال ۱۳۴۱(۱۹۶۲) نمودار SNP و در سال ۱۳۴۹(۱۹۷۰) دستگاه نوتونی و به دنبال آن دستگاه دوگانه نوترون ابداع و به بازا ارائه شد.

شرکتهای سرویس دهنده،در جوار توسعه دستگاهها،اقدام به تاسیس مرکز تحقیقاتی وسیعی نیز نموده و بخش زیادی از درآمده خود را به آنها اختصاص دادهاند.در این مراکز برای تفسیر نمودارها و نحوه ارائه علمی تر و دقیقتر نتایج بشدت فعالیت میگردد و در این راه به قدری پیشرفت نموده اند که چاه پیمایی(well logging) بصورت یکی از دروس دانشگاهی درآمده و هم اکنون در بعضی از رشته های مهندسی دانشگاه های ایران و دانشگاه های اروپائی و امریکائی تدریس میگردد. نقش نمودارگیری از چاه ها در صنعت نفت بحدی است که بصورت چشم انسان عمل مینماید و میتوان گفت که ارزیابی دقیق مخازن،تعیین وضعیت لایه ها در اعماق زمین،وضعیت سیمان در پشت لوله جداری و ده ها مورد دیگر بدون استفاده از این نوع نمودارها تقریبا غیر ممکن است.


نیاز صنعت نفت برای مشخص کردن مخازن ئیدروکربن دار:
روش های زمین شناسی سطحی برای تعیین ساختارهایی که احتمال وجود سیال در آن باشد کمک مینماید ولی قادر به پیش بینی وجود ئیدروکربن در آن نیست. در حال حاضر برای تعیین دقیق وجود ئیدروکربن در طبقات،راه حل دیگری به غیر از حفاری وجود ندارد. ارزیابی سازندهای زیرزمینی است. این متدها را میتوان به ۴ دسته زیر تقسیم کرد:


۱- نمودارهای عملیات حفاری که عبارتند از : a. نمودارهای گل نگاری b. اندازه گیری در حین حفاری

۲- برسی مغزه

۳- نمودارهای چاه پیمایی که عبارتند از: a. نمودارهای الکتریکی b. نمودارهای صوتی c. نمودارهای رادیواکتیو d. نمودارهای الکترومغناطیس


۴- آرمایشهای تولیدی

واضح است که انجام تمام روشهای فوق در بک چاه ضرورتی ندارد. اهداف اولیه ارزیابی مخازن عبارت اند از:

۱ - تعیین مخازن
۲ - تخمین میزان کل ئیدروکربن در مخزن
۳ - تخمین میزان ئیدروکربن قابل برداشت

در ضمن،کسب هر گونه اطلاعات اضافی معمولا به عنوان اطلاعات تکمیلی مورد توجه قرار میگیرد.مقدار کل نفت موجود در مخزن را میتوان از رابطه زیر بر اساس بشکه محاسبه کرد:

N=7758φ.h .a(1-sw)
که در آن:
N= نفت اولیه موجود در مخزن بر حسب بشکه
φ= تخلخل موثر بر حسب درصد
Sw= اشباع آب اولیه بر حسب درصد
h= ضخامت مفید فاصله تولید نفت بر حسب فوت
A= وسعت مخزن بر حسب ایکر

برای به دست آوردن ذخیره واقعی نفت در مخازن بر اساس بشکه،عدد مزبور بر ضریب حجمی نفت سازند(Bo) که اندازه آن قدری از واحد بیشتر است تقسیم میگردد و به این ترتیب تغییراتی که علت انقباض نفت در هنگام خروج از چاه بوجود می آید بخصوص در مواردی که با گاز همراه باشد تصحیح گردد.

ذخیره گاز را نیز میتوان از فرمول زیر بر اساس فوت مکعب محاسبه میشود:

G=43560 .φ . h . a(1-Sw)
نمودارگیری در چاههای بدون لوله جداری (باز):

قبل از اینکه لوله جداری نصب گردد چاه برای یک سری عملیات به نام نمودارگیری آماده میشود. هدف از نمودارگیری کسب اطلاعاتی است که لعدا توسط روشهای کامپیوتری تفسیر میگردد.معمولا این دسته از نمودارها پس از نصب لوله جداری قابل تکرار نیستند و لذا باید کهاز کیفیت بسیار مطلوبی برخوردار باشند تا ارزیابی دقیقتری از سازند ارائه نمایند. بعد از جمع آوری یک سری اطلاعات ، بعضی از تفاسیر باید در سر انجام پذیرد که شامل تفسیر بتوسط دست و کامپیوتر میباشد. بعضی از تفاسیر کامپیوتری برای مطالعات مفصل تر باید در مراکز تفسیر نمودارها واقع در مراکز مناطق عملیاتی انجام گیرد.

تفسیر نمودارهای چاه پیمایی:

فرآوری اطلاعات عبارت است از کسب اطلاعات لازم از نمودارهای خام که برای محاسبه مخازن ئیدروکربن دار لازم است. برای این منظور دو روش مقدماتی معمول است:

۱- توسط دست با روش نگاه سریع و روشهای ماسه سنگهای شیلی

۲- توسط کامپیوتر در سر چاه و یا در یک مرکز تفسیر نمودارها واقع در مراکز مناطق عملیاتی

بتوسط کامپیوتر میتوان فرآوری اطلاعات را بنحو بسیار مطلوبی در یک یا چند چاه انجام داد. بعلاوه فرآوری لرزه نگاری در چاه، فرآوری موجی، فرآوری اطلاعات تولیدی، وضعیت چاه، مدل سازی چاه، تهیه نقشه و غیره و … نیز امکان پذیر است.

مفاهیم بنیادی مورد استفاده در ارزیابی نمودارها:

۱- محیط نمودارگیری: در ابتدا به اختصار، پتانسیل تولید یک چاه در حین حفاری مورد بررسی قرار میگیرد. در واقع گل حفاری ئیدروکربن را در داخل دیواره چاه(درون سازند) به عقب رانده و از فوران آن به سطح زمین جلوگیری مینماید. از بررسی خرده سنگهائی که از چاه بالا میآید میتوان نوع سنگ حفاری شده را تشخیص داد و امکان دارد که همراه آن نیز آثاری از ئیدروکربن مشاهده گردد. ام نمیتوان هیچگونه اطلاعاتی در مورد میزان نفت و گاز بدست آورد.

نمودارهای چاه پیمایی اطلاعات ضروری را برای ارزیابی کمی ئیدروکربن و همچنین نوع سنگ و خصوصات سیال درون سازند در اختیار قرار میدهد. چاه پیمایی از نقطه نظر تصمیم گیری، بخش مهمی از مراحل حفاری و تکمیل چاه محسوب میگردد. کسب اطلاعات دقیق و کامل از نمودارها امری ضروری است. مخارج نمودارگیری کلا حدود ۵% کل مخارج یک چاه تکمیل شده را به خود اختصاص میدهد و بنابراین در مقایسه با اطلاعاتی که میتوان از آن بدست آورد، بسیار ناچیز خواهد بود.

چاه: چاهی برای نمودارگیری آماده میگردد ممکن است که دارای خصوصیات زیر باشد:

- عمق چاه : که میتواند از حدود ۳۰۰ تا ۸۰۰۰ متر نماید(به استثنائ بعضی از چاه های عمیقتر)

- قطر چاه: که میتواندبین ۵ تا ۱۷ اینچ متغیر یاشد.

- انحراف چاه: از حالت قائم که در خشکی معمولا چند درجه است اما در دریا بین ۲۰ تا ۷۰ درجه متغیر است و اخیرا نیز حفاری های افقی در بسیاری از جاه ها معمول گردیده است.

- درجه حرارت ته چاه: که میتواند بین ۱۰۰ تا ۴۰۰ درجه فارنهایت متغییر باشد.

- شوری گل حفاری: بین ۱۰۰۰ تا حدود ۳۰۰۰۰۰ppm آگاهی مواقع بجای گل آب پایه .از گل نفت پایه استفاده میشود.

- ورن مخصوص گل : که میتواند بین ۹ تا ۱۷ پوند بر گالن تغییر نماید.

- فشار ته چاه : که میتواند بین ۵۰۰ تا ۲۰۰۰۰ psi باشد.

- پوششی از اندود گل : بر روی تمام سازندهای قابل نفوذ که میتواند از ۰/۱ اینچ تا ۱ اینچ تغییر نماید.

- ناحیه نفوذی : از چند اینچ تا چند فوت از دیواره چاه بوجود می آید و در آن بسیاری از سیالات اصلی درون حفرات توسط گل حفاری جابجا گردد.


لازم به ذکر است که گاهی مواقع در اثر حفاری شرائط پیچیده تری بوجود می آید که کسب اطلاعات دقیق از سازند را با مشکل روبرو میسازد.

۲- روش نمودارگیری : گروه نمودارگیری بر اساس یک برنامه منظم و همیشگی، کامیون حامل نمودارگیری را با چاه در یک ردیف قرار داده و کابل نمودارگیری را از روی قرقره های مخصوص عبور میدهند و سپس ابزارهای نمودارگیری را به آن وصل میکنند. مهندس عملیات درجه بندی لازم را در سطح زمین انجام میدهد و مجموعه نمودارگیری را با سرعتی که ایمنی آنها را تضمین نماید به ته چاه میراند. آنگاه درجه بندی ته چاه را مجددا انجام و پس از مرتب کردن مقیاس های ثبت نمودار ، دستگاه را به آهستگی بالا میآورد . سرعت نمودارگیری بر اساس نوع نمودار بین ۱۸۰۰ تا ۶۰۰۰ فوت در ساعت ( تقریبا ۵۵۰ تا ۱۸۳۰ متر در ساعت) ثابت نگاه داشته شود. معمولا قطر سوند نمودارگیری ۲۵/۸ اینچ و طول آنها ۶ تا ۱۵ متر است و گاهی چندین دستگاه پشت سر هم بسته میگردد.

نمودارهای چاه پیمایی:

۱- تعریف نمودار : یک نمودار چاه پیمایی گرافی ات در مقابل عمق که پارامترها و یا کمیت های فیزیکی اندازه گیری شده در یک چاه و یا پارامترهای مشتق شده از آنها را بصورت منحنی عرضه میکند. پارهای از اندازه گیری های دیگر از قبیل میزان فشار روی کابل نیز میتواند بصورت منحنی به مجموعه اضافه گردد. تقریبا تمام نمودارهای مدرن مجموعه ای از چندین نمودار است.

۲- انواع نمودار : اساسا سه نوع نمودار وجود دارد که کاربرد بیشتری دارند:

الف) نمودارهای Acquisition : این نمودارها در سر چاه چاپ میشوند و بر چسب بزگ (field print) بر روی آنها چسبانده میشود. اینها نمودارهای اصلی هستند و هیچ نوع تصحیحی بر روی آنها انجام نشده است.

ب) نمودارهای ارسال شده : این نمودارها که جمله (field transmitted log) بر روی آنها چسبانده شده برای مشخص کردن آنست که این نمودارها کپی مستقیمی از نمودارهای نوع اول نیستند بلکه توسط یک سیستم ماهواره ای مستقیما از سر چاه به مرکز، که امکان دارد هزاران کیلومتر دورتر باشد فرستاده شده است . در ایران از این نوع نمودار استفاده نمیشود.

ج) نمودارهای فرآوری شده : این نمودارها شامل نمودارهایی است که توسط دستگاه c.s.u تصحیح گردیده و بازخوانی میشوند.

۳- عنوان نمودار ( هدینگ) : هر نمودار عنوانی در بالای خود دارد. ضروری است عنوان نمودار ، همه اطلاعات مربوط به چاه ، نوع دستگاه ، نوع درحه بندی دستگاه مورد استفاده ، توضیح درباره مقادیر اندازهگیری شده و بالاخره مقیاس منحنی ها و نحوه رسم آنها را بطور کامل برساند.

سرعت نمودارگیری : مهمترین فاکتور در کنترل کیفیت نمودارها ، بررسی سرعت نمودارگیری بخصوص در مورد نمودارهای رادیواکتیو است. در همه نمودارها ، سرعت نمودارگیری در طول لبه تراک ۱ ثبت میشود. بدین نحو که هر فاصله عمقی که توسط دستگاه نمودارگیری در یک دقیقه پیموده میشود با خط صافی که دارای بریدگی های متناوبی است و در لبه کناری نمودار قرار دارد مشخص میگردد. سرعت در هر نقطه را میتوان با ضرب کردن طول آن خط صاف در عدد ۶۰(یک دقیقه) بر حسب فوت یا متر بر ساعت بدست آورد . سرعت نمودارگیری متداول بر حسب دستگاههای مختلف بین ۹۰۰ تا ۳۶۰۰ فوت در ساعت و در فصول بعد توضیح بیشتری داده خواهد شد.

مقیاس منحنی ها : مقیاس منحنی ها در عنوان ( هدینگ) هر نموداری مستقیما در واحدهای مهندسی نمودار گیری مشخص میشود. بعضی از مقادیر ، نسبت اعداد یا عددهای اعشاری هستند و در یک چنین حالتی واحدی برای آن در نظر گرفته نمیشود.

نمودارهای تخلخل:
امروزه سه نوع دستگاه اندازه گیری تخلخل صوتی ، جرم مخصوص و نوترون وجود دارد. نامگذاری آنها مربوط به نحوه کار و اثر فیزیکی است که توسط دستگاه ها اندازه گیری میشود و از اینرو به آنها تخلخل صوتی ، تخلخل جرم مخصوص و تخلخل نوترون گفته میشود . ذکر این مطلب لازم است که امکان دارد این تخلخل ها دقیقا معادل همدیگر و یا معادل تخلخل واقعی نباشند ، بدین علت که این وسائل مستقیما تخلخل را اندازه نمیگیرند و در واقع بعضی از فعل النفعات فیزیکی بوجود آمده در چاه محاسبه و سچس به تخلخل تبدیل میگردد . ولی در هر صورت تخلخل اندازهگیری شده بتوسط این دستگاه ها در مقایسه با تخلخل حقیقی سنگ ( اندازه گیری مغزه ها ) دارای حدود ۹۵-۹۸ درصد میباشد
 

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد
مدیر تالار
این مقاله سعی می‌کند ضمن آشنایی خوانندگان با تعریف چاه‌نگاری (well logging) به توضیح چگونگی کاربرد تحلیل‌های حاصل از این عملیات‌ها در زمینه‌های اکتشاف، تخمین نفت درجا، تشخیص خواص مخزن و به طور کلی مطالعه‌ و شبیه‌سازی مخزن بپردازد.
در این مقاله انواع دستگاه‌های چاه‌نگاری و کاربرد‌های آن‌ها معرفی شده است. تلاش شده است پیشرفته ترین فناوری‌ها و تکنیک‌هایی که تاکنون در سطح دنیا در چاه‌نگاری بکارگرفته شده است معرفی شوند.
خواننده با مطالعه‌ی این مقاله تا حدودی می‌تواند درک کند که در مراحل مختلف مدیریت یک مخزن به چه فناوری‌هایی در چاه‌نگاری نیاز است. در واقع این مقاله با ادبیاتی غیرفنی مفاهیمی فنی را برای خواننده توضیح می‌دهد که با استفاده از آن تا حدودی می‌توان به ارزیابی عملکرد مدیریت مخزن در انجام عملیات‌های چاه‌نگاری بپردازد. پدید آمدن این امکان برای خبرنگار یا سیاست‌پژوه، توانایی ارزیابی و پرسش‌گری بالاتر و دقیق‌تری را در بررسی کلی سیاست‌ها و ظرفیت‌های شرکت‌های نفتی ایجاد می‌کند. تعریف ساده واژه‌های تخصصی‌، قبل از استفاده از آن ها، امکان درک مطلب را برای هر خواننده‌ای با هر تخصص و دانشی فراهم می‌کند.

واژگان
مقاومت ویژه الکتریکی:
میزان مقاومت مواد در برابر جریان الکتریسیته (حرکت الکترون) در درون آن است. با بدست آوردن مقاومت ویژه می‌توان برخی از این خواص را شناسایی کرد. مقاومت ویژه الکتریکی مبنای محاسبه میزان شوری سیال است. نوعی از مقاومت ویژه که در ادامه به آن پرداخته شده است، مبنای محاسبه تحرک پذیری سیال واقع می شود. همچنین تشخیص نوع و حجم سیال درون سازند و پارامتر‌های مهم دیگری از طریق محاسبه مقاومت ویژه امکان پذیر است.

«گل کبره» و «فی لترای گل»:
هنگامی که گل حفاری به درون سنگ وارد می‌شود، ابتدا قسمت جامد گل در خلل و فرج بخشی از سنگ گیر می‌کند. به این بخش از گل حفاری که در درون سنگ گیر افتاده گل کبره گویند. اما بخش محلول گل که بیشتر در سنگ نفوذ می‌کند و منطقه بیشتری از آن را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد، فی لترای گل گویند.

«زون رخنه» و «زون دست نخورده»:
هنگام حفاری مقداری از گل حفاری به درون سازند نفوذ می‌کند که زون‌های مختلفی را پدید می‌آورد؛ زون رخنه بخشی از سازند است که تحت تأثیر گل حفاری قرار گرفته است و گل حفاری در درون آن نفوذ کرده است. در بخشی از زون رخنه گل کبره و در بخش دیگرفی لترای گل نفوذ می‌کند.
زون دست نخورده بخشی از سازند است که تنها سیال واقعی خود سازند در درون است و گل حفاری در آن منطقه نفوذ نکرده است.

آب سازند:
آبی که به طور طبیعی از میلیون‌ها سال پیش در درون سازند باقی مانده است.

شعاع بررسی:
شعاع بررسی یک لاگ مشخص می‌ کند که دستگاه تا چه شعاعی پیرامون چاه می‌تواند خصوصیات سنگ و سیال را مشخص کند.

توانایی تحرک نفت (Mobility):
منظور توانایی تحرک نفت در درون سازند است که در یک فشار مشخص و در برابر فشار تزریق مشخص سیال دیگری محاسبه می‌شود.

مقاومت ظاهری :
مقاومتی است که توسط لاگ اندازه گیری می‌شود، معمولاً با مقدار واقعی مقاومتی که قصد اندازه گری آن را داریم، متفاوت است. چرا که اثر لایه‌های مجاور نازک بودن لایه، دقت اندازه‌گیری لاگ، خطا در انجام عملیات لاگ کیری و … موجب می‌شود، مقاومت مورد نظر به درستی اندازه‌گیری نشود. به همین دلیل باید تصحیحات لازم روی داده‌های لاگ انجام شود تا بر دقت کار افزوده شود.
۱- Rt
مقاومت ویژه زون دست نخورده
۲- Rmf
مقاومت ویژه‌ گل حفاری فی لتره شده داخل سازند
۳- Rw
مقاومت ویژه آب سازندی
۴- Rxo
مقاومت ویژه بخشی از سنگ که توسط گل حفاری فی لتره شده اشغال شده است.
این مقاومت در بررسی توانایی تحرک نفت در درون سازند (Mobility) کاربرد دارد که با روشن شدن آن ، می‌توان پارامتر‌های دیگری همچون حجم درجای نفت را محاسبه کرد.
۵- Rt
مقاومت ویژه زون دست‌نخورده
نکته:
هنگامی که هدف ما بررسی Rt است، باید توجه داشته باشیم، آنچه در واقع دستگاه‌ اندازه‌گیری می‌کند، مقاومت ظاهری محیط بررسی است و برای رسیدن به هدف بررسی یعنی Rt باید اثر بقیه پارمترها مثل مقاومت ویژه گل حفاری ، قطرچاه واثر Rs (مقاومت لایه های مجاور لایه مورد مطالعه است)را حذف کنیم.
۶- R0
مقاومت ویژه سنگی که ۱۰۰ درصد فضای خالی آن، ازآب اشباع شده است
قدرت تفکیک قائم یا جداسازی قائم:
توانایی دستگاه در مشخص کردن مرز بین لایه‌هاست. هر چه قدرت جداسازی قائم بیشتر باشد، لایه‌های نازک بهتر قابل شناسایی هستند.

بازه(AM):
فاصله میان چشمه(فرستنده) و گیرنده را «بازه» گویند. هر چه این فاصله بیشتر باشد شعاع بررسی بزرگ تر، اما جداسازی قائم کم‌ترمی‌شود.

اثر کامپتون:
هنگامی که پروتوی گاما به الکترونی برخورد می‌ کند، مقداری از انرژی خود را صرف خارج کردن آن الکترون از اتمش می‌کند و بخش دیگر انرژی آن در امتداد دیگری منتشر می‌شود. به این پدیده اثر کامپتون می‌گویند.
پرتوهای گاما ذرات بدون جرمی هستند که با سرعت نور منتشر می شوند.
دبی (Rate):
مقدار حجم سیالی که در واحد زمان (معمولا یک روز) از چاه تولید می‌شود مانند متر مکعب در روز یا گالن در روز.
غلظت وزنی:
غلظت وزنی کانی پرتوزا مشخص می‌کند که از نظر وزنی، چه مقدار از سازند از کانی‌های پرتوزا تشکیل شده است.
چگالی:
چگالی نسبت جرم به حجم هر ماده است.
 

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد
مدیر تالار
چاه نگاری


۱- نگار(logg):
نگار ابزاری است که اطلاعاتی درباره‌ی تغییرات خواص فیزیکی سازندهایی که چاه‌ آن‌ها را قطع کرده و همچنین سیال (همچون نفت، گاز و آب) موجود در آن‌ها را در اختیار
مهندسی
ن نفت قرار می‌دهد. هر لاگ شعاع بررسی مشخصی دارد.

۲- لوازم و وسائل مورد نیاز در چاه‌نگاری:
مجموعه تجهیزات چاه‌نگاری از یک سوند(sound) و کامیون یا اتاقکی که تجهیزات الکترونیکی مرتبط با سوندها در درون آن جای می‌گیرد، تشکیل می‌شود.
پارامتر‌های فیزیکی مورد بررسی در هرنوع عملیات چاه‌پیمایی، از طریق سوند‌ها به سطح زمین انتقال داده می‌شود. سوند‌ محفظه‌ی استوانه‌ای شکلی است که فرستنده و در بعضی موارد گیرنده‌ امواج نیز درون آن قرار می‌گیرند. سوند به کمک کابل های ویژه‌ای به درون چاه فرستاده می شود. کابل‌ روی قرقره‌ای می‌چرخد که همراه لوزام دیگر کنترل کننده و تجهیزات الکترونیکی مورد نیاز در هر نوع عملیات چا‌هنگاری در کامیون آزمایشگاهی یا اطاقک ثابتی جای می‌گیرد.

کاربرد چاه نگاری و اهمیت آن در اکتشاف و مطالعه مخازن نفت و گاز
اطلاعات یک مخزن نفتی یا گازی از شیوه‌ههای مختلفی به دست می‌آید. یکی از این شیوه‌ها نمونه گیری یا مغزه گیری از سنگ مخزن است. نمونه‌گیری از یک سازند ابتدا از برون زد (out crops) آن سازند (قسمتی از سازند که در سطح زمین قابل رویت است و از زیر زمین بیرون آمده است) آغاز می‌شود، اما در زیر سطح زمین یعنی در چاه‌های نفت، نمونه‌گیری با گرفتن مغزه (Coring) (دستگاهی را به درون چاه می‌فرستند و یک مغزه استوانه‌ای شکل از آن سازند مورد نظر کنده و به سطح می‌آورند) و یا با استفاده از کنده‌های حاصل از حفاری (Cutting) انجام می شود.
اهمیت گرفتن لاگ از این جهت قابل توجه است که می‌تواند اطلاعات حاصل از نمونه گیری و مغزه گیری را تکمیل کند. لاگ یک فناوری مهم بررسی تکمیلی برای تکمیل اطلاعات حاصل از چاه محسوب می‌شود که بدون آن هرگز مطالعاتی که تحت عنوان مطالعات جامع مخزنی برای شبیه‌سازی مخزن انجام می‌گیرد نمی‌تواند ضریب اطمینان قابل قبولی داشته باشد.
البته ممکن است این پرسش مطرح شود که اگر می‌توان به طور پیوسته از تمام سازندهای موجود یک چاه مغزه گیری شود، در این صورت اطلاعات چاه نگاری، چه نقشی می‌تواند در مطالعات اکتشافی داشته باشد؛ چرا که در این صورت زمین شناس و مهندس مخزن می‌تواند تمام اطلاعات مورد نیاز خود را از راه آزمایش مغزه به‌دست آورد. اما مسائل و مشکلاتی در این زمینه وجود دارد که انجام عملیات چاه‌نگاری را گریزناپذیر می‌کند:
۱) بدست آوردن اطلاعات مشکل از طریق مغزه‌گیری مشکل تر و بسیار پرهزینه‌تر است.
۲) کافی نبودن حجم مغزه برای انجام آزمایش‌های مختلف روی آن.
۳) مطالعه کمی به وسیله کامپیوتر آن‌گونه که روی دادهای چاه‌نگاری میسر است، به ۲ دلیل از طریق مغزه‌ گیری امکانپذیر نیست.
الف) پیوستگی اطلاعات چاه نگاری: به وسیله عملیات چاه نگاری می‌توان به صورت پیوسته از سازند‌ها اطلاعات گرفت، در حالی که مغزه از تمام سازند‌های چاه گرفته نمی‌شود، بلکه تنها از برخی از نقاط چاه مغزه گرفته می‌شود.
ب) داده‌های لاگ به طور مستقیم برای نرم افزار تحلیل اطلاعات لاگ قابل استفاده است، در حالی که مغزه گیری به خودی خود اطلاعاتی به دست نمی‌دهد، بلکه ابتدا باید روی مغزه‌ها آزمایشاتی صورت گیرد، پس از آن اطلاعات به دست آمده برای تحلیل به نرم افزار وارد شود.
به این ترتیب می‌توان به راحتی دریافت که تنها تکیه بر اطلاعات حاصل از مغزه‌ها و نادیده‌ گرفتن اطلاعات چاه‌نگاری از نظر اقتصادی و دقت علمی، منطقی نیست. علاوه بر آن به دلایل تکنیکی، از آن‌جایی که امکان شکستن، یا ریزش مغزه به داخل چاه وجود دارد، همیشه مغزه‌گیری از چاه در اندازه‌ی مورد نظر امکان‌پذیر نیست.
آن‌چه که گفته شد برخی از مهمترین دلایلی بودند که باعث شدند در ۵۰ سال گذشته تکنیک‌های بررسی تکمیلی برای رفع تنگناهای موجود گسترش پیدا کنند.
بررسی‌های چاه‌نگاری یکی ازمهمترین این تکنیک‌هاست. در سال‌های گذشته انواع نگارها با کارایی‌های مختلف و نیز روش‌های جدید تفسیر به طور روز افزونی گسترش یافته‌اند. نگارها به تعبیری نقش چشم‌ زمین شناس را پیدا کردند. چشمی که کامل نیست، اما نابینا هم نیست. این دستگاه‌ها برای
مهندسی
ن مخزن جایگاه ویژه‌ای احراز کرده و نقش مهمی در تکمیل اطلاعات حاصل از مخزن و کاهش هزینه‌های کسب اطلاعات ایفا می‌کنند.
دسبراندز در سال ۱۹۸۶ طی بررسی‌هایی که انجام داد، هزینه ثبت چاه‌نگاری را در یک چاه باز برابر ۲ درصد هزینه‌ی کل چاه برآورد کرده است‌، این در حالی‌ست که اطلاعات حاصل از این داده‌ها هزینه‌ای در حدود پنجاه تا شصت برابر کمتر را در مقایسه با مغزه گیری نشان می‌دهد. این تفاوت اهمیت اقتصادی چاه‌نگاری را به‌خوبی نشان می‌دهد.
اولین مطالعات چاه‌نگاری منسوب به مارسل و کنواد شلومبوژه است که برای اولین بار در محلی بنام «شل برن» فرانسه، مقاومت ویژه طبقات را اندازه‌گیری و تحت عنوان «مغزه‌گیری الکتریکی» ارائه دادند، به دنبال آن، پیشرفت‌های علمی و تکنیکی باعث شد ثبت پارامترهای مختلف با دستگاه‌هایی که هر روز پیشرفته‌تر می‌شد امکان پذیر شود، استفاده کنندگان عمده این تکنیک‌های ژئوفیزیکی،
مهندسی
ن نفت هستند که از این اطلاعات برای بدست آوردن تخلخل و درجه اشباع نفت… سود می‌برند.
با این توضیحات به شرح ابزارهای مورد نیاز و انواع لاگ‌هایی می‌پردازیم و تا حدودی با آنها و کاربردهایی که دارند آشنا می‌شویم:

انواع نگار‌ها
۱ نگارهای الکتریکی
۲ نگارهای هسته‌ای
۳ نگارهای صوتی
۴ نگارهای الکترومغناطیسی
۵ نگار دماسنجی
۶ نگار شیب سنجی
۷ نگار تصویرساز
۸ تکنیک‌های جدید چاه‌نگاری


«نگار‌های اندازه‌گیری مقاومت ویژه الکتریکی»

مقاومت ویژه الکتریکی، با استفاده از روش‌های مختلفی اندازه‌گیری می‌شود، هریک از این روش ها دستگاه های ویژه‌ی خود را دارند. البته اساس کار همه‌ی آن‌ها یکسان است که در زیر توضیح داده می‌شود:
یک انتشار دهنده (الکترود یا پیچه) جریان الکتریکی را به درون سازند می‌فرستد. گیرنده که در فاصله مشخصی نسبت به چشمه انتشار جریان الکتریکی قرار دارد عکس‌العمل این جریان را در درون سازند ثبت می‌کند.
برمبنای بزرگی بازه، سوندهای مختلفی قابل ارائه می‌باشند:

دستگاه‌های بزرگ بازه‌ شامل:
۱ - سوندهای نرمال و جانبی
۲ - سوندهای القائی (I ‌L)
3 - سوندهای لاترولاگ (LL)
4 - نگار کروی کانونی (SFL)
این نگارها مقاومت ویژه‌ای، کم و بیش نزدیک به RT (مقاومت ویژه زون دست‌نخورده)را محاسبه می‌کنند.
هر چه شعاع بررسی سوند بزرگتر باشد، کمتر تحت تاثیر گل حفاری در زون رخنه قرار می‌گیرد.

دستگاه‌های کوچک بازه شامل:
۱- میکرولاگ‌ (ML)
2- نگار پراکسی‌میتی (proximity)
3- نگار ریزکروی کانونی (MSFL)
با توجه به این که شعاع بررسی این نگار‌ها خیلی کم است، معمولاً این نگارها تنها امکان محاسبه‌ مقاومت ویژه‌ای، نزدیک به RXO را دارند (مقاومت ویژه محدوده‌ای که توسط گل حفاری *****ه شده اشغال شده است).

سوند‌های بزرگ بازه :
دستگاه‌های کوچک بازه و بزرگ بازه هریک به انواع متمرکز و غیر متمرکز تقسیم می‌شوند. در دستگاه‌های متمرکز، جریانی که به درون سازند فرستاده می‌شود، در راستای مشخصی گسیل می‌شود، اما دردستگاه‌های غیر متمرکز جریان مسیر مشخصی ندارد و به صورت متمرکز وارد سازند نمی‌شود.

غیر متمرکز(بزرگ بازه) :
شیوه آرایش الکترود‌ها در دستگاه‌های بزرگ بازه به ۲ گونه نرمال و جانبی تقسیم می‌شود:

نرمال(Normal):

آرایش الکترودها:
در این روش الکترود گیرنده در نزدیکی الکترود فرستنده(جریان) در درون چاه قرار دارد.
بازه (AM) آرایش نرمال در دستگاه‌های شلومبرژه این گونه تعریف می‌شود:
۱/اگر بازه ۱۶اینچ(”AM=16) باشد به آن نرمال کوچک ‌بازه گویند‌.
۲/اگربازه ۶۴ اینچ(”AM=64) باشد به آن نرمال بزرگ ‌بازه گویند.
شعاع بررسی:
تقریبا ۲ برابر بازه سوند

جانبی یا انورس (Inverse):

آرایش الکترود‌ها:
در این آرایش الکترودها نسبت به نگار نرمال بسیار نزدیک به هم هستند
شعاع بررسی:
در روش (Inverse) شعاع بررسی تقریبا برابر با بازه سوند می‌باشد.

نکته:
در شرایط یکسان لاگ نرمال، شعاع بررسی بیشتری نسبت به لاگ انورس دارد.
همانطورکه گفته شد آنچه که در واقع دستگاه‌ لاگ اندازه‌گیری می‌کند مقاومت ظاهری محیط بررسی است و برای رسیدن به هدف بررسی یعنی Rt باید اثر بقیه پارامترها را حذف کنیم، این تصحیحات درلاگ‌های جانبی با نمودارهای تصحیح کننده انجام می‌شود و همچنین نمودارهای ساده‌تری هم به نام منحنی‌های تصحیح کننده ساده شده وجود دارد که در بازه‌های مشخص کابرد دارند.

ایرادات سوند‌های غیر متمرکز:
چاه‌نگاری مقاومت ویژه از طریق سوندهای غیر متمرکز که در پیش توضیح داده شد دارای معایبی است که در زیر به آن اشاره می‌شود:
- عدم اندازه‌گیری‌های دقیق مقاومت ویژه حقیقی در طبقات نازک به دلیل اثر لایه‌های فوقانی و تحتانی .
- مقدار مقاومت ویژه واقعی سازند مورد نظر حتی با استفاده از منحنی‌های تصحیح کننده به سختی به دست می‌آید.
- ستون گل ،اغلب اندازه‌گیری‌ها را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد.
- تعیین دقیق مرزبالا و پایین لایه‌های مختلف در بیشتر اوقات بسیار مشکل است.

متمرکز(بزرگ بازه) :
محدودیت‌های پیش گفته باعث شد که به تدریج با کنار گذاشتن دستگاه‌های غیر متمرکز از وسایلی استفاده شود که می‌توانند جریان‌های الکتریکی تزریقی را در امتدادهای مشخصی متمرکز کنند این دستگاه‌ها به ۲ دسته تقسیم می‌شوند:
الف) دستگاه‌هایی که از الکترود استفاده می‌کنند: لاترولاگ‌ (LL)‌ و نگارکروی کانونی (SFL)
ب) دستگاه‌هایی که از پیچه استفاده می‌کنند: سوند القایی (IL)

نگار لاترولاگ (Latero Log)
در این آرایش جریان را با الکترودهای محافظ به طور متمرکز داخل سازند مورد نظر می‌فرستند سیستم مورد استفاده در این سوندها به گونه‌ای است که جریان به صورت سفره‌ای از خطوط موازی و عمود بر محور سنگ، به سنگ واقع در جدار چاه وارد می‌شود.
جواب‌های حاصل از این دستگاه‌ها نسبت به سوندهای نرمال و جانبی بسیار کمتر تحت تاثیر گل حفاری و سازندهای مجاور است زیرا جریان به صورت متمرکز در ضخامت کمی از سازند اصلی وارد شده و در نتیجه جواب حاصل به واقعیت نزدیک است چندین دستگاه از این نوع وجود دارد:

الف) لاترولوگ ۳ (LL3):
این دستگاه‌ برای سازندهای رسانا کاربرد دارد.

ب) لاترولاگ ۷ (LL7):
LL7 نسبت به LL3 برای اندازه‌گیری سازندهایی با مقاومت بیشتر طراحی شده است.

ج) لاترولاگ ۸ (LL8):
این دستگاه مشابه لاترولاگ ۷ است با این تفاوت که بازه آن نسبت به لاترولاگ ۷ کوتاه‌تر است .

د) لاترولاگ‌ دو تایی (DLL):
این دستگاه دو لاگ با شعاع بررسی کم(LLs) و زیاد(LLd) را به دست می‌آورد.
شعاع بررسی :
با توجه به آنچه گفته شد بیشترین شعاع بررسی با استفاده از LLd و به دنبال آن LLs و LL7 که مشابه یکدیگرند بدست می‌آید. در شرایط یکسان مقدار حاصل LLd بیشتر به Rt نزدیک است دستگاه‌های دارای کمترین شعاع بررسی عبارتند از LLs و LL8 این دستگاه‌ها بیشتر تحت تاثیر مقاومت زون رخنه(RXO )هستند. معمولا دستگاه‌های LL3 و LL7 به صورت مجزا در چاه به کار گرفته می‌شوند، اما LLd و LLs به صورت همزمان در یک سوند به نام( DLL (Dual Latero Logاندازه‌گیری می شوند.

نگار( SFL(Spherical Focused Log :
این دستگاه‌ از آرایش‌های متمرکزجدید است که با آن اندازه‌گیری مقاومت ویژه، به خصوص در زونهای مقاوم و محکم را انجام می‌دهند این نگار کمتر تحت تاثیر چاه قرار می‌گیرد و قدرت جداسازی بهتری نبست به نرمال “۱۶ دارد.

نگارالقایی (I‌ L) :
در این دستگاه‌ یک نوسانگر جریان متناوبی با فرکانس بالا را در یک پیچه فرستنده، ایجاد می‌کند میدان الکترومغناطیسی متناوب حاصل، سبب گسیل جریان های هم محور با چاه می‌شود، جریان‌های مذکور به نوبه خود میدان‌های الکترومغناطیسی ایجاد می‌کنند، میدان کلی حاصل توسط یک پیچه گیرنده، آشکار سازی می‌شود.سیگنال های‌ ایجاد شده در آشکار ساز تابع رسانایی زمین‌های اطراف سوند است. یکی از انواع این لاگ‌ها DIL است که دو لاگ با شعاع بررسی کم و زیاد به دست می‌آورد.
شعاع بررسی:
قسمت‌ اعظم بررسی میدان الکترومغناطیسی از زونی که در فاصله‌ی بین L/4 تا L )L،همان بازه سوند است)قرار دارد به دست می‌آید و بطور خلاصه‌ و بنابر آنچه گفته شد می‌توان نتیجه گرفت که:
الف) سوندهای القایی، دستگاهایی هستند که برای اندازه‌گیری Rt از چاه‌هایی که توسط هوا، گل شیرین و یا گل همراه نفت حفر می‌شوند، و توسط لاگ‌های الکتریکی مقاومت الکتروددار قابل اندازه‌گیری نیستند، مناسبند.
ب)سوندهای القایی برای حالت‌هایی که گل بسیار شور است و یا مقاومت ویژه‌ زیاد باشد مناسب نیستند و خطای اندازه‌گیری زیادی دارند.
ج) اگر ضخامت لایه‌ها کم باشد سوند القایی امکان اندازه‌گیری دقیق مقاومت ویژه لایه‌ها را فراهم نمی‌سازد.

غیر متمرکز کوچک بازه:

نگار میکرولاگ (ML) :
این سوند شامل یک بالشتک کائوچوئی است که توسط یک سیستم قوی مناسب به قسمتی از جدار چاه‌ می‌چسبد و به این ترتیب بالشتک مستقیما روی سازند مورد بررسی قرار می‌گیرد. دستگاه‌ میکرولاگ به طور همزمان از یک آرایش میکرو نرمال(”۲) و یک آرایش میکرو انورس (”۱×”۱) تشکیل شده است.
شعاع بررسی
در صورت ضخیم بودن گل کبره اثر آن بر اندازه‌گیری قابل توجه خواهد بود. اما از آنجایی که دستگاه‌ مذکور ۲ نگار (میکرونرمال و میکروانورس) را بدست می‌دهد با شناخت ضخامت گل‌ کبره و مقاومت آن می‌توان مقاومت ویژه زون شسته شده (RXO) را بدست آورد.

متمرکز کوچک بازه:

میکرو لاترولاک (MLL) :
این دستگاه کاملا مشابه لاتروگ ۷ است که روی یک بالشتک کائوچوئی و توسط فنر به دیواره چاه می‌چسبد . جداسازی قائم آن معادل ۱/۷ اینچ است همانطور که گفته شد شعاع بررسی این دستگاه کوچک است به طوری که اگر رخنه با گسترش کافی وجود داشته باشد زون دست نخورده تاثیری در اندازه‌گیری نخواهد داشت.

نگار پراکسی میتی (Proximity log) :
اصول کار این دستگاه نزدیک به لاترولاگ ۳ است ولی الکترودهای آن مستطیلی شکل و هم مرکزاست. تاثیر گل کبره بر این دستگاه‌ نسبت به دستگاه‌های دیگر(MLL) کاهش می‌یابد، بنابراین تأثیر *****ای گل حفاری روی آن بیشتر است، البته به دلیل شعاع بررسی بزرگتر،تاثیر Rt روی آن افزایش می‌یابد.

نگار ریز آرایش کروی کانونی (MSFL) :
سوند مذکور مشابه‌ آرایش SFL است اما اکترودهای آن روی بالشتک قرار داشته و به دیواره چاه می چسبند. این سوند دارای ۲ مزیت است:
الف) توانایی تلفیق با سایر دستگاه‌ها مانند DLL و DIL را دارد که به این ترتیب می‌توان در زمان اندازه‌گیری و ثبت ، صرفه‌جویی کرد.
ب) به دست‌ دادن مقداری نزدیک به Rxo حتی با وجود گل کبره ضخیم و رخنه ضعیف.
شعاع بررسی:
شعاع بررسی این دستگاه بین M LL وproximity log) PL)است.

نگار پتانسیل خود زا (SP) :
برای اولین بار در سال ۱۲۲۸ شلومبرژه پدیده پتانسیل خود زا را در درون چاه‌ها کشف کرد. بین الکترود ثابت واقع در سطح والکترود دیگری که در چاه جابه‌جا می‌شود، یک اختلاف پتانسیل الکتریکی خود بخودی و طبیعی وجود دارد. این پتانسیل که از سازندی به سازند دیگر متفاوت است، دارای تغییراتی در حدود چند ده یا چند صد میلی ولت است.
در نمودارهای حاصل از این لاگ‌ ،مقدار sp حاصل از رس را به عنوان پتانسیل صفر در نظر می‌گیرند و مقدار جابجایی منحنی را در زون‌های دیگر نسبت به خطی به نام «خط مبنای شیل یا رس» که همان صفر است می‌سنجند.

کاربردها :
به دنبال بررسی پارامترهای زمین که موثر بر اندازه‌گیری sp است، می‌توان گفت که منحنی sp در موارد زیر کاربرد دارد:
الف) آشکارسازی طبقات متخلخل و تراوا: عموما در این طبقات جابه‌جایی sp از خط مبنای شیل قابل مشاهده است.
ب) تعین مقاومت ویژه آب سازند (Rw)
پ) تعیین لیتولوژی (شناخت افقهای رسی یا ذغالی و ارزیابی مقدار رس موجود در یک مخزن)
د ) همبستگی چاه‌ها(به این صورت که در چاه‌های مجاور سازند‌های مختلفی را که به وسیله لاگ مشخص شده‌اند، با هم مقایسه کرده و با وصل کردن لایه‌های مشابه به یکدیگر مسیر گسترش آن لایه را تشخیص می‌دهند)
ه ) امکان بررسی‌های درجه اشباع نفت یا گاز در ماسه‌های شیلی
و) امکان بررسی محل تماس گاز و آب در ماسه‌های شیلی
 

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد
مدیر تالار
«چاه نگاری هسته‌ای»

در چارچوب چاه‌نگاری هسته‌ای می‌توان از اندازه‌گیری‌های زیر نام برد:
۱- نگار اندازه‌گیری پرتو زایی گامای طبیعی (چاه‌نگاری‌GR (پرتوی گاما))
۱- نگار اندازه‌گیری پرتوزایی گامای طبیعی (چاه‌نگاری GR(پرتوی گاما))
بعضی مواد و سازند‌ها دارای پرتوزایی طبیعی هستند.
کانی‌ها و سنگ‌های پرتوزا عبارتند از:
۱- کانی‌ها و سنگ‌های پتاسیم دار
۲- کانی‌ها و سنگ‌ها اورانیم دار
۳- کانی‌ها وسنگ‌های توریوم دار

اندازه‌گیری پرتوزایی گاما:
پرتوزایی گاما طبیعی به کمک دستگاه‌هایی مانند «شمارشگر گایگر مولر» و «اطاق یونیزاسیون» اندازه‌گیری می شود، اما شمارشگر «سوسوزن»، به دلیل بازده بیشتر،ابعاد کوچکتر و قدرت جداسازی قائم بهتر، بر دو دستگاه‌ دیگر برتری دارد. پاسخ حاصل از هر دستگاه‌ تابعی از غلظت وزنی کانی پرتوزا در سازند و نیز چگالی آن است.

کاربردها :
اندازه‌گیری پرتوزایی گامای طبیعی به طور عمده در موارد زیر انجام می‌شود:
الف) تعیین لیتولوژی یا جنس سنگ (شناخت رس‌ها، نمک‌های تبخیری، ‌کانی‌های سنگین و پرتوزا)
ب) ارزیابی درصد رس موجود در مخزن
ج) همبستگی چاه‌ها
د) کنترل عمق حفاری و دستگاه‌های آزمایش‌کننده سیال و نیز استفاده از آن بجای sp زمانی که این اندازه‌گیری قابل اجرا نیست(چاه‌های سیمانی شده ودارای لوله جداری)
و) ارزیابی تقریبی تراوایی

۲- نگار طیف سنجی پرتوزایی گامای طبیعی
میزان انرژی پرتوی گامای هر کانی‌ی پرتوزا با عناصر دیگر متفاوت است. در واقع انرژی پرتوی گامای ساطع شده از عناصر مختلف، طیف متغیری دارد. در این صورت مقدار انرژی پرتوی گاما می‌تواند مشخص کننده کانی‌ای باشند که این پرتو را ایجاد می‌کند. بنابراین اگر فناوری چاه‌نگاری توانایی آن را داشته باشد که طیف انرژی پرتوی گاما را مشخص کند، می‌تواند عنصری که این پرتو از آن ساطع شده است را نیز مشخص کند.
در نگاری که پیش از این توضیح داده شد (چاه‌نگاری پرتوزایی گامای طبیعی)، پرتوزایی کلی گامای طبیعی حاصل از سازند اندازه‌گیری و ثبت می‌شود. این نوع چاه نگاری تنها مشخص می‌کند که سازند دربردارنده چه اندازه از کانی‌های سنگین و پرتوزا هست. اما توانایی تشخیص جنس کانی ها‌ی پرتوزا را ندارد. در حالی که نگار «طیف سنجی پرتوزایی گامای طبیعی»، دقیقاً طیف انرژی پرتوی گاما و در نتیجه جنس کانی‌ای که این طیف پرتوی گاما را تولید کرده است نیز مشخص می‌کند. همانطور که توضیح داده شد، پرتوزایی (گامای طبیعی) وابسته به سه عنصر پرتوزای پتاسیم و توریوم و اورانیوم و یا عناصر پرتوزای حاصل از آن‌ها است.

کاربردها
۱ تعیین لیتولوژی.
۲ تعیین محیط (دریایی، رودخانه‌ای، دلتایی و… ) رسوب گذاری
۳ بررسی‌های ژئوشیمیایی
۴ همبستگی‌ چاه‌ها(تعیین ارتباط میان سازند‌های مختلف در چاه‌های مختلف)

۳- چگاه‌نگاری نوترون
در این روش سازند را از طریق یک چشمه ساطع کننده نوترون‌ بمباران می‌کنند. زمانی که سازند با نوترون‌های سریع بمباران می‌شود چندین نوع برهم‌کنش بین نوترون‌ها و هسته‌ اتمی مواد می‌تواند رخ دهد. در اثر برهم‌کنش‌های مختلف ۳ مرحله افت انرژی حاصل می‌شود، در نتیجه هر نوع برهم‌کنش، می‌تواند موضوع یک روش اندازه‌گیری در بررسی‌های چاه‌نگاری باشد.
۱- در مرحله اول افت انرژی ، انرژی نوترون به بین ۱/۰تا ۱۰۰ الکترون ولت افت می ‌کند که به این نوترون‌ها ، نوترون‌های اپی‌ترمیک گویند.
۲- در مرحله بعدی افت انرژی، انرژی نوترون به بین ۱/۰ تا ۰۲۵/۰ الکترون ولت افت می‌کند که به آن‌ها نوترون‌های ترمیک گویند.
۳- در مرحله آخر نوترون‌ها گیر افتاده و اصطلاحا به دام می‌افتند و در این مرحله پرتوی گاما ساطع می‌شود). انواع روش‌های چاه‌نگاری نوترون عبارتند از:

چاه‌نگاری نوترون – گاما:
چنان‌که توضیح داده شد در مرحله سوم افت انرژی نوترون، نوترون‌ها به دام می‌افتند و پرتوی گاما ساطع می‌شود. در این روش، مقدار پرتوهای گامای حاصل از به دام افتادن نوترون‌ها توسط سازند را اندازه‌ می‌گیرند. از آن جایی که هیدروژن بیشترین مقطع گیر اندازی نوترون را دارد، هر چه تعداد نوترون بیشتری به دام بیافتد، نشان‌دهنده‌ی آن‌ است که سازند دارای هیدروژن بیشتری و بالطبع دارای آب یا نفت است.

چاه‌نگاری نوترون- نوترون ترمیک:
در این روش تعداد نوترون‌های ترمیک اندازه‌گیری می‌شود. بنابراین در مرحله‌ی قبل از گیراندازی نوترون‌ها، این اندازه گیری انجام می‌گیرد.

چاه‌نگاری نوترون- نوترون اپی ترمیک
در این روش تعداد نوترون‌های اپی ترمیک اندازه‌گیری ‌ می‌شود. بنابراین در مرحله قبل از تشکیل نوترونهای ترمیک این اندازه گیری انجام می‌شود.

دستگاه‌ های نوترون شامل:
الف) GNT: این دستگاه‌ به طور هم‌زمان نوترون‌های ترمیک و پرتوهای گاما را اندازه‌گیری می‌کند و واحد مورد استفاده در آن API است.
ب) SNP: این دستگاه‌ نوترون‌های اپی‌ترمیک را اندازه‌گیری می‌کند. چشمه و آشکارسازی روی بالشتکی سوار شده و به دیواره چاه می‌چسبد.
ج) CNL: نوع A این دستگاه نوترون‌های ترمیک و نوع G آن نوترون‌های ترمیک و اپی‌ترمیک را به طور هم‌زمان دریافت می‌کند.
دستگاه‌ (CNL-A) برای کاهش اثر چاه از ۲ آشکارساز استفاده می‌کند. نسبت و رابطه شمارش ۲ آشکار ساز با یکدیگر به وسیله نرم افزار و دستگاه‌هایی که در سرچاه قرار دارد، مستقیما به واحد تخلخل یا شاخص هیدروژن(مقدار هیدروژن موجود در ترکیب سنگ و سیال موجود در آن) تبدیل می‌شود.

کاربردها
به طور فهرست‌وار کاربردهای اندازه‌گیری شاخص هیدروژن عبارتند از:
الف) ارزیابی تخلخل
ب) جداسازی زون‌های گازدار، زون‌های حاوی نفت یا آب
ج) تعیین لیتولوژی همراه با دیگر بررسی‌های چاه‌نگاری
د) همبستگی‌ چاه‌ها

۴- چاه‌نگاری کلرین
کاربرد این دستگاه‌ در تعیین فصل مشترک نفت و آب و ارزیابی درجه شوری آب سازندی واقع در پشت لوله جداری است. اساس تعیین فصل مشترک سیالات تفاوت در میزان شوری سیالات است.

۵- چاه‌نگاری: گاما‌- گاما یا چگالی
در این روش سازند، تحت تاثیر پرتوهای گامایی که از یک منبع خاص منتشر می‌شود قرار می‌گیرد.
۱- به کمک‌ نگار«چگالی» می‌توان تخلخل را با شناخت چگالی خمیره(بخش جامد سنگ) و سیال موجود به طور مستقیم یا با همراهی روش نوترون محاسبه کرد. (به این ترتیب که هرچه تخلخل بیشتر باشد، چگالی کمتر است البته جنس سنگ و دیگر پارامتر ها هم تاثیر گذار هستند).
۲- نگار «چگالی» به طور مستقیم در تعیین لیتولوژی سازندهای غیر متخلخل و یا از طریق همراهی با سایر روش‌ها در بررسی مخزن‌های متخلخل می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
۳- مطالعه‌ی تغییر و تحول چگالی‌ رس‌ها و یا ماسه‌ها بر حسب عمق در بررسی تغییرات‌ تراکم مواد مذکور می‌تواند بکار رود.
۴- با مقایسه پاسخ‌های حاصل از روش نوترون و چگالی وبا کمک لاگ های مقاومت ویژه می توان به شناسایی سریع سیالات موجود در مخزن‌ها و همچنین تعیین حدود زون‌های تماس گاز- نفت ، گاز- آب و نفت - آب دست یافت.

«چاه نگاری صوتی»

به کمک یک مولد که در سطح قرار دارد قطار موجی با فرکانس مشخص انتشار می‌یابد مدت زمان برنامه مذکور بسیار کوتاه است ولی چندین بار در ثانیه تکرار می‌شود. این نگار با محاسبه سرعت و یا دامنه صوت به بررسی ویژگی‌های سنگ و سیال می‌پردازد.

الف)‌ اندازه‌گیری سرعت صوت:

کاربردها
اندازه‌گیری زمان انتشار امواج صوتی عمدتاً در تعیین تخلخل مخزن‌ها بکار می‌رود. اما بایستی توجه داشت که تاثیر پارامترهای مختلف بر اندازه‌گیری و در نتیجه مشکلات تفسیر از یک سو و ابداع دستگاه‌های هسته‌ای مدرن از سوی دیگر از نقش‌ چاه‌نگاری صوتی در این مورد کاسته است.
- از این بررسی‌ها در تعیین تخلخل، به خصوص زمانی که اندازه‌گیری حساسیت زیادی نسبت به تغییرات قطر چاه نداشته باشد و نیز برای تعیین تخلخل ثانویه در منابع کربناته به طور سیستماتیک استفاده می‌شود.
توضیح:
تخلل به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم بندی می‌شود، تخلخل اولیه به خلل و فرجی گفته می‌شود که در هنگام رسوب ‌گذاری در سنگ ایجاد می‌شود، اما تخلخل ثانویه بعد از رسوب‌گذاری در اثر فعالیت‌های تکتونیکی(حرکت صفحه‌های زمین نسبت به یکدیگر)، فعالیت موجودات زنده، حل شدن بخشی از سنگ…. در سنگ ایجاد می‌شود.
- اندازه‌گیری‌های صوتی به خصوص همراه با لاگ های نوترون و چگالی می‌تواند در تعیین لیتولوژی به کار رود.
- از آن‌جا که این اندازه‌گیری‌ها حساسیت‌ زیادی نسبت تغییرات قطر چاه ندارد می‌توان از‌ آن برای بررسی تراکم سازندهای رسی- ماسه‌ای استفاده کرد.
- از مقایسه اندازه‌گیری‌های صوتی با نگارهای دیگر (نوترون- چگالی- مقاومت ویژه) می‌توان سیال‌های موجود در سازند را تفکیک کرد.
- نظر به قدرت خوب جداسازی قائم چاه‌نگاری صوتی، از این مطالعات می‌توان برای تعیین ضخامت لایه‌ها استفاده کرد.

ب) اندازه‌گیری تضعیف دامنه‌ امواج صوتی [نگار چگالی متغیر (VDL)]
- از کاربرد های این روش تشخیص شکستگی‌ها است .

«چاه نگاری الکترو مغناطیسی(EPT)»

اندازه‌گیری زمان انتشار و آهنگ تضعیف یک موج الکترومغناطیسی
در اغلب حالت‌ها به‌دلیل ترکیب غیرمغناطیسی سنگ‌ها، تراوایی مغناطیسی(امکان عبور امواج مغناطیسی) آن‌ها همانند هوا است، به طور معمول تغییرات این پارامترها به‌دلیل کوچک بودن قابل توجه نیست. این در حالی است که تراوایی مغناطیسی سیال کم‌تر از سنگ است.
رسانایی یا مقاومت ویژه الکتریکی(نارسانایی) از نظر ارزیابی درجه اشباع زون‌های متخلخل حاوی آب و هیدروکربور بیشترین توجه را به خود اختصاص داده است. اما در حالت‌هایی که آب سازند از درجه شوری پائینی برخودار است، تشخیص هیدروکربور از آب به وسیله پارامترهای رسانایی یا مقاومت ویژه، با مشکل روبرو می‌شود. در واقع نگار مقاومت ویژه امکان تشخیص آب‌های شیرین از هیدروکربور‌ها را ندارد.
اما در روش الکترو مغناطیسی، امکان تشیص آب شیرین نیز وجود دارد، بنابراین مستقل از درجه شوری آب، عمل می‌کند. برای تشخیص درجه‌ی شوری آب نیز می‌توان از لاگ‌های مقاومت الکتریکی استفاده کرد. بدین ترتیب با مقایسه‌ی نتایج نگار الکترو مغناطیسی با نتایج حاصل از دیگر نگارها، امکان تعیین درجه شوری در زون شسته و ارزیابی هیدروکربور جابجا شده فراهم می شود.
EPT در یک سوند مشترک همراه با نگار‌های نوترون و چگالی به درون چاه فرستاده می‌شود.

کاربردها
لاگ EPT در گل‌های شیرین و سازند هایی با درجه تخلخل متوسط تا زیاد دارای کاربرد موثری است. در صورتی که عملیات چاه نگاری درست انجام گیرد، از این اندازه‌گیری‌ها می‌توان برای موارد زیر استفاده کرد:
الف) ارزیابی تخلخل آبدار: در صورتی که تخلخل کلی شناخته شده باشد، می‌توان میزان اشباع زون شسته شده از سیال‌ها مختلف را به وسیله این نگار مشخص کرد.
همچنین در صورتی که آب سازند درجه شوری کمی داشته باشد و امکان تشخیص آب از هیدروکربور‌ها به وسیله نگار الکتریکی وجود نداشته باشد، به وسیله این نگار می‌توان هیدروکربورها را شناسایی کرد. این کاربردها در تفسیر و بررسی سریع در محل چاه می‌تواند به اجرا درآید.
ب‌) تعیین ترکیب سنگ‌ها به کمک چگالی ظاهری خمیره که حاصل از دستگاه‌های نوترون و چگالی است.
ج) ارزیابی میزان شیل سازند
ه) شناخت هیدروکربورها در تناوب ورقه‌های نازک ماسه- شیل


«چاه نگاری دما‌سنجی»

دمای سازند با افزایش عمق زیاد می شود، این آهنگ افزایش دما بر حسب عمق، شیب زمین گرمایی یا گرادیان(Gradient) زمین‌گرمایی نامیده می‌شود. در واقع گرادیان زمین گرمایی مشخص می‌کند به ازای افزایش عمق چه میزان به دما افزوده می‌شود. این گرادیان برحسب محل جغرافیایی و رسانندگی گرمایی سازندها تغییر می‌کند. گرادیان‌ها معمولا در سازندها با رسانایی کم زیاد است اما از طرف دیگر تعادل حرارتی در نزدیکی چاه بر اثر گردش گل مغشوش می‌شود و یک تبادل گرمایی بین گل و سازند انجام می‌شود. این تبادل گرمایی بین گل و سنگ که دارای اثر مشخصی است باعث می‌شود، نمایش یا پروفیل(Profile) دما در چاه با پروفیل زمین گرمایی اولیه تفاوت زیادی داشته باشد. به همین دلیل در قسمت کف چاه با گذشت زمان از قطع گردش گل، دمای کف چاه به سمت دمای اولیه افزایش ‌یابد.

کاربردها
الف) در چاه‌های باز (بدون لوله جداری):
در برخی از چاه‌ها که سنگ مخزن آن ها استحکام لازم را داشته باشد(Stable) و نبود لوله جداری مشکلی در بهره‌برداری و نگهداری چاه نداشته باشد، مخزن را بدون لوله جداری مورد بهره‌برداری قرار می‌دهند که به این چاه‌ها چاه‌های باز می‌گویند.
اندازه‌گیری دما امکان تعیین نظام زمین گرمایی کنونی را فراهم می‌سازد که شناخت آن در مسائل مختلف می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. با استفاده از این بررسی‌ها می‌توان دمای متوسط هر چاه یا هر زون را مشخص کرد.
تعادل حرارتی که با حفر چاه بر هم خورده است، دیر یا زود برحسب رسانندگی حرارتی سنگ‌ها دوباره به حالت عادی نزدیک می‌شود در این حالت با استفاده از تغییرات دما می‌توان واحدهای لیتوگرافی و به تعبیری مرز‌های لایه‌های سنگی مختلف را مشخص کرد، به این ترتیب می‌توان ورود به رس‌های تحت فشار را تشخیص داد. باید توجه کرد که رسیدن مته حفاری به رس‌های تحت فشار، امکان فوران چاه را دربردارد، که باید به وسیله گل حفاری آن را کنترل کرد. همچنین می‌توان زون‌های فرار گل را که با افزایش دما و یا برعکس ورود سیالات(به خصوص گاز) که با کاهش دما همراه است تشخیص داد.

ب) چاه پوشش دار( دارای لوله جداری):
کاربرد اصلی دماسنجی در چاه‌های پوشش دار به طور عمده در چاه‌نگاری بهره‌برداری است:
۱- تعیین ارتفاع سیمان واقع در پشت لوله جداری
۲-آشکارسازی زون‌های تولید کننده(گاز یا سیال دیگر)
۳- تعیین عمق نقطه شروع جوش
۴- آشکارسازی زون‌های ورودی سیال تزریقی

«نگار شیب سنجی»
( اندازه‌گیری‌ شیب )
این نگار از انواع نگارهای الکتریکی است. هدف این چاه‌نگاری تعیین زاویه شیب و سمت صفحاتی است که چاه آنها را قطع می‌کند منظور از صفحات می‌تواند هر یک از موارد زیر باشد.
الف) مرز طبقات ولایه‌های زمین شناسی
ب) شکستگی‌ باز یا بسته در سازند‌ها
ج) سطح فرسایشی (سطحی که در اثر عوامل فرسایشی مانند آب، باد و… دچار فرسایش شده‌است).

«نگار تصویر ساز»
امروزه تکنیک‌های زیادی برای به تصویرکشیدن چاه‌های نفت و گاز بکارمی‌رود. نگار‌های تصویرساز از تکنیک‌های بسیار کارآمد برای بدست آوردن تصویرهایی از شکاف‌ها در دیواره چاه‌ است. باتوجه به منبع مورداستفاده‌ ، این لاگ‌ها به ۲ نوع تقسیم بندی می‌شوند:
۱-(ATV (Acoustic TeleViewer: که دارای منبع صوتی است.
۲-(FMI (Formation Micro Imaging و ( FMS (Formation Micro Scaling : دارای منبع الکتریکی ست و با استفاده از تغییرات مقاومت ویژه الکتریکی ، شکاف‌های داخل چاه را شناسایی می‌کند.
هر یک ازاین دستگاه‌ها برای مواردی کاربرد دارند به عنوان نمونه اگر گل حفاری، پایه روغنی باشد یا گلی باشد که رسانندگی خوبی نداشته باشد از لاگ ATV استفاده می‌شود .
دستگاه‌ دیگری به نام Acoustic television وجود دارد که از دیواره‌ی چاه تصویربرداری می‌کند اما اگر گل ما شفاف نباشد نمی‌تواند بخوبی این عمل را انجام دهد در ضمن این دستگاه محدوده‌ی عمقی برای استفاده دارد و دراعماق زیاد باتوجه به افزایش زیاد دما و فشار قابل استفاده نیست. اما اگر شرایط برای استفاده این نگار تصویربردار در داخل چاه فراهم باشد اطلاعات دقیق‌تری درباره شکستگی‌ها نسبت به ‌ATV و سایر لاگ‌ها دراختیار قرارمی‌دهد.
 

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد
مدیر تالار
«تکنیک‌های جدید چاه‌نگاری»

در شرکت‌های بزرگ نفتی تکنیک‌های جدیدی که برای لاگ‌های بهره‌برداری استفاده می‌شوند شامل:

۱ -Combinable production Logging Tools
این نوع لاگ‌ نمایشی (Profile) برای تولید در چاه‌های تولیدی دراختیار قرار می‌دهد و اطلاعاتی شامل دبی جریان (flow rate) و چگالی سیال (fluid density) موجود در سازند ها و دما و فشار در جا را در اختیار قرار می‌دهد؛ همچنین لاگ‌ قطر سنجی (Caliper log) که شامل ۳ بالشتک است و به دیواره چاه می چسبد نیز می‌تواند همراه این وسیله به درون چاه بدون لوله جداری فرستاده شود. از دیگر کاربردهای این دستگاه‌ این است که می‌تواند نمایش (profile) تزریق سیالات را در چاه‌های تزریقی (به منظور ازدیاد برداشت نفت) نشان دهد. همچنین از وضعیت وجود کانال‌ها و حفره‌ها درسیمان پشت لوله‌های جداری خبر می‌دهد.

۲-Flow scanner
این لاگ‌ برای چاه‌های با انحراف مختلف استفاده می‌شود. دستگاه‌هایی که قبلا وجود داشت برای چاه‌های نزدیک به عمود (vertical well) یا چاه‌هایی که انحراف خیلی کمی داشتند استفاده می‌شد، اما این دستگاه‌ در چاه‌ با انحرافات مختلف می‌تواند تجزیه و تحلیل سیال‌ داخل سازند را انجام دهد و هر نوع فاز (جامد- مایع- گاز) را تشخیص دهد. این دستگاه‌ براساس تغییر سرعت امواج داخل سیالات و تاثیر آن روی دامنه (amplitude)امواج می‌تواند سیالات مختلف را برای چاه‌های مختلف با انحراف مختلف (از چاه‌های عمودی تا چاه‌هایی با انحراف بالا) شناسایی کند.

۳- (Multi-Isotope spectroscopy Tool) MIST
این نوع لاگ‌ به وسیله اشعه گاما کار می‌کند که میان ایزوتوپ‌های مختلفی که اشعه گاما را جذب و حذف می‌کنند تبعیض می‌گذارد و آن ها را از هم جدا می‌کند تا تجزیه و تحلیل درستی از شبیه‌سازی چند مرحله‌ای در محل چاه فراهم آید. دراین دستگاه‌ انرژی اشعه‌ی گاما از طریق ۱۶ دریچه انرژی دریافت می‌شود. نمایش‌ها و انرژی‌ها به‌وسیله‌ کامپیوتر د کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و از آن‌ها برای مشخص کردن ایزوتوپ منشاء استفاده می‌شود. کاربرد مهم دیگر آن تخمین شکاف‌های سازند است.
۴- Phase velocity sonde) PVS
PVS یک لاگ تولیدی است که همراه با لاگ Resistivity saturation tools) RST) سرعت ۲ فاز جدا (آب و نفت) را در چاه‌های افقی و یا با انحراف زیاد اندازه می‌گیرد. به این ترتیب که یک نشانه (marker) شیمیایی را که مقطع گیراندازی نوترون ترمیک بالایی دارد و تنها در فاز مورد نظر( آب یا نفت‌) قابل حل است به درون چاه تزریق می‌کنند و مسیر پائین رفتن آن را توسط لاگ‌ RST مشخص می‌کنند.
لاگ‌ PVS جریان روبه بالا یا روبه پائین را می‌تواند اندازه گیری کند و این بستگی‌ به موقعیت آن (بالا یا پائین) نسبت به RST دارد. سرعت سیالات می‌تواند از طریق فاصله بین گیرنده و تزریق کننده و همچنین مدت زمان رسیدن از تزریق کننده به گیرنده اندازه‌گیری شود. این لاگ همچنین می‌تواند حجم سیالات مختلف را محاسبه کرده و جریان سیالات در شرایط مخزن را نیز شناسایی و با جریان سیالات مختلف در شرایط سطح زمین مقایسه کند.

۵- PL Flagship production Logging
سرویس تشخیص جریان داخل چاه : مجموعه واحدی است که برای تخمین چاه‌های افقی بکار می‌رود. جریان‌های لایه- لایه‌، جریان‌های رو به پایینی (down flow)، مخازن آب (water sumps)، تله‌های نفتی و گازی و جریان‌های سه فازی همه پدیده‌هایی هستند که در چاه‌های افقی مورد توجه هستند. لاگ‌های تصویر ساز از جمله ابزارهایی هستند که برای شناسایی رژیم جریان‌های چند فازی به آن‌ها نیاز داریم. هیچ تکنیکی به تنهایی نمی‌تواند یک اندازه‌گیری قوی در چاه‌های افقی به دست دهد و پیچیدگی‌هایی که وجود دارد مانند از کار افتادن پکرها (Packer)(ابزار‌هایی که برای نگه داشتن لوله بهره برداری درون چاه و جلوگیری از امتزاج سیالات سازندهای مختلف بکار می‌روند)، وجود قسمت‌های غیر سیمانی شده و همچنین جریان‌های داخل فضای حلقوی، به وسیله این لاگ قابل شناسایی هستند.
۶- Logging while fishing )LWF)
این روش هم زمان و هم هزینه را کم می‌کند و قابلیت انجام عملیات چاه‌نگاری را همراه باعملیات مانده‌یابی (fishing) به ما می‌دهد.
 

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد
مدیر تالار
نمونه ای از نمودار

نمونه ای از نمودار

نمونه ای از نمودار

74640552486368242368.jpg
 

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد
مدیر تالار
نمونه ای از چند سوند

66902189783955652240.jpg
 

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد
مدیر تالار
خواص فیزیکی به عنوان تابعی از عمق به طور مداوم ثبت می شوند،در حالی که ابزار از درون چاه به بیرون کشیده می شود.
52718204940362174241.jpg

 

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد
مدیر تالار
نمودار گیری(logging)
تقريباً تمام نفت وگازي كه امروزه از مخازن نفتي (ياگاز)استخراج مي شوند در شرايط طبيعي خود در خلل و فرج موجود در سنگ مخزن قرار دارند . (شايد روزي پلمه سنگهاي نفتي (Oil Shales) و يا ماسه قير(Tar Sands) نيز از نظر مصرف موجوديت خود را تحميل نمايند ، ليكن اكنون چندان استفاده اي ندارند ) .
بنابراين شناخت سنگ مخزن و كسب اطلاع بيشتر از لايه هاي توليد كننده در جهت بهسازي و توسعه بهره برداريو افزايش راندمان توليد تأثير بسياري خواهد داشت . يكي از روشهاي متداول براي جمع آوري اطلاعات لازم و تحقيق راجع به سنگ مخزن ، نمودارگيري (Logging) از داخل چاهها مي باشد . اين نمودارها به وسيله ابزاري بخصوص كه تحت كنترل و توسط سيم رابط به داخل چاه فرستاده مي شوند تهيه مي گردند . بديهي است هر يك از نمودارها مصرفي خاص داشته و قسمتي از مجهولات را روشن مي نمايد . لذا به منظور تجزيه و تحليل كامل سنگ مخزن و لايه توليدي و بعضي مشخصات سيال موجود در لايه ، لازم است كه نمودارهاي مختلف تهيه گردند .
جنسيت سنگ مخزن ، نوع سيال موجود در سنگ ، درصد خلل و فرج ميزان تخلخل) نفوذپذيري سنگ مخزن ، دما و فشار لايه هاي مختلف از جمله اطلاعاتي هستند كه توسط نمودارها كسب مي گردند .
توضيح راجع به تمامي انواع نمودارها و مصارف هر يك و همچنين انجام محاسبات متفاوت بر روي آنها خود بحث مفصلي است كه از حوصله اين مجموعه خارج است . (به كتابهاي نمودارگيري شركت شلمبرجر و يا جزوه هاي مربوط به شركت اسو در مورد مهندسي بهره برداري مراجعه شود) .
در اينجا فقط اشاره اي به اسم بعضي از نمودارها مي گردد و مختصراً موارد استفاده آنها ذكر مي شود . آنچه مسلم است طرز استفاده از نمودارها و خواندن ارقام مورد نظر از آنها خود به هيچ صورت در اين مختصر ممكن نيست . لازم به يادآوري است كه در اكثر مواقع نتايج نهائي را در رابطه با مقايسه دو يا چند نمودار به دست مي آورند .

1- منـحنـي The Spontaneous Potential Curve , SP
اين نمودار معمولاً به همراه نمودار ديگري كه اكثراً نمودار مقاومت (Resistivity Log) مي باشد تهيه مي گردد (با نمودارهاي ديگر نظير نمودارصوتي (Sonic Log) نيز همراه مي شود ) .

اطلاعات زير را مي توان از آن كسب نمود :
الف : محل لايه هاي داراي قابليت نفوذ
ب : محدوده لايه هاي فوق و رابطه آنها با يكديگر
ج : مقدار مقاومت آب موجود در سنگ مخزن
د : نشانه هائي از وضع كيفي لايه هاي پلمه سنگ

اين نمودار بر حسب ميلي ولت در مقابل عمق (متر) رسم مي شود . منحني رسم شده هر چه در جهت ميلي ولت بالاتر(سمت راست) حركت كند وجود پلمه سنگ (Shale) را محرز ميكند و هر چه گاه به طرف حداقل ميلي ولت (سمت چپ) حركت كند دليل وجود ماسه (Sand) مي باشد .

موضوع مهم در مورد اين نمودار اينست كه بايستي حتماً در حين تهيه آن در داخل چاه سيالي كه هادي جريان الكتريسيته مي باشد وجودداشته باشد .

2- نمـودار Conventional Resistivity Logs , CRL
به كمك اين نمودار مقاومت لايه هاي سنگ مخزن در مقابل جريان الكتريسيته اندازه گيري مي گردد و توسط آن مي توان ضخامت لايه ها را اندازه گيري نمود . نمودار روي محور مختصات يا محورهاي عمق (متر) و مقاومت (اهم متر) رسم مي گردد . به كمك‌ اين نمودار ضخامت‌ حقيقي‌ لايه‌ها كه‌ در محاسبه به كار مي رود اندازه‌گيري مي شود .

3- نـمـودار The Laterolog & Dual Laterolog , DLL , LL
در حقيقت اين نمودارها با دقت بيشتري قابليت هدايت الكتريسيته را در سنگ مخزن و لايه هاي آن اندازه گيري مينمايند و به همين ترتيب موقعيت سيالهاي موجود در لايه ها از نظر قدرت هدايت الكتريسيته مشخص مي شود .
به‌كمك‌اين‌نمودارضخامت‌ لايه‌ها نيز اندازه گيري مي گردد . اين مجموعه نمودارها از ساير نمودارهاي ديگر كه مقاومت‌سنگ‌مخزن‌ولايه‌ه ارا بررسي مي نمايند ، دقت بيشتري دارد .
4- نمودار Induction Logging
مجموعه اين نمودارها مقاومت “ R “ در مقابل در مقابل الكتريسيته و قابليت هدايت لايه ها و سنگ مخزن را مشخص مي نمايند . بخصوص زماني مورد استفاده قرار مي گيرند كه گل حفاري موجود در چاه مخلوطي از مواد نفتي باشد Oil Base Mud .
درحقيقت فايده اصلي آنها نشان دادن ضخامت لايه ها مي باشد و به كمك آن و با توجه به مقاومت مخصوص طبقات ، درجه اشياع سنگ مخزن نيز قابل محاسبه مي باشد .

5- نـمـودار Micro Log
جهت مشخص كردن لايه هاي نفوذپذير و حتي در شرايط بخصوص اندازه گيري تخلخل مورد استفاده دارد . مقدار (مقاومت ناحيه اشغال شده بوسيله گل حفاري) نيز قابل اندازه گيري مي شود .

6- نـمـودار صوتي Sonic Log
اين نمودار عبارت است از تغييرات زمان در حركت يك موج صوتي در يك فوت از سنگ مخزن‌ نسبت‌ به‌ عمق‌ آن‌ سنگ‌ مخزن، و از آن‌ اطلاعات‌ مختلفي‌ را مي‌توان‌ كسب نمود .
ازجمله :
الف : محاسبه درصد تخلخل سنگ مخزن
ب : در ارتباط با سايرنمودارها درجهت يافتن اطلاعات مربوط به لايه هاي سنگ مخزن
ج : در جهت مشخص كردن جنس لايه ها نيز مورد استفاده دارد .
د : زمان مذكور در بالا در امر لزره نگاري مورد استفاده دارد .
هـ : در مطالعات مربوط به لايه هاي با فشار زياد از آن استفاده مي شود .
يكي از راههاي محاسبه تخلخل (Porosity) با استفاده از نمودار مذكور به قرار زير است :

كه در رابطه فوق :
: تخلخل سنگ مخزن Porosity
: زمان خوانده شده بر روي نموداربرحسب Sec / ft
: زمان عبور موج صوتي از داخل مواد موجود در سنگ مخزن
: زمان عبورموج ازسيال مجاور با دستگاه كه بستگي به سرعت سيال دارد . تقريباً برابر با 189 Sec / ft براي سرعت سيال Ft / Sec 5300 مي باشد .




جدول مقدار نسبت به جنس ماده موجود

جنـس مـاده, Sec / ft
سنگ ماسه(Sand Stone)51-5/55
سنگ آهك(Line Stone)5/47
دولوميت(Dolomits)5/43
گچ خشك(Anhydrite)0/50
نمك(Salt)0/67
آهن(Casing (iron))0/57




7- FDL نمودار چگالي سنگ مخزن The Formation Density Log
مورد استفاده مهم آن در محاسبه درجه تخلخل است ، ليكن درشناخت‌نوع سنگ مخزن ، بررسي محل گاز چگالي هيدروكربن ها ، ووجودپلمه سنگ در لايه ها و نيز پاره اي موارد ديگر مورد استفاده دارد .

8-نمـودار نوتـروني (CNL) The Neutron Log
اين نمودار نيز مثل اكثر نمودارهاي مذكور در بالا در جهت يافتن و محاسبه تخلخل مورد استفاده دارد . موضوع مهم در مورد آن اينست كه حساسيت زيادي به هيدروژن دارد ، لذا فضاي خالي داخل سنگ مخزن را كه پر از آب و نفت باشد به خوبي مشخص ميكند بخصوص در شناخت محل وجود نفت در لايه مورد استفاده دارد . در رابطه با اين نمودار استفاده از نمودارهاي چگالي وصوتي در بيشتر مواد الزامي است .
- نمـودار اشعـه گـامـا The Gamma Ray - Log
اكثراً دريافتن محل وجود پلمه سنگ (Shale) در مورد استفاده دارد . ليكن در جهت يافتن وجود مواد راديواكتيو در سنگ مخزن نيز بكار مي رود كه در حقيقت خاصيت اصلي آن نيز همين موضوع است . به همين علت نيز مي توان از آن دريافتن محل زغال سنگ درلايه ها نيز استفاده برد . اين نمودار رامي توان در چاههاي داراي لوله جداري نيز تهيه كرد (در خين تعمير چاه مورد استفاده دارد ).

10- نمودار Thermal Decay Time Log , TDT
مورد استفاده اصلي اين نمودار در يافتن محل تماس آب و نفت است . در حقيقت حساسيت دستگاه تهيه كننده اين نمودار در وجود كلر است . كه بديهي است در آب موجود در لايه ها به صورت مختلف ، (كلرورسديم ، كلرورمنيزيم و …. ) يافت مي شود . نمودار با توجه به زمان اضمحلال نوترونهاي حرارتي در داخل سنگ مخزن سطح تماس آب و نفت را اندازه گيري مي كند .
در محاسبات مربوط به سطح تماس آب لازم است موقعيت اين نمودار با نمودارهاي ديگر نظير (CNC , Gamma Ray) مقايسه گردد . با توجه به حساسيت آن در مقابل كلر ، اگر مقدار كلر كم باشد و بخصوص تخلخل كمتر از 15% باشد مي بايست كه در جوابهاي اين نمودار شك كرد .

11- نمـودار توليـد داخلـي چـاه The Production Logging
اين نمودار درحقيقت با توجه به نتايج نمودارهاي ديگري كه جزء مجموعه آن مي باشد تهيه مي گردد . در مشخص كردن محل توليدي چاه ، درصد توليد لايه ها و محل توليد گاز و آب همراه نفت مورد استفاده دارد . شرح مفصل تري از نحوه تهيه اين نمودار و موارد استفاده آن در بخش ديگري از اين مجموعه مندرج است .

12- نمـودار سيمـان بنـدي VDL & CBL Cement Bond Log
مي دانيم كه پس از جايگزين كردن لوله هاي پوششي و لوله گم (Liner and Casing) در داخل چاه ، به پشت آنها سيمان پمپ مي شود . اين سيمان عمدتاً در رابطه با قطع ارتباط لايه هاي حفاري شده و همچنين استحكام بخشيدن به ايستادگي لوله هاي فلزي پمپ مي گردد . موقعيت اين سيمان بندي بسيار مهم است زيرا بد بودن وضع آن باعث ارتباط لايه ها از پشت ديواره فلزي چاه مي شود . (اكثراً به خاطر وجود شيار و ترك و يا كم بودن و همگن نبودن سيمان ، آب و يا گاز تحت شرايطي به داخل لايه توليدي نشت مي نمايد) . بررسي وضع سيمان از اين لحاظ به كمك اين نمودار انجام مي گيرد . و لذا خوب و يا بد بودن وضع آن مشخص مي گردد تا در رابطه با عمليات بهره برداري منظور نظر واقع گردد .
تـذكـر :
به طور كل زماني كه وسيله اي توسط سيم به داخل چاهي كه در حال جريان است فرستاده مي شود احتياط بخصوصي لازم است . بايستي نسبت به قطر داخلي چاه و قطر خارجي آن وسيله ، دبي چاه را كنترل كرد . به عبارت ديگر در هر دبي نمي توان دستگاهي را به داخل چاه فرستاد . در اين حالت اگر دبي در محدوده مناسب خود تنظيم نشده باشد ، (درصورت زياد بودن نسبت به شرايط موجود) ممكن است كه وسيله را نتوان به راحتي به داخل چاه فرستاد (به خاطر سرعت حركت سيال) و يا احتمال پرتاب وسيله‌نيزمي‌باشد . اين‌دبي قابل محاسبه نيز مي باشد . ليكن براي عبوردادن وسيله اي با قطر خارجي 16/11 1 اينچ در چاه با قطر داخلي 8/5 9 ، 7 و 5 اينچ حدوداً ماكزيمم دبي ممكن ترتيب حدود 48 ، 30 و 16 هزار بشكه در روز است .
نكته :
به طور كل براي فرستادن ابزار به داخل چاه ، محفظه بخصوصي به نام (Lubricator) كه مشتمل بر لوله مخصوصي مي باشد به قسمت فوقاني سرچاه وصل مي گردد . ابزار در داخل آن قرار مي گيرند و سيم متصل به ابزار از بالاي آن و از مقر بخصوصي خارج مي گردد (Staffing Box) و سپس موتور محرك كه در محلي مجاور چاه قرار مي گيرد متصل مي شود . اين لوله در حقيقت براي كنترل عمليات از هر لحاظ مورداستفاده دارد . لازم به تذكر است كه براي اطمينان بيشتر در محلي كه لوله به چاه متصل مي شود يك شير جلوگيري كننده از فوران چاه (BOP) نيز تعبيه مي گردد .
 

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد
مدیر تالار
مباني نمودارگيري (Principles of Well Logging)
قسمت اول

مقدمه:
در طي حفاري گرفتن مغزه از سنگ‌هاي موردنظر معمولاً وقت‌گير و مستلزم مخارج زيادي است. خرده‌هاي سنگي به دست آمده از حفاري نيز به دليل كوچك‌بودن، مخلوط بودن با هم و شستگي به وسيله سيال حفاري، اغلب در تفسير مورد اطمينان نيستند. به اين دليل اطلاعات كمي از خواص فيزيكي اوليه سازندهايي كه از آن مشتق شده‌اند، در اختيار قرار مي‌دهند. نمودارهاي ژئوفيزيكي كمك بزرگي براي حل اين مشكل و كسب اطلاعات بيشتر از فواصل حفاري شده مي‌باشد. از اهداف مهم نمودارگيري (Well Logging) تهيه يك سري اطلاعات درجا از مخزن است. پارامترهاي مهم قابل دستيابي از اطلاعات نمودار عبارتند از: تخلخل، نسبت اشباع‌ آب و نفت، ضخامت زون توليد (net pay thickness)، ليتولوژي و تراوايي.ابزار نمودارگيري، سوند (sonde) ناميده مي‌شود كه در واقع، محفظه استوانه‌اي فلزي است كه توسط يك كابل غلاف‌دار به درون چاه فرستاده مي‌شود
اطلاعات به دست آمده از نمودارگيري عموماً روي كاغذ يا روي نوار مغناطيسي و به صورت رقومي ثبت مي‌گردد. در كارهاي صحرايي يك كاميون مخصوص كه كابل نمودارگيري شامل منبع انرژي، ثبت كننده‌ها و تجهيزات كمكي را حمل مي‌كن، برسر چاه آورده مي‌شود. در سوندها به طور معمول چندين ابزار نمودارگيري به طور همزمان به درون چاه فرستاده مي‌شوند، اين سبب مي‌گردد كه تعداد مراحل انجام نمودارگيري كاهش يابد.
نمودارها را بنا به ابزار و اساس مورد استفاده به انواع مختلفي نظير الكتريكي (electrical)، راديواكتيو (nuclear)، صوتي (acoustic) و مكانيكي (mechanical) تقسيم‌بندي مي‌كنند. در اين بخش به معرفي بسيار مختصر برخي از نمودارها پرداخته مي‌شود.
بررسي‌هاي الكتريكي (Electric Survey, ES):
نمودارهاي الكتريكي، شامل پتانسيل خودزا (SP) و نمودارهاي مقاومت الكتريكي (resistivity logging) مي‌باشد. براي انجام نمودارگيري، ابتدا حفاري متوقف شدن و رشته حفاري از چاه بيرون كشيده شده و سوند به داخل چاه فرستاده مي‌شود. سيگنال‌هاي الكتريكي از سوند به وسيله كابل نمودارگيري به دريافت كننده‌هاي الكتريكي موجود در كاميون رسيده و درمقابل عمق، ثبت و يا به صورت نمودار ترسيم مي‌شود.
پتانسيل خودزا (Spontaneous Potential, SP):
نمودار SP ولتاژهاي الكتريكي در داخل گل حفاري مقابل سازندها در اعماق مختلف يك چاه را ثبت مي‌كند. پتانسل خودزا (SP) ناشي از فعاليت‌هاي شيميايي سيالات در چاه و لايه‌هاي مجاور است. منبع اصلي پتانسيل خودزا در يك چاه، پتانسيل‌هاي الكتروشيميايي (electrochemical potential) و الكتروكينتيك (electrokinetic) مي‌باشد. اثرات الكتروشيميايي منبع اصلي پتانسيل طبيعي در بيشتر چاه‌هاي حفاري مي‌باشد. اين اثرات به علت مهاجرت يون‌ها از محلول‌هاي با غلظت بالا به محلول‌هاي با غلظت پايين بوجود مي‌آيد. اندازه‌گيري اين اختلاف پتانسيل بين الكترود موجود در سوند و الكترود موجود در سطح زمين صورت مي‌گيرد. مقادير پتانسيل خودزا خيلي كوچك است. بنابراين برحسب يا ميلي‌ولت اندازه‌گيري مي‌شود.
جهت جريان و پاسخ نمودار عمدتاً عملكردي از شوري نسبي سيالات درون چاه و سازند است. بنابراين تغييرات شوري سيال گل حفاري ويژگي نمودار SP را تغيير خواهد داد.
كاربردهاي اصلي منحني SP عبارتند از:
1ـ تفكيك لايه‌هاي تراوا از لايه‌هاي غيرتراوا
2ـ تعيين مرز بين لايه‌ها
3ـ تطابق لايه‌هاي معادل از چاهي به چاه ديگر
4ـ به دست آوردن مقادير مناسب براي مقادير آب سازندي
5ـ محاسبه حجم شيل در مخازن غيرتميز
انحراف منحني SP نسبت به خط پايه شيل (shale line base)، خطي كه در منتهي‌اليه طرف مقابل منحني SP وجود دارد، اندازه‌گيري مي‌شود .همچنين، ماكزيمم انحراف SP در طرف منفي نمودار، غالباً در مقابل سازندهاي تميز و تراوا مي‌باشد. بنابراين مي‌توان خطي به موازات خط پايه شيل تحت عنوان خط ماسه (sand base line) يا خط تميز (clean base line) بر روي نمودار ترسيم نمود.
بر اين اساس مي‌توان حجم شيل را در مخازن با استفاده از نمودار SP به دست آورد.
تفاوت شوري يا مقاومت الكتريكي گل حفاري و آب سازندي باعث انحراف نمودار SP مي‌شود. نمودار SP براي ماسه حاوي آب شور هنگامي كه چاه داراي گل با آب شيرين باشد، در بيشترين حد است .منحني SP در ماسه حاوي آب شيرين، به سمت راست منحرف مي‌شود و براي ماسه حاوي آب لب شور، مستقيم و براي ماسه حاوي آب شور نسبت به حالت اول تأثير كمتري دارد.نمودار SP تحت تأثير ضخامت لايه نيز قرار مي‌گيرد.انحراف SP در يك لايه تراواي نازك، كمتر از لايه ضخيم‌تر است.تطابق زمين‌شناسي يكي از موارد ديگر استفاده منحني SP است زيرا شكل منحني‌ها در چا‌ه‌هاي مختلف براي يك افق زمين‌شناسي خاص، قابل مقايسه است. با مشاهده تغييرات نمودار SP، شناسايي تغييرات ليتولوژيكي مثل عدسي شكل‌بودن، متقارب بودن، ورقه‌اي بودن و غيره امكان‌پذير است
مقاومت الكتريكي سازند:
به طور كلي مقاومت الكتريكي يك سنگ مخزن تميز به مقاومت الكتريكي آب سازندي (Rw)، فاكتور مقاومت سازند (formation factor, F) و مقدار آب و نفت موجود در آن سازند (سيال اشباع‌شدگي) وابسته مي‌باشد. شكل 11ـ10 به خوبي تأثير اين پارامترها را نشان مي‌دهد.
مقاومت الكتريكي آب سازندي(Rw)
آب‌هاي سازندي به طور قابل توجهي از نظر شوري و دما متغيرند. اين تغييرات بر مقاومت آنها تأثير مي‌گذارد. براي مثال، مقاومت آب يك سازند با افزايش شوري و دما كاهش مي‌يابد. مقاومت يك الكتروليت بستگي به مقدار و نوع نمك حل شده در آن دارد. تركيبات نمكي متداول در زير براساس افزايش مقاومت نشان داده شده است:
KCl مقاومت يك الكتروليت حاوي نمك طعام را مي‌توان با استفاده از چارت‌هاي مخصوص به دست آورد.
دركنار مقاومت سازندي، عوامل ديگري در نمودارگيري الكتريكي مؤثر هستند كه شامل سيال حفاري (drilling mud) و سيال فيلتر شده (mud filrate) است.
 

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد
مدیر تالار
مباني نمودارگيري (Principles of Well Logging)
قسمت دوم

نمودارهاي الكتريكي متمركز (Focused Current Resistivity Logging)

سيستم‌هاي مقاومت متمركز شامل نمودارهاي لترولاگ (laterolog) و نمودارهاي القايي (induction log) است. در نمودارهاي لترولاگ جريان به صورت يك صفحه با ضخامت كم و در نمودارهاي القائي به صورت حلقه ايجاد مي‌گردد. سيستم‌هاي مقاومت متمركز براي اندازه‌گيري مقاومت لايه‌هاي نازك يا سنگ‌هاي با مقاومت بالا در چاه‌هاي حاوي سيالات با رسانايي بالا ( با گل شور حفاري) طراحي شده‌اند. بنابراين تأثير ستون گل و سازندهاي بالا و پايين اين صفحه (صفحه جريان) به حداقل مي‌رسد و يا حتي كاملاً از بين مي‌رود.

ابزارهاي مقاومت متمركز با ايجاد جريان‌هاي محافظ (bucking currents) در بالا و پايين الكترود جرياني براي تقويت جريان در سنگ‌هاي اطراف چاه استفاده مي‌كنند .عمق جستجو و نفوذ در حدود 3 برابر طول يك محافظ درنظر گرفته مي‌شود. بنابراين يك محافظ 6 فوتي در حدود 18 فوت از سنگ‌هاي اطراف چاه را كاوش كرده و در آنها نفوذ مي‌كند. الگوي جريان ورقي (Sheetlike) ابزارهاي متمركز در مقايسه با ابزارهاي نرمال كيفيت نتايج حاصله را افزايش داده و اثرات لايه‌هاي مجاور را كاهش مي‌دهد.

90672835455789856406.jpg


ابزارهاي غير متمرکز قادر به اندازه گيري مقاومت الکتريکي لايه هاي مقاوم نيستند
ابزارهاي لترولاگ دوتايي (dual laterolog) قادرند مقاومت عمق كم (RLLS) و زياد (RLLD) سازند را اندازه‌گيري كنند . عمق بررسي RLLD چندين فوت است در صورتي كه براي RLLS در حدود يك فوت مي‌باشد.
ابزارهاي ريز مقاومت (micro – resitivity tools) چون داراي بازه سوند خيلي كوتاهي است، مي‌تواند مستقيماً Rxo را جهت تصحيح مقاومت‌هاي عميق‌تر براي به دست آوردن Rt، اندازه‌گيري كند. در ابزار اين نمودارها از الكترودهاي تكمه مانند استفاده شده است كه فاصله آنها 25 تا 50 ميليمتر است و بر روي بالشتكي عايق نصب شده‌اند . اين بالشتك، براي اندازه‌گيري دقيق، به وسيله يك فنر به سنگ‌هاي ديواره چاه فشرده مي‌شود. عمق نفوذ در حدود يكصد ميليمتر مي‌باشد. اين ابزار قدرت تفكيك عمودي (vertical resolution) بالايي دارد. اين ابزارها اصولاً شبيه به لترولاگ بوده و داراي انواعي نظير ميكرولاترولاگ (microlaterolog)، پروكسيميت لاگ (proximity log) و micro – spherical focused log يا MSFL است.
نمودارهاي القائي (Imduction Logs):
در اين دسته از نمودارها با استفاده از جريانات القائي، رسانائي الكتريكي سازندها اندازه‌گيري مي‌شود.
سوند داراي يك سيم‌پيچ فرستنده (transmitter coil)، كه توسط يك جريان متناوب ثابت تغذيه مي‌شود، و يك سيم‌پيچ دريافت كننده (eceiving coil) است كه به يك تقويت‌كننده متصل شده است. مقدار جريان رسيده شده به سيم‌پيچ دريافت كننده در سطح زمين توسط يك گالوانومتر اندازه‌گيري مي‌شود. در اين سوند، يك ميدان مغناطيسي توسط سيم‌پيچ فرستند، ايجاد مي‌گردد و به صورت يك ميدان مغناطيسي، بنام جريان گردابي (eddy current)، به داخل سازند انتقال مي‌يابد. اين جريان مغناطيسي در سيم‌پيچ دريافت كننده ولتاژي را القا مي‌كند كه مقدار آن متناسب با رسانايي سازند است. لذا برحسب ولتاژ ايجاد شده در سيم‌پيچ دريافت كننده، و ثبت آن توسط گالوانومتر، ميزان رسانايي سازند مورد نظر مشخص مي‌شود.

04776045681741909914.jpg


سوند نمودار القايي
نمودارهاي القائي معمولاً مي‌تواند مقاومت واقعي و اطلاعات با ارزشي در مورد مخازن نفت و گاز به دست دهد. نمودارهاي القائي در چاه‌هاي حفاري شده با گل‌هاي پايه روغني و چاه‌هاي فاقد گل و حتي چاه‌هاي جداره‌گذاري شده قابل استفاده است. درصورتي كه ديگر نمودارهاي الكتريكي لزوماً بايد در يك ميانجي رسانا قرار داشته باشند.
به طور كلي بهترين نمودار الكتريكي زماني گرفته مي‌شود كه در چاه از گل كم رسانا استفاده شود و يا هنگامي كه سازندها داراي مقاومت متوسط باشند و يا هنگامي كه لايه‌هاي مجاور سازند مودرنظر به حداقل مي‌رسد.
ابزارهاي القايي نيز قادرند مقاومت عمق كم (RILS) و زياد (RILD) سازند را اندازه‌گيري كنند.
محاسبه مقاومت واقعي سازند (Rt):
با داشتن مقاومت‌هاي اندازه‌گيري شده از اعماق مختلف سازند كه شامل Rxo (مقاومت زون رخنه)، RLLS (مجموع مقاومت زون رخنه و تدريجي) و RLLD (مجموع مقاومت زون رخنه و تدريجي و زون دست‌نخورده) است، روش‌هاي متعددي وجود دارد كه مي‌توان Rt را به دست آورد. يكي از روش‌ها، استفاده از دياگرام خاصي به نام تورنادو (turnado) است كه نه تنها Rt را به دست مي‌دهد، بلكه عمق نفوذ فيلتره گل را نيز مشخص مي‌كند
مقاومت مخازن هيدروكربن (Resistivity of Reservoir Rocks):
به طور كلي سنگ‌ها را مي‌توان از اين ديدگاه به دو دسته تقسيم نمود:
• سنگ‌هاي غيرمخزني بدون تخلخل مفيد، نظير سنگ‌هاي آذرين، دگرگوني و تبخيري‌ها كه مقاومت الكتريكي بالايي را نشان مي‌دهند.
• سنگ‌هاي مخزني با تخلخل مفيد. اين نوع سنگ‌ها در صورت اشباع بودن با آب شيرين و يا هيدروكربن داراي مقاومت زياد، و در صورت اشباع بودن با آب شور و يا داشتن كاني‌هاي رسي داراي مقاومت الكتريكي كمي خواهند بود.
نمودارهاي راديواكتيويته (Nuclear Logging)
تجزيه هسته‌اي عناصر ويژه‌اي به صورت تشعشعات ذرات آلفا، بتا و گاما ظاهر مي‌شود. دو ذره آلفا و بتا داراي قدرت نفوذ پايين هستند و ممكن است توسط جداره چاه متوقف شوند، در صورتي كه پرتو گاما (Gamma – ray, GR) مشابه پرتو ايكس بوده و توانايي نفوذ تا چندين اينچ در سنگ يا فولاد را دارد. همه سنگ‌هايي كه داراي كاني‌هاي راديواكتيو هستند تشعشع قابل اندازه‌گيري را منتشر مي‌كنند.نوع ديگر، تشعشع نامرئي نوترون است كه از هيچ فرآيند راديواكتيويته طبيعي منتشر نمي‌شود. و توسط تجزيه هسته‌اي ايجاد مي‌گردد. اين تعشعش مي‌تواند تا چندين فوت در سرب نفوذ كند و مشاهده مستقيم آن مشكل است، به همين دليل مدت‌ها پس از شناخت پرتوهاي آلفا، بتا و گاما هنوز ناشناخته بود. نوترون‌ها در نمودارگيري كاربرد دارند زيرا عكس‌العمل آنها با ماده سنگي اثراتي توليد مي‌كند كه مي‌تواند در چاه آشكار شود.
نمودارهاي راديواكتيويته هم در چاه جداره‌دار (cased hole) و هم در چاه باز (open hole) يا فاقد جداره، عمل مي‌كنند.

منبع:سایت پایگاه داده های علوم زمین
 
Similar threads
Thread starter عنوان تالار پاسخ ها تاریخ
P O U R I A حفاری چاه نفت 2 صنایع پایین دستی نفت 0
P O U R I A حفاری چاه نفت صنایع پایین دستی نفت 0

Similar threads

بالا