رضا عبــــاسي شيروان
عضو جدید
مقدمه ای بر صنعت سد سازی در ایران
مقدمه ذيل برگرفته از مقاله آقاي مهندس بيطرف، در كتاب سدهاي ايران، چاپ كميته ملي سدهاي بزرگ است
كشور ايران با وسعت 000/684/1 كيلومتر مربع يكي از فلاتهاي پهناور آسياست حدود جنوبي آن خليج فارس و درياي عمان، حدشمالي درياي خزر، حدغربي آن كوههاي زاگرس و حوزه اروند رود است كه در شرق به كوههاي پامير محدود مي باشد
.
ميانگين بارندگي سالانه كشور آن حدود 250 ميليمتر است كه كمتر از ميانگين بارندگي آسيا و حدود يك سوم ميانگين جهاني مي باشد. تنوع اقليمي، شرايط توپوگرافي و جغرافيايي، توزيع ناموزون مكاني و زماني جريانهاي سطحي در انطباق با نيازهاي آبي و تغييرات شديد بين سالي از ويژگيهاي هيدورليكي بخش وسيعي از كشور محسوب مي شود. از اينرو اصول مهندسي آبياري از روزگاران پيشين موردتوجه ايرانيان قرار داشته، تا جائي كه به آن هنر آبياري اطلاق مينمودهاند. عظمت و اهميت آبياري در معتقدات مذهبي، آداب و رسوم و سنتهاي ايران جاي والايي داشته است. آب در سرودهاي مذهبي زرتشت بسيار آمده است و خداي نگهبان آب را آناهيتا مي ناميدند
.
.
در دين مقدس اسلام نيز آب داراي حريم مقدس و محترمي است تا جايي كه هرگونه آلوده كردن آن امري ناشايست به حساب مي آيد. ايرانيان در صنعت سدسازي سابقه بسيار طولاني دارند يكي از قديمي ترين سدهاي قوسي جهان بنام سد كبار مشهور است كه طول تاج آن 55 متر، ارتفاع 26 متر و فقط 5 متر ضخامت دارد و شعاع قوس آن 38 متر ميباشد كه نشان دهنده توان اجرائي گذشتگان در ساخت سد قوسي است. سدهاي جديد بتني ساوه، سدخاكي درودزن در فارس ، امروزه در محل سابق سدهاي قديمي ساخته شده اند
.
.
در دشتهاي پهناور و خشك ايران ، قنات تنها وسيله كشت و كار و كشاورزي و آباداني و بوجود آمدن آباديها، روستاها و ولايات و شهرها و اقتصاد پوياي كشاورزي و نهايتاً تكوين تمدنهاي بزرگ اين مرز و بوم بوده است، بعبارتي تنها وسيله أي كه زندگي را از اعماق سياهي هاي خاك بيرون مي كشيد و به پهنه هاي گسترده دشتهاي تشنه و تكيده ارزاني مي داشت. ايجاد چنين شاهكار ساختماني ، يا حفاري در اعماق زمين و ايجاد گالريهاي تا ده برابر طول خط استوا، با هدف مقدس تامين آب، و رفع نيازهاي اوليه ، و از همه مهمتر با نيت اعتلاء سطح زندگي مردم صورت ميگرفته است. برنامه هاي عمراني گوناگوني كه باهدف توسعه اقتصادي – اجتماعي كشور ، تاكنون تدوين گرديده است، به طور اصولي جملگي داراي زيربناي متكي به توسعه منابع آب بوده اند. از اين رو توسعه بهره برداري از منابع مختلف آب در اولويت نخست برنامه هاي مذكور قرار داشته و تامين آب عاملي براي دستيابي به آرمانهاي رشد گرديده ، رشدي كه فقر زدائي ، قطع وابستگي ، ايجاد عدالت اجتماعي، رفاه و سرافرازي را به ارمغان داشته است.توسعه كشاورزي در ايران به عنوان يكي از اهرمهاي پيشرفت اقتصادي همراه با عوامل مهمي چون افزايش جمعيت ، بالاتر رفتن سطح بهداشت ، محدوديت منابع آب شيرين ، برداشت بيش از حد از آبهاي زيرزميني و سرانجام هجوم جبهه هاي آب شور به شيرين، احداث سدهاي مخزني را در اولويت كارهاي عمراني قرار ميدهد
.
.
صنعت سدسازي با شيوه هاي مدرن به ويژه سدهاي با مقياس بزرگ در حدود سه دهه قبل در ايران آغاز گرديده است. مطالعه و طراحي سدهاي مخزني بزرگ از حدود سالهاي 1327 شروع و احداث اين سدها از اواخر دهه 1330 صورت عملي به خود گرفت
.
.
با وقوع انقلاب اسلامي ايران صنعت سدسازي در كشور وارد مرحله جديدي گرديده و صنعت آب كشور ايجاد خودكفائي در اين زمينه را هدف بزرگ و متعالي خود قرار داده است. با فراهم شدن زمينه هاي مختلف وبا شروع برنامه اول (سال 1368) توسعه اجتماعي و اقتصادي كشور، بر اساس ظرفيت سازي كه در كليه ابعاد مورد نياز اين صنعت انجام گرفت، گامهاي اساسي عظيم و شجاعانه أي برداشته شد. مهار آبهاي سطحي و توسعه بهره برداري از منابعي كه بدون مصرف از دست مي روند و به طور بارز در سرلوحه برنامه هاي توسعه اقتصادي اجتماعي كشور قرار گرفت. با عنايت به اهميت خاص كنترل هرچه بيشتر آبهاي سطحي و ضرورت بهره گيري مدبرانه از آنچه تاكنون از دست رفته بود تلاشهاي گسترده أي از سوي وزارت نيرو صورت گرفت تا جائي كه آمار سدهاي احداث شده طي دو دهه پس از پيروزي انقلاب از 13 سد به 60 سد افزايش يافت. در حال حاضر، در برنامه تامين آب كشور 70 سد مهم و 48 شبكه آبياري زهكشي در دست اجرا قرار دارد كه نمايانگر توان بالاي مهندسي در كشور ايران است ، با اين تحول شگرف هم اكنون صنعت سدسازي كشور به مرحله خودكفائي رسيده است و كليه مراحل مطالعه طراحي ، نظارت، ساخت، مديريت و بهره برداري از سدهاي مخزني به دست تواناي مهندسين كشور صورت مي گيرد.
دانش و تجربيات حاصله از روند اجرائي طرحها، دستيابي با استانداردهاي علمي، خودباوري و اتكاء به نفس كارشناسان ايراني و اتخاذ استراتژي هاي مناسب، در اين امر مهم بي اثر نبوده است.
