نقشه عبارت است از تمام یا قسمتی از سطح زمین که به مقیاس مناسبی کوچک شده و به کمک علایم و نشانه هایی روی سطحی مانند کاغذ می شود. نقشه ها از تنوع بسیاری برخوردارند. از آن جمله است نقشه های جغرافیایی طبیعی یا سیاسی، آب و هواشناسی، توپوگرافی ، زمین شناسی و مانند آن. از این میان نقشه زمین شناسی و توپوگرافی بیش از همه موارد برای زمین شناسان استفاده عملی دارد.
مشخصات نقشه
منحنی های تراز: نقشه های توپوگرافی پستی و بلندی های سطح زمین را توسط خطوطی به نام منحنی تراز یا منحنی میزان نشان می دهند. هر یک از این خطوط از به هم پیوستن نقاط هم ارتفاع در سطح زمین به وجود آمده اند. در واقع منحنی های تراز فصل مشترک سطح زمین با صفحات افقی فرضی اند.
منحنی های تراز همواره بصورت خطوط بسته اند. البته بسته شدن منحنی ها ممکن است در داخل یا خارج از نقشه صورت میگیرد. ارتفاع منحنی های تراز از یک نقطه مبنا، که معمولاً سطح متوسط دریاهای آزاد است، تعیین می شود. در نقشه های توپوگرافی تهیه شده در کشور ما معمولاً ارتفاع سطح آب در دهانه اروندرود، در محل برخورد با خلیج فارس ( فاو )، به عنوان مبنا گرفته شده است. فاصله دو منحنی تراز مجاور هم، معمولاً با توجه به مقیاس نقشه انتخاب می شود. این فواصل همواره اعدادی صحیح اند. معمولاً برای اجتناب از شلوغی بیش از حد نقشه ارتفاع را برروی همه منحنی های تراز نمی نویسند، بلکه از هر چند منحنی یکی را پررنگتر میکشند و رقم مربوط به ارتفاع را روی آن درج می کنند. در این گونه نقشه ها محل قله کوه ها و برخی از نقاط معین دیگر را با نشانه ای مشخص کرده و ارتفاع آن را کنارش می نویند. در برخی از نقشه ها به همراه منحنی تراز از روش سایه زدن نیز برای هر چه بهتر نشان دادن عوارض توپوگرافی کمک می گرند. روی نقشه های توپوگرافی، علاوه بر منحنی های تراز، نشانه ها و علایم دیگری نیز وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از :
موقعیت نقشه: وضعیت و جهت نقشه با مشخص کردن امتداد شمال ( مغناطیسی، جغرافیایی یا شبکه ) روی آن تعیین می شود. در حاشیه بیشتر نقشه ها مقدار انحراف شمال مغناطیسی محل از شمال جغرافیایی ذکر می شود. در نقشه هایی که امتداد شمال روی آن مشخص نشده است معمولاً حاشیه سمت راست نقشه از پایین به بالا امتداد شمال را مشخص می کند. موقعیت نقشه ها معمولاً توسط طول و عرض جغرافیایی نشان داده می شود.
طول جغرافیایی از روی نصف النهارات یعنی کمان هایی که از دو قطب زمین می گذرند، تعیین می شود. مقدار طول جغرافیایی در هر نقطه عبارت است از زاویه بین نصف النهار از آن نقطه تا نصف النهار مبدا. نصف النهار مبدا از رصد خانه گرینویچ انگلستان می گذرد. طول جغرافیایی بسته به این که نقطه مورد نظر در شرق یا غرب گرینویچ قرار داشته باشد از ۰ تا ۱۸۰ درجه شرقی یا غربی بیان می شود.
به فاصله ی زاویه ای هر نقطه نسبت به خط استوا یا به سخن دیگر زاویه ای که قائم هر محل با سطح استوا می سازد، عرض جغرافیایی گفته می شود. بسته به اینکه نقطه ی مورد نظر در شمال یا جنوب خط استوا قرار گرفته باشد، عرض آن از صفر تا ۹۰ درجه شمالی یا جنوبی تغییر خواهد کرد.
مشخصات نقشه
منحنی های تراز: نقشه های توپوگرافی پستی و بلندی های سطح زمین را توسط خطوطی به نام منحنی تراز یا منحنی میزان نشان می دهند. هر یک از این خطوط از به هم پیوستن نقاط هم ارتفاع در سطح زمین به وجود آمده اند. در واقع منحنی های تراز فصل مشترک سطح زمین با صفحات افقی فرضی اند.
منحنی های تراز همواره بصورت خطوط بسته اند. البته بسته شدن منحنی ها ممکن است در داخل یا خارج از نقشه صورت میگیرد. ارتفاع منحنی های تراز از یک نقطه مبنا، که معمولاً سطح متوسط دریاهای آزاد است، تعیین می شود. در نقشه های توپوگرافی تهیه شده در کشور ما معمولاً ارتفاع سطح آب در دهانه اروندرود، در محل برخورد با خلیج فارس ( فاو )، به عنوان مبنا گرفته شده است. فاصله دو منحنی تراز مجاور هم، معمولاً با توجه به مقیاس نقشه انتخاب می شود. این فواصل همواره اعدادی صحیح اند. معمولاً برای اجتناب از شلوغی بیش از حد نقشه ارتفاع را برروی همه منحنی های تراز نمی نویسند، بلکه از هر چند منحنی یکی را پررنگتر میکشند و رقم مربوط به ارتفاع را روی آن درج می کنند. در این گونه نقشه ها محل قله کوه ها و برخی از نقاط معین دیگر را با نشانه ای مشخص کرده و ارتفاع آن را کنارش می نویند. در برخی از نقشه ها به همراه منحنی تراز از روش سایه زدن نیز برای هر چه بهتر نشان دادن عوارض توپوگرافی کمک می گرند. روی نقشه های توپوگرافی، علاوه بر منحنی های تراز، نشانه ها و علایم دیگری نیز وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از :
موقعیت نقشه: وضعیت و جهت نقشه با مشخص کردن امتداد شمال ( مغناطیسی، جغرافیایی یا شبکه ) روی آن تعیین می شود. در حاشیه بیشتر نقشه ها مقدار انحراف شمال مغناطیسی محل از شمال جغرافیایی ذکر می شود. در نقشه هایی که امتداد شمال روی آن مشخص نشده است معمولاً حاشیه سمت راست نقشه از پایین به بالا امتداد شمال را مشخص می کند. موقعیت نقشه ها معمولاً توسط طول و عرض جغرافیایی نشان داده می شود.
طول جغرافیایی از روی نصف النهارات یعنی کمان هایی که از دو قطب زمین می گذرند، تعیین می شود. مقدار طول جغرافیایی در هر نقطه عبارت است از زاویه بین نصف النهار از آن نقطه تا نصف النهار مبدا. نصف النهار مبدا از رصد خانه گرینویچ انگلستان می گذرد. طول جغرافیایی بسته به این که نقطه مورد نظر در شرق یا غرب گرینویچ قرار داشته باشد از ۰ تا ۱۸۰ درجه شرقی یا غربی بیان می شود.
به فاصله ی زاویه ای هر نقطه نسبت به خط استوا یا به سخن دیگر زاویه ای که قائم هر محل با سطح استوا می سازد، عرض جغرافیایی گفته می شود. بسته به اینکه نقطه ی مورد نظر در شمال یا جنوب خط استوا قرار گرفته باشد، عرض آن از صفر تا ۹۰ درجه شمالی یا جنوبی تغییر خواهد کرد.
