نقش تنوع زيستي به عنوان دستمايه اصلي بيوتكنولوژي در امنيت غذايي

Honey.ChEng

عضو جدید
کاربر ممتاز
مقدمه:
پيش بيني مي شود تا سال 2030 جمعيت انساني در سراسر جهان بيش از 50% رشد كند. در گذشته جهت تامين افزايش تقاضا براي مواد غذائي هم از طريق اصلاح نژاد دامها و هم از طريق برداشت بيشتر از زمين هاي كشاورزي ضمن افزودن مواد غذايي بيشتر به اين زمين ها بدست مي آمد. اما اينكه در آينده بتوان با افزايش مواد غذايي بيشتر به زمين هاي كشاورزي برداشت بيشتري از اين زمين ها داشته باشيم به سختي قابل پيش بيني است.
امنيت غذايي از جمله مباحث جهاني است كه بر مفهوم دسترسي به غذاي كافي براي تمام مردم در تمام اوقات به منظور زندگي سالم و فعال. اخيرا لغت كشاورزي پايدار به صورت روز افزون تري مورد استفاده واقع مي شود.. مفهوم تنوع زيستي پايدار نيز در اين راستا به عنوان يك هدف مطلوب مطرح مي گردد و دلالت بر حفظ تنوع گياهي و دامي موجود و يا بهبود آن دارد. به طور كلي واژه ذخائر در كشاورزي به دو مفهوم مورد استفاده قرار مي گيرد. 1- ذخائر ذاخلي مانند خاك، آب، گياهان و دامهاي بومي 2- ذخائرخارجي كه از خارج وارد سيستم مي شود كانند كودهاي شيميايي و سموم دفع آفات نباتي. تنوع زيستي به گوناگوني اشكال حيات بر روي كره زمين( در سه سطح اكوسيستم، گونه و ژن) و بر هم كنش اين عوامل اطلاق مي شود. در دهه اخير با افزايش روند نابودي محيط زيست ذر سطح جهان توجه متخصصان به مسئله تنوع زيستي معطوف شده است. حفاظت و بهره برداري از منابع ژنتيكي ارزشمند در كشاورزي از اهميت فوق العاده اي برخوردار است. منابع ژنتيكي در حقيقت ماده خام و دستمايه اصلي پژوهشگران براي توليد فرآوردهاي زيستي مي باشد كه بدون آن فن آوري زيستي دستاوردي نخواهد داشت. بنابراين به موازات گسترش فنون بيوتكنولوژي حفاظت ذخائر ژنتيكي را بايد به عنوان سرمايه و ثروتي كه روز به روز ارزش بيشتري پيدا مي كند در راس اولويتهاي تحقيقات قرار داده و با يك برنامه ملي و همه جانبه امكان حفاظت و بهره برداري هر چه بهتر از ژنهاي موجود در تنوع زيستي موجود كشور را در برنامه هاي فن آوري زيستي موجود در كشور را فراهم نمود.

تنوع زيستي جانوري:
در سراسر جهان بيش از 30 سال است كه بانكهاي ژن براي نگهداري تنوعهاي ژنتيكي گياهان وجود دارد و اين در حالي است كه فقط در چند كشور از جهان است كه بانكهاي ژن براي دامهاي مزرعه اي وجود دارد، يك بنياد علمي براي ايجاد بانك ژن دامهاي مزرعه اي براي اتحاديه اروپا بسيار ضروري مورد نياز است. همانطور كه اختلافاتي در بين دامها از نقطه نظر ميزان توليد و صفات كيفي آنها ميتوان مشاهده نمود، در زمينه سلامتي و توليد مثل و صفات ظاهري بدن آنها نيز اين اختلاف را ميتوان در آنها ديد. اين اختلاف ظاهري در نتيجه اختلاف در توان ژنتيكي و مديريت در اين دامها بوجود مي آيد.

بر اساس آمارهاي موجود در سطح جهان بيش از 50 درصد مهره داران در دسته جانوران در خطر انقراض قرار گرفته اند. از سال 1600 تا كنون حداقل 800 مورد انقراض گونه هاي جانوري به ثبت رسيده است. تنوع زيستي يك عامل اساسي و مورد نياز براي جمعيتها در جهت تكامل و مقابله با تغييرات محيطي و مهمترين عامل جلوگيري از انقراض موجوذات زنده و حفاظت از تنوع زيستي محسوب مي شود و كاهش آن اغلب سبب كاهش قدرت توليد مثل و ماندگاري مي گردد.
پهنه جعرافيايي گسترده و تنوع اقليمي كم نظير و موانع طبيعي گوناگون سبب شده است تا در طول زمان تنوع ژنتيكي بي نظيري در كشور ايجاد و تثبيت شود و كشور ايران در زمره مناطق منحصر به فرد از لحاظ تنوع زيستي قرار گيرد. تنوع شرايط اقليمي و به تبع آن انتخاب طبيعي در ساليان متمادي سبب توليد حيواناتي شده است كه از نظر ژنتيكي محسوب مي شود. بر طبق گزارشات سازمان خواربار جهاني ملل متحد ايران از جمله مناطقي است كه كمتر دستخوش تعييرات در زمينه ذخائر ژنتيكي دام و طيور بوده است.
گونه هاي نادري مانند يوز پلنگ و گورخر آسيايي، گوزن زرد ايراني و سياه خروس و قرقاول نمونه هايي از تنوع ژنتيكي جانوران ايران هستند.
چرا بايد تنوع ژنتيكي در دامهاي مزرعه اي حفظ شود؟
-5-1- ايجاد فرصتهائي براي تامين تقاضاي آينده بازار
- بيمه شدن در مقابل تغييراتي كه ممكن است در اثر تغيير در شرايط توليد مواد غذائي در آينده پيش بيايد:
ارزش اقتصادي ، اجتماعي حفظ ذخائر ژنتيكي دامها در حال حاضر
ايجاد فرصتهائي براي تحقيقات:
دلائل فرهنگي و تاريخي براي حفظ ذخائر ژنتيكي
- ارزشهاي اكولوژيكي حفظ ذخائر ژنتيكي دام

تنوع زيستي گياهي:
منابع ژنتيك گياهي از ارزشمندترين ذخاير هر كشوري محسوب مي گردند. ايجاد ارقام گياهي با عملكرد بالا به منظور دستيابي به امنيت غذايي منوط به دسترسي به اين منابع مي باشد. ايران داراي يكي از غني ترين منابع ژنتيكي گياهي دنياست كه بيش از 8000 هزار گونه تخمين زده مي شود.. كشور ما به ويژه بعنوان يكي از مراكز اصلي پيدايش و تنوع گياهان زراعي نظير گندم، جو، يولاف، چاودار، نخوذ، عدس، گلرنگ و بسياري از درختان ميوه، گياهان علوفه اي و سبزيجات و گياهان زينتي و دارويي به شمار مي رود.
حفاظت، شناسايي و استفاده پايدار از اين تنوع ژنتيكي فوق العاده كه در منابع ژنتيكي ايران مشاهده مي شود براي موفقيت هر برنامه بهنژادي و يا بيوتكنولوژي گياهي امري حياتي است.
تنوع ژنتيكي موجودات زنده سرمايه گرانبهايي است كه طي قرون و اعصار پديده آمده و حاصل تجربه اي بسيار طولاني از برهم كنش ژنوتيپ و محيط مي باشد كه از زمانهاي گذشته به نسل كنوني به ارث رسيده است.
آنچه مهم و قابل تامل است اين كه تنوع موجود در دامهاي بومي يك امر كاملا منحصر به فرد و بسيار ارزشمند مي باشد و به هيچ وجه قابل جايگزين شدن نيست زيرا اگر چه بيوتكنولوژي جديد مي تواند در اصلاح نژادها كمك كند ولي هرگز قادر به ايجاد تنوع از دست رفته نيست. در همين زمينه يك تهديد جدي براي از بين رفتن تنوع زيستي و ذخائر ژنتيكي وجود دارد و آن ورود دامهاي خارجي به يك كشور است . نبايد فراموش كرد كه نژادهاي بومي اگر چه علارغم توليد كمي و ذهنيت منفي كه در موردشان ايجاد شده داراي مقاومت بالا و سازگاري مناسب نسبت به شرايط محيطي مي باشد. بطور كلي طبق گزارش جمع آوري شده توسط توكليان و همكاران(1376) در ايران حدود 8 توده گاو بومي، 3 تيپ گاوميش، 28 نژاد گوسفند، 12 نژاد بز، 10 نژاد اسب و 17 توده مرغ بومي و 6 نژاد شتر وجود دارد

منابع
نجاتي جوارمي، اردشير. ژنتيك حفاظت: نگاهي به تنوع ژنتيكي جانوري در ايران. مجموعه مقالات هشتمين كنگره ژنتيك ايران. صفحه 21.
نجفي، انوشيروان. مديريت تنوع زيستي: تنوع زيستي ايران، فرصتها و تهديدها. مجموعه مقالات هشتمين كنگره ژنتيك ايران. صفحه 20.
مظفري، جواد. تنوع ژنتيكي گياهان ايران. مجموعه مقالات هشتمين كنگره ژنتيك ايران. صفحه 23.
توكليان ، جواد.. ذخائر ژنتيكي دام و طيور كشور. انتشارات موسسه تحقيقات علوم دامي كشور.
(( پارس بیولوژی ))
 
بالا