این مقاله به بررسی، کاربردها و ویژگیهای سرامیک های پیشرفته پرداخته است. سرامیک های پیشرفته به دلیل برخورداری از ویژگیهای چون پایداری در دماهای بالا، استحکام زیاد و مقاومت بالا در برابر خوردگی، خواص مغناطیسی و الکتریکی خاص و منحصر به فرد و سایر خواص در بسیاری از صنایع از جمله صنایع ماشین سازی، صنایع شیمیایی، صنایع الکترونیک و ارتباطات کاربرد دارد. در این مقاله به بازارهای آینده این صنعت اشاره شده و تحولات ناشی از کاربردهای صنعتی این سرامیک ها مورد بررسی قرار گرفته است.
سرامیکهای پیشرفته به دلیل برخورداری از ویژگیهایی چون پایداری در دماهای بالا، استحکام زیاد و مقاومت بالا در برابر خوردگی، خواص مغناطیسی و الکتریکی خاص و منحصربهفرد (چون پیزوالکتریسیته، ابررسانایی، عایقبودن یا نیمههادیبودن و …) و سایر خواص در بسیاری از صنایع در لیست اجزای بسیار مهم و استراتژیک قرار گرفتهاند. مثلا" در ماشینسازی و ساخت قطعات صنعتی، خواصی چون استحکام و مقاومت در برابر سایش و خوردگی آنها، بسیار اهمیت دارد.
در صنایع شیمیایی، مقاومت خوب این مواد در برابر اسیدها و سایر مواد خوردنده بسیار مورد توجه میباشد. در صنایع هوا-فضا مقاومت این مواد در برابر حرارت اهمیت دارد، و در صنایع الکترونیک و ارتباطات به علت خواص نوری و الکتریکی خوبی که دارند، از اجزای مهم محسوب میشوند. امروزه سرامیکها در قسمتهای مختلف صنایع اتومبیلسازی نیز روزبهروز کاربرد بیشتری مییابند. چه در سیستم ترمزها و چه در موتورها و سایر اجزاء.
در 60 سال اخیر در مورد 25 گروه مختلف از سرامیکهای پیشرفته، تحقیقات وسیعی صورت گرفته و بسیاری از آنها به تولید رسیدهاند. در سالهای اخیر، شکوفایی و گسترش صنایع الکترونیک و همچنین کاربرد وسیع سرامیکهای پیشرفته در صنایع مربوط به تکنولوژی پزشکی و اتومبیلسازی، موجب رشد چشمگیر بازار سرامیکهای پیشرفته گردیدهاست و اکنون این سرامیکها رقمی حدود 50 میلیارددلار را به خود اختصاص دادهاند (بدون احتساب سرامیکهای سنتی، شیشه و مواد نسوز معمولی). این بازار از نرخ رشد سالانهای در حدود 7-6 درصد برخوردار بوده و پیشبینی میشود که نرخ رشد آن در سالهای آینده همچنان افزایش یابد.
موادی که در سالهای آینده از اهمیت روزافزون برخوردار خواهندبود، موادی چون شیشههای پیشرفته، کربن و کامپوزیتها میباشند. بطور مثال در سالهای اخیر توجه زیادی به کامپوزیتهای زمینة سرامیکی معطوف شدهاست (بهخصوص به انواعی از این مواد که در دماهای بالا قابل استفاده هستند). مواد کربنی و تکنولوژیهای مربوطه نیز مورد توجه زیادی قرار دارند. سرامیکهای پیشرفته در سالهای آینده احتمالا" کاربردهای بسیار حساس و دقیقتری در زمینههای مختلف پیدا خواهندکرد که برخی از آنها به قرار زیر میباشند :
ابررساناهای سرامیکی که اخیرا" نمونههایی از آنها در کابلها و مبدلهای الکتریکی بکار گرفته شدهاست و احتمالا" سال آینده وارد بازار خواهندشد.
مغناطیسهای فریتی که امروزه بازاری به ارزش حدود یک میلیارد دلار را به خود اختصاص دادهاند، همچنان به گسترش پیشرفت خود ادامه داده و با خواص نوین و بهینة خود، پاسخگوی نیازهای جدید بازار در بخشهای مختلفی چون الکترونیک و اتومبیلسازی خواهندبود. در صنایع تلفنسازی نیز سرامیکهای پیشرفته، ساخت تلفنهای همراه کوچک را امکانپذیر میسازند.
در تکنولوژی زیستی (بیوتکنولوژی) در مورد کاشتهای میکرونیای تحقیق میشود که قرار است به صورت میکرو رآکتور در بدن کار کنند. پس به حسگرهای سرامیکی در مقیاس نانومتری نیاز خواهیمداشت.
ساختارهای گیاهی با سیستمهای بهینهشدة الیاف وکانالهای خود عینا" در مورد ساختارهای سرامیکی شبیهسازی شدهاند و قرار است بعنوان سیستمهای بسیار مؤثر کاتالیزوری بکار گرفتهشوند.
درتکنولوژی ساخت کامپیوترها نیز امکان وقوع تحولاتی در راستای استفاده ازتراشههای si-sic بجای تراشههای فعلی سیلیکونی وجود دارد. این موضوع امروزه شدیدا" مورد پژوهش و تحقیق قرار گرفتهاست. در صنایع اتومبیلسازی روزبهروز از قطعات الکتریکی بهرة بیشتری گرفته میشود و استفاده از قطعات سرامیکی مینیاتوری در این زمینه بسیار حیاتی است.
امروزه شرکتهای بزرگ صنعتی در جستجوی روشهایی هستند که محصولات خود را هرچه کوچکتر، سبکتر، هوشمندتر و چندمنظورهتر سازند. حرکت به سوی چنین محصولاتی به یاری تکنولوژیهایی مانند نانوتکنولوژی امکانپذیر خواهدبود.
به یاری نانوتکنولوژی، امکان تأثیرگذاری بر ساختار اتمی مواد وجود دارد. در آن صورت، مواد را میتوان کاملا" بر اساس خواص مورد انتظار به گونهای کاملا" آزادانه طراحی نمود و به خواص و کیفیتهای کاملا" نوینی دست یافت. در این راستا مواد سرامیکی نیز نقش اساسی خواهندداشت.
بهطور خلاصه میتوان گفت که در آغاز قرن 21، حوزههایی چون فوتونیک، علوم زیستی و فنآوری مواد در مقیاس نانو بعنوان مهمترین قلمروهای پیشرفت علمی و صنعتی معرفی شدهاند و سرامیکها در تمامی این حوزهها، نقش راهبردی خواهندداشت.
اما در کشور ما تا چه حد به این حوزههای نوین کاربرد سرامیکها و مواد نو توجه شدهاست؟ حوزههایی که محصولات آنها بسیار استراتژیک بوده و ارزش افزودهای تا 100 برابر بیشتر از محصولات معمولی سرامیکی دارند. متأسفانه علیرغم صحبتهای زیاد و برقراری جلسات متعدد در مکانهای مختلف و برگزاری کنفرانسها، در این زمینه هنوز گامهای عملی برداشته نشدهاست. بهنظر میرسد که نخستین گام در این راستا، تعیین استراتژی گسترش صنعت سرامیک (یا بهطور کلی مواد مهندسی) برای سالهای آینده و برنامهریزی برای دستیابی و گسترش برخی از فنآوریهای فوقالذکر میباشد. آنگاه جهت هدایت تحقیقات در زمینههای دارای اولویت و دستیابی به تکنولوژیهای مربوطه و حمایت جدی از سرمایهگذاران برای ورود به برخی از این عرصههـا، بایـد از سوی دولت گامهای اساسی برداشتهشود؛ چرا که اگر امروز در این زمینهها فکر اساسی نشود و برنامهریزی اصولی انجام نگیرد، فردا بسیار دیر خواهد بود.
سرامیکهای پیشرفته به دلیل برخورداری از ویژگیهایی چون پایداری در دماهای بالا، استحکام زیاد و مقاومت بالا در برابر خوردگی، خواص مغناطیسی و الکتریکی خاص و منحصربهفرد (چون پیزوالکتریسیته، ابررسانایی، عایقبودن یا نیمههادیبودن و …) و سایر خواص در بسیاری از صنایع در لیست اجزای بسیار مهم و استراتژیک قرار گرفتهاند. مثلا" در ماشینسازی و ساخت قطعات صنعتی، خواصی چون استحکام و مقاومت در برابر سایش و خوردگی آنها، بسیار اهمیت دارد.
در صنایع شیمیایی، مقاومت خوب این مواد در برابر اسیدها و سایر مواد خوردنده بسیار مورد توجه میباشد. در صنایع هوا-فضا مقاومت این مواد در برابر حرارت اهمیت دارد، و در صنایع الکترونیک و ارتباطات به علت خواص نوری و الکتریکی خوبی که دارند، از اجزای مهم محسوب میشوند. امروزه سرامیکها در قسمتهای مختلف صنایع اتومبیلسازی نیز روزبهروز کاربرد بیشتری مییابند. چه در سیستم ترمزها و چه در موتورها و سایر اجزاء.
در 60 سال اخیر در مورد 25 گروه مختلف از سرامیکهای پیشرفته، تحقیقات وسیعی صورت گرفته و بسیاری از آنها به تولید رسیدهاند. در سالهای اخیر، شکوفایی و گسترش صنایع الکترونیک و همچنین کاربرد وسیع سرامیکهای پیشرفته در صنایع مربوط به تکنولوژی پزشکی و اتومبیلسازی، موجب رشد چشمگیر بازار سرامیکهای پیشرفته گردیدهاست و اکنون این سرامیکها رقمی حدود 50 میلیارددلار را به خود اختصاص دادهاند (بدون احتساب سرامیکهای سنتی، شیشه و مواد نسوز معمولی). این بازار از نرخ رشد سالانهای در حدود 7-6 درصد برخوردار بوده و پیشبینی میشود که نرخ رشد آن در سالهای آینده همچنان افزایش یابد.
موادی که در سالهای آینده از اهمیت روزافزون برخوردار خواهندبود، موادی چون شیشههای پیشرفته، کربن و کامپوزیتها میباشند. بطور مثال در سالهای اخیر توجه زیادی به کامپوزیتهای زمینة سرامیکی معطوف شدهاست (بهخصوص به انواعی از این مواد که در دماهای بالا قابل استفاده هستند). مواد کربنی و تکنولوژیهای مربوطه نیز مورد توجه زیادی قرار دارند. سرامیکهای پیشرفته در سالهای آینده احتمالا" کاربردهای بسیار حساس و دقیقتری در زمینههای مختلف پیدا خواهندکرد که برخی از آنها به قرار زیر میباشند :
ابررساناهای سرامیکی که اخیرا" نمونههایی از آنها در کابلها و مبدلهای الکتریکی بکار گرفته شدهاست و احتمالا" سال آینده وارد بازار خواهندشد.
مغناطیسهای فریتی که امروزه بازاری به ارزش حدود یک میلیارد دلار را به خود اختصاص دادهاند، همچنان به گسترش پیشرفت خود ادامه داده و با خواص نوین و بهینة خود، پاسخگوی نیازهای جدید بازار در بخشهای مختلفی چون الکترونیک و اتومبیلسازی خواهندبود. در صنایع تلفنسازی نیز سرامیکهای پیشرفته، ساخت تلفنهای همراه کوچک را امکانپذیر میسازند.
در تکنولوژی زیستی (بیوتکنولوژی) در مورد کاشتهای میکرونیای تحقیق میشود که قرار است به صورت میکرو رآکتور در بدن کار کنند. پس به حسگرهای سرامیکی در مقیاس نانومتری نیاز خواهیمداشت.
ساختارهای گیاهی با سیستمهای بهینهشدة الیاف وکانالهای خود عینا" در مورد ساختارهای سرامیکی شبیهسازی شدهاند و قرار است بعنوان سیستمهای بسیار مؤثر کاتالیزوری بکار گرفتهشوند.
درتکنولوژی ساخت کامپیوترها نیز امکان وقوع تحولاتی در راستای استفاده ازتراشههای si-sic بجای تراشههای فعلی سیلیکونی وجود دارد. این موضوع امروزه شدیدا" مورد پژوهش و تحقیق قرار گرفتهاست. در صنایع اتومبیلسازی روزبهروز از قطعات الکتریکی بهرة بیشتری گرفته میشود و استفاده از قطعات سرامیکی مینیاتوری در این زمینه بسیار حیاتی است.
امروزه شرکتهای بزرگ صنعتی در جستجوی روشهایی هستند که محصولات خود را هرچه کوچکتر، سبکتر، هوشمندتر و چندمنظورهتر سازند. حرکت به سوی چنین محصولاتی به یاری تکنولوژیهایی مانند نانوتکنولوژی امکانپذیر خواهدبود.
به یاری نانوتکنولوژی، امکان تأثیرگذاری بر ساختار اتمی مواد وجود دارد. در آن صورت، مواد را میتوان کاملا" بر اساس خواص مورد انتظار به گونهای کاملا" آزادانه طراحی نمود و به خواص و کیفیتهای کاملا" نوینی دست یافت. در این راستا مواد سرامیکی نیز نقش اساسی خواهندداشت.
بهطور خلاصه میتوان گفت که در آغاز قرن 21، حوزههایی چون فوتونیک، علوم زیستی و فنآوری مواد در مقیاس نانو بعنوان مهمترین قلمروهای پیشرفت علمی و صنعتی معرفی شدهاند و سرامیکها در تمامی این حوزهها، نقش راهبردی خواهندداشت.
اما در کشور ما تا چه حد به این حوزههای نوین کاربرد سرامیکها و مواد نو توجه شدهاست؟ حوزههایی که محصولات آنها بسیار استراتژیک بوده و ارزش افزودهای تا 100 برابر بیشتر از محصولات معمولی سرامیکی دارند. متأسفانه علیرغم صحبتهای زیاد و برقراری جلسات متعدد در مکانهای مختلف و برگزاری کنفرانسها، در این زمینه هنوز گامهای عملی برداشته نشدهاست. بهنظر میرسد که نخستین گام در این راستا، تعیین استراتژی گسترش صنعت سرامیک (یا بهطور کلی مواد مهندسی) برای سالهای آینده و برنامهریزی برای دستیابی و گسترش برخی از فنآوریهای فوقالذکر میباشد. آنگاه جهت هدایت تحقیقات در زمینههای دارای اولویت و دستیابی به تکنولوژیهای مربوطه و حمایت جدی از سرمایهگذاران برای ورود به برخی از این عرصههـا، بایـد از سوی دولت گامهای اساسی برداشتهشود؛ چرا که اگر امروز در این زمینهها فکر اساسی نشود و برنامهریزی اصولی انجام نگیرد، فردا بسیار دیر خواهد بود.