سیاه چادر بافی
سیاه چادر نوعی چادر است که از موی بز سیاه و توسط زنان عشایر بافته می شود. عشایر در ییلاق و قشلاق مکانهای معینی برای اقامت دارند که معمولاً در زیر این سیاه چادر ها زندگی و استراحت می کنند. سیاه چادر ها همواره از موی بز بافته می شوند و این به چند دلیل مهم است. اول آنکه موی بز خاصیت بسیار مطلوبی برای حفظ آب در مواقع بارندگی دارد و معمولاً آب باران از جداره آن عبور نمی کند. دوم آنکه موی بز در دسترس و ارزان تهیه می شود. هر خانواده معمولاً ۲۰ الی ۵۰ رأس بز دارد که از موی بزها برای تهیه سیاه چادر استفاده می کنند. سومین خاصیت موی بز سبک بودن آن است و نسبت به چادره های برزنتی جمع آوری و حمل آن راحت تر است. در تابستان در روزهای آفتابی، استراحت کردن در زیر این سیاه چادر ها لذت بخش است.
نام مسکن عشایر آلاچیق است که از دو بخش تشکیل میشود. بخش بالایی چادر (سقف آن) سیاه‌چادر نام دارد و از موی بز بافته میشود. بخش دیگر دیواره جانبی است که چیق (یا چیت) نام دارد و از ترکیب نی و موی بز ساخته میشود.
چگونگی بافت سیاه چادر
هر سیاه چادر از چند «لت» تشکیل می شود. و هر «لت» نواری بافته شده از موی بز سیاه است. در حقیقت «لت» تکه ای از سیاه چادر است. زنان «لت» ها را که به شکل یک نوار بافته شده اند را به وسیله دستگاهی سنتی در محل زندگی خود می بافند. عرض بین ۴۰ تا ۶۰ سانتی متر است و طول آن گاه ۶، ۱۰ و یا ۱۵ متر است. زنان پس از بافتن «لت» ها آنها را از دو طرف به هم می دوزند تا کم کم به شکل سیاه چادر در آید.
وظیفه مردان و زنان در تهیه سیاه چادر وظیفه مردان در بریدن موی بز و همچنین تهیه ابزار و فراهم نمودن کارگاه و همچنین دوختن «لت»ها به هم می باشد.
وظیفه زنان شستن، پاک کردن،حلاجی کردن موها، و تاباندن نخ ها بطوری که به حالت الیاف در آیند می باشد. تمامی مراحل بافتن سیاه چادر بر عهده زنان است و مردان هیچ گونه دخالتی در آن ندارند. دختران کوچک نیز مادران خود را در کار بافتن یاری می دهند و این فرصتی برای یادگیری و آموختن فنون دوختن سیاه چادر توسط مادران است. زنان برای بافتن یک سیاه چادر گاه بصورت دسته جمعی کار می کنند تا کار بافتن سریع تر به پایان برسد.
اندازه و شکل سیاه چادر در بین ایلات مختلف
در بین ایلات و عشایر ایران سیاه چادر ها با اندازه ها و شکل های متفاوت بافته می شوند. سیاه چادرها در کشورهای مختلف بافته می شده است. فیلبرگ تمامی سیاه چادرها در خاورمیانه و آفریقا را در تحقیقی جامع و کامل بررسی نموده است.
سیاه چادرهای عشایر نماد پیشینه ای چند هزار ساله
در فرهنگ دیرین مردم چهارمحال و بختیاری، سیاه چادر، نماد بزرگ منشی قوم کوچرو و قومی رمه گردان بوده است. سیاه چادرهای عشایری در چهارمحال وبختیاری از جنس موی بز ساخته می شود، که در آن سرما و گرما نفوذ نمی کند. زنان عشایر چهارمحال و بختیاری موی سیاه بز را در آب ولرم می جوشانند و پس از ریستن، آن را می کوبند و به صورت ورق های پشمی 3میلیمتری تا 5 میلیمتری شکل می دهند. پس از شکل دهی سیاه چادرها، برای برافراشتن آن از 3 تیرک عمودی و یک تیرک اصلی و میخ و سنگ برای برپا نگهداشتن آن استفاده می کنند.
در این سیاه چادرها هنگامی که باران می بارد، آب باران نفوذ نمی کند و تابش خورشید نیز نمی تواند از منافذ و سوراخ های ریز این چادرهای مستحکم عبور کند.
در گذشته هر کس از جاده ای در چهارمحال وبختیاری می گذشت برفراز دامنه های کوه و در کنار حاشیه های رودخانه ها، ازدحام چادرهای سیاهی به همراه زنان و مردانی که در حال مشک زدن برای استحصال دوغ و کره محلی بودند، خودنمایی می کرد. یکی از جامعه شناسان چهارمحال وبختیاری دراین باره می گوید:سیاه چادرها در میان عشایر در گذشته حکم خانه، مأمن و پناهگاه را داشتند، که هنوز در برخی از مناطق چهارمحال وبختیاری مانند لردگان، اردل و کوهرنگ نیز چنین است.
دکتر مجید حیدری، افزود: این سیاه چادرها بیشتر مقابل چاه های آب و مراتع چراگاه ها برپا می شدند و آنها که بزرگ قوم و قبیله بودند، چادرهایشان را نزدیک چشمه و چاه برپا می کردند و آنها که زندگی مشترک تشکیل می دادند، سیاه چادرهای خود را آخرین ردیف چادرهای بزرگان دایر می کردند.
به گفته وی، برپایی سیاه چادر هنگام ییلاق و قشلاق عشایر آداب و آئین های خاص داشت و با سرودخوانی و آیه خوانی همراه بوده است. این جامعه شناس اظهارداشت: بزرگ بودن سیاه چادرها موجب می شد، عشایر و رمه گردان ها هرشب در یکی از چادرها میهمانی و آئین های سوگواری یا جشن برپا کنند.
رئیس مرکز تحقیقات ملی کشور فرانسه نیز در بازدید از مناطق عشایری چهارمحال وبختیاری، سیاه چادرهای عشایر چهارمحال وبختیاری یکی از بی نظیرترین صنایع دستی تاریخی در کشور ایران عنوان کرد. پرفسور ژان پیر دیگار می افزود: همسازگاری این نوع صنایع دستی با هر نوع شرایط اقلیمی و آب و هوایی هنوز برای بسیاری از دانشمندان و محققان علوم اجتماعی و مردم شناسی شگفت آور است. معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری می گوید: قدمت تاریخی سیاه چادرها به عصر دوران باستان باز می گردد که این صنایع دستی تا به امروز حفظ شده است.
بهمن عسگری سوادجانی می افزود: این سیاه چادرها از موی بز بافته می شود و آب باران تا 24 ساعت بارش مستمر نیز از آن عبور نمی کند. به گفته وی، برای بافتن سیاه چادر نیز مانند قالی، زنان عشایر دارهایی را که ارتفاع آنها به 90 سانتیمتر می رسد، برپا می کنند و پس از آن اقدام به بافت و تهیه سیاه چادر می کنند.
معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری می گوید: هم اکنون عشایر چهارمحال وبختیاری دارای 15 رشته صنایع دستی مانند چغا بافی، لی بافی، چادر بافی، نمکدان بافی، سلفه بافی، خورجین بافی، تسمه و کمربند شکار بافی، توربه و چنته بافی هستند.
عسگری یادآور می شود، این صنایع بیشتر برای زندگی خود اتکا و براساس خودکفایی عشایر چهارمحال وبختیاری تهیه می شود. به گفته وی، متأسفانه سیاه چادربافی به دلیل وجود برخی از کالاهای جایگزین مانند برزنت در حال کمرنگ شدن است و با تنوع در نوع بافت و سبک بافی آن می توان این صنعت دستی را همچنان در بین افراد جامعه در معرض استفاده قرار داد.
هم اکنون 123 هزار نفر عشایر در این استان با 1/5 میلیون واحد دامی به فعالیت دامپروری و دامداری مشغول هستند و سالانه 30 درصد از مواد پروتئینی و گوشتی استان را تولید می کنند.
عشایر استان چهارمحال وبختیاری، فصل گرما را در این استان و فصل سرد سال را در خوزستان سپری می کنند.
