[معماری ایرانی]:معماری صفویه

سعید معمار

عضو جدید
کاربر ممتاز
معماری ايران در دوره صفويه:يكی از درخشان‌ترين دوره‌های هنری ايران پس از اسلام دوره‌ی صفويه است. در سال 907 قمری (1502 م) شاه اسماعيل، سلسله صفوی را تاسيس كرد. در اين دوره مراكز و كانون‌های صنعتی و هنری در ايران افزايش يافت، درابتدای تاسيس اين سلسله، تبريز پايتخت بود و به همين سبب اين شهر مركزی شد برای فعاليت‌های هنرمندانی مانند خطاطان، تذهيب‌كاران، نقاشان و صحافان و هم‌چنين هنرمندانی كه در ديگر فنون و صنايع كار مي‌كردند و هنرمندانی كه در معرق‌كاری و رنگ‌آميزی كاشي‌ها و در بناها و كتيبه‌ها نقش داشتند يا هنرمندانی كه در صنايع منسوجات و بافت پارچه به كار مي‌پرداختند.در اواخر قرن دهم قمري، در زمان شاه عباس پايتخت از قزوين به اصفهان انتقال يافت. با انتخاب پايتخت جديد، اين شهر به عنوان يكی از درخشان‌ترين شهرهای خاور گسترش پيدا كرد. بازارها، كاخ‌ها، مساجد، باغ‌ها، پل‌ها در نقشه‌ی شهر گنجانيده شده بود. در اين زمان همه‌ی بناهای مذهبی با تزيينات كاشي‌كاری آرايش شدند. بناهای مسجد شيخ‌ لطف الله سر درب قيصريه و مسجد امام (شاه) در ميدان نقش جهان با كاشي‌های معرق مزين شدند. آجرهای مربع كاشی منقوش، معروف به آجرهای «هفت رنگ» در بناها به مقياس گسترده مورد استفاده قرار گرفت. نقش و نگار كاشي‌ها و رنگ‌های آن‌ها زينت خاصی به بناهای اين دوره بخشيده است. نه تنها ديوارها، بلكه گنبدها، ايوان، طاق‌نماها سر درب ورودي‌ها و مناره با كاشی و موزاييك آراسته شد. ساخت سر درب‌های بزرگ با كاشي‌های شفاف و گچ‌بری مقرنس‌كاری در عصر صفويه پيشرفت بسيار داشت. تركيب سر درب بزرگ و مناره‌های طرفين آن با صحن چهار ايوانی و ساختمان‌های اطراف آن و قرار دادن گنبد به گونه‌ای كه با همه‌ی ساختمان متناسب باشد، در معماری زمان صفوی به درجه‌ی كمال رسيد. با توجه به امنيت ايران در اين دوره بناهايی بزرگ و عالی مانند كاخ‌های عالی قاپو، چهل ستون، هشت بهشت و تالار اشرف در اصفهان و بقعه شاهزاده حسين، سر درب عالی قاپو و چهل‌ ستون در قزوين ساخته شدند. ديوارهای اين كاخ‌ها از كاشي‌های خوش آب و رنگ پوشيده شده و ميان مجموع آن ها با نقوش نقاشان معروف آن دوره پيوند است. سقف‌ها و ديوارها نيز غالبا با منبت‌كاری تزيين می‌شدند.تزيينات چوبی در بناهای غيرمذهبی دارای نقش اصلی بود و در آن‌ها ميزان بيش‌تری از تذهيب‌كاری و نقاشي‌های لاكی استفاده مي‌شد. طرح‌های آن‌ها با هنر مينياتور دارای رابطه‌ی نزديكی بود. كنده‌كاری و خراطی به ويژه در درب‌ها و سقف‌ها خود هنر خاصی در اين دوره بوده است. نقاشي‌های ديواری (فرسك) در كاخ عالی قاپو، قصر روی ايوان عباسی و ايوان جنوبی قرار دارند. طلاكاری ايوان صحن كهنه به فرمان نادر شاه افشار انجام شده و از اين رواست كه به «ايوان نادري» معروف است. به طور كلی برخی از بهترين تزيينات و آيينه‌كاری و نمونه‌ی كاشی‌كاری سه دوره‌ی تاريخی متوالی را در آن مكان مقدس مي‌توان ديد. زيرا مسجد گوهرشاد در زمان تيموريان، صحن قديمی در زمان صفويه و صحن نو در دوره‌ی قاجاريه ساخته شده است.با نگرشی كلی به هنرهای اين دوره، بايد پذيرفت كه در دوره‌ی صفوي، بار ديگر عصر نوين و درخشانی در هنر ايران طلوع كرد. در هر دوره، هنری كه در نوع خود زيبا و كامل بوده پديدار شده است. در قرن دهم قمری هنرمندان ايران به مزايا و نتايج تازه‌ای دست يافتند. در آن دوره قالي‌هايی بافته شده كه تا آن تاريخ نظير نداشته است. در فلزكاری عصر صفوی، بر پايه‌ی سنت‌های قديم و مهارت فلزكاران اين دوره، هنرمندان چيره‌دستی مجال ظهور يافتند. مصنوعات طلاكاری، نقره‌كاری و برنج‌سازی رونق بسيار داشت و آهن و فولاد نيز گاه طلا و نقره‌كوب مي‌شد. طراحان و نقاشان، اين زمان با ابداع شيوه‌های جديد، موازين تازه‌ای در سبك‌های خود ايجاد كردند. در نقره‌كوبی و حكاكی ظروف، پايه‌های شمعدان يا بخوردان‌ها، نوشتار اشعار فارسی به خطوط خوش نستعليق جايگزين كتيبه‌های عربی شد.معماری ايران در دوره افشاريه و زنديه: ظهور نادرشاه افشار به سلطنت صفويه خاتمه داد. با آن كه در عالم سياست به او اهميت بسيار داده شده است. اما در اين دوره در عالم هنر پيشرفت چشم‌گيری ديده نمی‌شود؛ تنها زرگری و طلا و نيز ميناكاری ترقی داشته است. هم‌چنين بعضی از قرآن‌های نفيس مذهب در دست است كه به زمان نادر نسبت داده مي‌شود، كاخ خورشيد و برج‌های ديده‌بانی شهر كلات از هنر معماری اين دوره است. اندكی پس از مرگ نادر، كريم‌خان زند در شيراز مستقر شد و در آن شهر عمارات بزرگی بنا نمود كه به نام او مشهور است. از جمله‌ی آن‌ها، ارگ كريم‌خان، مسجد، حمام و يک بازار است. از ويژگی های كاشی‌كاری اين دوره، استفاده از نوعی رنگ گل سرخ است كه در زمان قبل ديده نمی‌شود. تزيينات كاشی‌كاری در بدنه‌ی بناها از آجرهای كاشی و زمينه‌ی سفيد بود. صورت شخصيت‌های رسمی، صحنه‌های هنرنمايی رستم پهلوان ملي، شكار و دورنماها در كاشی‌كاری‌ها ديده می‌شوند.:gol:
 

دانشجوي كامپيوتر

دستیار مدیر تالار هنر
کاربر ممتاز
عجایب معماری ایران؛ کاخ عالی قاپو

عجایب معماری ایران؛ کاخ عالی قاپو

سیری در ایران: اين جاذبه گردشگری از نوع بناهاي تاريخي و در شهرستان اصفهان بخش اصفهان واقع می باشد. دارای قدمت صفويان، و در آدرس اصفهان – ضلع غربی میدان نقش جهان واقع می باشد.


ساير توضيحات:

در غرب ميدان نقش جهان و روبروي مسجد شيخ لطف‌الله عمارتی بنام کاخ عالی قاپو وجود دارد. این عمارت یکی از عجایب معماری عهد صفوی در اوایل قرن یازدهم هجری است که به امر شاه عباس کبیر ساخته شد.



در حقيقت اين بنا به مثابه يك ورودي بزرگ و با شكوه، ميدان نقش جهان را به مجموعه دولتخانه و عماراتي مانند ركيب‌خانه، جبه خانه، تالار تيموري، تالار طويله، تالار سرپوشيده ، كاخ چهلستون و ديگر عمارات مرتبط مي‌كرده است.

اين کاخ كه در عهد صفويه به نام دولتخانه مباركه نقش جهان شهرت داشته،دارای 38 متر ارتفاع می باشد و تنها بنايي است كه نسبت به ساير بناهاي پیرامون ميدان پيش‌آمدگي دارد و نمادي از قدرت حكومتي به شمار می رفته است.



بر اساس برخی مستندات تاریخی كاخ عالي‌قاپو، اولین بنای احداث شده بر فراز کاخی از عهد تیموریان می باشد و دورۀ ساخت آنرا به سال 1000 تا 1006 هجری قمری نسبت می دهند.

اين کاخ داراي پنج در ورودي بوده است كه مهمترين آنها به نام عالي‌قاپو، مشرف به ميدان امام است و ساير درها عبارت بودند از: در چهار حوض در قسمت شمال، در شاهي مشرف به دروازه شهر (معروف به دروازه دولت) در مغرب، در حرمسرا و در جبه‌خانه كه موسوم به در مطبخ بوده است.



شاردن در مورد عالي‌قاپو مي‌نويسد: «اين كاخ، بزرگترين كاخي است كه مي‌توان در پايتختي مشاهده كرد. اين كاخ به خاطر درب بزرگ رو به ميدان آن، به عالي‌قاپو مشهور بوده و مردم احترام خاصي براي آن قايل بوده‌اند. اعتقاد و باورهاي مردم بر اين بوده كه درب مزبور از نجف اشرف و از مقبره حضرت علي بن ابي‌طالب (ع) به اينجا آورده شده، و به همين جهت، به نام عالي‌قاپو (باب عالي) نيز ناميده شده‌است.»

در زمان شاه عباس اول، ايرانيان اين درب را مقدس مي‌دانستند و هركس كه پاي خود را روي آن مي‌گذاشت، مجازات مي‌شد. كساني كه مورد لطف شاه قرار مي‌گرفتند، با تشريفات خاصي مقابل درب قصر آمده و آن را مي‌بوسيدند و با صداي بلند، عظمت و قدرت شاه را از خداوند مسالت مي‌كردند. شخص شاه نيز به جهت احترامي كه براي آن قايل بود، هيچ‌گاه از مقابل آن سواره عبور نمي‌كرد. اين درب يكي از مكان‌هاي بست‌نشيني و تحصن بوده كه متحصنين را به غير از شخص شاه، كس ديگري نمي‌توانست از آنجا خارج كند.



شاه عباس اول سفرای خارجي و شخصيت‌هاي عالیرتبه را در اين كاخ به حضور مي‌پذيرفته است. بعد از شاه عباس اول نيز، جانشينان او در همين كاخ و الحاقات آن مانند عمارت حوض‌خانه و تالار مرواريد، ميهمانان خود را به حضور مي‌پذيرفته‌اند.



از ویژگیهای کاخ عالی قاپو اینست که به هر نمای بیرونی آن بنگریم، تعداد طبقات متفاوتی را برای ساختارش به نمایش می گذارد. از نمای ضلع شرقی، دو طبقه از، نمای ضلع غربی پنج طبقه و از طریق راه پله ویژه ملاقاتهای شاهانه، هفت طبقه نشان می دهد.

پس از عبور از ورودی اصلی رو به میدان و گذر از فضای سر پوشیده به ورودی اصلی کاخ می رسیم که در بالای سردرب آن عبارت "انا مدینة العلم و علی بابها” به چشم می آید که با فرض صفوی بودن آن به این موضوع اشاره می نماید که یکی از محورهای اصلی سیاسی شاه عباس اول، اختلاط مذهب شیعه با ساختار حکومتی بوده و از ثمرات بارز آن می توان از وحدت ملی، اعتلای معنوی و شکوفایی اقتصادی ایران زمین نام برد.

با عبور از درب ورودی از فضایی می گذریم که گنبدی بسیار زیبا بر فراز آن قرار دارد. این فضا دارای مساحتی حدود 64 متر مربع و ارتفاعی حدود 11 متر می باشد که به عنوان یکی از زیبا ترین الگوهای نقوش اسلیمی و ختایی است. با حضور در هر یک از کنج های این فضا و ادا نمودن کلمه ای ،فردی که درکنج متقارن قرار گرفته است ،صدا را به مراتب شفافتر و بلند تر می شنود که این خود یکی از ویژگیهای اکوستیکی این فضاست که در بدو ورود نظرهر بیننده را به خود جلب می نماید.


این کاخ دارای سه دستگاه پله می باشد که دو مسیر آن بصورت مارپیچ و یکسره طراحی شده اند و با 94 پله به طبقه آخر منتهی می شود. بازدید کننده برای رفع خستگی نیز می تواند در هر طبقه از آن خارج شده و در بالکن های موجود درغرب هر طبقه کاخ توقف نموده و مجدداً بالا رود.

در سال 1053 هجري قمري در زمان سلطنت شاه‌عباس دوم، تالاري با 18 ستون چوبي به ارتفاع 10 متر به طبقه سوم كاخ عالي‌قاپو اضافه شد. ستون‌هاي الحاقي با آئينه پوشيده گرديده و سقف آن با صفحات بزرگ نقاشي تزئين يافت. ديوارهاي تالار داراي دو پوشش تزئيني است كه اولي در زمان شاه عباس دوم و دومي در زمان شاه سلطان حسين به آن الحاق شده‌است. در میان تالار، حوضي مسي با ابعاد 5 × 7 متر و عمق 60 سانتيمتر وجود دارد. منبع نيز در ارتفاع 5 متري حوض قرار دارد و داراي فواره‌اي است كه از مرمر و مس ساخته شده‌است.



از فراز آخرين طبقه كاخ عالي‌قاپو و تالار باشكوه آن، شاهان صفوي و ميهمانان آنها به تماشاي بازي چوگان، چراغاني، آتش‌بازي و نمايش‌هاي ميداني می نشسته اند. وسعت اين تالار ستون‌دار حدود 480 مترمربع است و كف ايوان بين ستون‌ها با تيرهاي چوبي، شناژبندي شده و به استحكام بنا افزوده است. از ايوان كوچكي كه پشت اين تالار است گنبد زيبا و ساده توحيدخانه نمايان است.



یکی دیگراز زيباترين فضاهای موجود در اين كاخ، تالار موسيقي با گچ‌بري‌هایی زيبا در طبقه ششم است. وسعت بخش مركزي تالار موسيقي كه به شكل چليپا طراحي شده، حدود 63 مترمربع است.



اين فضاي دلنشين داراي ظرافت هنري خاصي است و فضاهاي مجوف در داخل مقرنس‌ها به اشكالي گوناگون شامل ظروف مختلف به شكل نيمرخ ، از گچ ساخته شده‌اند ، علاوه بر جنبه تزئيني، نقش اكوستيكي نيز ایفامی کند که «فرد ريچاردز» ، نقاش معروف، درباره تزئينات گچ‌بري اين اتاق مي‌نويسد: «… اين تورفتگي‌ها مانند قطعات مختلف پازل با تناسب خاصي کنار يكديگر قرار گرفته‌اند…».



آنچه عالي‌قاپو را در زمره آثار باشكوه و نفيس قرار داده‌است، علاوه بر معماري متفاوت و بي‌نظير آن، تزئينات منحصر بفرد در هر طبقه آن مي‌باشد كه بدست هنرمندان معروف عهد صفوي يعني رضا عباسي و شاگردان او پرداخته شده است.



اگرچه بعد از دوره صفوي به تزئينات اين بنا، خرابي‌ها و لطمه‌هاي جبران‌ناپذيري وارد شده است، با اين حال هنوز هم شاهكاري‌هايي از گچ‌بري‌ها و نقاشي‌هاي عهد صفويه را دربردارد. مينياتورهاي هنرمندانه رضا عباسي، نقاش بنام عهدشاه‌عباس، نقاشي‌هاي گل و بوته، شاخ و برگ، اشكال وحوش و طيور و گچ‌بري‌هاي زيباي آن كه به شكل انواع جام و صراحي در طاق‌ها و ديوارها تعبيه شده‌است، از نقوش جالب توجه اين بناي تاريخي است .تزئينات ياد شده در بخش های مختلف کاخ مانند اتاق‌ها، سقف‌ها، راهروها و پلكان‌ها به چشم مي‌خورد.

بناي عالي‌قاپو به عنوان يك كاخ حكومتي خوش ساخت و زيبا دستاورد ديگري است از هنر معماري دوران صفوي كه از فراز ايوان ستوندار آن منظره شهر باستاني اصفهان و تغيير و تحولات 1000 ساله آن به خوبي نمايان است.

برترین ها


 
بالا