موسیقی سنتی ایران

n*@*f*@*s

عضو جدید
کاربر ممتاز
[h=2]تاریخچه موسیقی ایران:
[/h]
تاریخ موسیقی ایرانی را می‌توان به دو قسمت قبل و بعد از اسلام تقسیم کرد.
[h=2]فهرست مندرجات[/h]

  • ۱ دوره پیش از تاریخ
  • ۲ دوره ایلامیان
  • ۳ مادها
  • ۴ هخامنشیان
  • ۵ اشکانیان
  • ۶ ساسانیان
    • ۶.۱ تنظیم هفت ساختار مقامی معروف به خسروانی
  • ۷ حمله اعراب
  • ۸ دوره صفوی
  • منابع
[h=1] دوره پیش از تاریخ[/h] پس از وارد شدن آریاییان، از آنجا که در برپا داشتن آیین‌های کیشی آریاییان رقص و موسیقی به کار بسته نمی‌شد و چندان ارجی نداشت، این دو هنر چنانکه بایست در میان آنان پیشرفت نکرده و در آثار و نوشته‌های آن روزگاران جای پایی از خود باز نگذاشته‌است.
این دوره که از هشت قرن قبل از میلاد تا قبل است شواهد بسیاری از جمله سنگ‌ها و سطوح حکاکی شده کتاب‌ها و دست نوشته‌ها را با خود به همراه دارد. مهمترین اثر یافت شده در مورد موسیقی این دوره مهر چغامیش می‌باشد که متعلق به ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد است. برای بررسی این دوره باید اثر تمدن‌هایی چون بابل و آشور و ایلام را - که متاسفانه چیز زیادی از انها باقی نمانده - مورد بررسی قرار داد. اما شواهد اندک پیدا شده نیز خود صحت وجود موسیقی را در این دوره تصدیق می‌کند. به طوری که ساخت سازهای سنتور و تنبور را به این دوره نسبت داده‌اند.



http://



سنگ‌نگارۀ زنان موسیقی‌دان در طاق بستان که در حال نواختن چنگ هستند.


[h=1] دوره ایلامیان[/h] اصطلاح «خنیای باستانی ایرانی» حروف نویسی خالص کلمات ایرانی است که ترجمه آن عبارت از«موسیقی ایران باستان» و یا بعبارت دیگر «موسیقی سنتی ایران» است. این اصطلاح ایرانی امروزه بخوبی قابل درک است ولی در مقایسه با اصطلاح پر مصرف «موسیقی اصیل» که معنای آن نیز همان است، بندرت استفاده می‌شود. با استفاده از شواهد کاویده شده، مانند تندیس کشف شده در ساسا، سوابق موسیقی بخوبی به دوران امپراتوری ایلامی (۶۴۴-۲۵۰۰ قبل از میلاد) برمی گردد. بطور مشهود، اطلاعات کمی در خصوص موسیقی این دوره در دسترس است. تنها استثناء ابزار باقی مانده موسیقی مانند گیتارها، عودها و فلوت‌هایی که ابداع و نواخته شده، می‌باشند. گفته می‌شود ابزار موسیقی مانند «باربت» ریشه در این دوران یعنی حدود سال ۸۰۰ قبل از میلاد داشته‌است.


[h=1]مادها[/h] مهمترین موسیقی آن دوران نغمات موسیقایی گات بوده‌است.




[h=1]هخامنشیان[/h] از هردوت نقل است که در دوران امپراتوری هخامنشی که به «امپراطوری پارسی» نیز معروف است، موسیقی نقش مهمی بخصوص در محاکم دادگاهی داشته‌است. او می‌گوید که وجود موسیقی برای مراسم مذهبی پرستش خداوند، بسیار ضروری بوده‌است. بعدها یعنی پس از ابلاغ دین پیامبر زرتشت، میترا، شخصی که بعنوان "داواً یک خدای دروغین یا شیطان و همچنین بتان دیگر بیشتر و بیشتر مقبول واقع شدند.
اصطلاح «خنیای باستانی ایرانی» یک اصطلاح مربوط به عصر پس از هخامنشیان می‌باشد.
در کنار نغمات گات‌ها نوع دیگری از موسیقی با نام موسیقی رزمی و همچنیم موسیقی بزمی در این دوره ساخته شد. طبل‌های این دوره جنگجویان را با انگیزه به میدان‌های نبرد راهی می‌کردند و تنبورها و نی‌ها از انها در جشن پیروزی به گرمی استقبال می‌کردند.
یکی از خط و زبان‌های هفتگانه آن دوران که عامهٔ مردم آن را بلد بودهاند، احتمالاً موسیقی بوده و آوازهایی از قبیل سوگ سیاوش را با آن خط و زبان می‌خواندند. اما از این دوران اطلاعات دقیقی در دست نیست. البته سرودهای مذهبی گات‌ها بهگون‌های موزون بهصورت آواز خوانده می‌شده ولی در مذهب قدیم ایرانی، موسیقی دارای اهمیت چندانی نبوده‌است. ولی موسیقی غیرمذهبی به صورت رقص و آواز رایج بوده‌است.




[h=1]اشکانیان[/h] در این دوره موسیقی جدیدی در ایران پدید آمد. در این دوره موسیقی آزاد و مردمی شد و از بند دولت و دربار گریخت. در این دوره افرادی چون: بخشی‌ها در خراسان یا گوسان‌ها در تمامی مناطق ظهور کردند.



[h=1]ساسانیان[/h] علاقه شاهان ساسانی به موسیقی، از روایات تاریخ نویسان و از روی نقوشی که بر روی ظرف‌های سیمین کنده کاری شده و از موزاییک‌های پیدا شده در بیشاپور کازرون و گچ بری‌های یافت شده در ری‌ و نقوش برجسته، کاملا نمودار می‌باشد.
نقش یکی‌ ازموزاییک‌های نفیس پیدا شده در ویرانه‌های بیشاپور کازرون در سال ۱۳۱۹ یک زن نوازنده‌ای است که نشسته و چنگ در دست دارد. در میان سینی‌های سیمین که از زمان ساسانیان یافته شده، در یک سینی پیکر پادشاهی دیده می‌شود که بر تختی نشسته و در برابر وی نی‌ زن و چنگ زنی‌ خنیاگری می‌کنند. سینی دیگری هم هست که زنی‌ بر اژدهایی نشسته و نی‌ میزند. در یک بشقاب بزرگ نقره، شاه بر تختی نشسته و چنگ زنی‌ و نی‌ زنی‌ در برابر وی مشغول نواختن هستند. در نقوش برجسته طاق بستان کرمانشاه که منظره شکار گاهی‌ حجاری شده، در یک مجلس نقش چند دختر چنگ زن که در قایق نشسته و در دنبال شاه که بر روی مردابی مشغول شکار است، در حرکت و به نوازندگی چنگ مشغولند.




اردشیر پاپکان طبقات مختلف موسیقیدان‌ها را نیک می‌شناخت و برای هریک قانون مخصوصی وضع کرده بود. انوشیروان در رعایت قانون و حقوق هنرمندان سعی آشکار داشت و بهرام گور خود چکام سرایی چیره دست بود. بهرام گور زیادی از این هنرپیشه گان و موسیقی دانان را به نام لولی از هندوستان خواست و در نقاط مختلف کشور پراکنده ساخت. عصر طلایی موسیقی ساسانیان را دوره سلطنت خسرو پرویز باید دانست. موسیقی در زمان وی به نهایت درجه ترقی‌ خود رسید و تشویق‌های خسرو پرویز از صاحبان ذوق و دادن جایزه زیاد، این صنعت در آن زمان رواج کامل یافت و موسیقیدان‌های مشهوری مانند نکیسا و باربد به وجود آمدند که در خنیاگری و رامشگری شهره آفاق شدند. با تشویق و حمایت دربار ساسانی از موسیقیدان‌ها، مردم نیز بتدریج علاقمند به موسیقی شدند، بطوریکه در این دوره موسیقیدانان از رفاه و احترام بسیاری برخوردار بودند. نام اولین موسیقیدان بزرگ ایرانی از قبیل باربد، نکیسا، بامشاد و رامتین نیز از همان زمان برای ما به یادگار مانده‌است. همچنین نام بسیاری از الحان سازنده موسیقی و سازهای آن زمان.

در کتاب پهلوی خسرو پسر قباد طویلی از سازهای دوران ساسانیان گرد آوری شده که می‌توان کم و بیش کامل دانست:
عود معمولی، عود هندی(وین)، بربط، چنگ، نوعی از چنگ (اندروای)، تنبور، تنبور بزرگ از مس، تنبور کوچک (دنبالک)، طبل کوچک (چمبار)، سنتور (کنار)، زنگ، نای، قره نی‌، مار، تاس و چند آلات موسیقی دیگر که تشخیص آنها مشکل است مانند زنجیر، تیر سپر، شمشیر، مشتک، رسن، وندق، شیشک، کپیک


مسعودی در مروج الذهب نام سازهایی را که در ایران باستان به کار رفته‌است می‌ شمرد و چنگ و نی‌ و عود و بربط و سرنأی را از ایرانیان میداند و گوید که بنیاد پرده‌ها و آهنگ‌های موسیقی و هفت سرود خسروانی را ایرانیان نهاده‌اند. مسعودی در مروج الذهب مینویسد:مردم خراسان چنگ را به کار میبرده‌اند و مردم طبرستان و دیلمستان رباب را بیشتر می‌ پسندیدند.



[h=2]تنظیم هفت ساختار مقامی معروف به خسروانی[/h] تنظیم و سازماندهی سیستم موسیقایی یعنی هفت ساختار مقامی معروف به خسروانی و سی مقام اشتقاقی و سیصد و شصت ملودی در دوره ساسانی انجام شد. شمار آنها با تعداد روز در هفته، ماه و سال تقویم ساسانیان برابر بوده‌است. امروزه به درستی معلوم نیست که این مقام‌ها و آهنگ‌ها چه بوده اند؛ اما نام‌های بعضی از این آهنگ‌ها توسط نویسندگان دورهٔ اسلامی ذکر شده؛ نام‌هایی چون کین ایرج، کین سیاوش که شاید اشاره به حوادث تاریخی داشته‌اند و اسامی چون باغ شیرین و باغ شهریار که شکوه دربار را نشان می‌داد، و نیز اسامی چون سبز بهار و روشن چراغ را بکار می‌بردند. اما دربارهٔ آن آهنگسازی‌ها اطلاعات درستی در اصول نظری آن دوران وجود ندارد.



[h=1]حمله اعراب[/h] قبل از حمله اعراب، ملودی‌هایی که در آن نغمه هائی از اوستا بنام مازدین نواخته می‌شد که با آن حال و هوا همخوانی داشت. پس از حمله اعراب بسیاری از مدها و ملودی‌ها بدلیل تهاجم اعراب که موسیقی را بعنوان مسئله‌ای غیر اخلاقی می‌دانستند، از بین رفتند. هنگامی که اسلام بعنوان مذهب مسلط ایران پذیرفته گردید، تصمیم حکمرانان منع کلی موسیقی و بعدها دلسرد کردن مردم از زمزمه ادعیه مازدین بود. موسیقی سنتی تا قرن بیستم در دادگاه‌ها نواخته می‌گردید. در زمان حکومت اسلامگرایان افراطی قرون وسطی، موسیقی بصورت مخفیانه نواخته می‌شد. اگر چه اکثر حاکمان عرب فعالیت‌های مرتبط با موسیقی را ممنوع اعلام کردند، دیگران به موسیقی دانان ایران دستور دادند که قطعاتی را به صورت کتاب تصنیف کنند که به عربی آن را «کتاب موسیقی کبیر» بمعنای کتاب اعظم موسیقی می‌خواندند. رهبران مذهبی اسلام در آغاز موسیقی را تحریم کرده و مایه فساد و بیهودگی می‌دانستند. اما در زمان عباسیان که به سبک ساسانیان دربار خویش را اداره می‌کردند، جنبه‌های دنیوی و غیردینی موسیقی افزایش یافت و موسیقی رونق تازه‌ای یافت؛ بعضی بزرگان موسیقی این دوران عبارتند از: ابوالفرج اصفهانی، عبدالقادر درمراغی، [قطب الدین محمود شیرازی]،حکیم ابونصر فارابی و صفی الدین ارموی.



[h=1]دوره صفوی[/h] در دوران صفوی موسیقی تحت اختیار دربار بود و از اجتماع دور افتاد. موسیقی ایران در دوران صفویه بیشترین ضربه را خورد اما شکل مذهبی آن در قالب تعزیه و نمایش‌های دراماتیک و نیز توسط نوازندگان و شاعران دوره گرد تداوم یافت.




[h=1]منابع[/h]
  1. تاریخ رقص در ایران، یحیی ذکاء، مجلهٔ هنر و مردم، شمارهٔ ۱۹۱-۱۹۲، ص ۳۸ و بعد


  • آشنایی با رسالات موسیقی تألیف دکتر حسین محمد زاده صدیق؛ انتشارات: فاخر سال چاپ ۱۳۷۹

  • موسیقی در ادبیات تألیف: طغول طهماسبی؛ انتشارات: نقش جهان سال چاپ ۱۳۸۰

  • تاریخ موسیقی ایران تألیف: حسن مشحون؛ چاپخانه: رخ، سال چاپ: ۱۳۷۳

  • موسیقی ایران از آغاز تا امروز تألیف: غلامرضا جوادی؛ انتشارات: همشهری، سال چاپ: ۱۳۸۰

  • موسیقی ایرانی، تألیف: دکتر مهدی فروغ- علی‌ سامی- دکتر محمد دامادی- حسین خدیو جم- دکتر مهدی برکشلی، چاپ مشعل آزادی سال چاپ: ۱۳۸۰
 

n*@*f*@*s

عضو جدید
کاربر ممتاز
تعاریف موسیقی سنتی ایرانی

تعاریف موسیقی سنتی ایرانی

موسیقی سنتی ایرانی ، شامل دستگاه‌ها ، نغمه‌ها ، و آوازها ، از هزاران سال پیش از میلاد مسیح تا به امروز سینه به سینه در متن مردم ایران جریان داشته، و آنچه دل‌نشین‌تر، ساده‌تر و قابل‌فهم تر بوده است امروز در دسترس است، بخش بزرگی از آسیای میانه، افغانستان، پاکستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکیه، و یونان متأثر از این موسیقی است و هرکدام به سهم خود تأثیراتی در شکل گیری این موسیقی داشته‌اند، از موسیقی‌دان‌ها یا به عبارتی نوازندگان موسیقی در ایران باستان می‌توان به «باربد» و «نکیسا» اشاره کرد.

________________________________________________________________________________________________________


ردیف

موسیقی امروز ایران از دورهٔ آقا علی‌اکبر فراهانی (نوازندهٔ تار دورهٔ ناصرالدین شاه) باقی مانده‌است که توسط آقا غلامحسین (برادر آقا علی‌اکبر) به دو پسر علی‌اکبرخان به نام‌های میرزا حسینقلی و میرزا عبدالله، آموخته شد و آنچه از موسیقی ملی ایران امروزه در دست است، بداهه‌نوازی این دو استاد می‌باشد که به نام «ردیف موسیقی» نامیده می‌شود. ردیف در واقع مجموعه‌ای از مثال‌های ملودیک در موسیقی ایرانی است که تقریباً با واژهٔ رپرتوار در موسیقی غربی هم‌معنی است. گردآوری و تدوین ردیف به شکل امروزی از اواخر سلسلهٔ زند و اوایل سلسلهٔ قاجار آغاز شده‌است. یعنی در اوایل دورهٔ قاجار سیستم مقامی موسیقی ایرانی تبدیل به سیستم ردیفی شد و جای مقام‌های چندگانه را هفت دستگاه و پنج آواز گرفت. از اولین راویان ردیف می‌توان به خاندان فراهانی یعنی آقا علی اکبر فراهانی - میرزا عبدالله - آقاحسینقلی و... اشاره کرد. ردیف‌هایی که اکنون موجود می‌باشند: ردیف میرزا عبدالله - ردیف آقاحسینقلی - ردیف ابوالحسن صبا - ردیف موسی معروفی - ردیف دوامی - ردیف طاهرزاده - ردیف محمود کریمی - ردیف سعید هرمزی - ردیف مرتضی نی‌داوود - و... می‌باشند. و هم‌اکنون ردیف میرزا عبدالله - صبا و دوامی کاربری بیشتری دارند و بیشتر در مکاتب درس موسیقی آموزش داده می‌شوند.


_____________________________________________________________________________________________________

دستگاه

http://



نگاره‌ای از زنی کمانچه‌نواز بر روی کاخ هشت‌بهشت اصفهان، از سال 1669 م.
هر دستگاه موسیقی ایرانی، توالی‌ای از پرده های مختلف موسیقی ایرانی است که انتخاب آن توالی حس و شور خاصی را به شنونده انتقال می‌دهد. هر دستگاه از تعداد بسیاری گوشه موسیقی تشکیل شده‌است و معمولاً بدین شیوه ارائه می‌شود که از درآمد دستگاه آغاز می‌کنند، به گوشهٔ اوج یا مخالف دستگاه در میانهٔ ارائه کار می‌رسند، سپس با فرود به گوشه‌های پایانی و ارائهٔ تصنیف و سپس رِنگی اجرای خود را به پایان می‌رسانند.موسیقی سنتی ایران شامل هفت دستگاه و پنج آواز است. هفت دستگاه ردیف موسیقی سنتی ایرانی عبارت‌اند از:
  • دستگاه شور
  • دستگاه سه‌گاه
  • دستگاه چهارگاه
  • دستگاه همایون
  • دستگاه ماهور
  • دستگاه نوا
  • دستگاه راست‌پنج‌گاه


_____________________________________________________________________________________________________

آواز

آواز معمولاً قسمتی از دستگاه مورد نظر است که می‌توان آنرا دستگاه فرعی نامید. آواز از نظرفواصل با دستگاه مورد نظر یکسان یا شبیه بوده و می‌تواند شاهد و یا ایست متفاوتی داشته باشد. به‌طور مثال آواز دشتی از متعلقات دستگاه شور و از درجه پنجم آن بوده و به عنوان مثال اگر شور سل را در نظر بگیریم، دارای نت شاهد و ایست ((ر)) می‌باشد. بدین ترتیب در آواز شور ملودی با حفظ فواصل دستگاه شور روی نت ((ر)) گردش می‌کند و در نهایت روی همان نت می‌ایستد. به‌طور کلی هر آواز پس از ایست موقت روی ایست خودش، روی ایست دستگاه اصلی (در این‌جا شور) باز می‌گردد. آوازهای متعلق به دستگاه موسیقی ایرانی ۵تا هستند و عبارت‌اند از:
  • آواز ابوعطا، متعلق به دستگاه شور (درجه دوم)
  • آواز بیات ترک (بیات زند)، متعلق به دستگاه شور، (درجه سوم)
  • آواز افشاری، متعلق به دستگاه شور، (درجه چهارم)
  • آواز دشتی، متعلق به دستگاه شور، (درجه پنجم)
  • آواز بیات اصفهان، متعلق به دستگاه همایون، (درجه چهارم)


___________________________________________________________________________________________________

گوشه

گوشه که گاهی به آن مقام (در شباهت با موسیقی عربی و ترکی) نیز گفته می‌شود، از اساسی‌ترین مؤلفه‌های هویت موسیقی ایرانی است. گوشه‌ها قطعه‌های ثبت شده از موسیقی سنتی ایرانی هستند که در طول زمان توسط استادان موسیقی ایرانی گردآوری شده و به هنرجویان آموخته می‌شود. هر دستگاه موسیقی سنتی دارای تعدادی گوشه است که توسط استادان مختلف به شکل‌های متفاوت ولی بسیار مشابه ثبت شدهاند. منبع جمع‌آوری گوشه‌ها، عموماً قطعات نواخته شده در میان نوازنده‌های بومی نواحی مختلف ایران است. [h=2] انواع گوشه‌ها[/h] بسته به اهمیت، گوشه‌ها را می‌توان به سه گونه تقسیم کرد:
  1. گوشه‌های بزرگ: که دارای این قابلیت هستند که به مدت زیادی درطول یک اجرا نواخته شوند مانند گوشهٔ بیات کرد در شور، مخالف در سه‌گاه و چهارگاه، حجاز در آواز ابوعطا و شوشتری در همایون.
  2. گوشه‌های کوچک: که در همه آوازها و دستگاه‌ها وجود دارند.
  3. گوشه‌های سرگردان: که قابلیت اجرا در دستگاه‌های مختلف را دارند، مانند مثنوی، جامه‌دران و کرشمه.
گوشه‌های موجود در دستگاه‌های موسیقی ایرانی در حقیقت قطعاتی جدا ولی در عین حال مربوط به هم هستند که از پیوستن آنها به یکدیگر دستگاه‌های موسیقی بوجود می‌آیند. به اولین گوشه در هر دستگاه، «درآمد» آن دستگاه گفته می‌شود. گوشه‌ها در یک دستگاه ممکن است دارای گام‌های مختلف یا همانند باشند. در ردیف نوازی، گوشه‌ها به ترتیب از درجات پایین گام شروع شده و طبق یک روند منظم به تدریج اوج گرفته و دوباره به گام اصلی دستگاه بازگشت می‌کنند. هر یک از گوشه‌ها بر اساس گام و یا حالت و یا نت شاهدی که دارند، حالت احساسی خاصی را تداعی می‌نمایند. در دستگاه‌های مختلف ممکن است گوشه‌هایی با حالات یکسان وجود داشته باشند که از طریق آنها می‌توان به تعویض دستگاه‌ها (مرکب نوازی) پرداخت . [h=2]برخی از گوشه‌های موسیقی ایرانی[/h]
  • دستگاه شور
    • شهناز
    • حسینی

  • دستگاه سه‌گاه
    • زابل
    • مویه
    • حدی
    • پهلوی
    • مغلوب
    • مخالف

  • دستگاه چهارگاه
    • زابل
    • مویه
    • حدی
    • پهلوی
    • منصوری
    • مغلوب
    • مخالف

  • دستگاه ماهور
    • گشایش (داد)
    • دلکش
    • بیات لر
    • عراق
    • حصار
    • راک

  • دستگاه همایون
    • چکاوک
    • شوشتری
    • عشاق

  • دستگاه نوا
    • عراق
    • رهاب

  • دستگاه راست پنجگاه
    • راست
    • چکاوک
    • راک
    • پنجگاه
    • لیلی و مجنون

  • آواز دشتی
    • دشتستانی

  • آواز ابوعطا
    • حجاز

  • آواز بیات ترک (بیات زند)
    • روح الارواح

  • آواز افشاری
    • عراق

  • آواز اصفهان
    • سوز و گداز

 

n*@*f*@*s

عضو جدید
کاربر ممتاز
معرفی دستگاههای موسیقی ایران

معرفی دستگاههای موسیقی ایران

دستگاه در موسیقی ایرانی، عبارت است از یک توالی از پرده‌های مختلف موسیقی ایرانی که انتخاب آن توالی حس و شور خاصی را به شنونده انتقال می‌دهد.

http://


نگاره‌ای از زنی کمانچه‌نواز بر روی کاخ هشت‌بهشت اصفهان، از سال 1669 م.



دستگاه از دو واژهٔ «دست» و «گاه» تشکیل شده و مانند واژهٔ پهلوی «دستان» در موسیقی دوران ساسانیان به گونه‌ای موسیقی که با دست اجرا می‌شود، اشاره می‌کند. هر دستگاه از تعداد بسیاری گوشه موسیقی تشکیل شده‌است. معمولاً اجرا از درآمد دستگاه آغاز شده، به گوشه اوج یا مخالف دستگاه می‌رسد و سپس با فرود به گوشه‌های پایانی و ارایه تصنیف و سپس رِنگ به پایان می‌رسد.


موسیقی سنتی ایران شامل هفت دستگاه است که همچنین پنج آواز هم از متعلقات آنها به شمار می‌روند:


دستگاه شور
  • آواز ابوعطا
  • آواز افشاری
  • آواز بیات ترک
  • آواز دشتی






  • دستگاه سه‌گاه




  • دستگاه چهارگاه




  • دستگاه همایون
    • آواز اصفهان



  • دستگاه ماهور




  • دستگاه نوا




  • دستگاه راست‌ پنج‌گاه

 

n*@*f*@*s

عضو جدید
کاربر ممتاز
دستگاههای موسیقی ایران - دستگاه شور

دستگاههای موسیقی ایران - دستگاه شور

دستگاه شور، از دستگاه‌های موسیقی ایران است.

غالب آوازهایی که خواننده آموزش ندیده ایرانی می‌خواند در یکی از مایه‌های این دستگاه می‌گنجد، از این رو این دستگاه را مادر موسیقی ایرانی هم خوانده‌اند.

در میان دستگاه‌های ایرانی شور از همه گسترده‌تر است. زیرا هر یک از دستگاه‌ها، دارای یک عده آوازها و الحان فرعی‌ست ولی شور غیر از آوازهای فرعی دارای ملحقاتیست که هر یک به تنهایی استقلال دارد. آوازهای مستقلی که جزء شور محسوب می‌شود و هر یک استقلال دارد از این قرار است: ابوعطا، بیات ترک، افشاری، بیات کرد و دشتی.
آواز بیات ترک در پرده‌های شور نواخته می‌شود و جزو ملحقات آن طبقه بندی می‌شود، ولی چون از نظر شنوایی حسی شبیه دستگاه ماهور ایجاد می‌کند، برخی قایل به طبقه بندی آن تحت دستگاه ماهور هستند. در مکتب آوازی اصفهان آواز بیات ترک در مشتقات دستگاه ماهور به حساب می‌آید اما در مکتب تهران، مایه بیات ترک را جزء دستگاه شور به حساب می‌آورند.


************************************

مایه‌ها (متعلقات)



آواز ابوعطا، یکی از آوازهای چهار گانهٔ متعلق به شور در موسیقی امروز (به همراه افشاری، دشتی و بیات ترک) است. ابوعطا با القاب دیگری مانند سارنج (صلحی) و دستان عرب نیز شناخته می‌شود.انسان با گوش دادن به ابوعطا کمی به فکر فرو می رود و به مسائل فلسفی پیرامونش می اندیشد. گام آن با گام شور یکی است و تنها اختلاف آن با شور در توقّف مکرّر ابوعطا روی درجهٔ چهارم (نت شاهد) و درجهٔ دوم (نت ایست) می‌باشد و درجهٔ پنجم ثابت است. در نغمهٔ ابوعطا، نت متغییر وجود ندارد. در ردیف موسیقی موسی معروفی گوشه‌های ابوعطا بعد از شش درآمد، عبارت‌اند از: محمد صادق خانی، کرشمه، سیخی، تک مقدم (که نوعی تحریر است)، حزین، حجاز (که در سه قسمت ذکر گردیده و مهم‌ترین گوشهٔ ابوعطاست)، بسته نگار، بغدادی (که شبیه حجاز است)، دوبیتی، شمالی، چهار باغ، گبری، رامکلی، فرود و مثنوی. در ردیف منقول ابوالحسن صبا، گوشهٔ خسروشیرین نیز در ابوعطا ذکر شده‌است. آواز ابوعطا در میان مقام‌های قدیم به چشم نمی‌خورد اما از مقام‌های قدیم، فواصل جان فزا، بوستان و حسینی با ابوعطا مطابقت دارند. این آواز چند گوشه هم که نامهای بخصوص دارد نواخته می‌شود که از همه مهمتر حجاز است که نخست روی درجه پنجم گام شور می ایستد و سپس بدرجه اول گام شور فرود می آید, ابوعطا در محدودهٔ حجاز دارای نغمه‌هایی نزدیک به الحان عربی است. اما آواز ابوعطا خود مورد پسند و به ذوق ایرانیان است. یکی از آثار معروف در این دستگاه، آلبوم عشق داند اثر محمدرضا شجریان و محمدرضا لطفی است.

[h=2]گوشه‌ها
[/h] این آواز در ردیف میرزا عبداللّه دارای گوشه‌های زیر است:
  • رامکِلی
  • درآمد
  • سَیَخی
  • حجاز
  • بسته‌نگار
  • چهارپاره
  • گَبری



آواز دشتی(دشتستانی) از متعلقات دستگاه شور است که آن را آواز چوپانی نیز نامیده اند. این آواز با اینکه غم انگیز و دردناک است اما در عین حال بسیار لطیف و ظریف می باشد.
آواز دشتی به طور کلی دارای دو منطقه اصلی درآمد و اوج می‌باشد که متغیر بودن نت شاهد در دشتی از ویژگی‌های مهم این آواز تلقی می گردد. تنوع تحریر در آواز دشتی بسیار زیاد است به طوری که بسیاری از تکنیک‌ها و مهارت‌های آوازی در اجرای گوشه‌ها مورد استفاده قرار می گیرند. هر چند که آواز دشتی امروزه در بین مردم گیلان رواج یافته و گوشه هایی مانند دیلمان و گیلکی متعلق به شمال ایران است ، اما اصل آواز دشتی متعلق به منطقه دشتی و ناحیه دشتستان در جنوب کشور است و نغمه دردهای زمانه و روزگار پر از مشقت و سختی عشایر و چوپانان و مردمان کوهپایه نشین زاگرس است. از مشهورترین آثار در آواز دشتی به سرود ای ایران اثر روح‌الله خالقی می‌توان اشاره کرده، عارف قزوینی نیز بسیاری از تصنیف‌های خود را در این آواز ارایه کرده است. آواز دشتی را معمولاً در تار و سه‌تار با کوک لا («ر، لا، سل، دو») اجرا می‌کنند. یوسف فروتن آن‌را در کوک «ر، لا، فا، دو» اجرا می‌کرد.


[h=2]گوشه‌ها
[/h]
  • پیش درآمد دشتی
  • درآمد دشتی
  • بیات راجه
  • اوج
  • بیدگانی
  • دیلمان
  • دشتی حاجیانی
  • بوسلیک
  • چوپانی
  • غم‌انگیز
  • مثنوی
  • گیلکی
  • کوچه باغی
  • سملی
  • سارنگی
  • شهرآشوب



آواز افشاری، منسوب به ایل افشار از طوایف ترک ایرانی و از متعلقات چهارگانهٔ دستگاه شور (به همراه ابوعطا، دشتی و بیات ترک) است. افشاری آوازیست محزون و غم انگیز و دارای حالتی بسیار خوش و دلپسند میباشد.
گام افشاری به سه‌گاه نزدیکتر از شور است. در افشاری درجهٔ چهارم دستگاه شور نت شاهد و درجهٔ دوم آن نت ایست و درجهٔ پنجم نت متغییر محسوب می‌گردد. افشاری را مملو از شکایات و غم و اندوه دانسته‌اند. الحان و نغمات (گوشه‌های) افشاری بعد از درآمدهای مختلف عبارت‌اند از: کرشمه، جامه‌دران، بسته‌نگار، قرایی، مثنوی پیچ، نهیب (نحیب)، عراق (برومند، صبا)، حصار (کریمی)، مسیحی (موسی معروفی)، تخت طاقدیس و صدری (صبا)، قره‌باغی (کسایی)، آقا حسینقلی (صلحی) و شاه ختایی (شر-مو). میان قطعاتی که در موسیقی ایرانی، مطابق سبک معمول ساخته شده روی تنیک افشاری کمتر فرود آمده‌اند؛ بلکه همیشه روی تنیک شور رفته‌اند. البته فرود بر تنیک افشاری یک قرارداد معمول نیست. فواصل افشاری: دوم بزرگ، سوم نیم بزرگ، چهارم و پنجم درست، ششم نیم بزرگ، هفتم کوچک و هنگام است. از متعلقات مهم افشاری ، عراق است که در ماهور هم نواخته می‌شود و درین جا صورت تغییر مقام را پیدا میکند. افشاری بوسیله آواز رهاب (رهاوی یا راهوری ) به شور برمیگردند. نغمه مثنوی هم به سبکی خاص در افشاری نواخته می‌شود که مثنوی پیچ نام دارد.


[h=2]گوشه‌ها
[/h]
  • درآمد
  • جامه دران
  • حصار
  • عراق
  • حزین
  • قرایی
  • صدری
  • مثنوی


آواز بیات ترک یا بیات زند از آوازهای چهارگانه دستگاه شور است که از لحاظ رابطهٔ فواصل با درآمد، قدری یکنواخت به گوش می‌رسد. نُت شاهد آن، درجهٔ سوم گام شور، و نت ایست آن، درجهٔ هفتم آن است.
هم رود زنان به زخمه راندن
هم فاختگان به زَند خواندن
بیات ترک به دلیل نزدیکی به ماهور، قابلیت اجرایی بسیاری از گوشه‌های ماهور را دارد. بیات ترک تنوعی در تغییر بنیهٔ شور است که در انتها نیز به شور ختم می‌شود؛ زیرا اختلافی در فواصل شور و ترک (با علامت تغییر دهنده) وجود ندارد. فواصل بیات ترک را دوم و سوم بزرگ، چهارم و پنجم درست، ششم بزرگ، هفتم نیم بزرگ و هنگام تشکیل می‌دهند که با رعایت تطابق فواصل با مقام ملایم دلگشا در موسیقی مقامی منطبق است.


[h=2]گوشه‌ها
[/h] آواز بیات ترک در ردیف میرزا عبدالله شامل گوشه‌های زیر است:
  • درآمد اول
  • دوگاه، فرود
  • درآمد دوم
  • درآمد سوم
  • حاجی حسنی
  • بسته‌نگار
  • زنگوله
  • خسروانی
  • نغمه
  • فِیلی
  • مهربانی
  • جامه‌دران
  • مهدی ضرّابی
  • روح‌الارواح


آواز بیات کرد (کرد بیات)آوازی در دستگاه شور با استقلال و وسعت آوازی کامل ، شبیه حجاز است زیرا از درجهٔ پنجم گام شور با حدود شش درآمد متنوع آغاز می‌شود (نوعی از درآمد بیات کرد از درجهٔ چهارم شور آغاز می‌شود).
تحریرهای ویژهٔ موجود در اوج و حضیض بیات کرد آن را به خوبی از هم تنیک‌ها و هم درجه‌هایش تفکیک می‌کند. فواصل بیات کرد در ردیف تطبیقی با مقام ملایم و قدیمی جان افزا ، هماهنگی دارد. بیات کرد در موسیقی مقامی گذشته از گوشه‌های منسوب به چهارگاه (شعبه چهارگاه) ذکر شده است.


______________________________________
__________________________________________

گام
گام دستگاه شور به این صورت است : سه ربع پرده، سه ربع پرده، پرده، پرده، نیم پرده، پرده، پرده. اما بعضی نت‌ها در این دستگاه کوک متغیر دارند. به طور مثال در شور سل که پرده بندی به این صورت است: سل، لا کرن، سی بمل، دو، ر، می بمل، فا، سل، از می کرن و ر کرن هم استفاده می شود.


_______________________________________
____________________________________________



گوشه‌ها
گوشه‌های ردیفی این دستگاه عبارت‌اند از:
  1. درآمد اول
  2. درآمد دوم
  3. درآمد سوم: کرشمه
  4. درآمد چهارم: گوشهٔ رهاب
  5. درآمد پنجم: اوج
  6. درآمد ششم: ملانازی
  7. نغمهٔ اول
  8. نغمهٔ دوم
  9. رهاوی
  10. زیرکش سلمک
  11. ملانازی
  12. سلمک
  13. گلریز
  14. مجلس‌افروز
  15. عزال
  16. صفا
  17. بزرگ
  18. کوچک
  19. دوبیتی
  20. خارا
  21. قجر، فرود
  22. حزین
  23. شور پایین دسته
  24. گوشهٔ رهاب
  25. چهار گوشه
  26. نشیب و فراز
  27. مقدمهٔ گریلی
  28. رضوی، حزین، فرود
  29. شهناز
  30. قرجه
  31. شهناز کت (عاشق‌کش)
  32. رنگ اصول
  33. گریلی
  34. رنگ شهرآشوب
 

n*@*f*@*s

عضو جدید
کاربر ممتاز
دستگاههای موسیقی ایران - دستگاه سه گاه

دستگاههای موسیقی ایران - دستگاه سه گاه

دستگاه سه‌گاه، یکی از هفت دستگاه موسیقی ایرانی است.

این دستگاه تقریباً در همه ممالک اسلامی متداول است. این دستگاه بیشتر برای بیان احساس غم و اندوه که به امیدواری می‌گراید مناسب است. آواز سه گاه بسیار غم انگیز و حزن آور است.گوشه‌های مهم این دستگاه عبارت‌اند از: در آمد، مویه، زابل، مخالف، حصار، گوشه‌های دیگر مانند: آواز، نغمه، زنگ شتر، بسته نگار، زنگوله، خزان، بس حصار، معربد،پهلوی(رجز)،حاجی حسینی، مغلوب، دوبیتی، حزین، دلگشا، رهاوی، مسیحی، ناقوس، تخت طاقدیس، شاه ختایی(حدی)، مداین، نهاوند. آوازی است بی نهایت غمگین و ناله‌های جانسوز آن ریشه و بنیاد آدمی را از جا می‌کند و از راز و نیاز عاشقان دوری کشیده و از بیچارگی بی نوایان و ضعیفان گفتگو می‌کند (روح الله خالقی- نظری به موسیقی).


البته حالت این دستگاه در همه جا ثابت نیست و بویژه در مخالف بسیار باشکوه است به عنوان نمونه قطعهٔ «من از روز ازل» ساختهٔ مرتضی محجوبی دارای نغمه‌ای بسیار تاثیرگذار و غم انگیز است. قابل ذکر است که آهنگهای شادی آور در سه گاه فراوان هستند از جمله «چهار مضراب مخالف سه گاه» اثر زنده یاد پرویز مشکاتیان.


_________________________________________________


[h=2]گوشه‌ها
[/h] گوشه‌های مهم دستگاه سه گاه عبارت‌اند از :
  1. چهار مضراب
  2. درآمد :که معمولاً همه دستگاه‌ها با گوشه‌ای به نام درآمد که نشان دهنده حالت دستگاه است آغاز می‌شود.
  3. نغمه
  4. کرشمه
  5. کرشمه با مویه
  6. زنگ شتر
  7. زابل : بر درجه سوم گام تاکید دارد.
  8. بسته نگار
  9. مویه : که بر درجه پنجم گام تاکید می‌کند و حالتی مانند شور دارد .
  10. مخالف :که بر درجه ششم گام تاکید دارد و حالت آن با سه گاه فرق دارد و می‌توان از این گوشه برای مرکب خوانی به اصفهان نیز استفاده کرد .
  11. حاجی حسنی
  12. بسته نگار ۲
  13. مقلوب
  14. نغمهٔ مقلوب
  15. حزین
  16. مویه ۲
  17. رهاب
  18. مسیحی
  19. شاه خطایی
  20. تخت طاقدیس (تخت کاووس)
  21. رنگ دلگشا

 

n*@*f*@*s

عضو جدید
کاربر ممتاز
دستگاههای موسیقی ایران - دستگاه چهار گاه

دستگاههای موسیقی ایران - دستگاه چهار گاه

دستگاه چهارگاه، یکی از هفت دستگاه موسیقی ایرانی است.

این دستگاه، از نظر علم موسیقی یکی از مهم‌ترین و زیباترین مقامات ایرانی است. گام آن مانند شور و همایون، پایین رونده و مثل گام ماهور و اصفهان بالارونده می‌باشد، چرا که در دو حالت محسوس است. یعنی می‌توان گفت که این گام، مخلوطی از گام سه‌گاه و همایون است و اگر نت دوم و ششم گام ماهور را ربع پرده کم کنیم، تبدیل به چهارگاه می‌شود.


در گام چهارگاه همیشه دو علامت نیم پرده برشو و دو علامت ربعی فرو شو با هم وارد شده‌اند و فواصل درجات این گام نسبت به تونیک عبارت‌اند از: دو نیم بزرگ، سوم بزرگ، چهارم درست، پنجم درست، ششم نیم بزرگ، هفتم بزرگ و هنگام، که دانگ‌های آن هم با یکدیگر برابرند. نت شاهد (تونیک) این دستگاه نیز در راست کوک «دو» است. حالت آغازین درآمدهای چهارگاه، با نت «لا» بسیار واضح و مشخص است و به این وسیله به راحتی می‌توان آن را از سایر گام‌ها تشخیص داد.


از میان مقامات ایرانی و به خصوص موسیقی مشرق زمین، شور، سه‌گاه و چهارگاه هستند که از این میان، مقام چهارگاه از همه مهم‌تر است. چهارگاه را گامی کاملاً ایرانی و خالص می‌دانند. این گام با گام بزرگ (ماژور) ارتباط دارد چرا که مانند گام بزرگ بالا رونده است. سوم بزرگ مانند گام بزرگ است (دانگ‌هایش مثل گام بزرگ (ماژور) مساوی بوده و فاصلهٔ آخر آنها نیم پرده است) و همین طور فاصلهٔ هفتم آن مانند هفتم گام بزرگ است و فاصلهٔ محسوس تا تونیک نیم پرده می‌باشد.


از طرف دیگر این چهارگاه با گام کوچک (مینور) نیز ارتباط دارد و به طریقی تمامی گام‌های مختلف در یک جا جمع شده‌اند و بهترین صفات هر گام را انتخاب کرده تا گام چهارگاه را با صفات عالی تشکیل دهد. گام چهارگاه هم از نظر آوایی و هم گوشه‌های مشترک، شباهت زیادی با گام سه‌گاه دارد.


چهارگاه در گوشه زابل، کمی به اوج می‌رود. این گوشه با وجود اینکه نت شاهد و ایست ثابتی ندارد، ولی از حالت ریتمیک و ضربی بالایی برخوردار است ولی از این نظر، هیچ وقت به پای گوشه مخالف نمی‌رسد. مخالف اوج زیبایی چهارگاه است. حصار گوشه‌ای است که در عین زیبایی، کمی از نظر کوک برای نوازندگان به خصوص سنتورنوازان، مشکل‌ساز می‌شود. زیرا برای اجرای این گوشه در ادامه ردیف چهارگاه، بایستی نت «فا» را دیز کوک کرد (البته در راست کوک). یعنی نت فا، نیم پرده زیر می‌شود. این گوشه تا حدودی معادلات چهارگاه را به هم می‌ریزد و برای اینکه بتوان به ادامه ردیف پرداخت، بایستی فرودی مجدد به درآمد داشته باشیم. گوشه منصوری نیز معمولاً پایان بخش دستگاه چهارگاه است. حالات کرشمه، بسته نگار، حزین و زنگ شتر، به زیبایی در تمام چهارگاه، خودنمایی می‌کنند.


آواز چهارگاه نمونه جامع و کاملی از تمام حالات و صفات موسیقی ملی ماست. چرا که درآمد آن مانند ماهور، موقر و متین است و شادی و خرمی خاصی دارد. در ضمن آواز زابل در همه دستگاه‌ها و در اینجا حزن و اندوه درونی در آواز ما دارد. آوازی نصیحتگر، تجربه آموز و توانا مانند همایون دارد و آواز مویه و منصوری غم انگیز و حزین است. پس این دستگاه نیز به دلیل کمال خود هم گریه و زاری می‌کند و هم شادی می‌آفریند و گاهی مسرور و شادمان است و گاهی نیز غم‌انگیز و دل‌شکسته و با توشه‌ای از متانت و وقار عارفانه شرقی.


اما روی هم رفته چهارگاه را می‌توان دستگاهی محسوب کرد که مانند پیری فرزانه دارای روحی بلند و عرفانی است و احساسات عالی انسانی را در کنار خصایص و محسنات انسانی صبور و شکیبا داراست. از ناکامی‌ها و ناامیدی‌ها اشک غم می‌ریزد و در شادی‌ها و خوشی‌ها اشک شوق و سرور. این دستگاه، بهترین گزینه برای ساخت قطعات و تصانیف ملی میهنی و حماسی است به طوری که به زیبایی می‌تواند حالت شوق و افتخار وصف ناپذیری را در شنونده به وجود آورد. نوازندگی در این دستگاه با هر یک از سازهای ایرانی، زیبایی خاص خود را دارد ولی هنگامی که تارنوازی به اجرای چهارگاه می‌پردازد، چیز دیگری است.

از گوشه‌های اصلی این دستگاه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: درآمد، بدر، پیش زنگوله و زنگوله، زابل، حصار، مخالف، مغلوب، ساز بانک، حدی، پهلوی و منصوری.
 

n*@*f*@*s

عضو جدید
کاربر ممتاز
دستگاههای موسیقی ایران - دستگاه همایون

دستگاههای موسیقی ایران - دستگاه همایون

دستگاه همایون یکی از هفت دستگاه موسیقی ایرانی است.

این دستگاه به تناسب نام خود، حالتی شاهانه، اشرافی و باوقار دارد، ولی با این حال زمینهٔ اجرای بسیاری از لالایی‌ها و زمزمه‌های متداول در نقاط مختلف ایران است. همچنین از نغمه‌های این دستگاه در موسیقی زورخانه نیز استفاده می‌شود.


به دلیل استفاده از یک گام خاص و تفاوت محسوس در گام بالا رونده و پایین رونده دستگاه همایون منحصر به فردترین دستگاه موسیقی ایرانی به شمار می‌رود. مقایسه سایر دستگاه‌های موسیقی ایرانی با موسیقی دیگر ملل و خصوصاً کشورهای هم‌جوار تشابه و یکسان بودن ریشه برخی را نشان می‌دهد. اما این مطلب در مورد دستگاه «همایون» صادق نیست.
دستگاه همایون و یا به تعبیری «دستگاه عشاق»، با حالت محزون و اسرار آمیز خود گوشه‌های متعددی دارد که گوشه «بیداد» اوج این دستگاه تلقی می‌شود.


آثار ارزشمندی از موسیقی ایرانی در سده قبل در این دستگاه ساخته و اجرا شده‌اند. «رنگ فرح» از جمله این آثار است.
از لحاظ مرکب خوانی این دستگاه به دستگاه‌های سه‌گاه و شور ارتباط دارد و وسعت این دستگاه را بیشتر می‌کند. یکی از آوازهای ایرانی که اسم آن در کتب موسیقی هست آواز اصفهان است که آن را از متعلقات دستگاه همایون دانسته‌اند. یکی دیگر از آوازهایی که از متعلقات دستگاه همایون است، آواز شوشتری است. فواصل پرده‌ها در این دستگاه به صورت زیر است: سه ربع پرده، یک پرده و یک ربع پرده، نیم پرده، پرده، نیم پرده، پرده، پرده. البته درجه دوم و ششم در دستگاه همایون متغیر هستند، درجه دوم ربع پرده بم تر و درجه ششم را ربع پرده و نیم پرده زیر تر هم استفاده می شوند. به عنوان مثال پرده ها در همایون سل به این شکل می شود: سل، لا کرن (لا بمل)، سی، دو، ر، می بمل (می کرن، می بکار)، فا، سل.


نت شروع این دستگاه به طور معمولا سل (راست کوک) یا ر (چپ کوک) است. در ردیف مرحوم کریمی از شوشتری به عنوان یکی از گوشه‌های این دستگاه نام برده شده‌است.


دو تصنیف ماندگار "سرگشته" و "طاقتم ده" اثر استاد همایون خرم و تصنیف "بهار دلنشین" اثر استاد روح الله خالقی از جمله ماندگار ترین آثار ساخته شده در این دستگاه هستند. آلبوم بیداد پرویز مشکاتیان با خوانندگی محمدرضا شجریان از جمله دیگر آثار مشهوری است که در این دستگاه ساخته شده‌است.
________________________________________________________________

آوازهای منتسب به دستگاه همایون:


آواز اصفهان، یکی از آوازهای پنج‌گانهٔ موسیقی سنتی ایرانی است. برخی این دستگاه را جزء دستگاه شور و برخی از متعلقات همایون دانسته‌اند. آواز و موسیقی بیات اصفهان شباهت‌هایی با موسیقی غربی نیز داشته و با گام هارمونیک مینور مطابقت دارد.


[h=2] گوشه‌ها[/h]
  • درآمد
  • جامه دران
  • عشاق (اوج)
  • سوز و گداز
  • نغمه
  • مثنوی
  • صوفی نامه
گوشه شوشتری یا مایه شوشتری در موسیقی ایرانی معروف است، آهنگ شوشتری گوشه‌ای است از دستگاه همایون. از همایون دو گوشه مشتق می‌شوند: یکی گوشه شوشتری و دیگری اصفهانی. شوشتر بر روی تمام دستگاه‌های موسیقی ایران آهنگهای محلی دارد و برای هر کدام از دستگاه‌های موسیقی ایران یک ردیف محلی در شوشتر اجرا می‌شود. برای نمونه ردیف دستگاه شور بدین قرار است: دشتی، درفیلی، نظامی، بختک یا کمری، غم انگیز، قره العین، نورالعین، دشتستانی، مکوندی و دشتی راستا. خود مایه شوشتری را، اگر شوشتریها بخوانند اصل آهنگ است، زیرا همان مایه شوشتری با اشعار محلی خوانده می‌شود و گیراتر است. بر هر دستگاه موسیقی ایران، شوشتر یک ردیف محلی موافق همان دستگاه را دارد، جز آذربایجان، به ویژه تبریز. گمان نمی‌رود در هیچ یک از شهرهای ایران روی دستگاه‌های موسیقی ایران این قدر ردیف محلی داشته باشند. در هر شهری تنها بر روی یک یا دو دستگاه از موسیقی ایران ردیف محلی دارند، یعنی آواز محلی را موافق یک یا دو دستگاه می‌خوانند، اما در شوشتر موافق همه دستگاه‌ها آهنگ محلی دارند. اغلب باغبانها، بافنده‌ها، معمارها و بیشتر مردم در شوشتر، موسیقی را خوب می‌دانند و محلی خوب می‌خوانند.


چند قطعهٔ شوشتری : بیا تا گل برافشانیم ساختهٔ حسین علیزاده و با آواز علیرضا افتخاری ، کاست راز و نیاز باد صبا : ساختهٔ حسام السلطنه ( در دیوان عارف به او هم نسبت داده شده ) با شعری از ملک الشعرای بهار ، با آواز محمدرضا شجریان به زندان : اثر معروف صبا ، که با تنظیم استاد حسین دهلوی و ویلن ارسلان کامکار اجرا شده

______________________________________________________________

گوشه‌های دستگاه همایون
گوشه‌های ردیفی این دستگاه عبارت‌اند از:
  1. چهارمضراب
  2. درآمد اول
  3. درآمد دوم: زنگ شتر
  4. موالیان
  5. چکاوک
  6. طرز
  7. بیداد
  8. بیداد کت
  9. نی‌داود
  10. باوی
  11. سوز و گداز
  12. ابول چپ
  13. لیلی و مجنون
  14. راوندی
  15. نوروز عرب
  16. نوروز صبا
  17. نوروز خارا
  18. نفیر
  19. فرنگ و شوشتری گردان
  20. شوشتری
  21. جامه‌دران
  22. راز و نیاز
  23. میگلی
  24. موالف
  25. بختیاری با موالف
  26. عزال
  27. دناسری
  28. رنگ فرح
 

n*@*f*@*s

عضو جدید
کاربر ممتاز
دستگاههای موسیقی ایران - دستگاه ماهور

دستگاههای موسیقی ایران - دستگاه ماهور

دستگاه ماهور یکی از گسترده‌ترین دستگاه‌های موسیقی ایرانی است و در ردیف‌های گوناگون در حدود ۵۰ گوشه دارد. دستگاه ماهور به علت حالت و ملودی روانی که دارد اغلب به صورت موسیقی شاد در جشن‌ها و اعیاد نواخته می‌شود. این دستگاه دارای گوشه‌های متنوعی است که با مقام‌های کاملاً متفاوت در سه بخش بم، میانی و زیر اجرا می‌شود. ناگفته نماند تمام گوشه‌ها به وسیلهٔ فرود به درآمد رجعت می‌کنند.


____________________________________________________


[h=1]ماهور «دو»
[/h] ماهور دو، ماهوری است که گام آن از دو شروع می‌شود. یعنی نت شاهد آن دو می‌باشد و در تار وسه‌تار با کوک «دو-سل-دو-دو» نواخته می‌شود. در ماهور دو همه پرده‌ها همنام نت‌ها هستند یعنی به ترتیب دو – ر – می‌– فا - سل – لا - سی – دو. به بیان دیگر ماهور دو همانند گام ماژور دو در موسیقی کلاسیک است.

___________________________________________________


[h=1]ماهور «ر»
[/h] برای ویلن و کمانچه معادل آن ماهور «ر» می‌باشد که شاهد آن نت «ر» است و نت «دو» نیز دیز می‌شود.


___________________________________________________


[h=1]گوشه‌های اصلی و زیر مجموعه‌های آنها
[/h]
  1. درآمد : ( نت شاهد آن نت اول گام است یعنی «دو»)
  2. گوشه گشایش(داد) : ( نت شاهد آن نت دوم گام است یعنی «ر»)
  3. گوشه شکسته : ( نت شاهد آن نت پنجم گام است یعنی «سل»)
  4. گوشه دلکش : ( نت شاهد آن نت پنجم گام یعنی سل است )
  5. گوشه عراق : ( نت شاهد آن نت هشتم گام یعنی دو است )
  6. گوشه راک: (شاهد و ایست آن نت دو یک اکتاو بالاتر از شاهد و ایست درآمد است)
  7. گوشه فیلی: (شاهد آن فاصله درست پنجم بالاتر از درآمد یعنی «سل» می‌باشد و ایست آن می کرن که البته درصورت بازگشت به ماهور ایست آن مطابق با ایست ماهور خواهد بود)


_______________________________________________


[h=1]گوشه‌های ضربی
[/h]
  1. کرشمه
  2. مجلس افروز
  3. خسروانی
  4. چهار پاره
  5. زنگوله
________________________________________________



[h=1]نام گوشه و رنگ‌ها
[/h]
  1. درآمد
  2. کرشمه
  3. آواز
  4. مقدمه داد
  5. داد
  6. مجلس افروز
  7. خسروانی
  8. دلکش
  9. خاوران
  10. طرب انگیز
  11. نیشابورک
  12. نصیرخوانی - توسی
  13. چهارپاره - مرادخوانی
  14. فیلی
  15. ماهور صغیر
  16. آذربایجانی
  17. حصار ماهور - ابل
  18. زیرافکن
  19. نیریز
  20. شکسته
  21. عراق
  22. نهیب
  23. محیر
  24. آشورآوند
  25. اصفهانک
  26. حزین
  27. کرشمه
  28. زنگوله
  29. راک هندی
  30. راک کشمیر
  31. راک عبداله
  32. کرشمه راک
  33. سفیر راک
  34. رنگ حربی
  35. رنگ یک چوبه
  36. رنگ شلخو
  37. ساقی نامه
  38. رنگ شهرآشوب
 

n*@*f*@*s

عضو جدید
کاربر ممتاز
دستگاههای موسیقی ایران - دستگاه نوا

دستگاههای موسیقی ایران - دستگاه نوا

دستگاه نوا نام یکی از هفت دستگاه موسیقی سنتی ایرانی است.

این دستگاه در گذشته جزئی از دستگاه شور بوده است. دستگاه نوا را آوازی در حد اعتدال که آهنگی ملایم و متوسط، نه زیاد شاد و نه زیاد حزن‌انگیز دارد، می‌شناسند. نوا یک از دستگاه‌هایی است که به ندرت توسط اساتید اجرا می‌شود و آوازخوانان جوان بیشتر به سمت شور و متعلقات آن (به علت سادگی و روان‌تر بودن) تمایل دارند. بسیاری از اساتیدی هم که این دستگاه را اجرا کرده‌اند، آن اثر تبدیل به یکی از ماندگارترین آثار آنان شده است. مانند چهره به چهره محمدرضا لطفی، نی‌نوا حسین علیزاده، نوا و مرکب خوانی شجریان و دود عود پرویز مشکاتیان. هر چند که بعضی از اساتید مثل علینقی وزیری و روح‌الله خالقی، نوا را مشتق از شور شناخته‌اند، اما این دستگاه دارای تفاوت در نت شاهد و ایست و همچنین شخصیت مستقل آوازی با شور و مشتقات آن می‌باشد.


_____________________________________________


گوشه‌ها


دستگاه نوا در ردیف آقا حسینقلی دارای گوشه‌های زیر است:



  • درآمد اوّل
  • درآمد دوم
  • چهارمضراب
  • نغمه
  • گردانیه
  • گَوِشت
  • نهفت
  • بیات راجه
  • حزین در بیات راجه
  • عشّاق
  • عراق
  • محیّر
  • حزین
  • زنگوله
  • نیشابورک
  • خجسته
  • مَجُسْلی
  • زمینهٔ حسینی
  • حسینی
  • بوسلیک
  • نَستاری
  • رهاب
  • عشیران
  • نیریز
 

D I S A

عضو جدید
[موسیقی ایرانی] - موسیقی ایرانی چیست؟

[موسیقی ایرانی] - موسیقی ایرانی چیست؟

  • دستگاه در موسیقی ایران

کلمه دستگاه مرکب از دو واژه دست به معنی روش، نوع، نوبت، قانون و قاعده و پسوند گاه (محل) می باشد که معنی آن محل استقرار فواصل (مسند آهنگ و نغمه ها) بر روی تارها(سیمها) و دسته آلات موسیقی است.دستگاه نسبت به موسیقی مثل عروض نسبت به شعر می باشد. در واقع دستگاه در موسیقی امروز جایگاهی چون مقام در موسیقی گذشته دارد. و مقامها مرکب از اجزاء بوده اند با این تفاوت که دستگاه هیاتی دارد که تحول و تغییر ملودی در قالب آن شکل می گیرد و آن را پنج قسمت پیش درآمد، چهارمضراب، آواز، تصنیف و رنگ تشکیل می دهد. بنای یک دستگاه شامل اجزایی از گوشه، نغمه، تیکه و غیره است که هر کدام نیز خود اجزایی دارند مثل درآمد تحریر، فرود یا مجموعه ای از الحان جمع شده در یک گام یا مقام را با حفظ حدود و رعایت فواصل معین را دستگاه می نامند. امروزه هفت دستگاه و پنج آواز، مجموعه ردیفهای موسیقی ایرانی را تشکیل می دهند که عبارتند از: دستگاه شور، سه گاه، چهارگاه، همایون، نوا، ماهور،راست پنج گاه و آواز ابوعطا، بیات ترک، افشاری، دشتی و اصفهان

دستگاه
به آوازی اطلاق می شود که طرز بستن درجات گام آن، و فواصل جزء آن شباهت به گام دیگر نداشته باشد. مثل اینکه وقتی می گوییم دستگاه ماهور، منظور نشان دادن کلیۀ ملودی های مختلفی است که از گام بزرگ تشکیل شده است.

شرط دستگاه بودن
آن است که از حیث گام چهارم و پنجم درست بوده و ضمناً در فواصل بین نتها نیز مستقل باشد یعنی شباهت به گام دیگری نداشته باشد. این نوع را دستگاه می توان گفت چون این قابلیت را دارد که دارای نغمه ها و گوشه های مختلف باشد. مانند دستگاه های: شور، ماهور، چهارگاه، همایون و غیره
در هر دستگاه دو نوع آواز اصلی و فرعی وجود دارد. آواز اصلی آن است که در همان گام است مثل داد آذربایجانی و غیره . اما آواز فرعی آوازی است که از دستگاه های دیگر قرض شده است.

ردیف
مجموعه ای از موسیقی مقامی قدیمی و متشکل از لحن های طبقه بندی شده شامل دستگاه ، آواز، نغمه، گوشه ، تیکه ، کرشمه ، چهارمضراب، رنگ و غیره که از قرن یازدهم هجری تا به امروز به نام ردیف موسیقی ایرانی ثبت شده است و مأخذ ردیفهای موجود دو استاد قدیمی میرزا عبدالله و میرزا حسینقلی می باشند.

بطور کلی توالی دستگاه ها و آوازهای موسیقی رکن اصلی ردیف را تشکیل می دهد و آن چه موجب تفاوت ردیفها با یکدیگر می شود اعتبار راوی و پختگی مطالبش می باشد. بسیاری از الحان ردیف موسیقی ایران حکایت از عمر طولانی آنها دارد و نامگذاری این ردیفها نیز یا بر پایه مناطق و نواحی و شهرها بوده مثل ردیف عراق، حجاز، اصفهان، شیراز یا نام نواحی و شهرها را دراند مثل گیلکی یا دشتستانی یا نام افراد را دارند مثل ردیف محمدصادق خانی ردیف حسینی، ردیف مهدی ضرابی یا مأخوذ از صفتی هستند مثل دلکش، حزین، شهرآشوب، مهربانی یا بر اساس روش نواختن و مضراب نوازی است مانند دو تا یکی، گریلی، پنجه مویه، چهار مضراب و یا براساس شعر و نوع آن است مانند رباعی، دو بیتی، چهارگاه، مثنوی، صوفی نامه و یا براساس اصطلاحات خوانندگی چون درآمدها، فرودها، تحریرها، آوازها و یا نامهای قدیمی که از سالهای بسیار دور و سینه به سینه مانده مثل نوروزها، نوروز عرب، نوروز صبا، خسروانی و غیره نامگذاری گردیده اند.

درآمد موسیقی
هر یک از دستگاه ها و آوازهای موسیقی ایران درآمد و درآمدهایی دارد که مخصوص به همان دستگاه یا آواز می باشد. تنوع درآمدهایی که در ردیفهای موجود ملاحظه می شود، مبین اعتبار در نظر اساتید پیشین است که بنابر تشخیص هر ردیفی از ردیفهای معتبر ، به درآمد اول یا دوم یا سوم تعبیر شده است.

نغمه
نغمه را می توان به منزلۀ شهری از یک ولایت یا استان تصور نمود. و همانطور که هر شهر یک استان دارای رنگ و بو و آداب و سنن و فرهنگ و هنر خاص خود می باشد اما می توان عادات کلی آن استان را نیز در آنها دید در دستگاه شور هم از نغمات ابوعطا، دشتی، بیات ترک و غیره رنگ کلی و لهجۀ مخصوص دستگاه شور را می توان استنباط نمود.

گوشه
گوشه عبارت از آهنگی است که در فاصله یک دانگ یا یک پنجم ادا می شود. که عموماً از چند نت نیز تجاوز نمی کند. گوشه دارای تقسیمات جزئی نمی با شد.

رِنگ (reng)
از فرمهای موسیقی ایرانی، فرمی موزون و ریتم دار و بدون کلام که به گونه رایج در قالب 8/6 ارائه می شود. رِنگ در هر دستگاه و آوازی براساس الحان (ملودیها) و گوشه های مشهور همان دستگاه یا آواز ساخته می شود. رنگ دارای ویژگی های مختص به خود می باشد . که بر اساس گوشه ها لحن بندی می شود و در عین حال فاقد پایه است و در عین جدی بودن به خاطر نوع وزن و ضربش نشاط آور است . و به طور معمول در آخر یک دستگاه اجرا می شود.

آواز اصلی و آواز فرعی
هر دستگاه از موسیقی ایرانی دارای دو نوع آواز اصلی و فرعی می باشد. آواز اصلی در گ ام دستگاه بوده اما با تنبک متفاوت است یعنی نتهای دیگر گام هم می توانند تونیک قرار گیرند. مانند داد در ماهور و آواز فرعی از دیگر دستگاه ها اخذ شده و حالت مدگردی دارد و در ا نتها باید به دستگاه اصلی یا پایه فرود آید مانند دلکش در ماهور.

ترانه
از اقسام تصنیف های موسیقی ایرانی دوبیتی ، سرود، آواز ، نغمه ، نقش و صوت و غیره . ترانه را تصنیفی گویند دارای سه گوشه هر یک به یک شکل یک بیتی، مدح و تلاوتلالا. از خصوصیات ترانه این است که در هر وزنی که باشد مانند ترانه های اصیل امروزی بر سر زبان می ماند و معمولا دارای اشعار ساده و روان می باشد و این سادگی از ویژگیهای آن است. ترانه خوانی، ترانه زدن ، ترانه سازی، ترانه بستن و ترانه برداشتن به معنای سرود و نغمه ساده و دلنشین است. این شکل از قالبهای موسیقی آوازی ایرانی می باشد که از قدیم الایام در فرمها و اشکال مختلف رواج داشته و معمولا با ابیاتی به شکل رباعی، غزل و غیره همراه بوده است و انواع متفاوت ترانه نیز وجود دارد مانند ترانه شهری ـ ترانه روستایی ، ترانه توصیفی، ترانه پندآمیز، ترانه عامیانه، ترانه خزانگی، ترانه عاشقانه، تراناه عارفانه، ترانه مذهبی و غیره.

تصنیف در موسیقی
انواعی از شعر که با آهنگ موسیقی خوانده می شوند و یا ترکیب و ترتیب نواها موسیقی شعردار، یا تلفیق شعر و موسیقی به روش استقرار موسیقی بر روی شعر و یا شعر بر آهنگ تصنیف اشعار لحن داری است که بر حسب ظاهر با سایر اشعار معمولی تفاوتی ندارد اما وزن و ترکیب الفاظ آن دارای خصوصیاتی است که با لحنها و مقامهای موسیقی و نغمات زیر و بر ساز و آواز همراه شده و قابلیت هماهنگی یافته باشد.
در عصر ما تصنیف حالت و شکل خاص جدیدی یافته است تصانیف رزمی، بزمی، انقلابی، جنگی، عرفانی و غیره. با این حال تصانیف امروزه نیز از قوانین موسیقی و اوزان عروضی پیروی می کند. این تصانیف همچنان در گوشه ها و آوازهای دستگاه های ایرانی هستند به هر طریق شعر آهنگین یا آهنگ شعر دار در ساختن تصنیف لازم و ملزومند.




  • مقامات موسیقی ایرانی
تقسیمات موسیقی ایرانی براساس آوازها طبقه بندی شده است. امروزه آوازهای بزرگ را دستگاه نامیده و موسیقی ایرانی شامل هفت دستگاه است: ماهور، شور، نوا، همایون، سه گاه ، چهارگاه و راست پنج گاه .

دستگاه نوا
نوا یکی از دستگاه های هفت گانه موسیقی است اما آن را جزء شور نیز محسوب می کنند چون که پس از دقت در گام آن می توان به صحت این تقسیم بندی پی برد.
گام نوا هم مانند بیات ترک و افشاری از تونیک شور شروع نمی شود و در درجه اول آن نمایان شور است. چون پرده های آواز نوا و شور تفاوتی ندارد و علامات ترکیبی شور و نوا یکی است، و همین طور مقایسه حالات آواز نوا و شور و همچنین درآمدهای نوا بین درجه دوم تا ششم شور عینا همان نتهای گام شو راست که همگی دلایل حضور آواز نوا در دستگاه شور می باشد.

دستگاه همایون
دستگاه همایون شباهت بسیار به گام کوچک دارد. به این صورت که گام کوچک تونیک (نمایان و رونمایان آن) برای اینکه روتونیک شود یک ربع پرده بالا می رود. گام همایون هم مثل گام شور پایین رونده است و مهمترین درجات گام همایون عبارتند از درجه اول تونیک، درجه دوم نت شاهد، درجه چهارم نمایان، درجه پنجم و هفتم نت است.
اگر گام شور لا را با گام همایون لا بنویسیم رابطه و نزدیکی بین این دو آواز دیده می شود.
دستگاه همایون دارای گوشه هایی است از قبیل:بختیاری ، چکاوک، بیداد، شوشتری، عشاق، لیلی و مجنون و ساقی نامه

دستگاه ماهور
در ماهور آنچه که هم اکنون معمول است عبارت است از آوازهای کوچکی که گوشه نامیده می شود. از گوشه های مهم ماهور می توان موارد زیر را نام برد: داد، نیریز، دلکش، شکسته ، عراق ، راک، خوارزمی، و خاوران.
استادان موسیقیدان معتقدند که موسیقی بین المللی را در دستگاه ماهور می توان اجرا کرد. و زمینه آوازی ماهور با متعلقاتش خیلی غنی تر از زمینه ای است که امروزه موسیقی بین المللی دارا می باشد.

راست پنجگاه
تنها اختلاف راست پنجگاه با آواز ماهور تفاوت جزئی در حالت آنها است به تعبیر دیگر راست پنجگاه همان ماهور است اما درک تفاوت و حالتهای آن تنها در نزد گوشهای آشنا و استادان موسیقی میسر می شود.
راست پنجگاه معمولا در مایه فا در تار و در مایه سُل در ویلن نواخته می شود. و همانطور که گفته شد تنها افرادی که آشنایی کامل با موسیقی دارند آن را می شناسند.

منبع - صدا و سیمای مرکز خلیج فارس
 

naight

کاربر بیش فعال
کاربر ممتاز
موسیقی ...





تاریخ با شکوه موسیقی سرزمین مادریمان از هزاره ی پیش تا امروز دست خوش تحولاتی بوده که بی شک هم شُکوه انگیز است و هم شِکوه انگیز .... شکوهش در این هزاره ها همچمنان پابرجاست و هنرمندانش در طول تاریخ از پس درد و رنجهای وارد آمده به هنر و هنرمند خود را حفظ کرده اند و میراثی گرانبها را بجای گذاشته اند...موسیقی در سرزمین کهن ما به روایت اوِستا کاربردهای فراوان داشته و حتی برای تیمار بیماران استفاده میشده. از گذشتگان دور هنرمندانمان جهانی بودند ... باربد - سرکش - رامتین - بامشاد - آفرین - نکیسا .... و هنرمندان بزرگ دیگری که به خلق موسیقی های گوناگون پرداختند . پس از اسلام بزرگانی چون نشیط فارسی - ابراهیم ارگانی - زریاب - ابوالعباس سرخسی - حکیم زکریای رازی - ابن خردادبه - فارابی - خوارزمی - رودکی - بوعلی سینا .... قطب الدین شیرازی و دهها اندیشمند و حکیم دیگر که در امر موسیقی کتابت کردند و آنرا ساختند و نواختند.... در دوران معاصر نیز با همه ی محدودیتها و مشقتها موسیقی وزین و تاثیر گذار ایرانی در دستگاه ها و گوشه ها و مقامهای گوناگون که ریشه ای به قدمت فرهنگ این دیار دارد خود را زنده و پایدار نگاه داشته است. هنر در سرزمین ما که صدها سال است هنرمندانش طرد میشوند همچنان پایدار است و خود را از بلاهای عظیم رهانیده و امروز با حرکت متاخر حکیم و فاضل گرانقدر استاد حسین علیزاده که نامش یکی از نامهای جاوید تاریخ هنر این سرزمین همیشه جاوید است بار دیگر حکایت انسانهایی را با خود نجوا کرد که حکیمند و حکمیانه به جهان پیرامون خود مینگرند... به شادیها و غم هایش می اندیشند و شادی و غمشان همچون وسعت پهناور روحشان عظیم است... غمشان غم تاریخ است ، غم میل به بی هویتی ما در گذر تاریخ. غم معابد فرهنگی ما که خاک میخورند و از چشم جهانیان دور مانده اند... غم او غم نان شب خود نیست که اگر بخواهد و اگر میخواست با هنرش چه کاسبیها که نمیکرد و او ذاتاً کاسب نبود و نیست... علیزاده هنرمندی است که نشان شوالیه را نگرفت تا بار دیگر ثابت کند مردی که نی نوا - ترکمن - شور انگیز - راز و نیاز - صبحگاهی - هجرانی - سلانه - زمستان است - ساز خاموش ..... را میسازد همچنان غمش غم مردان بزرگ ما در دلشدگان است .او را میستایم به حرمت هنرش که هنر بال پرواز انسان است و مکمل بال اندیشه . به قداست موسیقیش و نجوای ساز و زبان آهنگین آثارش که درس صرف و نحو است برای بهتر زیستن....
با احترام به مردی که همه چیز را یکجا داشت و به قول حسین پناهی بزرگ گویی اگر نمیبود جهانی در ظلمات فرو میرفت و چه گویم که او در نامه سرگشاده اش در عدم پذیرش نشان شوالیه فرموده است که:
ضمن تبریک به تمام بزرگان ایران و جهان که نشان با ارزش شوالیه را دریافت کرده‌اند، خود را بی‌نیاز از دریافت هر نشانی دانسته، همچنان اندر خم کوی دوست و به شوق عشق تا آخر عمر خواهم ایستاد. با سپاس از تمام مردم هنردوست ایران و جهان.
و امروز این فاضل ربانی از سمت دبیری شورای عالی خانه موسیقی استعفا داد و همچنان اندک بارقه های امید و روشنایی حوزه ی فرهنگ ما میل به سیاهی میکنند و کارنامه دولت اعتدال و امید و خصوصا فرهنگ و ارشاد اسلامی کم فروغ تر میگردد تا بدانند مسولان اجرایی در کشور که اعتدال و امید به معنای پیروی از عقلانیت صرف در پیشبرد اهداف متعالی و نیز حفاظت از مواریثیست که هرگونه بی توجهی و یا کم توجهی به آنها و نتایج منفی برآمده از آن به گردن آنهاست.
داریوش نصیری مهر:gol::gol:
 

Similar threads

بالا