نقش عوامل جغرافیایی در شکل گیری استقرار های باستانی

MOJTABA 77

عضو جدید
کاربر ممتاز
نقش عوامل جغرافیایی در شکل گیری مکان های باستانی


تحقيقات زمين شناسي نشان مي دهد در دوران اول و دوم زمين شناسي در يائي به نام تتيس تمام آسياي جنوب غربي منجمله ايران را مي پوشانيده است و حرکات کوهزايي دوران سوم بعمر اين دريا خاتمه بخشيده است.

بر جستگيهاي شمالي و غربي ايران در اين دوره ظاهر گشته اند در اواخر عهد چهارم يخچالها بتدريج عقب نشيني کرده کره زمين روبه گرمي مي رفت و شرايط حيات انساني تاثير بسيار داشته است.


کم شدن تدريجي بارندگي ، رودها را کم آب ساخت و بسياري از آنها تبديل به رودهاي کوچک فصلي نمود. کم آبي و خشکي فلات ايران بويژه خشکي حوضه ها و آبگيرهاي داخلي موجب شد تا حيوانات به دنبال آن انسان ساکن غارو پناه گاهها بسمت آب و دشتهايي که خاک رسوبي حاصلخيزشان در فصل مساعد ، پوشيده از گياه مي شود سرازير شوند وبرگرد آبي حلقه زنند که بنا به عقيده گيرشمن ازين زمان (حدود 5000سال قبل از ميلاد )اساس زندگي انسان بر پايه استقرار در مراکزي بنام روستاهاي باستاني استوار گرديد و ايجاد دهات در داخل فلات ايران رونق گرفت .
ساکنين پناهگاهها و غارها از محل زندگي انفرادي و خانوادگي خود به دهکده ها و کمونهاي اوليه مهاجرت نموده و پايه فرهنگ و تمدن يکجا نشيني و زندگي اجتماعي را بنا نهادند . در اين ميان پديده هاي جغرافيايي منجمله جهت گيري رشته کوه ها ، عوامل اقليمي و غيره نقش عمده اي را در ارتباط اين اجتماعات اوليه با يکديگر بعهده داشته اند.

آب

اب به عنوان مایه حیات نقش اساسی در زندگی موجودات دارد.بدون آب حیات معنا ندارد.انسانهای اولیه نیز معمولا" در استقرار بلند مدت مکانه ایی را انتخاب می نمودند که دسترسی به اب مورد نیازشان به سهولت هرچه بیشتر ممکن باشد.

پس از ترک غار واستقرار در کوهپایه ها وسپس دشتها عنصر تعیین کننده اولیه برای مکان یابی بر پایه آب استوار بوده است.

به شکلی که در اکثر قریب به اتفاق مکانهای باستانی وجود منبع آب به هرشکل در نزدیکی ویا کنار محل جزء نیازهای اساسی ساکنان بوده ودر بررسی ومطالعات باستان شناسی باید به دقت مورد مطالعه قرار گیرد.


توپوگرافی(پستی وبلندی)


تقریبا" در اکثر قریب به اتفاق استقرار های باستانی نقش ارتفاع طبیعی در شکل گیری اولیه انکار ناپذیر است. این قضیه در سایت های باستانی اولیه یا نخستین دهکده ها نیز بخوبی دیده می شود

.در دشت که پیدا نمودن یک برامدگی طبیعی که به اب هم نزدیک باشد مزیتی بزرگ برای بشر بوده است تا در ان اسقراریابد.


بنابر این برای محافظت از سیلابهای مخرب هم شده استقرار برروی یک برامدگی وتپه برای ساکنان اولیه وبعد از ان بسیار ضروری بوده است

.براین مبنااگرچه درحال حاضر برخی لایه های ونهشته های باستانی پایین تر از محیط پیرامونشان قرار دارند که خود ناشی از رسوب فراوان در محل است ولی در ایام حیات قطعا" بلند تر از وضع فعلی بوده است.
امنیت
مقوله ی امنیت نه تنها در گذشته بلکه در حال حاضر هم به شکل دیگری برای محلهای استقراربشر مطرح هست.انسان تا در غارساکن بود تقریبا"درامنیت بیشتری قرار داشت ولی به محض خروج واستقرار در دشت این امنیت به حد اقل ممکن رسید وطبیعطا" برای جلوگیری از تهدیدهای موجود واز جمله حمله حیوانات وحشی مکان استقرار باید مناسب انتخاب می شد.

البته در استقرارهای اولیه باید نوع معماری حلال این مشکل می شد ولی در ادوار بعدی استقرار بر فراز پرتگاهها ،صخره ها.نقاط مرتفع واحداث استحکامات دفاعی مدنظر قرار گرفت.

اقلیم


برای بشردرهمان ابتدای زندگی وبخصوص زندگی گروهی یکی از دغدغه های موجود مقابله با سرما وگرما وبلاخره نزولات جوی درفصول مختلف است.زندگی برای انسان درهزاره های گذشتهدر نقاط بسیار سرد وبرفگیر تقریبا" گاه غیر ممکن می شد لذا همواره با درنظر گرفتن منابع غذایی به سوی مناطق گرمتر ومناسب تر در حرکت بود.

این روند برای مناطق بسیار گرم وسوزان هم قابل بررسی است.
بدین لحاظ وفور مکانهای باستانی در دوره های خاص در یک گستره محدود دلیلی بر اقلیم مناسب ان در ایام گذشته می باشد

.جلوگیری از وزش باد وآفتابگیر بودن مکان برای فصول سردازدیگر نکاتی بوده که ساکنا در صورت امکان بدان توجه داشته اند.


خاک


نوع خاک برای بهره وری در ایام مختلف به عنوان عنصری مطلوب مورد نظر استقراریابندگان اولیه در دشت بوده است

.هم به منظور جمع اوری وتغذیه از نباتات روئیده در دشت که مبنای ان خاک مناسب وحاصلخیز است وهم درجهت کشت اولیه برخی دانه ها که آغازی برای شروع کار کشاورزی بوده ،نوع وحاصلخیزی خاک از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است.

وجود پوشش مناسب مرتع ای وجنگلی نیزکه در دسترس وقابل بهره برداری برای منابع خوراکی وحیوانی موجود دران باشد از دیگر مزیت ها برای استقرار در یک مکان بخصوص در هزاره های قبل از میلاد است.


ارتباط فضایی ومیان منطقه ای


بدون شک مطالعه یک اثر واستقرار باستانی بدون در نظر گرفتن ارتباط ان با سایر مراکز استقراری نتیجه ی مطلوبی در بر نخواهد داشت.

هر مکان استقراری از مناظر زیر قابل بررسی است:

الف) اثرجزوکانون مرکزی به شما می رود وسایر اثار همدوره حالت اقماری دارند ویا اینکه خود یکی از اثار اقماری به شمار می رود .
ب) بررسی ارتباط میان اثر و سایر اثار همدروه تحت نفوذ .
پ) بررسی مجموعه عوامل شکل گیری اولیه اثروتاثیر این عوامل در تداوم حیات وسپس خاتمه ی آن.
ت) بررسی منابع غذایی طبیعی(حیوانی وغیر حیوانی) اثر.
ث) منابع تامین آب.
ج) راههای مواصلاتی درون منطقه ای وبرون منطقه ای خصوصا" درمناظق کوهستانی که این راهها نقش اساسی در شکل گیری برخی استقرار ها دارند.
چ) بررسی مدارک فرهنگی
ح) براورد جمعیت هرمکان در دوره های مختلف استقراری ومطالعه عوامل نوسان جمعیتی.
 
بالا