ميبد شهر باستاني استان يزد«نخوني ضرر كردي»

[fatem]

ميبد در شمال‌غربى يزد ، کنار جادهٔ تهران - بندرعباس و راه‌‌آهن تهران - کرمان قرار دارد. مساحت اين منطقه در حدود ۸۴۵ کيلومترمربع و ارتفاع آن از سطح دريا نزديک به ۱۲۲۰ متر است. «ميبد» از واژه‌هاى فارسى ميانه است که در دورهٔ ‌ساسانى به اين شهر اطلاق مى‌شده و در متن‌هاى تاريخى و جغرافيايى قرون اوليهٔ اسلامى بارها از اين نام ياد شده است. براساس يک افسانه ، ميبد در روزگار «کيومرث» بنيانگذارى شد و نخستين ساکنان اين سرزمين يعنى اهالى ‌ فيروزآباد ، مهرجرد ،بيده ، ميبد و بارجين در دهانهٔ رودخانه‌هاى قديمى ميبد يا به فاصله‌اى نزديک از مصب آن‌ها استقرار يافتند. به دليل آنکه ، ‌ امکان تأمين نيازهاى اوليه از جويبارهاى دائمى يا فصلى بستر اين رودخانه ميسر بود. ولى پس از تغييرات اقليمى و کاهش آب‌هاى سطحى منطقه ، اهالى آن به فنون‌ آب‌يابى و کاريزکنى دست يافتند. «ميبد» يکى از نمونه‌هاى نادر شهرهاى باستانى ايران به شمار مى‌رود ، هرچند که بافت سنتى آن گزندهاى فراوان ديده است ، امّا هنوز بسيارى از پديده‌ها و عناصر شهرى قديم ، مانند راه‌هاى باستانى ، بناها و تشکيلات وابسته به آن ، کهن‌‌دژ ، شارستان ، بيرونه‌ها و آثار گسترش شهرى و بازمانده بناهاى کهن را مى‌توان در آن تشخيص داد. کهن‌ترين سند هويت تاريخى و آغاز شهرسازى در سرزمين يزد ، «نارين قلعهٔ» ميبد است. اين کهن دژ همچون پيرى خسته و خاموش سرگذشت ساليان درازِ رنج و آسايش مردمان اين ديار را به ياد دارد. از اماکن تاريخى و ديدنى اين شهر مى‌توان از مسجد جامع ، عمارت نارين قلعه ، رباط شاه‌عباسى ، ‌ برج کبوترخان و آتشکده‌‌هايى چون آتشکدهٔ حسن‌آباد ، مزرعهٔ کلانتر ،و پيرمزرعهٔ حاجى نام برد.


[FONT=Georgia, Times New Roman, Times, Serif]مسجد جامع میبد[/FONT]


[FONT=Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif]مسجد جامع ميبد مجموعه اي از چند مسجد است كه گونه هاي فضايي متنوعي را با طرحهاي چندگانه عرضه مي نمايند . اين مسجد از نوع مساجد ايوان دار مرسوم در منطقه يزد است كه از صحن مركزي ( حياط ) رو باز با طرح تكرار طاقنما در بدنه ها، و فضاهايي چون گنبد خانه و ايوان وسيع و بلند و شبستان هاي كناري به عنوان بخش تابستانه در جهت قبله و شبستان هاي زمستانه ( يا گرمخانه ) در سه جهت ديگر تشكيل شده و ورودي اصلي آن با سر در نسبتاً بلندي از طرف كوچه شرقي ، با گذر از يك فضاي تقسيم ( هشتي ) به صحن باز مي شود.مسجد كوچك حاجي حسنعلي در نبش شمال شرقي مجموعه ، داراي صحن طاقنما دار و شبستاني در جهت شمال مي باشد كه به فضاي مخروبه پشت، متصل است . مسجد حسني ( امام حسن ع ) در شمال غربي مجموعه داراي گنبد خانه اي است، با دو رديف شبستان در جهت غرب و شرق و يك رديف در جهت شمال كه ورودي اين بخش، نيز از همين جبهه است. فضاي بدون ساخت وساز غربي نيز در گذشته محل مسجدي بوده كه اكنون وجود ندارد . به طوركلي ساختمان كهن مجموعه با خشت و گل بنا گرديده وچندان تنوع مصالح ندارد. پوسته داخلي ايوان ، پيشاني سرپايه هاي نماي صحن، در چهار طرف و پوسته بيروني گنبد، با طرحهاي ساده هندسي آجري كارشده است . حداقل آرايه ها در فضاي معماري اصيل مسجد به چشم مي خورد .[/FONT]

شرح تصوير: مسجد جامع ميبد، ديد رو به شرق ​

[FONT=Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif]بر كتيبه كاشي معرق كه در بدنه داخلي محراب ، انتهاي گنبد خانه نصب است تاريخ 867 ه. ق و نام دوازده امام و بر كتيبه چوبي درب ورودي تاريخ 913 ه. ق و آيه اي از قران نگاشته شده است. مسجد جامع ميبد بنا به نوشته هاي تاريخي و مستندات معماري و باستان شناسي ، از جمله مساجد كهن تمدن اسلامي ايران محسوب مي شود . بنيان مسجد ، مربوط به حدود سده دوم هجري است كه شواهد و مدارك حكايت از طرح مسجدي شبستاني با صحن و فضاي سر پوشيده دارد . عمق شبستان در جهت قبله برابر با دو فرش انداز بوده و نبش پايه ها، نيم ستون هايي داشته كه قوس هاي باربر بر آنها استقرار داشته است. مسجد اين زمان در كنار مساجد كهن نخستين فهرج ، ساوه ، اصفهان ، دامغان و يزد قرار مي گيرد . [/FONT]

شرح تصوير: گنبد مسجد جامع ميبد در كنار گنبد كوچكتر مسجد حسن ​

[FONT=Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif]همزمان با تحولات معماري در گستره تمدن ايران و وارد شدن عناصر فضايي ايراني ، در طرح فضايي و نقشه مسجد جامع ميبد نيز، تغيير ايجاد شد . به اين صورت كه بنا از طرح شبستاني به مسجدي گنبدي و ايوان دار تبديل شده و به سوي غرب گسترش پيدا كرد و مناره اي قطور و بلند در انتهاي ضلع شمالي به مجموعة فضايي افزوده گرديد . ( در حدود سده ششم هجري) اما گسترش تاريخي بناي مسجد جامع پس از سدة هفتم اتفاق افتاده است . گنبد خانة خشتي و شبستان اطراف آن كه به نام امام حسن (ع) شهرت دارد ،در شمال غرب به مسجد افزوده و فضاي پشت مناره نيز جزء بخش سر پوشيده مسجد شد. مسجدي ايوان دار در سمت غربي مسجد قديم الحاق گرديد كه آخرين حد گسترش فضايي بوده كه تا چند سال پيش نيز آثار آن در زمين مسطح و خالي فعلي وجود داشت. جهت قبله در فضاهاي مربوط به دورة گسترش، نسبت به مسجد قديمي انحراف دارد . در حدود سدة نهم هجري تعميرات و تغييراتي در بخشهاي مختلف پس از آسيب هاي وارده به بنا صورت گرفته و محراب فعلي جايگزين محراب قديمي شد؛ تاريخ 867 نيز مربوط به همين زمان است . تغيير در طرح صحن مسجد و ساخت شبستان شمالي در جاي فضاهاي قديمي و بخشي از مناره ، بعدها در بنا بوجود آمد.[/FONT]

شرح تصوير: سنگ قبر دختر رشيدالدين ميبدي ،نصب در محراب گنبدخانه مسجد جامع ​

[FONT=Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif]آخرين تغييرات و تحولات اساسي مسجد مربوط به دورة قاجار مي شود كه شامل ساخت مسجد حاجي حسنعلي در شمال شرقي مجموعه و شبستان زمستاني حاجي رجبعلي در بخش غربي صحن، با جهت قبله اي متفاوت از فعاليتهاي دو برادر خيّر ميبدي است كه جايگزين ساختارهاي قديمي گرديدند.[/FONT]

ادامه دارد...
منبع:http://maybod.org