بنای معروف به گور امیر از آثار ارزشمند کشور ازبکستان می باشد و به خاطر پیوستگی که با قبر تیمور لنگ دارد، معروفترین اثر در گنجینه معماری سمرقند به حساب می آید. این بنا در سال 807 هجری احداث شد. گنبد و بارگاه این بنا با کاشیکاری ایرانی مزین است.
در واقع تاریخچه این بنا بسیار پیچیده تر از آن است که تصور می شده است. قرار بود این مقبره یادبود در وسط مجتمع مدرسه و خانقاهی که تیمور دستور ساخت آن را برای بزرگداشت برادرزاده محبوبش، محمد سلطان، متوفی در سال 1403 داده بود قرار گیرد. تیمور کارهای ساختمانی این بنا را تا زمان مرگش در سال 1405 زیر نظر داشت. در این زمان بنا به صورت یک مقبره خانوادگی درآمد که اکثر سلاطین عمده تیموری در آن دفن شده اند.
تا اواسط قرن پانزدهم میلادی به این بنا اضافه می شد و روی آن کار می کردند. صرفنظر از طرح غیر عادی بنا که ویژگیهای مقابر اولیه را با نمایی مسجد مانند در هم آمیخته بود. این بنا به خاطر گنبد خیاری که روی گردنی مرتفع قرار گرفته و همچنین کیفیت عالی کاشیهای رنگی که بیشتر سطح دیوارهای آن را پوشانده و ارزش طرحهایی که روی مواد دیگر مثل چوب یا مرمر و به آن صورت برجسته مورد استفاده قرار گرفته است، شهرت دارد.
خاندان تیموری به این بنا، به عنوان مقبره خانوادگی، حداکثر توجه را می کردند. به همین دلیل یکی از استادانی (معمار شهیر ایرانی به نام عبد الله بن محمد بن محمود بناء اصفهانی) که روی این بنا کار می کرد پس از طی راهی دراز از اصفهان به سمرقند آورده شده بود. خالی از لطف نیست اگر در اینجا حکایتی بین تیمور و حافظ را روایات نمائیم: سال 785 هجري وقتی تيمور، فارس را مسخر ساخت (حافظ در قيد حيات بود). حافظ را احضار نمود و گفت خواجه شیراز، من به ضرب شمشير آبدار، هزاران ولايات را ويران كردم تا سمرقند و بخارا را آبادان سازم، تو در این بیت " اگر آن ترك شيرازي به دست آرد دل ما را *** به خال هندويش بخشم سمرقند و بخارا " به يك خال هندوي ترك شيرازي سمرقند و بخاراي ما را ارزان مي بخشي؟ خواجه حافظ خطاب به تیمور گفت: " اي سلطان عالم، من بخاطر همین بخشندگي ها است كه بدين روز فقر افتاده‌ام".
منبع:arthut.co
