دیباچه:
سال 1807 وقتی نخستین کشتی بخار آمریکا بدون بادبان و پارو در جهت مخالف باد و جریان آب از رودخانه "هودسون" بالا رفت. کلیه ملوانان و دریانوردان که برای تماشای این چیز عجیب به ساحل رودخانه آمده بودند، دانستند که آنچه در برابر دیدگانشان در حال حرکت است، بزودی جهان آنها را دگرگون خواهد کرد. آنها دانستند که دیگر ساخت و تعمیر یک کشتی، یک فن نیست بلکه یک علم است و هدایت و حفظ چنین کشتی‌ای نیازمند اطلاعات علمی دقیق و بسیاری می‌باشد و اکنون که نزدیک به دو قرن از آن زمان می‌گذرد ما با ناوهایی روبرو هستیم که گاه نزدیک به 340 متر طول و 80 متر عرض دارند. شهرهای شناوری که بدون شک ساخت، هدایت و مدیریت آنها دانش بسیاری را می‌طلبد. دانشی که نمی‌توان به تجربه و با گذر ایام فرا گرفت بلکه نیاز به تحصیلات کلاسیک و دانشگاهی دارد. نیازی که منجر به تولد رشته مهندسی دریا شده است.رشته مهندسی دریا در کشور ما نیز با این که نو پا است دارای اهمیت و جایگاه ویژه‌ای است چرا که کشور ما در حدود 2600 متر مرز آبی دارد که 2000 کیلومتر آن در جنوب کشور و به آبهای آزاد دنیا متصل است. اهمیت این مرز آبی زمانی مشخص می‌شود که بدانیم از بین راه‌های حمل و نقل زمینی، هوایی و دریایی، حمل و نقل دریایی مقرون به صرفه‌تر است و به همین دلیل 90% صادرات غیرنفتی و تقریباً تمامی صادرات نفتی کشور به وسیله کشتیها صورت می‌گیرد. همچنین توسعه ناوگان دریایی علاوه بر حمل و نقل کالاهای مورد نیاز کشور، عامل حضور کشور ما در بازار حمل و نقل بین‌المللی و کسب درآمدهای ارزی بیشتری می‌گردد. این رشته دارای سه گرایش مهندسی کشتی، کشتی‌سازی و دریانوردی است.
گرایش مهندسی کشتی:
مهندسین کشتی به عنوان مدیر فنی کشتی؛ مسؤول تعمیر، نگهداری و راه‌اندازی موتور کشتی هستند و به همین دلیل دانشجویان این رشته پس از آموزشهای تئوری یک دوره کارآموزی را بر روی کشتی‌های اقیانوس‌پیما در خارج از کشور می‌گذرانند.
درسهای این رشته در طول تحصیل :
دروس مشترک در گرایشهای مختلف مهندسی دریا:
ریاضی، معادلات دیفرانسیل، محاسبات عددی، فیزیک مکانیک، فیزیک، شیمی و خواص مواد، مبانی مهندسی برق، رسمی فنی، استاتیک، دینامیک، مقاومت مصالح، ترمودینامیک، مکانیک سیالات، طراحی اجزاء و ماشین، انتقال حرارت، کنترل اتوماتیک.
دروس تخصصی گرایش مهندسی کشتی:
شناخت کشتی، الکترونیک ارتباطات، آرشیتکت کشتی، کمک‌های اولیه، دریانوردی و ملوانی، ماشین دریایی، صافی‌های فرعی، سیستم‌‌های انتقال قدرت.
گرایش مهندسی کشتی‌سازی:
کشتی‌سازی یک رشته بین‌رشته‌ای است زیرا در ساخت یک کشتی، تخصص‌های متعددی مانند مکانیک، عمران، برق، متالورژی و ... مورد نیاز است. در این میان مهندس کشتی‌ساز، مسؤولیت طراحی، محاسبات مربوط به بدنه کشتی، ساخت و نظارت بر ساخت کشتی و تعمیرات آن را برعهده دارد. در واقع هدف مهندسی کشتی‌سازی، طراحی کشتیها به نحوی است که توانایی حمل مقدار معینی بار و مقاومت و حرکت در دریای متلاطم را داشته باشد و با سرعت معینی حرکت کند. گفتنی است که با به میدان آمدن کشتی‌های تندرو با بدنه‌های جدید و روش‌های جذب انرژی حاصل از جزر و مد امواج آب، افق‌های جدیدی را در این زمینه گشوده است.
دروس تخصصی مهندسی کشتی‌سازی:
تکنولوژی کشتی، تحلیل سازه‌ها، آرشیتکت کشتی (استاتیک)، آرشیتکت کشتی (مکانیک)، ماشین‌های محرکه، مهندسی دریا، فیزیک موج، علم مواد و شناخت فلزات، ریاضیات مهندسی. (بسیاری از درسهای این گرایش همراه با آزمایشگاه یا کارگاه است.)
گرایش دریانوردی:
هدایت و رهبری کشتی و مدیریت نیروی انسانی شاغل بر کشتی وظیفه یک مهندس دریانوردی است. به همین دلیل استادان رشته مهندسی دریا معتقدند که این رشته را نباید یکی از گرایشهای مهندسی دریا به شمار آورد چرا که یک مهندس دریا به عنوان کاپیتان کشتی مسؤولیت راهبری و مدیریت کشتی را برعهده دارد و حرفه‌اش یک کار فنی یا مهندسی نیست. دانشجویان دریانوردی با این که تاحدودی مسایل فنی را می‌خوانند ولی مقدار قابل توجهی از درسهایشان ارتباطی با مسایل فنی ندارد. برای مثال مطالعه آب و هوا، جغرافیا و چگونگی یافتن مسیرها از جمله درسهای این گرایش است که ارتباطی با دروس رشته‌های مهندسی ندارد.
توانایی‌های لازم :
یک مهندس کشتی یا دریانوردی به دلیل سفرهای دریایی گاه ماهها در کنار خانواده‌اش نیست. همچنین یک مهندس کشتی‌سازی نیز باید خود را برای محیطهای ساحلی تطبیق بدهد. به همین دلیل قبل از پذیرش نهایی در رشته‌های فوق از دانشجویان این گرایش آزمایشات پزشکی کامل به عمل می‌آید که در این میان سلامت دانشجویان دریانوردی بطور دقیق سنجیده می‌شود چون این دسته از دانشجویان نباید ناتوانی‌هایی نظیر کوررنگی داشته باشند. از نظر علمی نیز دانشجویان مهندسی دریا در هر سه گرایش باید در دروس ریاضی و فیزیک قوی بوده و به زبان انگلیسی مسلط باشند. گفتنی است داوطلبان دختر از میان گرایشهای مهندسی دریا تنها می‌توانند گرایش مهندس کشتی‌سازی را انتخاب نمایند.
موقعیت شغلی در ایران :
دانشجویان مهندسی کشتی بنا بر سفارش ارگانهای خاصی همچون "شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران" پذیرفته می‌شوند و از همان ابتدا بورسیه نهادهای دریایی می‌باشند و در نتیجه آینده شغلی آنها تضمین است. در مورد موقعیت شغلی فارغ‌التحصیلان مهندسی کشتی‌سازی نیز باید گفت تنها اگر کارخانه کشتی‌سازی "صدرا" در بوشهر با تمام ظرفیت خود راه‌اندازی شود، نیاز به 300 الی 400 فارغ‌التحصیل مهندسی کشتی‌سازی دارد. کارخانه "نکا" در شمال و "اروندان" در خلیج‌فارس نیز از دیگر کارخانه‌های مهم کشتی‌سازی ایران هستند. علاوه بر کارخانه‌های فوق مهندس کشتی‌ساز می‌تواند در سازمان بنادر و کشتیرانی، وظیفه ساخت سکوهای شناور را برعهده گرفته یا به عنوان مهندس ناظر بر حـُسن اجرای طرحهای اجرایی نظارت کند و بالاخره در صنایع دریایی به کارهای تحقیقاتی بپردازد. فارغ‌التحصیلان گرایش دریانوردی نیز بورسیه ارگانهای دریایی کشور هستند و پس از آنکه بر روی آبهای خارج از کشور دوره کارآموزی خود را گذراندند، در ناوگان ارگان بورس‌دهنده مثل "کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران" و "شرکت ملی نفت‌کش" مشغول به کار می‌شوند.
توضیحات تکمیلی
هدف : مهندسی دریا – مهندسی کشتی
در این دوره علوم و فنون مربوط به اداره فنی امور کشتیها آموزش داده می‌شود و هدف تربیت افراد متخصص در حد کارشناس برای امور فوق است. آموزش این دوره به صورت دروس نظری- عملی- کارآموزی بعلاوه کارورزی در روی کشتی است. فارغ‌التحصیلان این دوره به عنوان کارشناس، آمادگی و صلاحیت هدایت فنی کشتیها و اداره امور مربوط به تعمیر ، نگهداری آنها و همچنین آمادگی تقبل مسوولیتها و مشاغل فنی مربوط به صنایع دریایی در کارخانجات کشتی‌سازی و سازمانهای وابسته را خواهند داشت. با پیشرفت صنایع دریایی کشور و اولویتی که دولت برای توسعه حمل و نقل دریایی در ایران قائل شده است و با توجه به گسترش ناوگان بازرگانی کشور و طرح ایرانی کردن پرسنل دریایی اهمیت این رشته روشن می‌شود. علاقه‌مندان این رشته باید از سلامتی جسم برخوردار و مایل به کار و مسافرت در دریاها باشند.
مهندسی دریا – کشتی‌سازی
هدف تامین کارشناسان و طراحان صنایع دریایی کشور و تامین نیروی انسانی متخصص مورد نیاز سازمانهای دریایی و بالاخص کارخانجات کشتی‌سازی و صنایع وابسته دریایی، تعمیر کشتی و کشتیرانی‌ها است. ادامه تحصیل در این رشته در سطوح بالاتر از کارشناسی به عنوان کارشناسی ارشد سازه کشتی آرشیتکت کشتی در داخل کشور موجود است و نیاز به ایجاد مقاطع کارشناسی ارشد دیگر و دکتری در داخل کشور مورد تایید قرار گرفته است. این مجموعه می‌تواند با بکار بردن علوم مهندسی و تکنولوژی مربوط، طرح، محاسبه ، ساخت و اجراء سیستم‌هایی که اساس کار آنها سکون و حرکت در سیالات بالاخص در آب است کارآیی لازم را به دانشجویان بدهد و آنان راآماده سازد تا در صنایع وابسته به ساخت سازه‌های دریایی به طور اعم و صنایع کشتی‌سازی به طور اخص فعالیتهای مربوط به طراحی و محاسبه اجزاء و سیستمها و یا مسوولیت مهندسی را عهده‌دار شوند. فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در سازمانها و ارگانهای مختلف مشاغلی از قبیل مهندسی ، طراحی و تولید به منظور پیاده‌کردن و اجرای طرحهای ساختمانی شناورها و سازه‌های دریایی، مشارکت در امور تحقیقاتی در زمینه‌های فوق‌الذکر و غیره را عهده‌دار شوند. داوطلبان این دوره باید از دانش ریاضی، فیزیک، مکانیک و تا حدی شیمی آلی و معدنی برخوردار باشند. دروس این دوره شامل دروس عمومی، پایه و تخصصی است و دروس عملی و کارآموزی را نیز شامل می‌شود.
مهندسی دریا – دریانوردی
در این دوره علوم و فنون مربوط به هدایت و اداره امور کشتیها آموزش داده می‌شود و هدف تربیت افراد در حد کارشناسی دریانوردی است طول متوسط این دوره 4 سال است و آموزش این دوره به صورت دروس عملی ، نظری ، کارورزی روی کشتی در دریاست که ابتدا در دانشگاه سپس روی کشتی و ترم آخر مجددا در دانشکده صورت می‌گیرد. فارغ‌التحصیلان این دوره به عنوان کارشناس آمادگی و صلاحیت هدایت کشتیها و اداره امور مربوط به شرکتهای کشتیرانی را دارا هستند. علاقه‌مندان این رشته باید از سلامتی کامل برخوردار بوده و ناتوانایی‌هایی نظیر کوررنگی که مانع انجام وظیفه می‌شود، نداشته باشند و نیز مایل به کار و مسافرت در دریاها باشند و این رشته بیشتر برای بورسیه‌های ارگانهای دریایی کشور مناسب است.گرایشهای مقطع لیسانس:
این رشته دارای 3 گرایش مهندسی کشتی، کشتی‌سازی و دریانوردی است. با ذکر این نکته که در این رشته تنها در رشته مهندسی کشتی‌سازی دانشگاه خلیج‌فارس بوشهر دانشجوی دختر پذیرفته می‌شود.
آینده‌شغلی ، بازار کار، درآمد:
مهندس موسوی‌زادگان استاد دانشکده مهندسی دریایی دانشگاه صنعتی امیرکبیر در همین زمینه می‌گوید: «هر کشتی تجاری نیاز به 5 مهندس کشتی تحت عنوان مهندس 1 ، مهندس 2 الی مهندس 5 دارد. حال اگر تعداد کشتی‌های تجاری موجود در کشور را حدود 100 کشتی تخمین بزنیم، می‌بینیم که حداقل به 500 فارغ‌التحصیل مهندسی کشتی نیازمندیم.
در حالی که بطور نسبی هر سال حدود 50 الی 60 دانشجوی مهندسی کشتی از دو دانشگاه صنعتی امیرکبیر و خلیج فارس فارغ‌التحصیل می‌شوند که این افراد در بدو استخدام از مهندسی 5 شروع کرده و به مرور به مهندسی 1 می‌رسند. از همین‌جا روشن می‌شود که کشور ما نیاز بسیاری به فارغ‌التحصیلان این رشته دارد. از نظر وضعیت درآمد نیز چون مهندسان کشتی مقداری از حقوق خود را به ارز دریافت می‌کنند، نسبت به مهندسان دیگر درآمد بهتری دارند.
فرخ بهنام نیز می‌گوید: «فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی کشتی‌سازی می‌توانند در ارگانهایی که به ساخت سکوها و یا اسکله‌ها می‌پردازند، مشغول به کار شوند . همچنین فارغ‌التحصیلان می‌توانند در کارخانه‌های خصوصی و یا دولتی که کشتی‌های کوچک و قایق‌های موتوری را می‌سازند و بخصوص در زمینه تعمیر کشتی فعال هستند، مشغول به کار گردند و البته اگر دانشجویان در دوره فوق‌لیسانس این رشته که در دو گرایش «سازه کشتی» و «معماری کشتی» ارائه می‌گردد، پذیرفته شده و ادامه تحصیل دهند، فرصت‌های شغلی بیشتر و بهتری خواهند داشت.
هدف از گرایش مهندسی دریانوردی نیز همچون گرایش مهندسی کشتی، گسترش ناوگان بازرگانی کشور و ایرانی کردن پرسنل دریایی می‌باشد و به همین دلیل بیشتر دانشجویان این گرایش بورسیه ارگانهای دریایی کشور هستند و پس از آنکه 18 ماه بر روی آبهای خارج از کشور دوره کارآموزی خود را گذراندند، در ناوگان ارگان بورس دهنده مثل «کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران» و «شرکت ملی نفت‌کش» مشغول به کار می‌شوند.
توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه :
دانشجویان مهندسی دریا در هرسه گرایش باید در دروس ریاضی و فیزیک قوی بوده و به زبان انگلیسی مسلط باشند چون بیشتر منابع درسی این رشته به زبان انگلیسی است. همچنین مهندسان کشتی و دریانوردی که به سفرهای دریایی خارج از کشور می‌روند باید به زبان بین‌المللی مسلط باشند.
دانشجویان مهندسی کشتی و دریانوردی باید از سلامت کافی برخوردار باشند و برای همین قبل از پذیرش نهایی در رشته‌های فوق از آنها آزمایشات پزشکی کامل به عمل می‌آید که در این میان سلامت دانشجویان دریانوردی بطور دقیق سنجیده می‌شود چون این دسته از دانشجویان نباید ناتوانی‌هایی نظیر کوررنگی نیز داشته باشند.
کار در دل گستره آبی دریاها و اقیانوس‌ها با همه لطف و جاذبه‌اش دارای دشواریهایی نیز هست. برای مثال یک مهندس کشتی یا دریانوردی به دلیل سفرهای دریایی گاه ماهها در کنار خانواده‌اش نیست.
همچنین یک مهندس کشتی‌سازی نیز باید شرایط خود را برای گذراندن در محیطهای ساحلی تطبیق بدهد. چون با این که بسیاری از شرکتهای مهندسی مشاور دریایی در زمینه طراحی کشتی، بنادر یا تجهیزات دریایی در مرکز شهرها فعالیت می‌کنند، اما به هر حال کارخانجات کشتی‌سازی عمدتا در سواحل ساخته می‌شوند. به همین دلیل یک مهندس دریا باید علاقه‌مند به کار در محیطهای دریایی و ساحلی باشد و در واقع عشق و علاقه در این رشته حرف اول را می‌زند.
وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر:
این رشته در مقطع کارشناسی ارشد در گرایشهای « سازه‌کشتی و هیدرومکانیک کشتی » ارایه می‌گردد.
رشته‌های مشابه و نزدیک به این رشته:
این رشته در گذشته شاخه و گرایشی از مهندسی مکانیک بوده است لذا بسیاری از واحدهای این رشته با مهندسی مکانیک یکسان هستند.
وضعیت نیاز کشور به این رشته در حال حاضر:
تنها اگر کارخانه کشتی‌سازی «صدرا» در بوشهر با تمام ظرفیت خود راه‌اندازی شود، نیازمند به 300 الی 400 فارغ‌التحصیل مهندسی کشتی‌سازی می‌باشد.
این نظر دو تن از اساتید دانشکده مهندسی دریایی دانشگاه صنعتی امیرکبیر است. البته کارخانه کشتی‌سازی صدرا تنها کارخانه کشتی‌سازی ایران نیست بلکه کارخانه «نکا» در شمال و «اروندان» در خلیج‌فارس نیز از دیگر کارخانه‌های مهم کشتی‌سازی ایران هستند که فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند به عنوان مهندس تولید که وظیفه اجرای طرحهای ساختمانی کشتیها را بر عهده دارد، جذب این کارخانه‌ها بشوند.
علاوه بر کارخانه‌های فوق مهندس معتمدی در مورد فرصت‌های شغلی دیگری که برای فارغ‌التحصیلان این گرایش وجود دارد، می‌گوید: «مهندس کشتی‌ساز می‌تواند در سازمان بنادر و کشتیرانی وظیفه ساخت سکوهای شناور را بر عهده گرفته و یا به عنوان مهندس ناظر بر حسن اجرای طرحهای اجرایی نظارت بکند و بالاخره در صنایع دریایی به کارهای تحقیقاتی بپردازد. چرا که در این رشته عرصه فعالیتهای تحقیقاتی بسیار گسترده می‌باشد.
معرفی گرایشهای رشته مهندسی دریا
گرایش مهندسی کشتی
در گرایش مهندسی کشتی علوم و فنون مربوط به اداره امور فنی کشتیها آموزش داده می‌شود تا فارغ‌التحصیلان بتوانند هدایت فنی کشتیها را بر عهده بگیرند.
مهندسی معتمدی استاد دانشکده مهندسی دریایی دانشگاه صنعتی امیرکبیر در همین زمینه می‌گوید: «مهندسان کشتی به عنوان مدیر فنی کشتی مسوول تعمیر، نگهداری و راه‌اندازی موتور کشتی هستند و به همین دلیل دانشجویان این رشته پس از آن که آموزشهای تئوری را در مدت سه سال و نیم طی کردند، یک دوره کارآموزی 6 ماهه را بر روی کشتی‌های اقیانوس‌پیما در خارج از کشور در آبهای استرالیا، بنادر اروپا ، آسیای جنوب شرقی، سنگاپور، چین و کره می‌گذرانند.
گرایش دریانوردی
هدایت و رهبری کشتی و مدیریت نیروی انسانی شاغل بر روی کشتی وظیفه یک مهندس دریانوردی است. به زبان دیگر مهندس دریانوردی مسوولیت راه‌اندازی کشتی و هدایت آن را بر عهده دارد. به همین دلیل اساتید رشته مهندسی دریا معتقدند که این رشته را نباید یکی از گرایشهای مهندسی دریا به شمار آورد چرا که یک مهندس دریا به عنوان کاپیتان کشتی مسوولیت راهبری و مدیریت کشتی را بر عهده دارد و حرفه‌اش یک کار فنی یا مهندسی نیست.
یکی از دانشجویان رشته مهندسی دریا گرایش کشتی‌سازی در همین زمینه می‌گوید: «دروس دانشجویان گرایش کشتی‌سازی در سه زمینه برق، مکانیک و عمران می‌باشد. واحدهای دانشجویان مهندسی کشتی نیز شامل مکانیک و برق می‌شود چون آنها باید در مورد موتور کشتی اطلاعات دقیقی به دست بیاورند اما دانشجویان دریانوردی با این که تا حدودی مسایل فنی را می‌خوانند ولی مقدار قابل توجهی از درسهایشان ارتباطی با مسایل فنی ندارد. برای مثال مطالعه آب و هوا، جغرافیا و چگونگی یافتن مسیرها از جمله درسهای این گرایش است که ارتباطی با دروس رشته‌های مهندسی ندارد.
گفتنی است که علاوه بر آزمون سراسری، موسسه آموزش کشتیرانی نیز از طریق کنکور اختصاصی خود تعدادی دانشجو در این رشته پذیرفته و بورسیه می‌کند که به این دانشجویان پس از اتمام تحصیل، گواهینامه پایان دوره دریانوردی اعطا می شود.
گرایش مهندسی کشتی‌سازی
کشور ما یکی از بزرگترین خریداران کشتی در دنیا است و ما هر سال صدها میلیون دلار کشتی می‌خریم که این کشتیها شامل کشتی‌های عظیم 500 هزار تنی که حمل و نقل نفت را انجام می‌دهند و کشتی‌های کوچکتری که کار حمل و نقل کالا را به کشورهای دیگر بر عهده دارند، می‌گردد. علاوه بر خرید کشتی بحث تعمیرات کشتی نیز هست. در شرایط امروز اکثر کشتی‌هایی که متعلق به ناوگان جمهوری اسلامی است در کشورهای خارجی تعمیر می‌شود.
مهندس معتمدی در ادامه می‌گوید: «از همین‌جا می‌توان به اهمیت گرایش مهندسی کشتی‌سازی پی برد. رشته‌ای که به تربیت نیروهای متخصص مورد نیاز سازمانهای دریایی به خصوص کارخانجات کشتی‌سازی می‌پردازد. در واقع مهندس کشتی‌ساز، کشتی می‌سازد اما دریانوردی نمی‌کند و دانشجوی این رشته پس از گذراندن آموزشهای تئوری ، کارآموزی خود را در کارخانجات کشتی‌سازی داخلی می‌گذراند.
فرخ بهنام دانشجوی فوق‌لیسانس سازه کشتی دانشگاه صنعتی شریف نیز در معرفی این رشته می‌گوید:« مهندسی کشتی‌سازی در واقع یکی از زیرشاخه‌های مکانیک است و شاید به همین دلیل دانشگاه صنعتی شریف این رشته را به عنوان «مهندسی مکانیک گرایش دریا» ارائه می‌دهد. البته باید توجه داشت که در دانشگاه صنعتی امیرکبیر که رشته مهندسی کشتی‌سازی به عنوان یک رشته مجزا مطرح است، درسها تخصصی‌تر ارائه می‌شود. برای مثال اگر دانشجویان رشته مکانیک گرایش دریا «ارتعاشات» را بطور عام در رشته مکانیک می‌خوانند، دانشجویان مهندسی کشتی‌سازی «ارتعاشات در کشتی» را مطالعه می‌کنند.
مهندس موسوی‌زادگان نیز در معرفی این رشته می‌گوید: «مسوولیت طراحی، ساخت و نظارت بر ساخت کشتی و تعمیرات آن بر عهده مهندس کشتی‌سازی است.»
وی همچنین در مورد تفاوت مهندسی کشتی‌سازی و مهندسی مکانیک گرایش دریا می‌گوید: «این دو رشته تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند و در واقع واحدهای هر دو رشته یکی است، فقط دانشجویان مهندسی کشتی‌سازی بطور تخصصی‌تر به مطالعه این رشته می‌پردازند.
برای آشنایی بیشتر با این رشته تحصیلی و مباحث تخصصی آن می توانید به تالار مهندسی دریا مراجعه کنید.
سال 1807 وقتی نخستین کشتی بخار آمریکا بدون بادبان و پارو در جهت مخالف باد و جریان آب از رودخانه "هودسون" بالا رفت. کلیه ملوانان و دریانوردان که برای تماشای این چیز عجیب به ساحل رودخانه آمده بودند، دانستند که آنچه در برابر دیدگانشان در حال حرکت است، بزودی جهان آنها را دگرگون خواهد کرد. آنها دانستند که دیگر ساخت و تعمیر یک کشتی، یک فن نیست بلکه یک علم است و هدایت و حفظ چنین کشتی‌ای نیازمند اطلاعات علمی دقیق و بسیاری می‌باشد و اکنون که نزدیک به دو قرن از آن زمان می‌گذرد ما با ناوهایی روبرو هستیم که گاه نزدیک به 340 متر طول و 80 متر عرض دارند. شهرهای شناوری که بدون شک ساخت، هدایت و مدیریت آنها دانش بسیاری را می‌طلبد. دانشی که نمی‌توان به تجربه و با گذر ایام فرا گرفت بلکه نیاز به تحصیلات کلاسیک و دانشگاهی دارد. نیازی که منجر به تولد رشته مهندسی دریا شده است.رشته مهندسی دریا در کشور ما نیز با این که نو پا است دارای اهمیت و جایگاه ویژه‌ای است چرا که کشور ما در حدود 2600 متر مرز آبی دارد که 2000 کیلومتر آن در جنوب کشور و به آبهای آزاد دنیا متصل است. اهمیت این مرز آبی زمانی مشخص می‌شود که بدانیم از بین راه‌های حمل و نقل زمینی، هوایی و دریایی، حمل و نقل دریایی مقرون به صرفه‌تر است و به همین دلیل 90% صادرات غیرنفتی و تقریباً تمامی صادرات نفتی کشور به وسیله کشتیها صورت می‌گیرد. همچنین توسعه ناوگان دریایی علاوه بر حمل و نقل کالاهای مورد نیاز کشور، عامل حضور کشور ما در بازار حمل و نقل بین‌المللی و کسب درآمدهای ارزی بیشتری می‌گردد. این رشته دارای سه گرایش مهندسی کشتی، کشتی‌سازی و دریانوردی است.
گرایش مهندسی کشتی:
مهندسین کشتی به عنوان مدیر فنی کشتی؛ مسؤول تعمیر، نگهداری و راه‌اندازی موتور کشتی هستند و به همین دلیل دانشجویان این رشته پس از آموزشهای تئوری یک دوره کارآموزی را بر روی کشتی‌های اقیانوس‌پیما در خارج از کشور می‌گذرانند.
درسهای این رشته در طول تحصیل :
دروس مشترک در گرایشهای مختلف مهندسی دریا:
ریاضی، معادلات دیفرانسیل، محاسبات عددی، فیزیک مکانیک، فیزیک، شیمی و خواص مواد، مبانی مهندسی برق، رسمی فنی، استاتیک، دینامیک، مقاومت مصالح، ترمودینامیک، مکانیک سیالات، طراحی اجزاء و ماشین، انتقال حرارت، کنترل اتوماتیک.
دروس تخصصی گرایش مهندسی کشتی:
شناخت کشتی، الکترونیک ارتباطات، آرشیتکت کشتی، کمک‌های اولیه، دریانوردی و ملوانی، ماشین دریایی، صافی‌های فرعی، سیستم‌‌های انتقال قدرت.
گرایش مهندسی کشتی‌سازی:
کشتی‌سازی یک رشته بین‌رشته‌ای است زیرا در ساخت یک کشتی، تخصص‌های متعددی مانند مکانیک، عمران، برق، متالورژی و ... مورد نیاز است. در این میان مهندس کشتی‌ساز، مسؤولیت طراحی، محاسبات مربوط به بدنه کشتی، ساخت و نظارت بر ساخت کشتی و تعمیرات آن را برعهده دارد. در واقع هدف مهندسی کشتی‌سازی، طراحی کشتیها به نحوی است که توانایی حمل مقدار معینی بار و مقاومت و حرکت در دریای متلاطم را داشته باشد و با سرعت معینی حرکت کند. گفتنی است که با به میدان آمدن کشتی‌های تندرو با بدنه‌های جدید و روش‌های جذب انرژی حاصل از جزر و مد امواج آب، افق‌های جدیدی را در این زمینه گشوده است.
دروس تخصصی مهندسی کشتی‌سازی:
تکنولوژی کشتی، تحلیل سازه‌ها، آرشیتکت کشتی (استاتیک)، آرشیتکت کشتی (مکانیک)، ماشین‌های محرکه، مهندسی دریا، فیزیک موج، علم مواد و شناخت فلزات، ریاضیات مهندسی. (بسیاری از درسهای این گرایش همراه با آزمایشگاه یا کارگاه است.)
گرایش دریانوردی:
هدایت و رهبری کشتی و مدیریت نیروی انسانی شاغل بر کشتی وظیفه یک مهندس دریانوردی است. به همین دلیل استادان رشته مهندسی دریا معتقدند که این رشته را نباید یکی از گرایشهای مهندسی دریا به شمار آورد چرا که یک مهندس دریا به عنوان کاپیتان کشتی مسؤولیت راهبری و مدیریت کشتی را برعهده دارد و حرفه‌اش یک کار فنی یا مهندسی نیست. دانشجویان دریانوردی با این که تاحدودی مسایل فنی را می‌خوانند ولی مقدار قابل توجهی از درسهایشان ارتباطی با مسایل فنی ندارد. برای مثال مطالعه آب و هوا، جغرافیا و چگونگی یافتن مسیرها از جمله درسهای این گرایش است که ارتباطی با دروس رشته‌های مهندسی ندارد.
توانایی‌های لازم :
یک مهندس کشتی یا دریانوردی به دلیل سفرهای دریایی گاه ماهها در کنار خانواده‌اش نیست. همچنین یک مهندس کشتی‌سازی نیز باید خود را برای محیطهای ساحلی تطبیق بدهد. به همین دلیل قبل از پذیرش نهایی در رشته‌های فوق از دانشجویان این گرایش آزمایشات پزشکی کامل به عمل می‌آید که در این میان سلامت دانشجویان دریانوردی بطور دقیق سنجیده می‌شود چون این دسته از دانشجویان نباید ناتوانی‌هایی نظیر کوررنگی داشته باشند. از نظر علمی نیز دانشجویان مهندسی دریا در هر سه گرایش باید در دروس ریاضی و فیزیک قوی بوده و به زبان انگلیسی مسلط باشند. گفتنی است داوطلبان دختر از میان گرایشهای مهندسی دریا تنها می‌توانند گرایش مهندس کشتی‌سازی را انتخاب نمایند.
موقعیت شغلی در ایران :
دانشجویان مهندسی کشتی بنا بر سفارش ارگانهای خاصی همچون "شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران" پذیرفته می‌شوند و از همان ابتدا بورسیه نهادهای دریایی می‌باشند و در نتیجه آینده شغلی آنها تضمین است. در مورد موقعیت شغلی فارغ‌التحصیلان مهندسی کشتی‌سازی نیز باید گفت تنها اگر کارخانه کشتی‌سازی "صدرا" در بوشهر با تمام ظرفیت خود راه‌اندازی شود، نیاز به 300 الی 400 فارغ‌التحصیل مهندسی کشتی‌سازی دارد. کارخانه "نکا" در شمال و "اروندان" در خلیج‌فارس نیز از دیگر کارخانه‌های مهم کشتی‌سازی ایران هستند. علاوه بر کارخانه‌های فوق مهندس کشتی‌ساز می‌تواند در سازمان بنادر و کشتیرانی، وظیفه ساخت سکوهای شناور را برعهده گرفته یا به عنوان مهندس ناظر بر حـُسن اجرای طرحهای اجرایی نظارت کند و بالاخره در صنایع دریایی به کارهای تحقیقاتی بپردازد. فارغ‌التحصیلان گرایش دریانوردی نیز بورسیه ارگانهای دریایی کشور هستند و پس از آنکه بر روی آبهای خارج از کشور دوره کارآموزی خود را گذراندند، در ناوگان ارگان بورس‌دهنده مثل "کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران" و "شرکت ملی نفت‌کش" مشغول به کار می‌شوند.
توضیحات تکمیلی
هدف : مهندسی دریا – مهندسی کشتی
در این دوره علوم و فنون مربوط به اداره فنی امور کشتیها آموزش داده می‌شود و هدف تربیت افراد متخصص در حد کارشناس برای امور فوق است. آموزش این دوره به صورت دروس نظری- عملی- کارآموزی بعلاوه کارورزی در روی کشتی است. فارغ‌التحصیلان این دوره به عنوان کارشناس، آمادگی و صلاحیت هدایت فنی کشتیها و اداره امور مربوط به تعمیر ، نگهداری آنها و همچنین آمادگی تقبل مسوولیتها و مشاغل فنی مربوط به صنایع دریایی در کارخانجات کشتی‌سازی و سازمانهای وابسته را خواهند داشت. با پیشرفت صنایع دریایی کشور و اولویتی که دولت برای توسعه حمل و نقل دریایی در ایران قائل شده است و با توجه به گسترش ناوگان بازرگانی کشور و طرح ایرانی کردن پرسنل دریایی اهمیت این رشته روشن می‌شود. علاقه‌مندان این رشته باید از سلامتی جسم برخوردار و مایل به کار و مسافرت در دریاها باشند.
مهندسی دریا – کشتی‌سازی
هدف تامین کارشناسان و طراحان صنایع دریایی کشور و تامین نیروی انسانی متخصص مورد نیاز سازمانهای دریایی و بالاخص کارخانجات کشتی‌سازی و صنایع وابسته دریایی، تعمیر کشتی و کشتیرانی‌ها است. ادامه تحصیل در این رشته در سطوح بالاتر از کارشناسی به عنوان کارشناسی ارشد سازه کشتی آرشیتکت کشتی در داخل کشور موجود است و نیاز به ایجاد مقاطع کارشناسی ارشد دیگر و دکتری در داخل کشور مورد تایید قرار گرفته است. این مجموعه می‌تواند با بکار بردن علوم مهندسی و تکنولوژی مربوط، طرح، محاسبه ، ساخت و اجراء سیستم‌هایی که اساس کار آنها سکون و حرکت در سیالات بالاخص در آب است کارآیی لازم را به دانشجویان بدهد و آنان راآماده سازد تا در صنایع وابسته به ساخت سازه‌های دریایی به طور اعم و صنایع کشتی‌سازی به طور اخص فعالیتهای مربوط به طراحی و محاسبه اجزاء و سیستمها و یا مسوولیت مهندسی را عهده‌دار شوند. فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در سازمانها و ارگانهای مختلف مشاغلی از قبیل مهندسی ، طراحی و تولید به منظور پیاده‌کردن و اجرای طرحهای ساختمانی شناورها و سازه‌های دریایی، مشارکت در امور تحقیقاتی در زمینه‌های فوق‌الذکر و غیره را عهده‌دار شوند. داوطلبان این دوره باید از دانش ریاضی، فیزیک، مکانیک و تا حدی شیمی آلی و معدنی برخوردار باشند. دروس این دوره شامل دروس عمومی، پایه و تخصصی است و دروس عملی و کارآموزی را نیز شامل می‌شود.
مهندسی دریا – دریانوردی
در این دوره علوم و فنون مربوط به هدایت و اداره امور کشتیها آموزش داده می‌شود و هدف تربیت افراد در حد کارشناسی دریانوردی است طول متوسط این دوره 4 سال است و آموزش این دوره به صورت دروس عملی ، نظری ، کارورزی روی کشتی در دریاست که ابتدا در دانشگاه سپس روی کشتی و ترم آخر مجددا در دانشکده صورت می‌گیرد. فارغ‌التحصیلان این دوره به عنوان کارشناس آمادگی و صلاحیت هدایت کشتیها و اداره امور مربوط به شرکتهای کشتیرانی را دارا هستند. علاقه‌مندان این رشته باید از سلامتی کامل برخوردار بوده و ناتوانایی‌هایی نظیر کوررنگی که مانع انجام وظیفه می‌شود، نداشته باشند و نیز مایل به کار و مسافرت در دریاها باشند و این رشته بیشتر برای بورسیه‌های ارگانهای دریایی کشور مناسب است.گرایشهای مقطع لیسانس:
این رشته دارای 3 گرایش مهندسی کشتی، کشتی‌سازی و دریانوردی است. با ذکر این نکته که در این رشته تنها در رشته مهندسی کشتی‌سازی دانشگاه خلیج‌فارس بوشهر دانشجوی دختر پذیرفته می‌شود.
آینده‌شغلی ، بازار کار، درآمد:
مهندس موسوی‌زادگان استاد دانشکده مهندسی دریایی دانشگاه صنعتی امیرکبیر در همین زمینه می‌گوید: «هر کشتی تجاری نیاز به 5 مهندس کشتی تحت عنوان مهندس 1 ، مهندس 2 الی مهندس 5 دارد. حال اگر تعداد کشتی‌های تجاری موجود در کشور را حدود 100 کشتی تخمین بزنیم، می‌بینیم که حداقل به 500 فارغ‌التحصیل مهندسی کشتی نیازمندیم.
در حالی که بطور نسبی هر سال حدود 50 الی 60 دانشجوی مهندسی کشتی از دو دانشگاه صنعتی امیرکبیر و خلیج فارس فارغ‌التحصیل می‌شوند که این افراد در بدو استخدام از مهندسی 5 شروع کرده و به مرور به مهندسی 1 می‌رسند. از همین‌جا روشن می‌شود که کشور ما نیاز بسیاری به فارغ‌التحصیلان این رشته دارد. از نظر وضعیت درآمد نیز چون مهندسان کشتی مقداری از حقوق خود را به ارز دریافت می‌کنند، نسبت به مهندسان دیگر درآمد بهتری دارند.
فرخ بهنام نیز می‌گوید: «فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی کشتی‌سازی می‌توانند در ارگانهایی که به ساخت سکوها و یا اسکله‌ها می‌پردازند، مشغول به کار شوند . همچنین فارغ‌التحصیلان می‌توانند در کارخانه‌های خصوصی و یا دولتی که کشتی‌های کوچک و قایق‌های موتوری را می‌سازند و بخصوص در زمینه تعمیر کشتی فعال هستند، مشغول به کار گردند و البته اگر دانشجویان در دوره فوق‌لیسانس این رشته که در دو گرایش «سازه کشتی» و «معماری کشتی» ارائه می‌گردد، پذیرفته شده و ادامه تحصیل دهند، فرصت‌های شغلی بیشتر و بهتری خواهند داشت.
هدف از گرایش مهندسی دریانوردی نیز همچون گرایش مهندسی کشتی، گسترش ناوگان بازرگانی کشور و ایرانی کردن پرسنل دریایی می‌باشد و به همین دلیل بیشتر دانشجویان این گرایش بورسیه ارگانهای دریایی کشور هستند و پس از آنکه 18 ماه بر روی آبهای خارج از کشور دوره کارآموزی خود را گذراندند، در ناوگان ارگان بورس دهنده مثل «کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران» و «شرکت ملی نفت‌کش» مشغول به کار می‌شوند.
توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه :
دانشجویان مهندسی دریا در هرسه گرایش باید در دروس ریاضی و فیزیک قوی بوده و به زبان انگلیسی مسلط باشند چون بیشتر منابع درسی این رشته به زبان انگلیسی است. همچنین مهندسان کشتی و دریانوردی که به سفرهای دریایی خارج از کشور می‌روند باید به زبان بین‌المللی مسلط باشند.
دانشجویان مهندسی کشتی و دریانوردی باید از سلامت کافی برخوردار باشند و برای همین قبل از پذیرش نهایی در رشته‌های فوق از آنها آزمایشات پزشکی کامل به عمل می‌آید که در این میان سلامت دانشجویان دریانوردی بطور دقیق سنجیده می‌شود چون این دسته از دانشجویان نباید ناتوانی‌هایی نظیر کوررنگی نیز داشته باشند.
کار در دل گستره آبی دریاها و اقیانوس‌ها با همه لطف و جاذبه‌اش دارای دشواریهایی نیز هست. برای مثال یک مهندس کشتی یا دریانوردی به دلیل سفرهای دریایی گاه ماهها در کنار خانواده‌اش نیست.
همچنین یک مهندس کشتی‌سازی نیز باید شرایط خود را برای گذراندن در محیطهای ساحلی تطبیق بدهد. چون با این که بسیاری از شرکتهای مهندسی مشاور دریایی در زمینه طراحی کشتی، بنادر یا تجهیزات دریایی در مرکز شهرها فعالیت می‌کنند، اما به هر حال کارخانجات کشتی‌سازی عمدتا در سواحل ساخته می‌شوند. به همین دلیل یک مهندس دریا باید علاقه‌مند به کار در محیطهای دریایی و ساحلی باشد و در واقع عشق و علاقه در این رشته حرف اول را می‌زند.
وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر:
این رشته در مقطع کارشناسی ارشد در گرایشهای « سازه‌کشتی و هیدرومکانیک کشتی » ارایه می‌گردد.
رشته‌های مشابه و نزدیک به این رشته:
این رشته در گذشته شاخه و گرایشی از مهندسی مکانیک بوده است لذا بسیاری از واحدهای این رشته با مهندسی مکانیک یکسان هستند.
وضعیت نیاز کشور به این رشته در حال حاضر:
تنها اگر کارخانه کشتی‌سازی «صدرا» در بوشهر با تمام ظرفیت خود راه‌اندازی شود، نیازمند به 300 الی 400 فارغ‌التحصیل مهندسی کشتی‌سازی می‌باشد.
این نظر دو تن از اساتید دانشکده مهندسی دریایی دانشگاه صنعتی امیرکبیر است. البته کارخانه کشتی‌سازی صدرا تنها کارخانه کشتی‌سازی ایران نیست بلکه کارخانه «نکا» در شمال و «اروندان» در خلیج‌فارس نیز از دیگر کارخانه‌های مهم کشتی‌سازی ایران هستند که فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند به عنوان مهندس تولید که وظیفه اجرای طرحهای ساختمانی کشتیها را بر عهده دارد، جذب این کارخانه‌ها بشوند.
علاوه بر کارخانه‌های فوق مهندس معتمدی در مورد فرصت‌های شغلی دیگری که برای فارغ‌التحصیلان این گرایش وجود دارد، می‌گوید: «مهندس کشتی‌ساز می‌تواند در سازمان بنادر و کشتیرانی وظیفه ساخت سکوهای شناور را بر عهده گرفته و یا به عنوان مهندس ناظر بر حسن اجرای طرحهای اجرایی نظارت بکند و بالاخره در صنایع دریایی به کارهای تحقیقاتی بپردازد. چرا که در این رشته عرصه فعالیتهای تحقیقاتی بسیار گسترده می‌باشد.
معرفی گرایشهای رشته مهندسی دریا
گرایش مهندسی کشتی
در گرایش مهندسی کشتی علوم و فنون مربوط به اداره امور فنی کشتیها آموزش داده می‌شود تا فارغ‌التحصیلان بتوانند هدایت فنی کشتیها را بر عهده بگیرند.
مهندسی معتمدی استاد دانشکده مهندسی دریایی دانشگاه صنعتی امیرکبیر در همین زمینه می‌گوید: «مهندسان کشتی به عنوان مدیر فنی کشتی مسوول تعمیر، نگهداری و راه‌اندازی موتور کشتی هستند و به همین دلیل دانشجویان این رشته پس از آن که آموزشهای تئوری را در مدت سه سال و نیم طی کردند، یک دوره کارآموزی 6 ماهه را بر روی کشتی‌های اقیانوس‌پیما در خارج از کشور در آبهای استرالیا، بنادر اروپا ، آسیای جنوب شرقی، سنگاپور، چین و کره می‌گذرانند.
گرایش دریانوردی
هدایت و رهبری کشتی و مدیریت نیروی انسانی شاغل بر روی کشتی وظیفه یک مهندس دریانوردی است. به زبان دیگر مهندس دریانوردی مسوولیت راه‌اندازی کشتی و هدایت آن را بر عهده دارد. به همین دلیل اساتید رشته مهندسی دریا معتقدند که این رشته را نباید یکی از گرایشهای مهندسی دریا به شمار آورد چرا که یک مهندس دریا به عنوان کاپیتان کشتی مسوولیت راهبری و مدیریت کشتی را بر عهده دارد و حرفه‌اش یک کار فنی یا مهندسی نیست.
یکی از دانشجویان رشته مهندسی دریا گرایش کشتی‌سازی در همین زمینه می‌گوید: «دروس دانشجویان گرایش کشتی‌سازی در سه زمینه برق، مکانیک و عمران می‌باشد. واحدهای دانشجویان مهندسی کشتی نیز شامل مکانیک و برق می‌شود چون آنها باید در مورد موتور کشتی اطلاعات دقیقی به دست بیاورند اما دانشجویان دریانوردی با این که تا حدودی مسایل فنی را می‌خوانند ولی مقدار قابل توجهی از درسهایشان ارتباطی با مسایل فنی ندارد. برای مثال مطالعه آب و هوا، جغرافیا و چگونگی یافتن مسیرها از جمله درسهای این گرایش است که ارتباطی با دروس رشته‌های مهندسی ندارد.
گفتنی است که علاوه بر آزمون سراسری، موسسه آموزش کشتیرانی نیز از طریق کنکور اختصاصی خود تعدادی دانشجو در این رشته پذیرفته و بورسیه می‌کند که به این دانشجویان پس از اتمام تحصیل، گواهینامه پایان دوره دریانوردی اعطا می شود.
گرایش مهندسی کشتی‌سازی
کشور ما یکی از بزرگترین خریداران کشتی در دنیا است و ما هر سال صدها میلیون دلار کشتی می‌خریم که این کشتیها شامل کشتی‌های عظیم 500 هزار تنی که حمل و نقل نفت را انجام می‌دهند و کشتی‌های کوچکتری که کار حمل و نقل کالا را به کشورهای دیگر بر عهده دارند، می‌گردد. علاوه بر خرید کشتی بحث تعمیرات کشتی نیز هست. در شرایط امروز اکثر کشتی‌هایی که متعلق به ناوگان جمهوری اسلامی است در کشورهای خارجی تعمیر می‌شود.
مهندس معتمدی در ادامه می‌گوید: «از همین‌جا می‌توان به اهمیت گرایش مهندسی کشتی‌سازی پی برد. رشته‌ای که به تربیت نیروهای متخصص مورد نیاز سازمانهای دریایی به خصوص کارخانجات کشتی‌سازی می‌پردازد. در واقع مهندس کشتی‌ساز، کشتی می‌سازد اما دریانوردی نمی‌کند و دانشجوی این رشته پس از گذراندن آموزشهای تئوری ، کارآموزی خود را در کارخانجات کشتی‌سازی داخلی می‌گذراند.
فرخ بهنام دانشجوی فوق‌لیسانس سازه کشتی دانشگاه صنعتی شریف نیز در معرفی این رشته می‌گوید:« مهندسی کشتی‌سازی در واقع یکی از زیرشاخه‌های مکانیک است و شاید به همین دلیل دانشگاه صنعتی شریف این رشته را به عنوان «مهندسی مکانیک گرایش دریا» ارائه می‌دهد. البته باید توجه داشت که در دانشگاه صنعتی امیرکبیر که رشته مهندسی کشتی‌سازی به عنوان یک رشته مجزا مطرح است، درسها تخصصی‌تر ارائه می‌شود. برای مثال اگر دانشجویان رشته مکانیک گرایش دریا «ارتعاشات» را بطور عام در رشته مکانیک می‌خوانند، دانشجویان مهندسی کشتی‌سازی «ارتعاشات در کشتی» را مطالعه می‌کنند.
مهندس موسوی‌زادگان نیز در معرفی این رشته می‌گوید: «مسوولیت طراحی، ساخت و نظارت بر ساخت کشتی و تعمیرات آن بر عهده مهندس کشتی‌سازی است.»
وی همچنین در مورد تفاوت مهندسی کشتی‌سازی و مهندسی مکانیک گرایش دریا می‌گوید: «این دو رشته تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند و در واقع واحدهای هر دو رشته یکی است، فقط دانشجویان مهندسی کشتی‌سازی بطور تخصصی‌تر به مطالعه این رشته می‌پردازند.
برای آشنایی بیشتر با این رشته تحصیلی و مباحث تخصصی آن می توانید به تالار مهندسی دریا مراجعه کنید.
آخرین ویرایش:
