پزشکی ورزشی با بیماریهای مزمن مبارزه میکند.
ضرورت حضور پزشکی ورزشی در شبکه بهداشت و درمان کشور: طبق تعریف برنامه دستیاری رشته در وزارت بهداشت: «پزشکی ورزشی تخصصی بالینی است که به پیشگیری، درمان و بازتوانی آسیب های ورزشی و بیماری های مرتبط با ورزش در ورزشکاران حرفهای و غیرحرفهای، ارتقای سطح کارایی ورزشکاران و استفاده از ورزش در پیشگیری، درمان و بازتوانی بیماری ها و ارتقای سلامت میپردازد.» طول دوره آموزش رشته پزشکی ورزشی چهار سال است.
حوزه های مورد توجه این رشته تخصصی بسیار گسترده است. از جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
الف) پیشگیری، درمان غیرجراحی و بازتوانی آسیب های ورزشی و بیماری های مرتبط با ورزش در ورزشکاران حرفهای و غیرحرفهای:
با حرفهای شدن ورزشکاران و رونق گرفتن صنعت ورزش اهمیت این قسمت بیش از پیش افزایش یافته است. در این رشته، تشخیص و بازگرداندن سریع ورزشکار به تمرین و مسابقه مهم است. باشگاه ها برای هر مسابقه ورزشکاران خود مبلغ کلانی هزینه میکنند و حضور نداشتن یک ورزشکار میتواند نتایج ورزشی باشگاه را تغییر دهد. در کشور ما با جمعیت جوان بالا، پیشگیری و درمان آسیب ها و بیماری های ورزشکاران غیرحرفه ای هم بسیار مهم است. در یک مطالعه تنها در ورزش کشتی در تهران سالانه حدود ۲۰ هزار مورد عفونت پوستی در کشتی گیران بروز می یابد. همچنین به طور متوسط نزدیک به نیمی (۳/۴۲ درصد) از کشتی گیران تهران طی یک سال حداقل یک آسیب ورزشی دارند که معادل ۸۵۰۰ آسیب در سال است. کمک به بیماران مزمن که میخواهند به صورت حرفه ای ورزش کنند نیز با توجه به شیوع بالای برخی از این بیماران مانند دیابت و آسم مهم است.
ب) مشاوره جهت ارتقای سطح کارایی ورزشکاران:
مشاوره در زمینه هایی مانند دوپینگ، آمادگی جسمانی و تغذیه که با همکاری دیگر متخصصان انجام می شود، میتواند تاثیری اساسی در سطح ورزش کشور داشته باشد. مسئول کمیته ملی المپیک استرالیا رمز موفقیت تیم های ملی این کشور در سال های اخیر را فعالیت متخصصان پزشکی ورزش می داند.
پ) مشاوره و برنامهریزی جهت استفاده از ورزش در پیشگیری، درمان و بازتوانی بیماری ها و ارتقای سلامت:
حدود۶۰ درصد مردم دنیا و ایران فعالیت بدنی لازم برای حفظ سلامتی را ندارند. با افزایش نسبی بیماری های غیرعفونی اهمیت روزافزون ورزش در سلامت جامعه افزایش یافته است.
از قدم های اول پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری های مهم جامعه امروز مانند بیماری های قلبی و عروقی، دیابت، چاقی، فشار خون و چربی خون بالا و کمردرد (دومین علت مراجعه به پزشکان) ورزش است. جهت ارایه صحیح نسخه ورزشی در شبکه بهداشتی و درمانی وجود متخصص پزشکی ورزشی اساسی است.
● وضعیت این رشته در دیگر کشورها
در نقاط مختلف جهان براساس رشد ورزش آماتور و حرفه ای، وضعیت کلی آموزش پزشکی و رشته های تخصصی موجود الگوهای مختلفی از آموزش پزشکی ورزشی وجود دارد. از اهدافی که افراد صاحب نظر و سازمان های بینالمللی در حیطه پزشکی ورزشی تعقیب می کنند، یکسان سازی آموزش این رشته در کشورهای مختلف است. به طور کلی آموزش دانشگاهی این رشته را میتوان به سه گروه تقسیم کرد:
الف) دوره های کوتاه مدت که عموما به صورت دیپلمای تحصیلات تکمیلی یا فوق لیسانس ارایه می شود. این دوره ها در کشورهایی مانند انگلستان و استرالیا ارایه می شود. با توجه به اینکه آموزش های این رشته در مدت ۱ تا ۲ سال قابل انجام نیست، عمده کشورها در این گروه آموزش را به طرف دوره تخصصی تغییر دادهاند. مثلا در انگلستان و استرالیا دوره به صورت تخصص ۴ ساله تغییر کرده است.
ب) در برخی از کشورها مانند آمریکا و کانادا دوره به صورت فوق تخصص یک تا دو ساله است. مشکل کوتاه بودن مدت در اینجا هم وجود دارد و مثلا در کانادا در عمده دانشگاهها فرد باید دوره فوق لیسانس را طی دوره فوق تخصص بگذارند.
ج) پزشکی ورزشی در برخی کشورها مانند استرالیا و نیوزلند، فنلاند، انگلستان، ترکیه و هلند به صورت تخصص۳ تا ۴ ساله ارایه می شود.
● تاریخچه و سیر تکاملی این رشته در ایران
در سال ۱۳۷۷یک مرکز پزشکی ورزشی در دانشگاه علوم پزشکی تهران ایجاد گردید و علاقه مندان در این حوزه ضمن برگزاری کلاس های آموزشی پزشکی ورزشی، اقدام به تدوین دوره تحصیلات تکمیلی پزشکی ورزشی نمودند. با توجه به محدودیت های آن زمان جهت راهاندازی رشته های تخصصی جدید، نتیجه این مطالعات به ناچار در قالب دوره کارشناسی ارشد بالینی پزشکی ورزشی با جمعیت هدف پزشکان عمومی در سال ۱۳۷۹ نخست در شورای آموزش دانشگاه علوم پزشکی تهران و در نهایت در شورای عالی برنامه ریزی وزارت متبوع به تصویب رسید.
در سال ۱۳۸۴ با توجه به نارسایی های اجرایی آموزش بالینی در قالب برنامه کارشناسی ارشد، پیش بینی مشکلات احتمال شغلی برای فارغ التحصیلان این رشته و با عنایت به راهاندازی دوره های دستیاری پزشکی ورزشی در بسیاری از کشورها، با بررسی مجدد فرمت های موجود، آموزش تخصصی این رشته به وزارت متبوع پیشنهاد و در بهار سال ۱۳۸۵ در شورای آموزش تخصصی به تصویب رسد. در حال حاضر سالانه ۱۰ دستیار در دو دانشگاه علوم پزشکی تهران و ایران پذیرفته می شوند.
● مشکلات پیش روی رشته چیست؟
کوتاه بودن عمر رشته در ایران و جهان باعث شده که ابزارها و فرآیندهایی مانند پروتکل های درمانی و منابع علمی و حتی تجربه گروهی متخصصان به اندازه رشته های دیگر تکامل نیافته باشد. آشنا نبودن مردم و حتی کادر درمانی با رشته نیز از مشکلات این رشته است.
بینرشتهای بودن پزشکی ورزشی نیز باعث میشود احساس شود که با برخی از دیگر رشته های تخصصی تداخل کاری وجود دارد.
فارغ التحصیلان این رشته باید تلاش کنند از یک سو جایگاه خدمات تخصصی پزشکی ورزشی در حوزه ورزش حرفه ای و قهرمانی در کشور ارتقا یابد و از سوی دیگر، وضعیت موجود در تجویز نسخه های ورزشی علمی برای ارتقای سلامت کلیه افراد جامعه و همچنین پیشگیری، درمان و بازتوانی بیماری های مزمن که یکی از علل اصلی مرگ و میر و بار بیماری در کشور هستند، بهبود یابد.
نویسنده: دکتر رامین کردی
متخصص پزشکی ورزشی
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
هفته نامه سپید
ضرورت حضور پزشکی ورزشی در شبکه بهداشت و درمان کشور: طبق تعریف برنامه دستیاری رشته در وزارت بهداشت: «پزشکی ورزشی تخصصی بالینی است که به پیشگیری، درمان و بازتوانی آسیب های ورزشی و بیماری های مرتبط با ورزش در ورزشکاران حرفهای و غیرحرفهای، ارتقای سطح کارایی ورزشکاران و استفاده از ورزش در پیشگیری، درمان و بازتوانی بیماری ها و ارتقای سلامت میپردازد.» طول دوره آموزش رشته پزشکی ورزشی چهار سال است.
حوزه های مورد توجه این رشته تخصصی بسیار گسترده است. از جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
الف) پیشگیری، درمان غیرجراحی و بازتوانی آسیب های ورزشی و بیماری های مرتبط با ورزش در ورزشکاران حرفهای و غیرحرفهای:
با حرفهای شدن ورزشکاران و رونق گرفتن صنعت ورزش اهمیت این قسمت بیش از پیش افزایش یافته است. در این رشته، تشخیص و بازگرداندن سریع ورزشکار به تمرین و مسابقه مهم است. باشگاه ها برای هر مسابقه ورزشکاران خود مبلغ کلانی هزینه میکنند و حضور نداشتن یک ورزشکار میتواند نتایج ورزشی باشگاه را تغییر دهد. در کشور ما با جمعیت جوان بالا، پیشگیری و درمان آسیب ها و بیماری های ورزشکاران غیرحرفه ای هم بسیار مهم است. در یک مطالعه تنها در ورزش کشتی در تهران سالانه حدود ۲۰ هزار مورد عفونت پوستی در کشتی گیران بروز می یابد. همچنین به طور متوسط نزدیک به نیمی (۳/۴۲ درصد) از کشتی گیران تهران طی یک سال حداقل یک آسیب ورزشی دارند که معادل ۸۵۰۰ آسیب در سال است. کمک به بیماران مزمن که میخواهند به صورت حرفه ای ورزش کنند نیز با توجه به شیوع بالای برخی از این بیماران مانند دیابت و آسم مهم است.
ب) مشاوره جهت ارتقای سطح کارایی ورزشکاران:
مشاوره در زمینه هایی مانند دوپینگ، آمادگی جسمانی و تغذیه که با همکاری دیگر متخصصان انجام می شود، میتواند تاثیری اساسی در سطح ورزش کشور داشته باشد. مسئول کمیته ملی المپیک استرالیا رمز موفقیت تیم های ملی این کشور در سال های اخیر را فعالیت متخصصان پزشکی ورزش می داند.
پ) مشاوره و برنامهریزی جهت استفاده از ورزش در پیشگیری، درمان و بازتوانی بیماری ها و ارتقای سلامت:
حدود۶۰ درصد مردم دنیا و ایران فعالیت بدنی لازم برای حفظ سلامتی را ندارند. با افزایش نسبی بیماری های غیرعفونی اهمیت روزافزون ورزش در سلامت جامعه افزایش یافته است.
از قدم های اول پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری های مهم جامعه امروز مانند بیماری های قلبی و عروقی، دیابت، چاقی، فشار خون و چربی خون بالا و کمردرد (دومین علت مراجعه به پزشکان) ورزش است. جهت ارایه صحیح نسخه ورزشی در شبکه بهداشتی و درمانی وجود متخصص پزشکی ورزشی اساسی است.
● وضعیت این رشته در دیگر کشورها
در نقاط مختلف جهان براساس رشد ورزش آماتور و حرفه ای، وضعیت کلی آموزش پزشکی و رشته های تخصصی موجود الگوهای مختلفی از آموزش پزشکی ورزشی وجود دارد. از اهدافی که افراد صاحب نظر و سازمان های بینالمللی در حیطه پزشکی ورزشی تعقیب می کنند، یکسان سازی آموزش این رشته در کشورهای مختلف است. به طور کلی آموزش دانشگاهی این رشته را میتوان به سه گروه تقسیم کرد:
الف) دوره های کوتاه مدت که عموما به صورت دیپلمای تحصیلات تکمیلی یا فوق لیسانس ارایه می شود. این دوره ها در کشورهایی مانند انگلستان و استرالیا ارایه می شود. با توجه به اینکه آموزش های این رشته در مدت ۱ تا ۲ سال قابل انجام نیست، عمده کشورها در این گروه آموزش را به طرف دوره تخصصی تغییر دادهاند. مثلا در انگلستان و استرالیا دوره به صورت تخصص ۴ ساله تغییر کرده است.
ب) در برخی از کشورها مانند آمریکا و کانادا دوره به صورت فوق تخصص یک تا دو ساله است. مشکل کوتاه بودن مدت در اینجا هم وجود دارد و مثلا در کانادا در عمده دانشگاهها فرد باید دوره فوق لیسانس را طی دوره فوق تخصص بگذارند.
ج) پزشکی ورزشی در برخی کشورها مانند استرالیا و نیوزلند، فنلاند، انگلستان، ترکیه و هلند به صورت تخصص۳ تا ۴ ساله ارایه می شود.
● تاریخچه و سیر تکاملی این رشته در ایران
در سال ۱۳۷۷یک مرکز پزشکی ورزشی در دانشگاه علوم پزشکی تهران ایجاد گردید و علاقه مندان در این حوزه ضمن برگزاری کلاس های آموزشی پزشکی ورزشی، اقدام به تدوین دوره تحصیلات تکمیلی پزشکی ورزشی نمودند. با توجه به محدودیت های آن زمان جهت راهاندازی رشته های تخصصی جدید، نتیجه این مطالعات به ناچار در قالب دوره کارشناسی ارشد بالینی پزشکی ورزشی با جمعیت هدف پزشکان عمومی در سال ۱۳۷۹ نخست در شورای آموزش دانشگاه علوم پزشکی تهران و در نهایت در شورای عالی برنامه ریزی وزارت متبوع به تصویب رسید.
در سال ۱۳۸۴ با توجه به نارسایی های اجرایی آموزش بالینی در قالب برنامه کارشناسی ارشد، پیش بینی مشکلات احتمال شغلی برای فارغ التحصیلان این رشته و با عنایت به راهاندازی دوره های دستیاری پزشکی ورزشی در بسیاری از کشورها، با بررسی مجدد فرمت های موجود، آموزش تخصصی این رشته به وزارت متبوع پیشنهاد و در بهار سال ۱۳۸۵ در شورای آموزش تخصصی به تصویب رسد. در حال حاضر سالانه ۱۰ دستیار در دو دانشگاه علوم پزشکی تهران و ایران پذیرفته می شوند.
● مشکلات پیش روی رشته چیست؟
کوتاه بودن عمر رشته در ایران و جهان باعث شده که ابزارها و فرآیندهایی مانند پروتکل های درمانی و منابع علمی و حتی تجربه گروهی متخصصان به اندازه رشته های دیگر تکامل نیافته باشد. آشنا نبودن مردم و حتی کادر درمانی با رشته نیز از مشکلات این رشته است.
بینرشتهای بودن پزشکی ورزشی نیز باعث میشود احساس شود که با برخی از دیگر رشته های تخصصی تداخل کاری وجود دارد.
فارغ التحصیلان این رشته باید تلاش کنند از یک سو جایگاه خدمات تخصصی پزشکی ورزشی در حوزه ورزش حرفه ای و قهرمانی در کشور ارتقا یابد و از سوی دیگر، وضعیت موجود در تجویز نسخه های ورزشی علمی برای ارتقای سلامت کلیه افراد جامعه و همچنین پیشگیری، درمان و بازتوانی بیماری های مزمن که یکی از علل اصلی مرگ و میر و بار بیماری در کشور هستند، بهبود یابد.
نویسنده: دکتر رامین کردی
متخصص پزشکی ورزشی
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
هفته نامه سپید